31 YACHAQANA

¿Takiykunata uyariytachu kawsayniypi astawan ñawpaqman churani?

Takiykunata uyariy, ¿maytachu gustasunki?

□ Arí, chaywanpis mana uyarispaqa kakullayman

□ Mayta gustawan, mana uyarispaqa mana kayta atinichu

¿Ima kutispitaq takiykunata uyarinki?

□ Viajachkaspa

□ Estudiachkaspa

□ Tukuy tiempopi

¿Imayna takiytataq uyariy gustasunki? ¿Imaraykutaq? ․․․․․

 JEHOVAQA, takiykunawan miskʼirichikunanchikpaq ruwawarqanchik. Wakinkunaqa, takiykunata mana uyarispa mana kusisqachu kayta atinku. Ambar, 21 watayuq nin: “Takiykunata mana uyarispaqa mana kakuyta atillanichu. Wasita llimphuchachkaspa, waykʼuchkaspa, estudiachkaspa, rantimuq richkaspa ima, ima takiyllatapis uyarillanipuni”, nispa.

Ima takiypis, mana notas nisqanmanjinallachu wakichisqa kachkan, manaqa sunqunchikman chayananpaqjina wakichisqa kachkan. Imaynatachus ‘pipis tiemponpi parlariptin, ancha sumaqpuni’ jinallataq wakin kuti juk takiyta uyariyqa ancha sumaqpuni (Proverbios 15:23). Jessica, 16 watayuq nin: “Wakin kuti imaynachus sientekusqayta mana pipis entiendewasqanta yuyani. Chaywanpis, ima takiychus gustawasqanta uyarispaqa, wakkunapis ñuqajina sientekusqankuta yachani”.

Tatasniyki mana entiendesuptinku

Ichá tatasniykiqa, mayta uyarisqayki takiyta mana uyarillaytapis munankuchu. Juk wayna phiñarikuspa nin: “Tatayqa pʼunchaynintinta niwan: ‘¡Chay takiyta chʼinyachiy, juqʼarayachichkawanki!’, nispa”. Tatasniyki sapa kuti rimasusqankumanta ichá may phiñasqa kachkanki, yuyankitaq takiykunata uyarisqaykita jatun chʼampayman tukuchichkasqankuta. Juk sipas nin: “Tatasniy waynallaraq kachkaptinku, ¿manachu tatasninkupis jinallatataq rimaq kanku?”. Ingrid, 16 watayuq llakikuspa nin: “Machu runasqa, unay tiempollapipunipis kawsachkankumanjina yuyanku. Imayna takiykunatachus uyarisqanchik allin kasqanta reparanankuqa, ¡may waliq kanman!”.

Kay sipaspa nisqan tʼukurinapajina. ¿Reparankichu machu runasman, waynasman mana kikin takiykunachu gustasqanta? Chaywanpis chayqa mana ninayanchu tukuy tiempo tatasniykiwan imayna takiytachus uyarisqaykimanta phiñanakunayki. Paykunata entiendenaykipaq,  qamta entiendenasunkupaq ima kallpachakuptiykiqa, mana paykunawan phiñanakunkichu. Bibliap nisqanmanjina uywachkasuptinkuqa entiendesunqanku. ¿Imarayku? Imaraykuchus Bibliaqa, imaraykuchus phiñanakusqaykichikta reparakunaykichikpaq yanapasunkichikman, ichá kanman mana kikin takiykuna gustasusqaykichikrayku chayri ima takiytachus uyarisqayki mana cristianospaqjinachu kasqanrayku. Chaypaqqa reparanayki kanqa 1) imamantachus takiq takichkasqanta, chantá 2) machkha unaytachus chay takiyta uyarichkasqaykita. Kunan ñawpaq kaqmanta parlarina.

Imamantachus takiq takichkasqanta reparay

Kaypi tʼukuriy; ¿pʼusqusqa mikhunata juk chhikallatapis mikhuykuwaqchu? Mana, ¿icharí? Imaraykuchus unquchisunanta yachanki. Chayrayku chiqamanta mana pʼusqusqa nitaq ismusqa mikhunatachu munanki. Jinallataq kanman ima takiykunachus astawan gustasusqanwan. Juk wayna Esteban sutiyuq llakikuspa nin: “Imayna takiykunatachus uyariy gustawasqanqa, khuchichakuywanpuni chhapusqa kachkan, chaytaq may llakiy”, nispa.

Chaywanpis ichá yuyanki: “Ñuqataqa, juk takiymanta imaynatachus sonasqallan gustawan, imamantachus takiq takisqanmanta mana dakunichu”. Chaywanpis tʼukuriy; pillapis venenayta munasuptin, ¿imawan chhapusqatataq venenota jaywasunkiman? ¿Vinagrewanchu, chayri miskʼiwanchu? Diospa  kamachin Jobqa, nirqa: “Cheqamanta ninreqa reparan pejpa parlayninchus kasqanta, jinallataj simipis reparan imayna mikhunachus kasqanta”, nispa (Job 12:11). Chayrayku juk takiy imaynachus sonasqan “miskʼijina” mayta gustasusqanraykulla uyarinaykimantaqa, imamantachus takiq ‘parlachkasqanta reparanayki tiyan’, ichá chay takiypa sutinta qhawarispa. ¿Imarayku? Imaraykuchus takiq imamantachus parlachkasqanqa, imaynatachus yuyasqaykita tikrachinman.

Llakikunapaqjina, kunan tiempopi yaqha tukuy takiykunasqa, khuchichakunankupaq, maqanakunankupaq, drogakunankupaq ima, runasta tanqan. Chay takiykunata uyariy allillan kasqanta yuyanki chayqa, ichá chay rikuchinman “venenoyuq” takiykuna gustasusqantaña.

Qam kikiykimanta akllay

Ichá edadniykimanta waynasqa, mana cristianospaqjina takiykunata uyarinaykipaq mayta tanqasunkuman. Mana paykunallachu, ranqhanankupaq takiykunata urqhuqkunapis radioniqta, teleniqta, Internetniqta ima, juk laya takiymanta sumaqta parlaspa, chay takiyta rantinaykipaq tanqallasunkumantaq.

Chaywanpis compañerosniyki, chayri radioniqta, teleniqta imayna takiykunatachus uyarinaykita nisqankumanjina ruwanki chayqa, paykunap wata runanman tukunki (Romanos 6:16). Bibliaqa, “kay pacha runaspa yuyasqankuman jina kausayman [mana] yachaku[nanchikta]” niwanchik (Romanos 12:2). Chayrayku imachus allin imataqchus mana  allin kasqanta reparayta yachanayki tiyan (Hebreos 5:14). Chaytaq, ¿imaynatá allin takiykunata akllanaykipaq yanapasunkiman? Wakin yuyaychaykunata qhawarina.

Tapitanta qhawariy. Imayna takiykunachus juk CD nisqapi kasqanta reparanaykipaq, tapanta qhawariwaq. Tapitanpi maqanakuymanta, khuchichakuymanta, layqiriyusmanta dibujosta rikunki chayqa, allinta qhawarikuy, imaraykuchus chay CD nisqapi takiykunasqa, chaykunasmanta juntʼa kachkanman.

Imamantachus takisqanta uyariy. ¿Imamantataq takin? ¿Imamantachus takisqanta uyariytapunichu munanki, kutin kutita chay takiyta takinaykipaq? ¿Chay takisqan Bibliap yuyaychaykunasninwan churanakunchu? (Efesios 5:3-5.)

Imaynatachus sientechisusqanta reparay. Juk wayna Felipe sutiyuq nin: “Wakin takiykunata uyarisqay llakichiwasqanta reparakurqani”, nispa. Chaywanpis ichá pillapis ninman: “Mana tukuypaqchu ajina, imaraykuchus juk takiyqa wakinkunata llakichinman, wakinkunatataq kusichinman”, nispa. ¿Qamtari? ¿Imayna takiytachus uyarisqayki llakichisunkichu? ¿Chʼichi kaq imaspichu yuyachisunki? Chay takiykunamanta wakin millay parlaykunasta, ¿qampis parlayta qallarinkichu? (1 Corintios 15:33.)

 Wakkunapi tʼukuriy. Imayna takiychus gustasusqanmanta, ¿tatasniykita tapuriwaqchu imatachus yuyasqankuta? ¿Imatá qutuchakuymanta hermanos yuyankumanrí? ¿Imayna takiytachus uyarisqaykimanta pʼinqakunkumanchu chayri phiñakunkumanchu? Jina kaptin, manaña chaykunata uyarispaqa wiñay tukusqa runajina yuyasqaykita rikuchinki (Romanos 15:1, 2).

Kay yuyaychaykunaqa, kusichisunanpaqjina takiykunasta, Diosmanta mana karunchachisunanpaqjina takiykunasta ima akllanaykipaq, yanapasunqa. Chaywanpis juk yuyaychaytawanraq ukhunchananchik tiyan.

¿Machkha unaytataq takiykunata uyarinki?

Ñawpaqpi rikurqanchikjina, imaynatachus mikhunaykipaq sumaq mikhunata akllanki, jinallatataq allin takiykunata akllanayki tiyan. Chaywanpis Bibliamanta juk proverbio nin: “Sichus miskʼita tarinki chayqa, maychus atisqallaykita mikhuy; pajtataj anchata mikhuykuspa, lanzashawaj”, nispa (Proverbios 25:16). Chiqamanta, abejap miskʼinta chayri ima allin mikhunatapis anchata mikhuyqa, cuerponchikpaq mana allinchu. Kaytaq imallatapis allin yuyaywan ruwananchikta rikuchiwanchik.

Chaywanpis wakinkunaqa, takiykunata mana uyarispa mana kayta atinkuchu. Jessica, paymanta ñawpaqpi parlarqanchikña, nin: “Tukuy tiempo, takiykunata uyarispa kani Bibliata ñawirichkaspapis. Tatasniytataq nini ajinamanta imatachus ñawirichkasqayta astawan japʼiqasqayta, chaywanpis mana creewankuchu”. ¿Maykʼaqllapis kay sipasjinachu yuyarqanki?

Takiykunata uyariyta kawsayniykipi ñawpaqmanchus churachkasqaykita reparakunaykipaq kay tapuykunaman kutichiy:

Pʼunchaynintinpi, ¿machkha horastataq takiykunata uyarispa qhipakuni? ․․․․․

Takiykunata rantispa, ¿machkha qullqitataq juk killapi gastani? ․․․․․

Takiykunata anchata uyarisqayrayku, ¿tatasniymanta karunchakuytachu qallarichkani? Ajina kaptin, chay chʼampayta  allinchanaykipaq imatachus ruwayta munasqaykita kaypi qillqariy. ․․․․․

Takiykunata anchata uyariptiyki, ¿imatá ruwawaq?

Achkha horasta takiykunata uyarispa qhipakunki chayqa, allin kanman manaña ajina kananpaq imatachus ruwanaykipi tʼukurinayki. Ichá manaña pʼunchaynintinta audifonoswan purinaykichu kanqa chayri wasiykiman chayaytawan manaña usqhayllata juk takiyta churanaykichu kanqa.

Chayta ruwayqa, astawan sumaqta estudianaykipaq yanapasunqa. Juk wayna Esteban sutiyuq nin: “Takiykunata mana uyarispaqa imatachus estudiachkasqayta astawan sumaqta japʼiqayta atini”, nispa. Tareasniykita takiykunata mana uyarispa ruwanaykipaq kallpachakuy, reparankitaq tareasniykita astawan sumaqta ruwayta atisqaykita.

Chantá takiykunata mana uyarichkaspaqa, Bibliata, allin kamachi yuyayniyuq urqhusqan publicacionesta ima ñawiriyta atinki. Jesuspis tʼukurinanpaq, Diosmanta mañakunanpaq ima  chʼinniqman rirqa (Marcos 1:35). ¿Qamri? ¿Chʼinniqpichu Bibliata ñawirinki? Mana ajinachu chayqa, ichá Diosman astawan qayllaykuyta mana atillankichu.

Ima takiykunatachus uyarinaykita allinta akllay

Takiykunawan miskʼirichikuy Diospa regalon kasqanrayku, ima takiytachus uyarinaykita allinta akllay. Ama Marlenejina ruwaychu, pay nin: “Yachani wakin takiykunata manaña uyarinayta, chaywanpis chay takiykuna mayta gustawan...”. ¿Reparankichu chay takiykunata uyarisqallanpuni mana allinninpaqchu kasqanta? Ama payjina pantaychu. Ama saqiychu takiykunapi imatachus uyarisqayki saqra runaman tukuchisunanta. Imayna takiytachus uyariyta munasqaykita, Bibliap yuyaychasqasninmanjina akllay. Chaypaqtaq Jehovamanta yanapata mañakuy, Bibliap yuyaychasqanmanjina kawsaqkunawantaq tantakuy.

Ichá takiykunata uyarisqayki mana sapayakunaykipaq, chʼampayniykimanta qunqapunaykipaq ima yanapasunki, chaywanpis chʼampaykunasniykitaqa mana chinkachinchu. Chantá, takiykunata uyarinamanta nisqaqa amigosniyuq kayqa, aswan sumaq. Chayrayku takiykunata uyarispa kusikuy, chaywanpis ama saqiychu takiykunata uyariy kawsayniykipi ñawpaqpi kananta.

QHIPAN YACHAQANAPI

Tukuy waynasjina qampis kusirikuytachá munanki. Bibliamanta, ¿ima yuyaychaykunataq tiempoyki kaptin maychus kaqta kusirikunaykipaq yanapasunkiman?

BIBLIAMANTA

“Cheqamanta ninreqa reparan pejpa parlayninchus kasqanta, jinallataj simipis reparan imayna mikhunachus kasqanta.” (Job 12:11)

JUK YUYAYCHAY

Tatasniykita imayna takiykunachus gustasqanta tapuriy. Chayta ruwaptiykiqa ichá paykunapis imaraykuchus juk laya takiy gustasusqanta entiendenasunkupaq kallpachakunqanku.

¿YACHARQANKICHU?

Ima takiykunachus gustasusqanta, tatasniyki mana uyarinankuta munankichu chayqa, ¿mana allinchu kasqanta yachasqaykiraykuchu?

¡RUAYTA QALLARIY!

Takiykunata achkha horasta mana uyarinaypaq, kayta ruwasaq: ․․․․․

Compañerosniy mana allin takiykunata uyarinayta mayta niwaptinku, paykunata kayta nisaq: ․․․․․

Kay tapuykunamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● ¿Imaraykutaq imayna takiykunatachus uyariyta munasqaykita allinta akllanayki tiyan?

● Juk takiyta uyarinachus manachus kasqanta reparanaykipaq, ¿imataq yanapasunkiman?

● ¿Imatá ruwankiman wak laya takiykunata uyariy gustasunanpaq?

[259 paginapi sutʼinchaynin]

“Ima takiytachus uyarichkasqayta mana allinchu kasqanta reparaspaqa, usqhayllata chʼinyarparichini. Mana chayta ruwaspaqa, imaynallamantapis uyarillaytapuni munayman.” (Carmen)

 [258 paginapi recuadro, dibujos/fotos]

Wak laya takiykunawanpis gustachikuy

Wiñasqaykimanjina wak mikhunasta mikhuywan gustachikusqaykirayku, ichá kunanqa 5 watayuqllaraq kasqaykimanta nisqaqa, imaymana mikhunasta mikhuy gustasunki. Jinallatataq wak laya takiykunata uyariywan gustachikuy. Arí, juk laya takiyllata uyarinaykimantaqa, wak laya takiykunatapis uyariy.

Chaypaqqa, ichá ima tocanallatapis tocayta yachakuwaq. Tocayta yachakuchkaspataq kusiyta tarinki, mana ancha riqsisqa takiykunatapis riqsinki. Chaywanpis ichá tapukunki: “Chayta ruwanaypaq, ¿maymanta tiempota urqhukuymanrí?”, nispa. Chaypaqqa, ichá manaña anchata teleta qhawanaykichu kanqa, nitaq videojuegospi pukllanaykichu kanqa. Qhawariy imatachus wakin waynas, sipaskuna ima, nisqankuta.

“Ima tocanallatapis tocayqa mayta kusichikun; imaraykuchus ajinamanta imaynachus sientekusqanchikta rikuchiyta atinchik. Mana riqsisqay takiykunasta takiyta yachasqayrayku, kunanqa, wak laya takiykunata uyariy gustawan.” (Brian, 18 watayuq, payqa guitarrata, pianota ima tocayta yachan, bateriatapis tocayta yachallantaq.)

“Juk tocanata allinta tocayta yachanaykipaqqa, kutin kutita tocanayki tiyan. Ichá kayta ruwachkaspa mana kusiyta tarinkichu. Chaywanpis sumaqta tocayta yachakuytawanqa, mayta kusikunki.” (Jimena, 13 watayuq, payqa violinta tocayta yachan.)

“Saykʼusqa chayri llakisqa kachkaspa, guitarrata tocay, allin sientekunaypaq yanapawan. Kʼachitu takiykunata takiyqa may sumaq.” (Vanesa, 20 watayuq, payqa guitarrata, pianota, clarineteta ima, tocayta yachan.)

“‘Mana jaykʼaq wakkunajina guitarrata tocayta atisaqchu’, nispa niq kani. Chaywanpis yachakuchkallarqanipuni. Kunantaq, allinta tocayta yachasqaymanta mayta kusikuni, wakkuna tocayta yachasqankutapis jatunpaq qhawani.” (Jacob, 20 watayuq, payqa guitarrata tocayta yachan.)

[255 paginapi dibujo/foto]

Qʼitayasqa frutata, pisillata mikhuptiykipis, ¿manacharí allinniykipaqchu kanman? Jinallataq kanman mana allin takiykunata uyariptiykipis