14 YACHAQANA

¿Imaynatá turiyaqkunamanta jarkʼakuyman?

Chiqachus manachus kasqanta raqhay:

1. Yachaywasipi turiyaqkunaqa, maqaspalla ñakʼarichinku.

□ Chiqa

□ Mana chiqachu

2. Turiyaqkunaqa, sipaskunata llamkhaykuspalla turiyanku.

□ Chiqa

□ Mana chiqachu

3. Sipaskunapis, waynasta turiyayta, maqayta ima atinku.

□ Chiqa

□ Mana chiqachu

4. Imaynallamantapis turiyasuptinkuqa, jarkʼakunaykipaq ni imata ruwayta atiwaqchu.

□ Chiqa

□ Mana chiqachu

 ACHKHA waynas, sipaskunaqa, yachaywasipi wak waynas turiyasqankurayku manchi manchilla purinku. Juk wayna Reynaldo sutiyuq nin: “Compañerosniywan yachaywasiman micropi khuska richkaptiyku, asipayawasqankurayku, maqawasqankurayku ima, ñakʼariq kani. Chay 15 minutosta paykunawan kayqa, may chhika unaypis kanmanjina karqa”. Anita nin: “Yachaywasipi, pasillopi purichkaptiy juk riqsisqa wayna jukllapi japʼiykuwarqa, cuerpoytataq llamkhayta qallarirqa. Qhasita nirqani mana llamkhanawanta, imaraykuchus payqa mana chiqatachu parlachkasqayta yuyarqa”.

Wakin waynasqa, Internetniqtapis wak sipaskunata ajinata turiyanku. ¿Qamtapis ajinatachu turiyasunku? Manaña turiyasunankupaq, ¿jarkʼakuyta atiwaqchu? Arí. Qallarinapaqqa, kay yachaqanap qallariyninpi nisqanchikta ukhunchana.

1. Mana chiqachu. Yachaywasipi turiyaqkunaqa, manchachispa, asipayaspa, sunqunkuta nanachinapaqjina parlaspa ima, waynasta ñakʼarichillankutaq.

2. Mana chiqachu. Wakin waynasqa, sipaskunata, millay chanzaswan, phiñakuywan qhawaspa ima, turiyallankutaq.

3. Chiqa. Sipaskunapis, waynasta turiyanku.

4. Mana chiqachu. Mana turiyasunankupaqqa, jarkʼakuyta atiwaq, chaypaqqa ichapis kaykunata ruwawaq.

Mana maqanakuspalla jarkʼakuy

Wakin kuti turiyasuqkunaqa, imaynatachus kutichinaykita rikuyta munanku. Biblia yuyaychawanchik: “Ama imamantapis usqhayllata phiñakuychu”, nispa (Eclesiastés 7:9). Usqhayllata phiñakuywan kutichispaqa, chʼampaykunasniyki yapakunqa,  imaraykuchus nina astawan lawrananpaq llamtʼatapis churaykuchkawaqjina kanman (Romanos 12:17). ¿Imaynatá mana maqanakuspalla jarkʼakuwaq?

Tukuy ima nisusqankuta ama kasuta ruwaychu. Asikunankuraykulla turiyasunku chayqa, ama phiñakuychu. Juk wayna Eliu sutiyuq nin: “Tukuy ima nisusqankuta mana kasusqaykiqa, aswan sumaq”. Ajinata ruwaptiykiqa, ichá manaña turiyasunqankuchu.

Phiñakuyniykita ñitʼiykukuy. Biblia nin: “Miskʼi simiwan kuticheyqa phiñakuyta thasnun”, nispa (Proverbios 15:1). Mana rabiakuspa allinllawan kutichinki chayqa, ichá manaña turiyasunqankuchu. Arí, chayta ruwayqa mana atikullanchu, chaywanpis chayta ruwayqa, allinniykipaq kanqa. Proverbios 29:11 nisqanmanjina wampu runaqa, “tukuy atisqanta” phiñakun, yachayniyuq runarí, “phiñakuyninta ñitʼiykukun”. Phiñakuyniykita ñitʼiykukusqaykiqa, sinchita sayayta atisqaykita rikuchin. Chaywanpis turiyaqkunaqa, ruwasqankuwan iskaychasqas kasqankuta, paykunapi mana atienekusqankuta ima rikuchinku. Chayrayku Biblia nin: “Pichus mana usqhayta phiñarparikojqa jatun yuyayniyoj”, nispa (Proverbios 14:29).

 Jarkʼakuy. Wakin kuti turiyasuqkunaqa, qamwan maqanakuyta munanqanku, mana maqanakuyta maskʼachkasqaykita allinllamanta niptiykipis. Jinapi rikukuspaqa, Proverbios 17:14 yuyaychasqanmajina ruway, chaypitaq nin: “Phiñakuytaqa saqey manaraj jatunyaykushajtin”. Arí, maqaytapuni munasunku chayqa, usqhayllata ayqiy. Mana ayqiyta atispaqa, jarkʼakunaykipaq atisqaykimanjina tukuy imata ruway.

Tatasniykiman willay. Wak waynas turiyasusqankumanta, tatasniykiman willanayki tiyan, paykunaqa allinta yuyaychasunkuman, ichapis yachachiqniykiwan parlarinaykipaq. Chiqamanta tatasniyki, yachachiqkunasniyki ima, allin yuyaywan chʼampayniykita allinchayta maskʼanqanku.

Pisillata parlaspa: yachaywasipi turiyasuq wayna manaña turiyasunanpaqqa, ama kikillantataq kutichiychu, kaypi yuyaychasusqaykumanjinataq ruway.

Sipas kaptiyki juk wayna turiyasuptin

Juk wayna turiyasuptinqa maytachá rabiakuwaq. Ajina chʼampaypi rikukuspaqa kaykunata ruwayta atiwaq.

 Sutʼita niy mana turiyasunanta. Mana ajinata niptiykiqa, turiyasuqqa mana chiqatachu parlachkasqaykita yuyanqa (Mateo 5:37). Turiyasusqanmanta pʼinqakuspapis, ama asirispa nitaq manchachikuspa kutichiychu, imaraykuchus ajinata kutichiptiykiqa, turiyachikuyta munasqaykita yuyanman. Chayrayku jarkʼakunaykipaqqa, mana iskaychakuspa sinchita, sutʼita ima, mana turiyasunanta niy.

Pʼinqaypi rikhurichiy. Anitaqa, paymanta ñawpaqpi parlarqanchikña chayta ruwarqa nintaq: “Mana juktawan llamkhanawanta qhapariykuspa, amigosninpa ñawpaqinpi pʼinqaypi rikhurichirqani”. Chaytaq Anitata yanaparqa. Anita nillantaq: “Amigosninqa paymanta asikurqanku. Paytaq juk tiempota ñuqamanta karunchakurqa, chaymanta  perdonanayta niwarqa, astawan qhipamanqa, juk wayna turiyachkawasqanmantapis jarkʼawarqa”.

Turiyallasuptinpuniqa, usqhayta ayqipuy. Mana ayqiyta atispaqa, tukuy imaymanamanta jarkʼakuy (Deuteronomio 22:25-27). Juk cristiana nin: “Juk wayna japʼiykuyta munachkawaptin, tukuy kallpaywan saqmaykuytawan, usqhayta ayqikurqani”.

Chʼampayniykimanta willakuy. Adriana 16 watayuq nin: “Yachaywasipi juk waynaqa mana sunqu tiyasqa kakuqta saqiwaqchu. Sapa kuti mana turiyanawanta niptiyqa, astawan turiyawaq pukllakuchkasqayta yuyasqanrayku. Chayrayku sapallaymanta chʼampayniyta mana allinchayta atisqayrayku, tatasniywan parlarirqani”. Tatasnin allinta  yuyaychasqankurayku, Adrianaqa chʼampayninta allincharqa. Qampa tatasniykipis sumaqta yanapasunkuman.

Chiqamanta, yachaywasipi tukuy imaymanamanta turiyasusqankuqa mana asikunapaqchu. Mana pi cristianopis, wakkunap asipayanankuchu kanan tiyan, nitaq millay chanzastapis nichikunallanchu tiyan. Kay yachaqanapi yuyaychasusqaykumanjina ruwaspaqa, wakkuna turiyasuptinku jarkʼakuyta atisqaykita reparanki.

ASTAWAN YACHAKUNAYKIPAQ ÑAWPAQ KAQ LIBROMANTA 19 YACHAQANATA ÑAWIRIY

QHIPAN YACHAQANAPI

Wakin waynas saqra kaqta ruwanaykipaq tanqasuptinku, ¿imatá ruwawaq?

BIBLIAMANTA

“Atisqaykichejman jina tukuy runaswan allimpi kausakuychej.” (Romanos 12:18)

JUK YUYAYCHAY

Mayqin compañeroykipis, turiyasuspa ñakʼarichisuptin, mana turiyasunanta sutʼita niy, chaymantataq ripuy. Turiyallasuptinpuniqa, tatasniykiman, yachachiqniykiman ima willakuy.

¿YACHARQANKICHU?

Pandillerosjina pʼachallikunki chayqa, wak waynas turiyasunkuman. Manaña pandillapi kaq wayna nin: “Juk waynata ñuqaykujina pʼachallisqa kachkaqta rikuspaqa, manataq pandillaykumantachu kaptinqa, mayta turiyaq kayku. Pandillaykumanta mana kayta munaptintaq, maqarpaq kayku”.

¡RUAYTA QALLARIY!

Pillapis asipayawaptin, chayri turiyawaptin kayta ruwasaq... ․․․․․

Chʼampaykunapi mana satʼikunaypaq, kayta ruwasaq... ․․․․․

Kay yachaqanamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● Wakkuna mana turiyasunankupaq, ¿imaynatá rikuchiwaq mana manchachikuq kasqaykita?

● Juk wayna llamkhaykuyta munasuptin, ¿imatá ruwawaq? Ajinapi rikukuspa, imatachus ruwanaykipi tʼukuriy.

● ¿Imaraykutaq turiyaqkunawan mana llamkhachikunallaykichu, chayri millay chanzasta nichikunallaykichu tiyan?

[123 paginapi sutʼinchaynin]

“Maqanaku kananta yachaspaqa, ama qhipakuychu, manaqa wasiykiman ripuy, imaraykuchus maqanakuta qhawanapaq qhipakuqqa, chʼampaykunapi satʼikun.” (Jairo)

[125 paginapi recuadro]

Mana turiyasunankupaqqa...

...ama coqueteaychu. Imaraykuchus coqueteaptiykiqa turiyasunqanku. Biblia nin: “Pichus ninata pechonman churakojqa pʼachasninta ruphachikumpuni”, nispa (Proverbios 6:27). Arí, coqueteaptiykiqa ninawanpis pukllachkawaqjina kanman.

...pikunawanchus purichkasqaykita qhawakuy. Wakin waynasqa, pikunawanchus purichkanki paykunajina kasqaykita yuyankuman. Carla nin: “Coqueteaq sipaskunawan, millay chanzasta nichikuspa kusikuqkunawan ima purinki chayqa, turiyaqkuna qamtapis tukuy imata nisunqanku” (1 Corintios 15:33).

...imaynatachus pʼachallikusqaykita qhawakuy. Aychap munayninta rikchʼarichinapaqjina pʼachallikunki chayqa, wak waynas, cuerpoykita rikunankuta munasqaykita yuyanqanku (Gálatas 6:7).

...chiqa cristiano kasqaykita niy. Chayta mana niptiykitaq, Bibliap kamachiykunasninta pʼakinaykipaq tanqasunqanku (Mateo 5:15, 16).

[124 paginapi dibujo/foto]

Saqramanta saqrallatataq kutichinki chayqa, nina astawan lawrananpaq gasolinatapis jichʼaykuchkawaqjina kanman

[127 paginapi dibujo/foto]

Mana turiyasunanta, sutʼita niy