Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 18

“Payta maskʼanankupaj, [...] maskʼajtinkutaj tarinankupaj”

“Payta maskʼanankupaj, [...] maskʼajtinkutaj tarinankupaj”

Pabloqa runas uyariyta munanankupaj jina willarqa

Orqhosqa kashan Hechos 17:16-34 versiculosmanta

1-3. 1) ¿Imaraykutaj Pablo Atenaspi mayta phiñakorqa? 2) ¿Imatataj Pablomanta yachakusun?

 PABLOQA Greciapi kaj Atenas llajtaman chayaytawan chay llajtapi puriykacharerqa. Pabloj tiemponmanta aswan ñaupaj wataspi chay llajtapi yachachej kanku imatachus yuyasqankuta filósofos Sócrates, Platón, Aristóteles ima. Chay llajtamanta runasqa ashkha diosespi creej kanku, may chhika santostataj yupaychaj kanku, chaytaj Pablota mayta phiñacherqa. Chay llajtapi santosqa mana templosllapichu kaj, manachayqa plazaspi, callespi ima. Pabloqa yacharqa imaynatachus santosta yupaychayta cheqa Dios qhawasqanta (Éxo. 20:4, 5). Chayrayku Pabloqa Jehová jinallataj santosta yupaychayta millachikoj.

2 Apóstol Pabloqa mercado plazaman chayaspa millay imasta rikorqa. Chay mercado plazaman yaykuna esquina qayllapi, Hermes diospa millay santosnin filalla kasharqanku. Tukuynin plazantinpipis imaymana santos juntʼa kasharqanku. Chay llajtapi tiyakoj runasman, ¿Pablo willayta atillanmanchu karqa? ¿Imaspichus kikinta yuyasqankumanta mana phiñakuspa parlayta atillanmanchu karqa? ¿Pillatapis yanapanmanchu karqa cheqa Diosta rejsinanpaj?

3 Hechos 17:22-31 niwanchej imatachus Pablo Atenasmanta yachaysapa runasman nisqanta. Pablomanta yachakunchej runaswan kʼachallamanta parlanata, mana iskayrayaspa parlanata, sumajta yuyaychakuspataj parlanata. Chantapis imapichus kikinta yuyanchej chay imasmanta parlaspa runasta tʼukurichinata.

“Mercado plazapi” yachacherqa (Hechos 17:16-21)

4, 5. 1) ¿Ima lugarespitaj Pablo Atenaspi willarqa? 2) ¿Imaraykutaj Pablo mercado plazapi mana willayta atillanmanchu karqa?

4 Pabloqa willamunanpaj iskay kaj viajenta ruwashaspa 50 wata chayta Atenas llajtaman chayarqa. a Payqa Silastawan Timoteotawan Bereamanta chamunankuta suyaj jina, yachasqa kasqanman jina “Diosmanta Qhelqasqapi allinta tʼukurichispa sinagogapi judiosman yachacherqa”. Chantapis ‘mercado plazaman’ willaj rillarqataj. Chaypeqa Atenaspi tiyakoj mana judío kajkuna tantakoj kanku (Hech. 17:17). Atenasmanta mercado plazaqa 5 hectáreas jinapuni karqa, Acrópolis nisqa lugarpa qayllanpitaj kasharqa. Mercado plazaqa mana uj mercadollachu karqa, manachayqa Atenasmanta kajkuna tantakunankupaj uj lugar karqa. Uj yachayniyoj runa nisqanman jina, “mercado plazapi negociosta ruwakoj, politicamanta parlakoj, imaynachus culturanku kasqanpis chaypi sutʼi rikukoj”. Yachayniyoj runasqa mercado plazapi tantakuyta mayta gustachikoj kanku yachasqanku imasmanta parlanankupaj.

5 Pabloqa mercado plazapi ichapis mana willayta atillanmanchu karqa. Imaraykuchus chay plazapeqa iskay grupo yachaysapa runas tantakoj kanku. Chaykuna karqanku epicúreos, estoicos ima. b Paykunapurataj mana kikintachu yuyaj kanku. Epicureosqa kausay jinallamanta rikhurisqanpi creej kanku. Paykunaqa kausaymanta kay jinata nej kanku: “Mana Diosta manchachikunachu tiyan. Wañuspaqa mana imatapis yachanchejñachu. Allin kausayta tariyta atinchej chantá ima llakiypis aguantanapaj jinalla”, nispa. Estoicostaj yuyaj kanku sumajta imamantapis yachakuna kasqanta, tukuy imatapis sumajta entiendena kasqanta. Creejtaj kanku Diosqa mana uj runachu kasqanta. Chantapis chay iskay gruposmanta runasqa, Cristoj discipulosnin yachachej kanku chay kausarimuypi mana creejchu kanku. Chay iskay grupospa yuyasqankoqa, imatachus Pablo yachachisqanmanta waj jinapuni karqa. Pabloqa imapichus cristianos creesqankumanta cheqa yachachiykunata willasharqa.

6, 7. 1) Atenasmanta yachaysapa runas, ¿Pabloj willasqanmanta imatá nerqanku? 2)  Kay tiempomanta wakin runas, ¿imaynatá qhawanku willasqanchejta?

6 ¿Atenasmanta yachaysapa runas Pabloj willasqanta japʼikorqankuchu? Paykunaqa Pablota nerqanku ‘chʼajwaku’ nispa, chaytaj griego parlaypi nin: “Mujuta pallaj”, nispa (Biblia de estudio nisqapi Hechos 17:18 versiculoj sutʼinchayninta leeriy). Uj yachayniyoj runa nisqanman jina, griego parlaypi chay palabrasta oqharej kanku “pʼisqetus mujuta pallasqankumanta parlanapaj. Aswan qhepamantaj chay palabrasta oqharej kanku mercadopi puchu mikhunasta, runaspa wijchʼusqanku imasta pallakoj runasmanta parlanapaj. Chaymanta aswan qhepamantaj chay palabrasta oqharej kanku runaspa imaymana yuyasqankuta japʼikoj runasmanta parlanapaj. Astawanqa chayta oqharej kanku chay yuyaykunata ujchaykuspa mana allinta entiendeyta atejkunamanta parlanapaj”. Chʼajwaku nispaqa Atenasmanta yachaysapa runas Pablota insultasharqanku, nisharqankutaj ni imata yachasqanta, waj runaspa nisqankuta japʼikuspallataj parlashasqanta. Jinapis yachakusun jina, Pabloqa ajinata nejtinkupis mana paykunata manchachikorqachu.

7 Kay tiempopipis runasqa ñaupa tiempopi jinallataj kanku. Ashkhasqa testigos kasqanchejrayku, Bibliapitaj creesqanchejrayku burlakuwanchej. Profesoresqa yachachinku kausay jinallamanta rikhurisqanta, yachayniyoj kaspataj chaypi creena kasqanta. Paykunaqa ninku pichus chaypi mana creejqa ni imata yachasqanta. Chay yachaysapa runasqa Bibliaj nisqanta yachachisqanchejrayku, tukuy imapis uj ruwajniyojpuni kasqanta nisqanchejrayku sonsitosta jina qhawachiyta munawanchej. Jinapis noqanchejqa mana paykunata manchachikunchejchu. Astawanpis mana manchachikuspa sutʼinchanchej jallpʼapi tukuy ima kajtaqa Jehová Dios ruwasqanta, paytaj tukuy imata yachaywan ruwarqa (Apo. 4:11).

8. 1) ¿Imatataj wakin runas nerqanku Pabloj willasqanmanta? 2) ¿Imamantataj Areópago nispa parlakushanman? (Sutʼinchayninta qhawariy).

8 Wakin runastajrí, Pabloj yachachisqanmanta nerqanku: “Kay runaqa waj llajtaspi kaj dioskunamantasina parlashan”, nispa (Hech. 17:18). ¿Pablo waj dioskunamantapunichu Atenaspi parlasharqa? Chay ajinapuni kanman karqa chayqa, Pablopaj may llakiy kanman karqa. Imaraykuchus aswan ñaupaj wataspi filósofo Socratesta waj dioskunata yupaychayta yachachishan nispa tumpaykorqanku. Chayrayku, chantá waj imasrayku pay wañuchisqa kananta nerqanku. Chayraykuchá Pablota Areopagoman aparqanku. c Nerqankutaj imatachus yachachishasqanta sumajta sutʼinchananta. Imaraykuchus paykunapajqa chay yachachisqan uj jina karqa, chay runasqa ni imata Diospa Palabranmanta yacharqankuchu. Chayrayku, ¿imaynatá Pablo sutʼinchanman karqa imatachus willashasqanta?

“Atenas llajtayojkuna, qhawasqayman jina...” (Hechos 17:22, 23)

9-11. 1) Atenasmanta runas sumajta uyarinankupaj, ¿imamantataj Pablo parlarqa? 2) ¿Imaynatataj Pablo jina willaypi ruwasunman?

9 Pabloqa Atenaspi may chhika santosta rikuspa mayta phiñarikorqa. Jinapis mana chay llajtayojkunata rimarqachu chay santosta yupaychasqankurayku. Astawanpis kʼachallamanta paykunawan parlarerqa imapichus kikinta yuyasqankumanta. Pabloqa kay jinata parlayta qallarerqa: “Atenas llajtayojkuna, qhawasqayman jina qankunaqa astawansina dioskunata yupaychankichej waj runasmanta nisqaqa”, nispa (Hech. 17:22). Pabloqa sumaj yachaywan imatachus allinta ruwasqankuta nerqa. Chayta nispaqa kaytapis nishanman jina karqa: “Qankunaqa Diosta maskʼankichejpuni”, nispa. Pabloqa yacharqa llulla yachachiykunawan engañasqa kaj runasmanta wakenqa allin sonqoyoj kasqankuta, cheqa kajmantataj yachakuyta munasqankuta. Pabloqa yuyarikorqapuni paypis mana yachaspalla ‘mana allin imasta ruwasqanta, mana creeyniyojtaj kasqanta’ (1 Tim. 1:13).

10 Chantapis Pabloqa nerqa paykuna dioskunata astawan yupaychasqankuta. Chayraykutaj nerqa: “Uj altartapis rikuni ‘mana rejsisqa diosman’ nisqa qhelqasqayojta”, nispa. Uj libro nisqanman jina, “griegospis, waj llajtayojkunapis mana rejsisqa dioskunapaj altaresta ruwaj kanku. Ichapis waj diospiwan kasqanta yuyaspa, paymanta qonqapuspataj, payta phiñachinankuta yuyaspa”. Chaywanqa Atenas llajtayojkuna nisharqanku uj Dios kasqanta, pimantachus ni imata yachasqankuta. Pablotaj paykunaman sumaj willaykunata willananpaj chaymanta parlarqa. Pay nerqa: “Chay Diosmanta noqaqa willashaykichej, pitachus mana rejsispalla yupaychankichej chaymanta”, nispa (Hech. 17:23). Pablo sumaj yuyaywan, kʼachallamanta parlajtinpis, runasqa mana niyta aterqankuchu, imatachus nisqan mana jinachu kasqanta. Payqa mana mosoj dioskunamantachu, nitaj waj llajtaspa diosesninkumantachu yachachisharqa, imaynatachus wakin runas nerqanku jina. Astawanpis Pabloqa paykuna mana rejserqankuchu chay cheqa Diosmanta parlasharqa.

11 ¿Imaynatá Pablo jina willaypi ruwasunman? Sumajta qhawariyta yachasun chayqa, reparayta atisun uj runa Diospi creesqantachus manachus. Chaytaqa yachasunman uj runa imastachus churakusqanta qhawarispa, imaschus wasi punkunpi chayri pationpi kasqanta qhawarispa. Paykunata ichapis nisunman: “Mayta kusikuni Diosmanta yuyarikusqaykimanta. Wakenqa niña Diosmanta yuyarikunkuchu”, nispa. Uj runa imastachus allinta ruwasqanmanta parlareyqa yanapawanchej imaspichus kikinta yuyasqanchejmanta sumajta parlarinapaj. Mana pitapis qhawaranachu tiyan imaspichus creesqanmanta. Imaraykuchus ashkha hermanosninchejpis niraj cheqa kajmanta yachakushaspa llulla yachachiykunapi creellajtaj kanku.

Imaspichus runas noqanchej jinallataj yuyanku chay imasmanta parlarina.

Diosqa “mana karupichu kashan sapa ujninchejmanta” (Hechos 17:24-28)

12. ¿Imatataj Pablo ruwarqa payta uyarinallankupajpuni?

12 Pabloqa yacharqa paypis, payta uyarejkunapis imapichus kikinta yuyasqankuta. Jinapis, ¿imatá ruwanman karqa willasqanta runas uyarinallankupajpuni? Payqa yacharqa chay runas griegospa yachayninkumanta sumajta yachasqankuta, Diospa Palabranmantataj ni imata yachasqankuta. Chayrayku waj jinasmanta paykunaman willarqa. Ñaupajtaqa pay parlarqa Diospa Palabranmanta, manataj nerqachu: “Diospa Palabran ajinata nin”, nispa. Chantá paypis, payta uyarejkuna jinallataj kasqanta entiendecherqa. Chayraykutaj nerqa noqanchej chayrí chayman rijchʼakoj palabrasta oqharerqa. Chantapis griego parlaypi qhelqajkunaj nisqankuta oqharerqa, paykunapis, pay jinallataj wakin imasta nisqankuta rikuchinanpaj. Chanta, ¿imastataj Atenas llajtayojkunaman willarqa mana rejsisqanku Diosmanta? Imatachus Pablo nisqanta qhawarina.

13. 1) ¿Imatataj Pablo nerqa cielomanta, jallpʼamantawan? 2) ¿Imatataj Pablo sutʼita rikucherqa?

13 Diosqa tukuy imata ruwarqa. Apóstol Pablo nerqa: “Kay mundota, chaypi tukuy ima kajtawan ruwaj Diosqa cielojta, kay jallpʼajtawan Señornin. Chayrayku payqa mana runaj makinwan ruwasqa templospichu tiyakun”, nispa (Hech. 17:24). d Kay mundopis, cielopi kaj imaspis mana jinallamantachu rikhurerqa. Astawanpis cheqa Dios tukuy chay imasta ruwarqa (Sal. 146:6). Jehovaqa cielopi, kay jallpʼapi Tukuyta Kamachej Señor, manataj Atenea jinachu, nitaj waj dioses jinachu. Chay diosesqa yupaychasqa kaj kanku altaresllapi, templosllapi. Jehová Diostajrí, mana tiyakuyta atinmanchu runaspa ruwasqanku templospi (1 Rey. 8:27). Ajinamanta Pabloqa sutʼita rikucherqa cheqa Diosqa may atiyniyojpuni kasqanta, manataj runaspa ruwasqanku santos jinachu kasqanta, mayqenkunatachus templospi yupaychaj kanku chaykuna jina (Isa. 40:18-26).

14. ¿Imatataj Pablo nerqa Dios mana runaspa yanapayninta necesitasqanta rikuchinanpaj?

14 Diosqa mana runasta necesitanchu. Runasqa santosninkuman may valesqa ropasta churaj kanku, may valesqa jaywanasta jaywaj kanku, mikhunasta, ujyanasta ima apapoj kanku, chaytapis paykuna necesitankuman jina. Jinapis Pablota uyarejkunamanta wakin yachaysapa runasqa, ichapis yuyarqanku diosesqa mana imatapis runasmanta necesitasqankuta. Chay runasqa Pablo jinallataj yuyarqanku, Diosqa ‘runaj yanapayninta mana suyasqanta, imatapis necesitanman jina’. Chaytaj ajinapuni, imaraykuchus tukuy imata ruwaj Diosqa mana imatapis qonanchejta necesitanchu. Astawanpis pay tukuy runasman “kausayta qon, samayta, tukuy imastawan”. Arí, Dios qowanchej intita, parata, jallpʼatapis sumajta poqochin (Hech. 17:25; Gén. 2:7). Diosqa mana runaj yanapanta necesitanchu, astawanpis runas pay tukuy imata qonawanchejta necesitanchej.

15. 1) ¿Imaynatá Pablo Atenas llajtayojkunaman entiendecherqa Dios tukuyta uj rejllata qhawasqanta? 2) ¿Imatataj Pablomanta yachakunchej?

15 Diosqa runata ruwarqa. Atenas llajtayojkunaqa griegos kasqankurayku yuyaj kanku mana griegoschu kajkunamanta aswan sumaj runas kasqankuta. Biblia nisqanman jinataj, mana allinchu uj runa rijchʼayninrayku chayri llajtanrayku jatunchakunan (Deu. 10:17). Pabloqa chay imasmanta sumaj yachaywan, sumaj yuyaywantaj parlarqa. Pabloqa payta uyarejkunata sumajtachá tʼukuricherqa Diosmanta kayta nispa: “Payqa uj runallamanta tukuy laya runasta miracherqa” (Hech. 17:26). Pabloqa “uj runallamanta” nispa Adanmanta parlasharqa, pimantachus tukuy runas miranchej chaymanta (Gén. 1:26-28). Tukuypis uj runallamanta jamusqanchejrayku kikillan kanchej, imayna rijchʼayniyoj kajtinchejpis, may llajtayoj kajtinchejpis. Chaytaj paykunapajqa sutʼi karqa. Apóstol Pablomantaqa kayta yachakunchej: Respetowan, sumaj yuyaywantaj parlayta munajtinchejpis, Bibliaj nisqanta mana cambiananchejchu tiyan runas uyarinawanchejta munaspallaqa.

16. ¿Imata ruwanapajtaj Dios ruwawarqanchej?

16 Diosqa munan runas payman qayllaykunanchejta. Atenasmanta yachaysapa runasqa ichapis ashkha watastaña parlasharqanku imapajchus runas kausasqanchejmanta. Ajina karqa chayqa, sapallankumanta ni jaykʼaj chayta yachankumanchu karqa. Jinapis apóstol Pabloqa sutʼita paykunaman nerqa, Diosqa runasta ruwasqanta “payta maskʼanankupaj, tariytapuni munaspa maskʼajtinkutaj tarinankupaj. Payqa mana karupichu kashan sapa ujninchejmanta” (Hech. 17:27). Arí, Atenas llajtayojkuna mana rejserqankuchu chay Diostaqa rejsiyta atikun. Diosqa pikunachus payta mayta maskʼanku, paymanta yachakunankupajtaj kallpachakunku chaykunaj qayllankupi kashan (Sal. 145:18). Apóstol Pabloqa “sapa ujninchejmanta” nispa, paypis Diosta maskʼanallantaj kasqanta entiendechisharqa, tariytapuni munaspa tarinanpaj.

17, 18. 1) ¿Imaraykutaj runas Diosmanta yachakuna tiyan 2) ¿Imatataj yachakunchej Pablo runas uyariyta munanankupaj jina parlasqanmanta?

17 Runasqa Diosta rejsinanchej tiyan. Diosmanta parlaspa Pablo nerqa: “Paynejta kausanchej, kuyunchej, kanchejtaj”, nispa. Wakin yachayniyoj runas ninku, Pablo chayta nispa Epimenidespa parlasqanta oqharisqanta. Chay runaqa ashkha watas ñaupajta kausakorqa, Atenas llajtayoj runas ukhupitaj may rejsisqa karqa. Chantá Pabloqa nerqa imaraykuchus runas Diosta rejsinanchej kasqanta. Pay nerqa: “Qankuna ukhumanta wakin qhelqajkunapis nerqanku: ‘Noqanchejpis paypa wawasnin kanchej’, nispa” (Hech. 17:28). Runasqa Diosman qayllaykuna tiyan, imaraykuchus pay Adanta ruwarqa, chay runamantataj tukuy jamunchej. Reparanchej jina, apóstol Pabloqa runas uyariyta munanallankupajpuni griego parlaypi qhelqaj runas imastachus nisqankumanta parlarqa. Payta uyarejkunataj ichapis chay runasta jatunpaj qhawaj kanku. e Noqanchejpis Pablo jinallataj wakin kutis parlasunman historiamanta parlaj librosmanta, enciclopediasmanta, waj jatunpaj qhawasqa librosmanta ima. Uj jatunpaj qhawasqa libro imatachus nisqanta sumajta ajllajtinchejqa, pikunachus uyariwanchej chaykuna ichapis reparanqanku imatachus ruwasqanku, costumbresninkupis maymantachus rikhurisqanta.

18 Apóstol Pabloqa Diosmanta ashkha imasta willarqa, sumajta yuyaychakuspataj parlarqa runas uyariyta munanankupaj jina. Chanta, ¿imaraykutaj Pablo tukuy chay imasmanta parlarqa? Payllataj chayta sutʼincharqa.

“Tukuy runasta nishan juchasninkumanta pesachikunankuta” (Hechos 17:29-31)

19, 20. 1) ¿Imata nispataj Pablo kʼachallamanta rikucherqa santosta yupaychay qhasilla kasqanta? 2) ¿Imatataj Atenas llajtayojkuna ruwananku karqa?

19 Chantá Pabloqa payta uyarejkunata kallpacharqa paypa nisqanmanta imatachus yachakusqankuman jina ruwanankupaj. Griego parlaypi qhelqajkuna imatachus nisqankumanta parlaspa nillarqapuni: “Diospa wawasnin kasqanchejrayku, mana yuyananchejchu tiyan Diosqa qoriman, chayri qolqeman, chayri rumiman rijchʼakusqanta. Nillataj yuyanachu runaj yuyasqanman jina ruwasqa kasqantaqa”, nispa (Hech. 17:29). Dios runasta ruwasqanrayku, manapuni Diosqa runaspa ruwasqan imasman rijchʼakunmanchu. Pabloqa sumaj yuyaywan, kʼachallamantataj sutʼita rikucherqa santosta yupaychayqa qhasilla kasqanta (Sal. 115:4-8; Isa. 44:9-20). “Nillataj yuyanachu” nispa nisqanraykutaj, Pabloj yuyaychasqanqa japʼikunapaj jinalla karqa.

20 Apóstol Pablo nillarqataj: “Ñaupa tiempospi runasqa mana yachaspalla [santosta yupaychaj kanku Diosta kusichishasqankuta yuyaspa], Diostajrí chay ruwasqankuta qhawallarqa. Kunantajrí tukuynejpi, tukuy runasta nishan juchasninkumanta pesachikunankuta”, nispa (Hech. 17:30). Pablota uyarejkunamanta wakenqa, ichapis tʼukulla kasharqanku juchasninkumanta pesachikunanku kasqanta uyarispa. Pabloqa chay imasta paykunaman parlaspa sutʼita rikuchisharqa Dios paykunaman kausayta qosqanta, chayraykutaj payman cuentata qonanku kasqanta. Atenasmanta runasqa Diosta maskʼananku karqa, paymanta cheqa kajta yachakunanku karqa, pay munasqanman jinataj kausakunanku karqa. Arí, paykunaqa reconocenanku karqa santosta yupaychay jucha kasqanta, chay ruwaytataj qonqananku kasqanta.

21, 22. 1) ¿Imata nispataj Pablo parlayta tukucharqa? 2) ¿Pabloj nisqan ima niyta munan?

21 Pabloqa Atenas llajtayojkunaman kay jinata nispa parlayta tukucharqa: “Diosqa uj pʼunchayta ajllanña, cheqan kajman jina kay mundomanta runasta juzgananpaj churasqan runanejta. Payta wañusqas ukhumanta kausarichimuspataj tukuy runasman uj garantiata qon”, nispa (Hech. 17:31). Atenas llajtayojkunaqa Juicio Pʼunchay chayamunanta yachaspa cheqa Diosta tarinankukama maskʼananku karqa. Pabloqa Juicio Pʼunchaypi juzgajpa sutinta mana oqharerqachu. Jinapis paymanta nerqa uj runa kasqanta, wañusqanta, Diostaj kausarichimusqanta.

22 Noqanchejqa sumajta yachanchej Pablo parlayta tukuchashaspa imatachus nisqan ima niytachus munasqanta. Yachanchej Diospa churasqan Juezqa Jesucristo kasqanta (Juan 5:22). Chantapis yachallanchejtaj Juicio Pʼunchayqa tumpamantawan qallarinanta, waranqa watastataj kananta (Apo. 20:4, 6). Yachallanchejtaj pikunatachus chay Juez cheqan runaspaj qhawanqa chaykunaqa, may sumaj bendicionesta japʼinankuta. Chayraykutaj Juicio Pʼunchayqa mana manchachiwanchejchu. ¿Imaynapí yachanchej chay imasta suyakusqanchej mana uj cuentollachu kasqanta? Chay imas kananmanta uj garantía kapuwanchej, chaytaj kikin Jesucristoj kausarimusqan.

‘Wakin runas creejkunaman tukorqanku’ (Hechos 17:32-34)

23. Pabloj willasqanta uyarispa, ¿imastataj runas ruwarqanku?

23 Pabloj parlasqanta uyarispa, runasqa tukuy imata nerqanku. Kausarimuymanta parlasqanta uyarispaqa “Pablota asipayarqanku”. Wakin runastaj mana Pablota kasuyta munaspa kʼachallamanta nerqanku: “Ujllapiwanña chay imasmanta parlawasqayku”, nispa (Hech. 17:32). Pisi runaslla Pabloj willasqanta japʼikorqanku. Biblia nin: “Wakin runastajrí Pabloman ujchakorqanku, creejkunamantaj tukorqanku. Chay creejkunamanta ujnin karqa Dionisio, payqa Areópago juzgadopi juez karqa, chantá Dámaris sutiyoj warmi, wajkuna ima”, nispa (Hech. 17:34). Kunanpis ajinallataj pasan runasman willajtinchej. Wakenqa asikuwanchej, wakintaj noqanchejwan kʼachas kanku, jinapis mana willasqanchejta japʼikuyta munankuchu. Wakintajrí Diospa Gobiernonmanta willasqanchejta japʼikunku, Jehovaj testigosninmantaj tukunku, chaytaj mayta kusichiwanchej.

24. ¿Imastataj yachakunchej Pablo Atenasmanta runasman willasqanmanta?

24 Apóstol Pablo willasqanmantaqa ashkha imasta yachakunchej imaynasmantachus runaspa sonqonkuman chayanamanta, yachachisqanchej cheqapuni kasqanta imaynatachus runasman rikuchinamanta ima. Chantapis yachakullanchejtaj llulla religionespa yachachiykunasninpi creej allin sonqoyoj runaswan pacienciakuna kasqanta, paykunawantaj kʼachallamanta, mana sonqonkuta nanachispalla parlarina kasqanta. Chantapis yachakullanchejtaj Bibliaj cheqa yachachiykunasninta ni jaykʼaj cambianachu kasqanta runas mana phiñakunankuta munaspalla. Sichus chay yachakusqanchejman jina ruwasunchej chayqa, aswan wakichisqa kasunchej wajkunata yanapanapaj, aswan sumaj yachachejkunataj kasunchej. Willajkunaqa predicacionpi aswan sumaj yachachejkuna kanqanku, congregacionta ñaupajman apajkunataj congregacionpi. Ajinamanta Pablo jina ruwasunchej, payqa runasta yanaparqa Diosta ‘maskʼanankupaj, tarinankupajtaj’ (Hech. 17:27).

a Ñaupa tiempomanta qhapaj llajta Atenas” nisqa recuadrota leeriy.

b Epicúreos, estoicos ima” nisqa recuadrota leeriy.

c Areopagoqa uj loma karqa Acropolismanta noroeste ladopi. Chaypitaj Atenasmanta aswan jatun juzgado tantakuyta yachaj. Chayrayku Areópago palabrata oqharikoj chay lomamanta parlanapaj, chayri chaypi tantakoj juzgadomanta parlanapaj. Chayrayku wakin yachayniyoj runas ninku Pablota chay lomaman apasqankuta chayri chay loma qayllaman. Wakintaj yuyanku chay jatun juzgado waj ladopi tantakusqanta, ichapis mercado plazapi. Chaymantaj Pablota apasqankuta.

d Griego parlaypi “mundo” (kósmos) palabraqa cielopi kaj tukuy imasmantawan parlanapaj oqharikoj. Pabloqa ichapis chay palabrata oqharerqa mana kay jallpʼallamantachu parlaspa, imaraykuchus griegoswan imaspichus kikinta yuyasqankumanta parlasharqa.

e Pabloqa wakin palabrasta oqharerqa Fenómenos nisqa yarawi libromanta. Chay librotataj qhelqarqa estoico Arato. Chayman rijchʼakoj palabras kallantaj waj griego runaspa qhelqasqankupi, estoico Cleantespa qhelqasqan “Himno a Zeus” nisqapi jina.