Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 19

“Parlallaypuni, amataj chʼinyakuychu”

“Parlallaypuni, amataj chʼinyakuychu”

Pabloqa kausakunanpaj llankʼaspapis, willayta ñaupajman churarqa

Orqhosqa kashan Hechos 18:1-22 versiculosmanta

1-3. 1) ¿Imamantaj Pablo Corintoman rerqa? 2) ¿Imastaj Pablota llakichinman karqa?

 APÓSTOL Pabloqa 50 wata tukukuyta Corinto llajtapi kasharqa. Chay llajtaqa qhapaj llajta karqa, negociota ruwanapajtaj sumaj llajta. Chaypitaj tiyakoj kanku ashkha griegos, romanos, judíos ima. a Jinapis Pabloqa mana negociosta ruwajchu Corintoman rerqa, nitaj trabajota maskʼajchu, astawanpis Diospa Gobiernonmanta allinta sutʼinchaj. Corintopi qhepakunanpajqa wasita necesitarqa, jinapis mana munarqachu wajkuna wasimanta gastosta paganankuta. Chantapis Pabloqa mana munallarqatajchu runas yuyanankuta, pay Diospa Palabranta willasqanrayku wajkuna tukuy gastosninta pagapunanku kasqanta. Chayrayku, ¿imatá ruwarqa?

2 Pabloqa toldosta ruwayta yacharqa, chayta ruwayqa sinchʼi trabajo karqa, makiwantaj ruwana karqa, jinapis kausakunanpajqa toldosta ruwaspa trabajarqa. Corintopi runa juntʼa kasqanrayku, ¿trabajota, wasitapis tariyta atillanmanchu karqa? Ichapis Pablota chay imas llakicherqa. Jinapis payqa sutʼita yacharqa Diosmanta willanan aswan sumaj kasqanta.

3 Pabloqa ichapis Corintopi unaysituta qhepakorqa, willaypitaj may allin rerqa. Kunantaj yachakunachej, imastachus Pablo Corintopi ruwasqanta. Chantapis yachakunallataj imaynatachus Pablomanta yachakuy yanapawasqanchejta, territorionchejpi Diospa Gobiernonmanta allinta sutʼinchanapaj.

“Paykunawantaj llankʼarqa toldosta ruwaspa” (Hechos 18:1-4)

4, 5. 1) Pablo Corintopi kashaspa, ¿maypitaj qhepakorqa? 2) ¿Imata ruwaspataj Pablo llankʼarqa? 3) ¿Maykʼajtaj Pablo toldosta ruwayta yachakorqa?

4 Pabloqa Corintoman chayasqanmanta pisi tiemponman, qorikuyta yachaj kʼacha qhariwarmita rejserqa. Paykunaqa karqanku Aquilawan Priscilawan. Aquilaqa judío karqa, Priscilaj ujnin sutintaj Prisca karqa. Paykunaqa Roma llajtapi tiyakorqanku, jinapis Corintoman riporqanku Claudio kamachisqanrayku “tukuy judíos Roma llajtamanta ripunankuta” (Hech. 18:1, 2). Aquilawan Priscilawanqa Pablota yanaparqanku wasita tarinanpaj, uj trabajota tarinanpajpis. Biblia Pablomanta nin: “Wasinkupitaj qhepakorqa kikin oficioyoj kasqanrayku, paykunawantaj llankʼarqa toldosta ruwaspa”, nispa (Hech. 18:3). Pabloqa Corintomanta ripunankama paykunaj wasinkupi qhepakorqa. Ichapis chaypi kashaspa wakin cartasta qhelqarqa, mayqenkunachus Bibliapi kashanku chaykunata. b

5 Pablo Gamalielwan yachakuspapis, ¿imaraykutaj toldosta ruwaspa llankʼarqa? (Hech. 22:3). Ñaupa tiempomanta judiosqa wawasninkuta estudiachispapis paykunaman wakin trabajosta yachachillajtaj kanku. Chayta yachachiytaj mana pisipaj qhawasqachu karqa. Pabloqa Ciliciapi kaj Tarso llajtayoj karqa, chay lugarqa sumaj rejsisqa karqa cilicium telarayku. Chay telasmantataj toldosta ruwaj kanku. Ichapis Pabloqa jovencitollaraj kashaspa toldosta ruwayta yachakorqa. Toldo ruwanataj mana facilchu karqa, imaraykuchus duro, qhashqa telata kʼutuna, sirana karqa. Wakin kutistaj chay telata ruwana karqa.

6, 7. 1) ¿Imaynatá Pablo trabajonta qhawaj? 2) ¿Imaynapí yachanchej Aquilawan Priscilawan Pablo jinallataj trabajonkuta qhawasqankuta? 3) ¿Imaynatá Diospa kamachisnin Pablo jina, Aquilawan Priscilawan jina ruwanchej?

6 Pabloqa mana llankʼaynintachu ñaupajman churarqa. Payqa toldosta ruwaspa trabajaj chaywan kausakunanpaj, Jehovamantataj willanallanpajpuni wajkunamanta “mana qolqeta mañaspalla” (2 Cor. 11:7). Aquilawan Priscilawanpis sumaj cristianos kasqankurayku Pablo jinallatajchá trabajonkuta qhawaj kanku. Imajtinchus 52 watapi Pablo Corintomanta ripojtin tukuy imankuta saqespa paykunapis Pablowan Efesoman riporqanku. Efesopitaj paykunaj wasinkupi tantakuykunata ruwaj kanku (1 Cor. 16:19). Chaymanta qhepata Aquilawan Priscilawanqa Romaman kutillarqankutaj, chaymantataj watejmanta Efesoman rerqanku. Paykunaqa Diospa Gobiernontapuni ñaupajman churarqanku, manataj necesitasqanku imasta maskʼayllamanchu qokorqanku. Chayraykuchá ‘nacionesmanta tukuy congregaciones’ paykunata munakoj kanku (Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19).

7 Kunanpis Jehovaj kamachisnenqa Pablo jinallataj, Aquilawan Priscilawan jinallataj ruwanchej. Willaypi ashkha ruwana kajtinpis, mayta trabajanchej ni pipaj “llasa qʼepi jina” kananchejpaj (1 Tes. 2:9). Ashkha precursoresqa siga willanallankupajpuni medio tiempollata trabajakunku, wakintaj wakin killasllata trabajanku, wakin killaspitaj astawan willaj rinku. Chantapis ashkha hermanos Aquilawan Priscilawan jina ruwanku, congregacionesta waturej hermanosta wasinkuman wajyarikuspa. Ajinata wajyarikuyta yachasqankurayku, waturej hermanos congregacionninkuta visitarejtin may kallpachasqas, kusisqastaj kanku (Rom. 12:13).

“Corintomanta kajkunapis [...] creeyta qallarerqanku” (Hechos 18:5-8)

8, 9. 1) ¿Imatataj Pablo ruwarqa judíos payman churanakojtinku? 2) ¿Maymantaj Pablo willaj riporqa?

8 ¿Imaraykutaj nillanchejtaj Pabloqa kausakunallanpaj, siga willanallanpajpunitaj trabajakusqanta? Imaraykuchus Silaswan Timoteowan Corintoman chayajtinku “Pabloqa Diospa palabranta willaspallaña purerqa”. Chaytaj ajina karqa imaraykuchus Macedoniamanta hermanosqa Silaswan Timoteowan, Pablo willanallanpajpuni yanapata apacherqanku (Hech. 18:5; 2 Cor. 11:9). Pablo Diospa Palabranmanta willaspallaña purisqanrayku, judiosqa astawan payman churanakorqanku. Paykunaqa mana japʼikorqankuchu Pabloj willasqanta. Pabloqa paykunaman willasharqa Cristo paykunata salvayta atisqanta. Chantá Pabloqa paykunawan imapis pasajtin, mana paychu juchayoj kananta rikuchinanpaj ropanta thalarakuspa nerqa: “Mana salvakojtiykichejqa, qankunallataj juchayoj kankichej. Noqaqa mana juchayojchu kasaj. Kunanmantapachaqa nacionesmanta kajkunaman risaj”, nispa (Hech. 18:6; Eze. 3:18, 19).

9 Chanta, ¿maymantaj Pablo willaj riporqa? Ticio Justoj wasinman, paypa wasenqa sinagogaj ladonpi kasharqa. Ticio Justoqa ichapis judiospa yachachiyninta qhatejkunamanta ujnin karqa (Hech. 18:7). Pabloqa Corintopi kashaspa Aquilawan Priscilawan khuskallapuni tiyakorqa. Jinapis Ticio Justoj wasinpi Diosmanta willaj.

10. ¿Imaraykutaj ninchej Pablo judiosman willallasqantapuni?

10 Pablo nacionesmanta kajkunaman willaj ripuspa, ¿niñachu judiosman, judiospa yachachiyninta qhatejkunamanpis willanman karqa? Mana. Payqa pikunachus uyariyta munajkunaman willallarqapuni. Biblia nin: “Sinagogapi kamachej Crispotaj, wasinpi tukuy kajkunawan khuska Señorpi creerqa”, nispa. Chay sinagogaman rejkunamanta ashkhaspis Crispo jinallatajsina ruwarqanku. Imajtinchus Biblia nillanpuni: “Corintomanta kajkunapis sumaj willaykunata uyarispa, ashkhas creeyta qallarerqanku, bautizakorqankutaj”, nispa (Hech. 18:8). Corintomanta mosoj congregacionqa Ticio Justoj wasinpi tantakuyta qallarerqa. Lucasqa tiempo pasasqanman jina imaschus pasasqanman jinapuni qhelqaj. Sichus Hechos librotapis ajinallatataj qhelqarqa chayqa, judioswan, judiospa yachachiyninkuta qhatejkunawanqa, Pablo nacionesman ripushasqanta nispa ropanta thalarakusqanmanta qhepataraj cristianosman tukorqanku. Arí, Pabloqa pichus cheqa kajmanta yachakuyta munajman willarej, nacionesmanta kajkunaman willaj ripuspapis.

11. Llulla religionespi kajkunata yanapanapaj, ¿imatataj Pablo jina ruwanchej?

11 Kay tiempopeqa ashkha lugaresmanta runas Cristota qhatisqankuta nej iglesiasman rinku, chay iglesiaspa nisqankutataj ruwanku. Chay iglesiasmanta misionerostaj mundontinpi tukuy imata ruwarqanku iglesiankuman astawan runasta pusanankupaj. Paykunaqa Corintomanta judíos jinallataj, mana costumbresninkuta qonqayta munankuchu. Noqanchejtaj Pablo jinallataj kallpachakunchej chay runasman willarinapaj, paykunatataj yanaparinapaj imatachus Bibliamanta yachakusqankuta allinta entiendenankupaj. Paykuna willananchejta mana munajtinkupis, iglesiankumanta kamachejkuna qhatiykachawajtinchejpis mana saykʼuspa willallanchejpuni. Paykuna ukhupeqa allin sonqoyoj runas kankuraj, paykunataj “Diosta yupaychanankupaj mayta kallpachakunku, jinapis chayta ruwanku Diosta mana allinta rejsispalla” (Rom. 10:2). Chay runasta tarinakama maskʼanallapuni.

“Kay llajtapeqa ashkha runasraj noqapi creenqanku” (Hechos 18:9-17)

12. ¿Imatataj Jesús Pabloman mosqoypi jina nerqa?

12 Pabloqa ichapis mana yacharqachu mashkha tiempotawanchus Corintopi qhepakunanta. Jinapis uj tuta Jesús payman mosqoypi jina rikhurejtin sutʼita yacharqa imatachus ruwananta. Jesús Pablota nerqa: “Ama manchachikuychu. Parlallaypuni, amataj chʼinyakuychu. Noqamin qanwan kashani, manataj pipis imanasonqachu. Kay llajtapeqa ashkha runasraj noqapi creenqanku”, nispa (Hech. 18:9, 10). Chay nisqantaj Pablota maytachá kallpacharqa. Kikin Jesuspuni nerqa Pablota jarkʼananta, chantapis ashkha runasraj chay llajtapi sumaj willaykunata uyarinankuta. Chayrayku “Pabloqa Corintopi qhepakorqa wata sojta killayojta, Diospa palabranmanta yachachispa” (Hech. 18:11).

13. 1) ¿Imatá Pablo juzgadoman chimpashaspa yuyarikunman karqa? 2) ¿Imaraykutaj Pablo yuyanman karqa mana ni ima payta pasananta?

13 Pablo Corintopi uj watataña kashajtin, “judiosqa uj yuyaylla Pabloj contranpi oqharikuspa juzgadoman payta pusarqanku”. Chay kutipitaj payqa aswan sutʼita repararqa Jesusqa paywanpuni kashasqanta (Hech. 18:12). Chay juzgadotaqa griego parlaypi bḗma nej kanku. Wakin runas nisqankuman jina, chay juzgadoqa uj plataforma jina karqa chayri uj patilla jina. Chaytaj ruwasqa kasharqa azulrau yuraj mármol rumimanta. Chay plataformataj mercado plazaj chaupin chaypisina kasharqa. Chay plataformaj ñaupaqenpeqa jatun campo karqa, ashkha runas tantakunankupaj jina. Jallpʼata allaspa tarisqankuman jina, yachakun chay plataformaqa sinagoga qayllallapi kasqanta. Chayrayku Ticio Justoj wasinmantapis mana karupichu kasharqa. Pabloqa ichá chay plataformaman qayllaykushaspa Esteban wañuchisqa kasqanmanta yuyarikorqa. Estebanqa Jesuspa testigon kasqanrayku wañuchisqa kajkunamanta ñaupaj kaj karqa. Pablotaj Saulo sutiwan rejsisqa kashaspa payta wañuchisqankuta allinpaj qhawarqa (Hech. 8:1). ¿Pablotapis Estebanta jinallatajchu wañuchinkuman karqa? Mana. Imaraykuchus Pablota Jesús nerqa: ‘Mana pipis imanasonqachu’, nispa (Hech. 18:10).

“Juzgadomanta paykunata qharqorqa” (Hechos 18:16).

14, 15. 1) ¿Imamantataj judíos Pablota tumpaykorqanku? 2) ¿Imaraykutaj Galión mana Pablota juzgayta munarqachu? 3) ¿Imataj karqa Sosteneswan?

14 ¿Imataj karqa Pablota juzgadoman chayachisqankutawan? Chay juzgadopeqa Galión juez karqa, payqa Acaya provinciamanta kamachej karqa, Romamanta aswan rejsisqa filósofo Senecaj kuraj hermanontaj. Judiosqa Pablota kay jinata tumpaykorqanku: “Kay runaqa waj jinamanta Diosta yupaychanata runasman yachachishan, manataj leyman jinachu”, nispa (Hech. 18:13). Chay judiosqa waj parlaypi nisharqanku Pablo leyta pʼakishasqanta judiosta cristianosman tukunankuta nispa. Jinapis Galionqa cuentata qokorqa Pablo mana ima sajratapis ruwasqanmanta, nitaj ima jatun juchatapis ruwasqanmanta (Hech. 18:14). Chantapis Galionqa mana judiospa chʼajwasninman satʼikuyta munarqachu. Chayrayku Galionqa nerqa mana Pablota juzgananta, Pablotaj niña imatapis nerqachu kutichikunanpaj. Chayrayku judiosqa maytapuni phiñarikorqanku, Sóstenes sutiyoj runata japʼiytawantaj “juzgadoj ñaupaqenpi maqarqanku”. Sostenesqa ichapis Crispoj cuentanmanta sinagogapi presidente karqa (Hech. 18:17).

15 ¿Imaraykutaj Galión saqellarqa Sostenesta maqanankuta? Ichá payqa yuyarqa Pablota tumpaj judiosmanta cabecillanku kasqanta, chayrayku yuyarqa payta maqaspa allinta ruwashasqankuta. Ajina kajtinpis chayri manapis, Sostenesqa chay kutipi maqachikusqanmanta yachakorqasina. Imaraykuchus aswan qhepaman, Pabloqa corintiosman ñaupaj kaj cartanta apachishaspa Sóstenes sutiyoj runamanta parlan, nintaj hermanon kasqanta (1 Cor. 1:1, 2). ¿Maqachikorqa chay Sostenesllamantatajchu Pablo parlasharqa? Jina chayqa, Sostenesqa ichapis chay kutipi maqachikusqanrayku cristianoman tukorqa.

16. ¿Imaraykutaj kallpachawanchej Jesús imatachus Pabloman nisqan?

16 Yachakorqanchej jina, Jesusqa Pabloman nerqa: “Ama manchachikuychu. Parlallaypuni, amataj chʼinyakuychu. Noqamin qanwan kashani”, nispa (Hech. 18:9, 10). Chanta, ¿maykʼajtaj Jesús chayta Pabloman nerqa? Judíos paypa willasqanta mana uyariyta munasqankutawan. Noqanchejpis Jesús imatachus Pabloman nisqanta yuyarikunanchej tiyan, astawanraj runas mana uyariyta munawajtinchej. Chantapis ni jaykʼaj qonqanachu Jehovaqa runaj sonqonta rejsisqanta, allin sonqoyoj runastataj payman pusamusqanta (1 Sam. 16:7; Juan 6:44). Chaytaj siga willanallapajpuni kallpachawanchej. Chantapis sapa wata may chhika runas bautizakushanku. Arí, sapa día ashkha runaspuni bautizakunku. Jesusqa kamachiwanchej: “Tukuy nacionesmanta runasta discipulosniyman tukuchimuychej”, nispa. Sichus chay kamachisqanta kasukusunchej chayqa, Jesusqa kay nisqanta juntʼanqa: “Qankunawan tuta pʼunchay kasaj, kay mundoj imasnin tukukunankama” (Mat. 28:19, 20).

“Jehová Dios munajtenqa” (Hechos 18:18-22)

17, 18. Pablo Efesoman rishaspa, ¿imastataj ichapis yuyarikorqa?

17 Mana yachakunchu Galión Pablota mana juzgasqanrayku Corintomanta mosoj hermanos qhatiykachasqa kasqankumanta samarisqankutachus manachus. Jinapis Pabloqa “ashkha pʼunchaykunatawanraj” Corintopi qhepakorqa, chaymantataj hermanosmanta despedikuytawan riporqa. 52 wata qallariyta Pabloqa Cencreasman rerqa. Chay llajtaqa Corintomanta inti llojsimuy ladopi kasharqa, 11 kilometrospi jina. Cencreasmantataj barcopi Siriaman riyta aterqa. Pabloqa Cencreaspi kashaspa “umanta pʼajlachikorqa, Diosman imatachus ruwasaj nisqanta juntʼananpaj” (Hech. 18:18). c Chantá Pabloqa Aquilatawan Priscilatawan pusariykukuspa mar Egeota chimparqa Efesoman chayananpaj. Efesoqa Asia Menorpi kasharqa.

18 Pabloqa Efesoman rishaspa Corintopi 18 killasta willasqanpi allin risqanmantachá yuyarikusharqa. Chayrayku sonqo juntʼasqachá kasharqa. Pablotaqa willasqanpi may allinpuni rerqa, imaraykuchus Corintopeqa ñaupaj kaj congregación rikhurerqa. Chay congregacionmanta hermanostaj Ticio Justoj wasinpi tantakusharqanku. Ashkha runas cristianosman tukorqanku Ticio Justo jina, Crispo jina, wasinmanta kajkuna jina. Pabloqa paykunata mayta munakorqa, imaraykuchus pay, paykunaman cheqa kajta yachacherqa. Aswan qhepaman paykunaman uj cartata apachispa nerqa paymanta ‘allinta parlaj carta jina kasqankuta’. Noqanchejpis pikunatachus cheqa kajta rejsinankupaj yanapanchej chaykunataqa, Pablo jinallataj munakunchej. Maytapuni kusikunchej paykunamanta, imaraykuchus paykunaqa noqanchejmanta ‘allinta parlaj cartas jina kanku’ (2 Cor. 3:1-3).

19, 20. 1) ¿Imatataj Pablo ruwarqa Efesoman chayaytawan? 2) ¿Imaynatá Pablo jina ruwasunman?

19 Pabloqa Efesoman chayaytawan willayta qallarerqapacha. Payqa “sinagogaman yaykuspa, judiosta yachacherqa allinta tʼukurichispa” (Hech. 18:19). Chay kutipeqa Pablo pisi tiempollata Efesopi qhepakorqa. Chaypis Éfeso llajtayojkunaqa “Pablota quedarikunanta nerqanku, paytaj mana munarqachu. Ripushaspataj paykunata nerqa: ‘Jehová Dios munajtenqa, ujtawan kutimusaj’, nispa” (Hech. 18:20, 21). Pabloqa yacharqa Efesopi ashkhataraj Diosmanta willanan kasqanta, chayraykutaj aswan qhepaman kutiyta yuyasharqa. Jinapis chaytaqa Jehovaj makinman saqerqa. Noqanchejpis Pablo jina ruwasunman. ¿Imaynata? Jehovapaj astawan llankʼaypi yuyaspa, chayta juntʼanapajtaj kallpachakuspa. Jinapis Jehovaj yuyaychayninta maskʼana tiyan, Diospa munayninman jina ruwanapajtaj kallpachakuna tiyan (Sant. 4:15).

20 Pabloqa Aquilatawan Priscilatawan Efesopi saqerqa, paytaj barcopi Cesareaman riporqa. Pabloqa Cesareamantasina Jerusalenman “wicharerqa” congregacionta watukoj (Biblia de estudio nisqapi Hechos 18:22 versiculoj sutʼinchayninta leeriy). Chaymantataj Siriapi kaj Antioquiaman kutiporqa, maymantachus willamunanpaj iskay kaj viajenta qallarerqa chayman. Willamunanpaj iskay kaj viajenpeqa Pablota may sumajpuni rerqa. Kunantaj yachakunachej imaynachus kinsa kaj viajenpi risqanta.

a Corinto iskay barco sayachinasniyoj llajta” nisqa recuadrota leeriy.

b Dios yuyaychasqanman jina qhelqasqa cartas” nisqa recuadrota leeriy.

c Pablo imatachus ruwasaj nisqanta juntʼan” nisqa recuadrota leeriy.