Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 27

“Allinta sutʼinchaspa” karqa

“Allinta sutʼinchaspa” karqa

Pablo Romapi preso kaspapis willallarqapuni

Orqhosqa kashan Hechos 28:11-31 versiculosmanta

1. Pablowan compañerosninwan, ¿imatataj yacharqanku, chanta imaynapitaj chayta yacharqanku?

 59 WATA chayta mar Mediterraneopi kaj Malta churumanta uj barcoqa Italiaman llojserqa. Chay barcoqa ichapis trigota apaj jatun barco karqa. Chay barcoj ñaupaqenpitaj “Zeuspa Wawasninpa rijchʼayninku churasqa” kasharqa. Zeuspa wawasnenqa gemelos karqanku, sutikorqankutaj Cástor, Pólux ima. Chaytataj churarqanku chay barcopi rejkunata jarkʼananpaj (Biblia de estudio nisqapi Hechos 28:11 versiculoj sutʼinchayninta leeriy). Chay barcopi rejkuna ukhupi Pablo kasharqa, paytaqa soldados presota apasharqanku. Pablowan khuskataj risharqanku Lucaswan Aristarcowan (Hech. 27:2). Pablowan compañerosninwanqa mana Zeuspa wawasninpa jarkʼaynintachu maskʼarqanku, nitaj griegospa waj diosesninpa jarkʼaynintachu, imaraykuchus paykunaqa Jehovata sirvej kanku. Jehovataj nerqaña Pablo Romaman chayananta, chaypi cheqa kajmanta allinta sutʼinchananta, Cesarpa ñaupaqenpitaj parlananta (Hech. 23:11; 27:24).

2, 3. 1) Pablo risharqa chay barco, ¿maynintataj rerqa? 2) Pablo viajashajtin, ¿pitaj paywanpuni kasharqa?

2 Pablo risharqa chay barcoqa Siracusa llajtapi sayarqa. Chay llajtaqa Siciliapi kasharqa, kʼachitu llajtataj karqa. Siracusaqa casi Atenas, Roma jinallataj jatun llajta karqa. Chaymanta kinsa diasninmantaj Regio llajtaman llojserqanku, chaytaj kashan Italiaj sur ladonpi. Chantá sur ladomanta wayramusqanrayku uj día kurajllapi 320 kilometrosta rerqanku, Puteoli barco sayachinaman chayanankukama. Chaytaj kashan, kunan Nápoles sutiwan rejsikun, chay llajtaj qayllanpi (Hech. 28:12, 13).

3 Pabloqa Romaman chayananpajña kasharqa, Romapitaj kamachej Neronwan parlanan karqa. Pabloj tukuynin viajenpeqa ‘tukuy imapi sonqochaj Dios’ paywanpuni kasharqa (2 Cor. 1:3). Kay capitulopi qhawarisun jina, Diosqa Pablowanpuni karqa, paytaj sonqo kʼajayllawanpuni Diosmanta parlarqa.

“Diosman graciasta qorqa, maytataj kallpachakorqa” (Hechos 28:14, 15)

4, 5. 1) Pablotawan compañerosnintawan, ¿imaynatataj Puteolipi hermanos japʼikorqanku? 2) ¿Imaraykutaj Pablo hermanoswan tinkoj riyta atillarqa? 3) Bibliaj nisqanman jina kausakusqanchej, ¿carcelpi kajtinchejpis yanapawasunmanchu?

4 Pablowan compañerosninwan, ¿imatataj Puteolipi ruwarqanku? Lucas nin: “Hermanoswan tinkorqayku, paykunataj rogawarqayku qanchis diasta paykunawan karikunaykuta”, nispa (Hech. 28:14). Chay hermanos Pablowan kʼacha kasqankumanta mayta yachakusunman. Paykunaqa Pablomanwan compañerosninmanwan imatachus qosqankumanta nisqaqa astawanraj japʼerqanku, imaraykuchus Pablowan compañerosninwanqa paykunata mayta kallpacharqanku. Chanta, ¿manachu Pablo preso kasharqa? ¿Imatataj ruwarqa hermanoswan tinkumunanpaj? Pabloqa de confianza runa karqa, chayrayku guardiasqa payta kacharillaj kanku.

5 Kay tiempopipis creeyninkurayku carcelpi wisqʼasqa kashanku chay hermanoswan kikillantaj pasan. Paykuna cristianos jina sumajta kausakusqankurayku, ashkha hermanosninchejtaqa guardias saqellanku wakin imasta ruwanankuta. Rumaniamanta uj runawanpis ajinallataj karqa. Paytaqa suwakusqanrayku 75 wataspaj carcelman wisqʼaykorqanku. Carcelpi kashaspataj Bibliata estudiayta, Jehovata sirviyta ima qallarerqa. Pay Bibliapi yachakusqanman jina kausakusqanraykutaj, carcelmanta autoridadesqa nerqanku pay encargakunanta carcelpi imaschus necesitakun chay imasta rantiymanta. Chay imasta rantej rejtintaj ni uj guardiapis paywan rejchu. Arí, Diospa kamachisnin Bibliaj nisqanman jina kausakojtinchejqa, wajkunapis Jehovata jatunchanqanku (1 Ped. 2:12).

6, 7. Romamanta hermanos, ¿imatataj ruwarqanku Pablota munakusqankurayku?

6 Pablowan compañerosninwanqa, Puteolimanta Capuakama ichapis 50 kilometrosta jina Apia ñanninta rerqanku. Chay rejsisqa ñanqa Romakama chayasharqa, jatuchaj losa rumiswantaj ruwasqa kasharqa. Chay rumistataj maypichus volcán kaj chaymanta apamorqanku. Chay ñanta rejkunaqa Italiapi tiyakojkunaj jallpʼasninta qhawaspa rej kanku, wakin lugaresmantataj mar Mediterraneopis yachakoj. Chay ñanqa pasallarqataj Pontinos nisqa juchʼuy qochasninta, chaypitaj kasharqa Apio Mercado Plaza. Romataj chay lugarmanta 60 kilometrospi jina kasharqa. Romapi tiyakoj hermanosqa Pablowan compañerosninwan rishasqankuta yachaytawan, paykunawan tinkoj rerqanku. Wakenqa Apio Mercado Plazakama rerqanku, wakintaj Kinsa Tambo nisqakama riytawan chaypi suyarqanku. Kinsa Tambopeqa viajajkuna samarej kanku, chayqa Romamanta 50 kilometrospi jina kasharqa. Chay hermanosqa Pablota maytapuni munakorqanku (Hech. 28:15).

7 Apio Mercado Plazaqa millay lugarpuni karqa, mana samarikunapaj jinachu. Ñaupa tiempomanta may rejsisqa qhelqaj Horacio nerqa: “Chay lugarqa barcosta purichejkunawan, manchay phiña alojamientoyoj runaswan juntʼa kasharqa”, nispa. Chantapis pay nillarqataj chay lugarpi mana chʼisin mikhusqanta, yaku may millay kasqanrayku. Chay lugarpi qhepakuy mana allinchu kajtinpis, Romamanta jamoj hermanosqa chay lugarpi kusiywan Pablota, compañerosnintawan suyarqanku, ajinamanta Pablota Romakama compañanankupaj.

8. ¿Imaraykutaj Pablo Diosman graciasta qorqa hermanoswan tinkuytawan?

8 Biblia nin: “Pablotaj paykunata rikuspa Diosman graciasta qorqa, maytataj kallpachakorqa”, nispa (Hech. 28:15). Pabloqa chay hermanosta rikuspa mayta sonqochakorqa, kallpachakorqataj, payqa chay hermanosmanta wakinta ñaupajmantañachá rejserqa. Chanta, ¿imaraykutaj Diosman agradecekorqa? Payqa yacharqa hermanos payta munakusqankoqa Jehovamanta jamusqanta. Munakuytaj Diospa espiritunpa poqoyninmanta ujnin kashan (Gál. 5:22). Kay tiempopipis Diospa espiritonqa cristianosta yanapan purajmanta munanakusqankurayku yanapanakunankupaj, kallpachanakunankupaj ima (1 Tes. 5:11, 14).

9. ¿Imaynatataj Pablota taripaj rerqanku chay hermanos jina ruwasunman?

9 Kunanpis ashkha hermanosqa, espíritu santowan pusachikuspa wajkunata wajyarikunku. Paykunaqa wajyarikunku Diospaj astawan llankʼajkunata: congregacionesta waturej hermanosta jina, misionerosta jina. Paykunamanta ashkhastaj, Jehovapaj astawan llankʼanankurayku ashkha imasta saqenku. Chayrayku congregacionesta waturej hermano congregacionniykiman jamunan kashan chayqa, allin kanman kayta tapurikunayki: “¿Imastataj ruwayman waturej hermano jamojtin? ¿Payta wasiyman wajyarikuymanchu? Casado kajtintaj, ¿señorantawan khuska wajyarikuymanchu? ¿Paykunawan khuska willayman llojsiymanchu?”, nispa. Chay imasta ruwanki chayqa, ashkha bendicionesta japʼinki. Romamanta hermanospis ashkha bendicionesta japʼerqanku. Paykunaqa Pablojta, compañerosninpatawan experienciasninkuta uyarispa mayta kallpachakorqanku, chayrayku may kusisqaspunichá kasharqanku (Hech. 15:3, 4).

“Tukuynejpi uyariyku chay Jesuspa yachachiyninta qhatejkunaj contranpi parlashasqankuta” (Hechos 28:16-22)

10. 1) ¿Imaynataj Pablo Romapi kasharqa? 2) ¿Imatá kinsa diasta samariytawan Pablo ruwarqa?

10 Lucas nillanpuni: “Romaman chayasqaykutawantaj, Pablota sapanta tiyakojta saqerqanku, payta qhawasharqa chay soldadotawan khuska”, nispa (Hech. 28:16). Arí, Pablotaqa wasillanpi presota jina japʼerqanku, chaytaj mana carcelpi kay jinapunichu karqa. Jinapis cadenawan uj soldadoman watasqa kanan karqa. Ajina watasqa kaspapis Pabloqa Diosmanta willallarqapuni. Chayrayku kinsa diasta samariytawan Romapi tiyakoj allinpaj qhawasqa judiosta wajyacherqa, paykunaman pichus kasqanta willananpaj, cheqa kajmantataj sutʼinchananpaj.

11, 12. ¿Imatataj Pablo nerqa Romapi kaj judíos paymanta mana malta yuyanankupaj?

11 Pablo nerqa: “Hermanosníy, noqaqa mana imatapis ruwanichu llajtanchejpa contranpi, nitaj ñaupa tatasninchejpa costumbresninkoj contranpipis. Jerusalenpeqa mana imallamanta presochawaspa romanospa makinkuman jaywaykuwarqanku. Romanosqa allinta tapuwarqanku, manataj ima juchatapis noqapi tarerqankuchu wañuchinawankupaj jinaqa, chayrayku kacharipuwayta munarqanku. Judiostaj mana kacharinawankuta munarqankuchu, chayrayku César juzganawanta mañakorqani, jinapis chaytaqa mana nacionniyta juchachanaypajchu mañakorqani”, nispa (Hech. 28:17-19).

12 Pabloqa chay judiosta “hermanosníy” nispa nerqa, imapichus kikinta yuyasqankumanta parlananpaj, nitaj chay judíos paymanta malta yuyanankupaj (1 Cor. 9:20). Chantapis sutʼinmanta nerqa mana nacionninta juchachananpajchu risqanta, manaqa Cesarwan juzgachikunanpaj. Jinapis Romapi tiyakoj judiosqa, ni imata yacharqankuchu Pablo César juzgananta mañakusqanmanta (Hech. 28:21). ¿Imaraykutaj Judeapi tiyakoj judíos, Romapi tiyakoj judiosman mana imatapis willarqankuchu? Chaymanta parlaspa uj libro nin: “Chiri tiempo pasasqantawan, Pablo rerqa chay barcochá Italiaman ñaupajta chayarqa, ñaupajta chayaj barcoswan khuska. Chayrayku chay kutikamaqa niraj chayankumanchu karqa Jerusalenpi judiosta kamachejkunaj sutinpi parlaj runas, nillataj uj cartapis chayanmanrajchu karqa”, nispa.

13, 14. 1) ¿Imaynatataj Pablo Diospa Gobiernonmanta parlayta qallarerqa? 2) ¿Imaynatataj Pablo jina ruwasunman?

13 Pabloqa Romapi tiyakoj judíos astawan yachayta munanankupaj jina Diospa Gobiernonmanta parlayta qallarerqa. Pay nerqa: “Chayrayku wajyacherqaykichej qankunata rikuyta munaspa, qankunawan chaymanta parlanaypaj. Imatachus israelitas suyakusqankurayku kay cadenaswan watasqa kashani”, nispa (Hech. 28:20). Cristianos runasman willasqankoqa Mesiasmanta, Diospa Gobiernonta suyakusqankumanta ima karqa. Judiospa kurajkunasninkutaj Pablota nerqanku: “Qanpa simiykimanta uyariyta munayku imatachus yuyasqaykita, imajtinchus tukuynejpi uyariyku chay Jesuspa yachachiyninta qhatejkunaj contranpi parlashasqankuta”, nispa (Hech. 28:22).

14 ¿Imaynatataj Pablo jina willaypi ruwasunman? Runas yachakuyta munanankupaj jina tapurisunman chayri imatapis nisunman. Chayta ruwanapajtaj ashkha yanapas tiyapuwanchej. Chaykunamanta wakin kanku: Cristiano Kausayninchej tantakuypaj folleto, Leellaypuni, yachachillaypunitaj folleto ima. ¿Chaykunawan sumajtachu yanapachikushanchej?

Pablo jina ‘Diospa Gobiernonmanta allinta sutʼinchana’ (Hechos 28:23-29)

15. ¿Imastataj yachakusunman Pablo allinta sutʼinchasqanmanta?

15 Pablowan judioswanqa, uj pʼunchayta ajllarqanku maypichus Pablo tiyakusharqa chaypi ujtawan tantakunankupaj. Chay pʼunchaytaj “aswan ashkha runas jamorqanku”. Pablotaj Diosmanta Qhelqasqasmanta paykunaman sutʼincharqa “paqarinmantapacha chʼisiyanankama”. Pabloqa “paykunaman yachacherqa Diospa Gobiernonmanta allinta sutʼinchaspa. Jesuspi creenankuta munaspataj Moisespa Leyninmanta, Profetaspa qhelqasqasninkumantawan parlarqa” (Hech. 28:23). Pablo allinta sutʼinchasqanmantaqa tawa imasta yachakusunman. Uj kaj, Pabloqa Diospa Gobiernonmanta astawan parlarqa. Iskay kaj, paykunaj sonqonkuman chayananpaj jina parlarqa. Kinsa kaj, Diosmanta Qhelqasqasmantapuni parlarqa. Tawa kaj, mana allinnillantachu maskʼarqa, imaraykuchus “paqarinmantapacha chʼisiyanankama” paykunaman yachacherqa. Pablomantaqa mayta yachakusunman. Pablo ajinata willasqanrayku, ¿imataj karqa? “Wakenqa Pabloj nisqanta creeyta qallarerqanku, wakintaj mana”. Chaymantataj paykunapura mana uj yuyaylla kaspa riraporqanku (Hech. 28:24, 25a).

16-18. 1) ¿Imaraykutaj Pablo mana tʼukorqachu wakin judíos mana uyariyta munajtinku? 2) ¿Imaraykutaj mana phiñakunanchejchu tiyan sumaj willaykunata runas mana uyariyta munajtinku?

16 Runas rirapusqankutaj Pablota mana tʼukucherqachu. Imaraykuchus chayqa profeciasman jina kasharqa, nitaj reciellanrajchu Pablo ajinapi rikukusharqa (Hech. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9). Chayrayku ripushajtinku kayta nerqa: “Allintapuni espíritu santoqa ñaupa tatasniykichejman parlarqa profeta Isaiasnejta, kay jinata nispa: ‘Kay runasman rispa willamuy: “Qankunaqa uyarinkichej, nitaj jaykʼajpis entiendenkichejchu. Qhawayta qhawankichej, nitaj jaykʼajpis rikunkichejchu. Kay runaspa sonqonkoqa rumiyapun”’”, nispa (Hech. 28:25b-27). Griego parlaypi “rumiyapun” nispa traducikun chay palabraqa, parlashan “duroyasqa” sonqomanta chayri “phatuyasqa” sonqomanta. Chayrayku Pabloj willasqanqa mana sonqonkuman yaykuyta aterqachu (Hech. 28:27, Biblia de estudioj sutʼinchaynin). Chayqa may llakiy karqa.

17 Parlayta tukuchananpajtaj, chay mana uyariyta munaj judiosman Pablo nerqa: “Nacionesmanta kajkuna[...] uyarenqanku”, nispa (Hech. 28:28; Sal. 67:2; Isa. 11:10). Pabloqa chayta nerqa imaraykuchus pay kikin rikorqa ‘nacionesmanta kajkuna’ ashkhas Diospa Gobiernonmanta sumaj willaykunata japʼikusqankuta (Hech. 13:48; 14:27).

18 ¿Imatá chaymanta yachakunchej? Noqanchejqa yachanchej pisi runaslla kausayman pusaj ñanta tarinankuta (Mat. 7:13, 14). Chayrayku runas sumaj willaykunata mana uyariyta munajtinku Pablo jinallataj ama phiñakunachu. Astawanpis allin sonqoyoj runas Diosta yupaychayta qallarejtinku mayta kusikuna, chunka makiwantaj paykunata japʼikuna (Luc. 15:7).

“Diospa Gobiernonmanta willarqa” (Hechos 28:30, 31)

19. ¿Imatataj Pablo ruwarqa carcelpi kaspapis?

19 Lucasqa Hechos librota qhelqayta tukucharqa kallpachanawanchejpaj jina palabraswan. Pay nerqa: “Pabloqa alquilakusqan wasipi iskay wata juntʼata tiyakorqa, waturikoj rejkunatataj tukuy sonqo japʼikoj. Paykunamantaj mana manchachikuspa Diospa Gobiernonmanta willarqa, Señor Jesucristomantapis yachacherqa. Chayta ruwananpajtaj ni ima jarkʼarqachu”, nispa (Hech. 28:30, 31). Pablomantaqa mayta yachakunchej wajkunata wajyarikuyta, creeyniyoj kayta, tukuy atisqanchejtataj Diospaj llankʼayta.

20, 21. Pablo Diospaj mayta llankʼasqanmanta, ¿pikunataj mayta yachakullarqankutaj?

20 Pablo tukuy sonqo japʼikorqa chay runasmanta ujnenqa, Onésimo karqa. Payqa uj esclavo karqa, Colosaspi kaj patronninmantataj ayqekusqa. Pabloqa payta yanaparqa cristianoman tukunanpaj. Onesimotaj ‘munasqa hermanonman’ tukorqa. Onesimomanta parlaspa Pablo nerqa: “Waway Onésimo[...]. Payqa [...] wawayman jina tukorqa”, nispa (Col. 4:9; File. 10-12). Onesimoqa maytapunichá Pablota kallpacharqa. a

21 Waj runaspis mayta yachakullarqankutaj Pablo Diospaj mayta llankʼasqanmanta. Pabloqa Filiposmanta hermanosman nerqa: “Hermanosníy, yachanaykichejta munani, imaschus pasawasqanqa sumaj willaykuna willakunallanpajpuni yanapakusqanta. Ajinapi Romamanta reypa soldadosnin, jinallataj wajkunapis Cristorayku presochasqa kashasqayta uyarerqanku. Señorta sirvishanku chay hermanosqa, casi tukuyninku kallpachasqa kanku, presochasqa kasqayrayku. Mana manchachikuspataj Diospa palabranmanta astawan astawan parlashanku”, nispa (Fili. 1:12-14).

22. Pablo Romapi preso jina kashaspa, ¿imatataj ruwarqa?

22 Pabloqa wasinpi preso kashaspa mana tiemponta usucherqachu, astawanpis Dios yuyaychasqanman jina wakin cartasta qhelqarqa. Pablo Romapi kashaspa qhelqarqa chay cartasqa, Bibliapi Griego Qhelqasqaspi kashan. b Chay cartasqa mana ñaupa cristianosllatachu yanaparqa, manaqa noqanchejtapis yanapallawanchejtaj. Pablo qhelqarqa chay yuyaychaykunaqa, kunankamapis valekushallanpuni (2 Tim. 3:16, 17).

23, 24. ¿Imatataj ruwarqanku ashkha hermanos Pablo jinallataj creeyninkurayku carcelpi wisqʼasqa kashaspa?

23 Hechos libroqa mana willawanchejchu maykʼajchus Pablo kacharichisqa kasqanta. Pabloqa tawa watasta preso kasharqa: iskay watata Cesareapi preso karqa, iskay watatataj Romapi (Hech. 23:35; 24:27). c Jinapis payqa kusisqallapuni karqa, Diospajtaj tukuy atisqanta llankʼallarqapuni. Kay tiempopipis Diospa kamachisninmanta ashkhasqa ajinallatataj ruwarqanku. Paykunata qhasillamanta creeyninkurayku carcelman wisqʼaykorqanku chaypis, paykunaqa kusisqallapuni kashanku, predicashallankupunitaj. Españamanta hermanonchej Adolfotaqa mana politicaman, nitaj chʼajwasmanpis satʼikusqanrayku carcelman wisqʼaykorqanku. Uj kuti ejercitomanta uj teniente nerqa: “Qanqa maytapuni tʼukuchiwayku. Sapa kuti astawan astawan sufrichejtiykupis, qanqa aswan kusisqa karqanki, aswan kʼachataj noqaykuwan karqanki”, nispa.

24 Hermanonchej Adolfo carcelpi kashajtenqa, pay de confianza kasqanrayku maypichus wisqʼasqa kasharqa chay carcelpa punkuntapis kichasqallata saqej kanku. Ashkha soldadostaj Adolfoman rej kanku Bibliamanta wakin imasta tapunankupaj. Ujnin guardiataj kayta ruwaj, maypichus Adolfo wisqʼasqa kasharqa chay ukhuman Bibliata leej yaykoj, Adolfotataj guardia jina qhawananpaj jawapi saqej. Chaymá tʼukunaqa. Diosta kasukoj hermanosmantaqa yuyarikunapuni, imaraykuchus chayqa imapi rikukojtinchejpis yanapawasun ‘mana manchachikuspa Diospa palabranmanta astawan astawan’ parlanallapajpuni.

25, 26. 1) ¿Ima profecía juntʼakojtataj Pablo rikorqa? 2) ¿Imaynatá chay profecía kay tiempopipis juntʼakushallantaj?

25 Hechos libromanta yachakuytaqa ñapis tukushanchejña. Chay libromanta yachakuy may sumajpuni, ¿icharí? Kay libroj ñaupaj capitulonpi yachakorqanchej uj kamachiyta Jesús discipulosninman qosqanta. Jesús nerqa: “Espíritu santo qankunaman jamojtin atiyta japʼinkichej, noqamantataj testigos jina willankichej Jerusalenpi, tukuy Judeapi, Samariapi, jinallataj kay jallpʼaj tukuy kʼuchusnintinpi”, nispa (Hech. 1:8). Kunantaj Hechos libromanta yachakuyta tukushanchej apóstol Pablomanta yachakuspa. Pabloqa wasinpi preso kashaspa tukuy payta waturikojkunaman “Diospa Gobiernonmanta willarqa”. Chay kutikamataj Jesús discipulosninman imatachus kamachisqanmanta niraj 30 wataspis pasarqachu, Diospa Gobiernonmanta sumaj willaykunataj ‘jallpʼantinpi tukuy runasman willakorqaña’ (Col. 1:23). d Chaytaj sutʼita rikuchiwanchej Diospa espiritonqa may atiyniyojpuni kasqanta (Zac. 4:6).

26 Kay tiempopipis Diospa espiritullantaj ajllasqa cristianosman, ‘waj ovejasmanta’ kajkunamanpis kallpata qoshan 240 suyuspi, llajtaspi ima ‘Diospa Gobiernonmanta allinta sutʼinchanallankupajpuni’ (Juan 10:16; Hech. 28:23). Qanrí, ¿tukuy atisqaykitachu Diospa Gobiernonmanta willashanki?

a Pabloqa munanman karqa Onésimo paywan qhepakunanta. Jinapis paywan qhepakunman karqa chayqa, Romaj leyesninta pʼakishanman karqa, Onesimoj patronnin Filemonpa derechosnintapis sarushanman karqa. Filemonpis cristianollataj karqa. Chayrayku Pabloqa Onesimota patronninman kachaporqa, uj cartatawantaj apacherqa. Chaypitaj mañakorqa Onesimota munakuywan japʼikunanta, munasqa hermanonta jinataj (File. 13-19).

b Pablo Romapi kashaspa phishqa cartasta qhelqarqa” nisqa recuadrota leeriy.

c 61 wata pasayta, ¿imatataj Pablo ruwarqa?” nisqa recuadrota leeriy.