Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 7

Kausayta Dios jina jatunpaj qhawana

Kausayta Dios jina jatunpaj qhawana

“Qampi kawsay yaku juturi kashan” (SALMO 36:9).

1. ¿Imatataj Jehová Dios tukuyman qowanchej?

1 JEHOVÁ DIOSQA tukuyman kausayta qowanchej (Génesis 1:27). Allinta kausakunanchejtataj munan. Chayrayku Bibliapi yuyaychaykunata churapuwarqanchej imatapis sumajta ajllanapaj, ‘imachus allin, imatajchus mana allinchu kasqanta’ reparanapaj ima (Hebreos 5:14). Bibliaj yuyaychaykunasninman jina kausakuspaqa, Jehová Dios pay jina yuyananchejpaj yachachinawanchejta saqeshanchej. Chantapis aswan sumajta kausakusunchej. Ajinamantataj chay yuyaychaykuna may sumajpuni kasqanta reparanchej.

2. ¿Imatá Jehová Dios allinta kausakunapaj Bibliapi churapuwanchej?

2 Kausayninchejpeqa ashkha problemaspi rikukusunman. Wakin kutistaj ni imata ruwayta atisunmanchu, chay problemanchejta allinchanapaj Bibliapi uj kamachiy mana sutʼichu kajtenqa. Ichapis ajllananchej kanqa imaynatachus mana yawarta churachikuspalla operachikunata, chayri yawarmanta orqhosqa juchʼuy imitasniyoj jampiswan jampichikunatachus manachus. Jehová Diosta kusichinapaj jinapuni ruwanapajtaj, Bibliaj yuyaychaykunasnin yanapawasunman. Chaykunaqa imaynatachus Diosninchej yawarta, kausaytapis qhawasqanta yachanapaj yanapawanchej. Chay yuyaychaykunata sumajta entiendesun chayqa, allin imastapuni ajllasunchej, nitaj sonqonchej juchachawasunchu (Proverbios 2:6-11). Kunantaj Bibliaj wakin yuyaychaykunasninmanta yachakunachej.

KAUSAYTA YAWARTAPIS DIOS JATUNPAJ QHAWAN

3. ¿Imataj rikuchin Jehová Dios yawarta jatunpaj qhawasqanta?

3 Biblia nin, Jehová Diospaj yawarqa kausaywan ninakusqanta. Payqa kausayta jatunpaj qhawan. Uj kuti, Cainqa hermanon Abelta wañucherqa. Chayrayku Diosqa Cainman nerqa: “Wawqeykej yawarninta jichʼasqaykeqa jallpʼamantapacha qhaparikamushawan”, nispa (Génesis 4:10). Jehová Diosqa, Abelpa yawarninmanta parlaspa Abelpa kausayninmanta parlasharqa.

4. ¿Imawantaj yawar ninakun?

4 Jatun Para pasayta, Jehová Diosqa Noeman, familianman ima nerqa aychata mikhuyta atisqankuta. Jinapis kaytawan nerqa: “Mana mikhunaykichejchu tiyan: Yawarniyoj aychata, imaraykuchus chay yawarpi kawsayqa kashan”, nispa (Génesis 9:4). Noemanta jamusqanchejrayku tukuyninchej chay kamachiyta kasukuna tiyan. Jehová Diospajqa yawar kausaywan ninakun. Chayrayku Dios jinallataj yawarta qhawana tiyan (Salmo 36:9).

5, 6. ¿Imatataj Jehová Dios israelitasmanta mañarqa?

5 Jehová Diosqa, Moisesman qosqan Leypi nerqa: “Noqaqa pichus yawarta mikhojpa contrampi kasaj. [...] Chay mikhoj runaqa wañuchisqa kanqa, imaraykuchus tukuy kawsajpata kawsaynenqa yawarnimpi kashan”, nispa (Levítico 17:10, 11).

6 Moisesman qosqa Ley nisqanman jinaqa, israelitasqa uj animalta mikhunankupaj wañuchiytawan yawarninta pampaman suruchinanku karqa. Ajinamantataj Jehová Diosman kausayninta kutichipusharqanku (Deuteronomio 12:16; Ezequiel 18:4). Jinapis Diosqa mana nerqachu ni ima yawar puchunankama suruchinankuta. Astawanpis nerqa uj animalpa yawarninta pampaman suruchiytawan, aychanta mikhuyta atillasqankuta. Ajinamantataj sonqonku mana juchachanmanchu karqa. Uj animalpa yawarninta jatunpaj qhawaspaqa, Jehová Diosta jatunpaj qhawasharqanku. Chantapis Leyqa nillajtaj, Diospa perdonninta tarinapaj animalesta payman jaywana kasqanta (“Perdonta tarinapaj” nisqata, “Animalesta jatunpaj qhawana” nisqatawan leeriy).

7. ¿Imatataj David ruwasqa yawarta jatunpaj qhawasqanrayku?

7 Yawarta jatunpaj qhawaytaqa, Davidmanta yachakullasunmantaj. Payqa filisteoswan maqanakushaspa yakumanta chʼakichikusqanta nerqa. Chayrayku runasnenqa, yakuta apamunankupaj kausayninkuta wañuy pataman churaspa filisteos kasharqanku chayman rerqanku. Jinapis Davidqa chay runaspa apamusqanku yakuta pampaman jichʼarparerqa. Pay nerqa: “Tata Dios jarkʼawachun kay yakuta ujyanamanta. Ujyayman chayqa, kay runaspa yawarninkutapis ujyashayman jina kanman, imaraykuchus kay yakutaqa kawsayninkuta wañuyman churaspa apamorqanku”, nispa. Davidqa sumajta yacharqa Jehová Dios yawartawan kausaytawan jatunpaj qhawasqanta (2 Samuel 23:15-17).

8, 9. ¿Imaynatataj yawarta qhawananchej tiyan?

8 Diospa kamachisnenqa, Jesús kausayninta qosqanmanta qhepaman manaña animalesta Diosman jaywanankuchu karqa. Jinapis Jehová Dios jinallapuni yawarta qhawananku karqa. Paykunaqa manaña tukuynin Leytachu kasukuspapis, Leymanta wakin kamachiykunata kasukunallankupuni karqa. Paykunaqa Ley nisqanman jina yawarta ‘qhesachanallankupuni’ karqa. Imajtinchus yawarta mana qhesachayqa, khuchichakuy jucha jina, llulla dioskunata yupaychay jinataj (Hechos 15:28, 29).

¿Imaynatataj doctorman willariyman yawarmanta juchʼuy imitasta orqhospa jampisman churasqankuwan jampichikuyta munasqaytachus manachus?

9 Noqanchejpis ajinallatataj ruwananchej tiyan. Imajtinchus yachanchej Jehová Dios kausayta qowasqanchejta, tukuy kausajkunaj kausaynintaj paypata kasqanta. Chantapis yachanchej, Diospajqa yawar kausaywan ninakusqanta. Chayrayku Bibliaj yuyaychaykunasnintaraj sumajta qhawarinchej imaynatachus yawarta mana churachikuspalla operachikunata ajllanapaj, chayri yawarmanta orqhosqa jampiswan jampichikunatachus manachus ajllanapaj ima.

¿YAWARTA CHURACHIKUNACHU KANMAN?

10. ¿Imastataj Jehovaj testigosnin mana churachikunchejchu?

10 Bibliaqa niwanchej: “Qhesachallaychejpuni [...] yawarta”, nispa. Chayrayku Jehovaj testigosnenqa yawarta mana mikhunchejchu, mana tomanchejchu, yawarninchejta mana wajman qonchejchu, mana yawarta churachikunchejchu, nillataj yawarninchejta watejmanta churaykapunawanchejpaj waqaychanankuta saqenchejchu. Chantapis mana churachikunchejchu glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma nisqata. Imaraykuchus chaykunataqa yawarmanta orqhonku.

11. ¿Imastataj sapa ujninchej ajllananchej tiyan?

11 Yawarmantaqa mana chay tawa imasllatachu orqhonku. Manachayqa waj juchʼuy imitastawan orqhollankutaj wakin jampisman churanankupaj. Chayrayku sapa ujninchej ajllana tiyan chay jampiswan jampichikunatachus manachus, imaynatachus doctoreswan jampichikunata ima. Arí, sapa uj cristiano ajllanan tiyan imatachus yawarninwan ruwanankuta operachikushajtin, analisista ruwachikushajtin chayri ima tratamientota ruwashaspapis (“Yawarmanta orqhosqa jampismanta, jampichikunamantawan” nisqata leeriy).

12. 1) ¿Imajtintaj imatapis ajllasqanchej Jehová Diosta kusichinman chayri llakichinman? 2) Imaynatachus jampichikunata manaraj ajllashaspa, ¿imatataj ruwasunman?

12 Imatachus ajllasqanchejwanqa, Jehová Diosta kusichisunman chayri llakichisunman. Imaraykuchus payqa qhawamushan imatachus yuyasqanchejta, imachus sonqonchejpi kasqantapis (Proverbios 17:3; 24:12 leey). Chayrayku imaynatachus jampichikunata manaraj ajllashaspa, paymanta yanapata mañakuna, chaymanta parlaj imastataj maskʼana. Chantá Bibliamanta yachakusqanchejman jina imaynatachus jampichikunata ajllananchej tiyan. Mana wajkunata tapuykachanachu tiyan: “¿Imatataj ruwawaj ajinapi rikukuspa?”, nispa. Imajtinchus Biblia niwanchej: “Sapa uj, ruwananta juntʼanan tiyan”, nispa (Gálatas 6:5; Romanos 14:12).

MUNAKUWASQANCHEJRAYKU LEYESTA CHURAPUWANCHEJ

13. ¿Imatataj Jehová Diospa kamachiykunasnin rikuchin?

13 Jehová Diospa kamachiykunasnenqa allinninchejpajpuni, pay munakuswasqanchejtataj rikuchin (Salmo 19:7-11). Jehová Diostaqa munakusqanchejrayku kasukunchej, manataj kamachiykunasnin allinninchejpaj kasqanraykullachu. Jehová Diosta munakusqanchejraykutaj, mana yawarta churachikuyta munanchejchu (Hechos 15:20). Mana yawarta churachikuspataj ashkha onqoykunamanta jarkʼakunchej. Ashkha runasqa yachanku yawarta churachikuy mana allinchu kasqanta. Ashkha doctorespis ninku, mana yawarta churaspalla operayqa aswan sumaj kasqanta. Arí, Jehová Diospa leyesnenqa rikuchin, pay yachayniyoj kasqanta, munakuwasqanchejta ima (Isaías 55:9 leey; Juan 14:21, 23).

14. ¿Ima leyestataj Dios israelitasman qosqa paykunata jarkʼananpaj?

14 Jehová Diospa leyesnenqa llajtanpa allinninpajpuni karqa. Payqa israelitas mana accidentakunankupaj wakin leyesta churarqa. Ujnin leyqa nerqa, uj mosoj wasita ruwaytawan, wasi patapi uj perqatawan ruwanankuta, ajinamanta mana pipis urmaykamunanpaj (Deuteronomio 22:8). Waj leytaj nerqa, phiña toroyoj runaqa chay toronta wisqʼasqata japʼinanta, ajinamanta mana pitapis wajraykunanpaj, nitaj pitapis wañuchinanpaj (Éxodo 21:28, 29). Uj israelita kay kamachiykunata mana kasukojtenqa, uj runa wañojtin juchayoj rikhurinman karqa.

15. ¿Imaynatá kausayninchejta jatunpaj qhawasqanchejta rikuchisunman?

15 Yachakushanchej jina, Jehová Diosqa kausayta may jatunpaj qhawan. Chayrayku kausaytaqa jatunpaj qhawana tiyan. Chayta ruwasunman wasinchejta ni pi accidentakunanpaj jina japʼispa, autonchejta sumaj arreglasqata japʼispa, calmallawan autota manejaspa, imawanchus kusirikunanchejta sumajta ajllaspa ima. Wakin runasqa imatapis ruwallanku kausayninkuta peligroman churaspa. Astawanraj jóvenes chayta ruwanku. Jehová Diostajrí mana munanchu ajinata ruwananchejta. Astawanpis payqa munan kausayninchejta jatunpaj qhawananchejta, jinallataj wajkunaj kausayninkutapis (Eclesiastés 11:9, 10).

16. ¿Imaynatataj Diosninchej qhawan wawitata orqhochikuyta?

16 Jehová Diosqa tukuy runaspa kausayninkuta jatunpaj qhawan, manaraj nacekunkuchu chay wawitaspatapis. Moisesman qosqa Ley nerqa, pillapis mana munashaspalla uj onqoj warmita wañurparichejtin, chayri chay warmej wawitanta wijsanpi wañurparichejtenqa, Diospa ñaupaqenpi runa wañuchi kasqanta. Mana munaspalla wañurparichejtinpis, chay runaqa wañuchisqa kanan karqa “kausaymanta kausaywan” pagasqa kananpaj (Éxodo 21:22-25 leey). Jehová Diosqa wijsallapiraj kaj wawitatapis uj runata jinaña qhawan. Chayrayku sapa wata ashkha warmis wawitankuta orqhochikusqankuta rikuspa llakikun. Arí, wawitata orqhochikoyqa jatun jucha.

17. Manaraj Diosmanta yachakushaspa wawitanta orqhochikoj warmita, ¿imataj yanapanman mana anchata llakikunanpaj?

17 Uj warmi manaraj Jehová Diosmanta yachakushaspa wawitanta orqhochikorqa chayqa, chay ruwasqanmanta Dios perdonayta atisqanpi atienekuyta atin. Imajtinchus Jesusqa juchasninchejrayku kausayninta qorqa (Lucas 5:32; Efesios 1:7). Chay warmi tukuy sonqo pesachikun chayqa, manaña llakikunanchu tiyan imatachus ruwasqanmanta. Imaraykuchus Bibliaqa nin: “Tata Diosqa kʼacha khuyaj sonqo [...]. Imaynachus inti llojsimuynejqa inti yaykuynejmanta karupi kashan, ajinata payqa juchasninchejta noqanchejmanta karunchan”, nispa (Salmo 103:8-14).

AMA WAJKUNATA CHEJNIKUNACHU

18. ¿Imajtintaj mana wajkunata chejnikunachu tiyan?

18 Jehová Dios kausayta qowasqanchejta, wajkunaj kausayninkutapis, jatunpaj qhawananchej tiyan. Apóstol Juan nerqa: “Pichus hermanonta chejnikojqa runa wañuchi”, nispa (1 Juan 3:15). Piwanchus mana allintachu apanankunchej chay runataqa, ichapis mana reparakuspalla chejnikuyta qallarisunman. Payta chejnikuspataj, pisipaj qhawasunman, qhasimanta tumpasunman chayri “wañullanmanñapis kay runaqa” nispa nisunman. Jehová Diostajrí imaynatachus wajkunata qhawasqanchejta yachan (Levítico 19:16; Deuteronomio 19:18-21; Mateo 5:22). Chayrayku wajkunata chejnikusqanchejta reparakunchej chayqa, allin kanman paykunata munakunapaj kallpachakunanchej (Santiago 1:14, 15; 4:1-3).

19. ¿Imatataj ruwasunman kausayta jatunpaj qhawasqanchejrayku?

19 Jehová Diosqa, “tukuy sonqo, sajra kajta munajkunata” chejnikun (Salmo 11:5, Qheshwa Biblia). Maqanakuykunamanta, runata wañuchiykunamanta imasta qhawaspa kusirikunchej chayqa, sajra kajta munakushanchej. Chantapis millay parlaykunata, millay ruwaykunata yachakusunchej. Chayrayku allin imaspi, kʼacha imaspi yuyaspaqa, kausayta jatunpaj qhawasqanchejta rikuchisunchej (Filipenses 4:8, 9 leey).

KAUSAYTA PISIPAJ QHAWAJKUNATA MANA YANAPANCHEJCHU

20. ¿Imaynatataj kay mundomanta runasta Jehová Dios qhawan?

20 Jehová Diosqa kay mundomanta runasta, runa wañuchista jina qhawan. Imajtinchus kausayta mana jatunpajchu qhawanku. Unaymantapacha gobiernosqa may chhika runasta wañucherqanku, Diospa kamachisnintapis. Chayrayku Bibliaqa chay gobiernosta millay phiña animaleswan kikinchan (Daniel 8:3, 4, 20-22; Apocalipsis 13:1, 2, 7, 8). Kay tiempopeqa wakin runas armasta vendespa ashkha qolqeta gananku. Chaytaj sutʼita rikuchin ‘mundontinmanta runas Kuraj Supaypa makinpi kasqankuta’ (1 Juan 5:19).

21, 22. ¿Imastataj ruwanchej mana kay mundomanta runas jinachu kasqanchejrayku?

21 Noqanchejqa “mana kay mundomanta runas jinachu” kanchej, mana politicaman satʼikunchejchu, nitaj guerramanpis rinchejchu. Chantapis mana runasta wañuchinchejchu, guerraman rej runasta mana yanapanchejchu, nillataj armasta ruwanku chay empresaspipis trabajanchejchu (Juan 15:19; 17:16). Wajkuna qhatiykachawajtinchejtaj mana sajramanta sajrallawantaj kutichinchejchu. Imajtinchus Jesús yachacherqa enemigosninchejtapis munakunata (Mateo 5:44; Romanos 12:17-21).

22 Chantapis may chhika runas wañorqanku llulla religionespa juchankurayku. Chayrayku Bibliaqa llulla religionesta Jatun Babilonia nispa sutichan. Chaymanta parlaspataj nin: “Chay llajtapeqa tarikorqa profetaspa yawarnin, Diospaj tʼaqasqa kajkunaj yawarnin, jinallataj jallpʼapi wañuchisqa karqanku, chay tukuyninkoj yawarninpis”, nispa. Chayta yachaspaqa, sutʼita entiendenchej imajtinchus Jehová Dios “llojsipuychej chay llajtamanta” niwasqanchejta. Jehová Diosta yupaychajkunaqa, mana chay llulla religionesmantachu kanchej (Apocalipsis 17:6; 18:2, 4, 24).

23. ¿Imatá ruwana tiyan Jatun Babiloniamanta llojsipunapaj?

23 Jatun Babiloniamanta llojsipunapajqa, ni mayqen llulla religionman satʼisqachu kananchej tiyan. Chayrayku ñaupa iglesianchejpi anotasqa kanchej chayqa, sutinchejta listamanta borrachinanchej tiyan. Chantapis imatachus llulla religionpi ruwanku chay imastaqa, millachikunanchej tiyan. Imajtinchus llulla religionpi kajkunaqa khuchichakuy juchata, noqallanchejpaj imatapis munayta, politicaman satʼikuyta allillanpaj qhawachiyta munawanchej (Salmo 97:10 leey; Apocalipsis 18:7, 9, 11-17). Unaymantapacha chayta ruwasqankuraykutaj, may chhika runas wañorqanku.

24, 25. ¿Imajtintaj sonqo tiyasqa kanchej?

24 Manaraj Jehová Diosmanta yachakushaspaqa, imaynallamantapis kay mundomanta runasta sajra ruwayninkupi yanapakusharqanchej. Jinapis Diosmanta yachakuspa cambiarqanchej. Jesús kausayninta qosqanrayku, kausayninchejtataj Diosman jaywapusqanchejrayku kusisqa kanchej. Diosta kusichishasqanchejta yachaspataj, sonqo tiyasqa kanchej, nitaj sonqonchej juchachawanchejchu (Isaías 1:18; Hechos 3:19).

25 Ñaupa kausayninchejpeqa, ichapis kausayta mana jatunpaj qhawajkunata yanaparqanchej chayri paykunapaj trabajarqanchej. Jinapis Jehová Diosqa Jesús kausayninta qosqanrayku perdonayta atiwanchej. Kunanqa Jehová Dios kausayta qowasqanchejta jatunpaj qhawanchej. Chayraykutaj wajkunata yanapanchej Jehová Diosta rejsinankupaj, manaña kay mundomanta runas jinachu ruwanankupaj, Jehová Diosmantaj astawan qayllaykunankupaj (2 Corintios 6:1, 2).

DIOSPA GOBIERNONMANTA WILLANA

26. ¿Imatataj Jehová Dios Ezequielman kamachisqa?

26 Jehová Diosqa profeta Ezequielman kamacherqa israelitasman willamunanta Jerusalén thuñisqa kananta, mana wañunankupajtaj imatachus ruwanankuta. Sichus Ezequiel mana willanmanchu karqa chayqa, Jehová Dios paymanta cuentata mañanman karqa tukuy runas wañusqankumanta (Ezequiel 33:7-9). Ezequieltajrí, kausayta jatunpaj qhawasqanrayku tukuy atisqanta willamorqa.

27, 28. ¿Imata ruwanatataj Jehová Dios kamachiwanchej?

27 Jehová Diosqa noqanchejtapis kamachiwanchej runasman willamunata sajra runas pisimantawan chinkachisqa kanankuta. Chantapis runasta yanapananchej tiyan Diosta rejsinankupaj, mosoj kausayman yaykunankupaj imatachus ruwanankuta yachanankupaj ima (Isaías 61:2; Mateo 24:14). Chayrayku tukuy atisqanchejta ruwanchej runasman willamunapaj. Ajinamanta apóstol Pablo jina niyta atisunchej: “Pillapis mana salvakojtenqa, mana juchayojchu kasaj, imaraykuchus mana imata pakaspa Diospa tukuy munayninta willarqaykichej”, nispa (Hechos 20:26, 27).

28 Qhepan capitulopitaj imaspiwanchus llimphu kananchej kasqanta yachakusunchej.