Ir al contenido

Ir al índice

CAPÍTULO 9

“Khuchichakuy juchamanta ayqeychej”

“Khuchichakuy juchamanta ayqeychej”

“Wañuchiychej qankunapi kaj sajra imasta. Ama kaykunapi urmanaykichejpaj: khuchichakuy juchapi, millay imasta ruwaypi, qʼoñirisqa kaypi, sajra kajta moqʼeypi, jinallataj munapayaypipis, mayqenchus llulla dioskunata yupaychaywan ninakun” (COLOSENSES 3:5).

1, 2. ¿Imatataj Balaam ruwasqa israelitas juchallikunankupaj?

1 JUKʼUCHATA japʼinapajqa ratonerata churanchej. Jukʼucha ratoneraman chimpananpajtaj quesota, tʼantata, mutʼita, wirata ima churanchej. Ajinamantataj jukʼuchata facilta japʼinchej.

2 Runaspis ajinallataj trampapi urmasunman. Chayta entiendenapaj israelitasmanta parlarina. Paykunaqa niraj Sumaj Jallpʼaman yaykushaspa, Moab pampaspi jarakorqanku. Moabmanta reytajrí, profeta Balaamman ashkha qolqeta qonanta nerqa israelitasta maldecinanpaj. Balaamtaj israelitas juchallikunankupaj, Moabmanta sipaskunata kacharqa israelita qhariswan khuchichakunankupaj (Números 22:1-7; 31:15, 16; Apocalipsis 2:14).

3. ¿Imataj karqa israelitas Balaampa trampanpi urmasqankurayku?

3 Balaampa trampanpeqa ashkha israelita qharis urmarqanku. Paykunaqa Moabmanta warmiswan khuchichakorqanku, llulla diosestapis yupaychayta qallarerqanku. Chaykunamanta ujnintaj khuchichakojkunaj diosninku Baal-peor karqa. Balaampa trampanpi urmasqankuraykutaj, 24.000 israelitas wañorqanku Sumaj Jallpʼaman niraj yaykushaspa (Números 25:1-9).

4. ¿Imaraykutaj israelitas khuchichakuy juchapi urmarqanku?

4 Israelitasqa Balaampa trampanpi urmarqanku paykunallapi piensasqankurayku, Jehová Dios tukuy imata paykunapaj ruwasqanta qonqapusqankurayku ima. Paykunaqa Jehová Diosta kasukunallankupuni karqa. Imajtinchus Diosqa Egiptomanta paykunata orqhomorqa, chʼin pampapi mikhunata qorqa, Sumaj Jallpʼaman chayanankukama qhawarqa (Hebreos 3:12). Jinapis khuchichakuy juchapi urmarqanku. Chayrayku apóstol Pablo nerqa: “Amallataj khuchichakuy juchapi purinachu, paykunamanta wakin khuchichakuy juchapi urmarqanku, ajinata”, nispa (1 Corintios 10:8).

5, 6. ¿Imatataj yachakusunman israelitasmanta?

5 Israelitasqa Sumaj Jallpʼaman yaykunankupajña kasharqanku. Noqanchejpis mosoj jallpʼaman yaykunanchejpajña kashanchej (1 Corintios 10:11). Kay tiempopitaj kay mundomanta runasqa, moabitasmanta nisqa astawanraj khuchichakuy imaspi yuyanku. Chayraykutaj noqanchejpis khuchichakuy imaspi yuyayta qallarisunman. Kuraj Supayqa uj trampawan jina ashkha runasta khuchichakuy juchapi urmachishan (Números 25:6, 14; 2 Corintios 2:11; Judas 4).

6 Chayrayku allin kanman tʼukurinanchej ujchhikanta kusirikuyllachus aswan sumaj, chayri mosoj jallpʼapi wiñaypaj kusisqa kausakuychus aswan sumaj kasqanpi. Chantapis kasukuyta munanchej “khuchichakuy juchamanta ayqeychej” nisqa kamachiyta (1 Corintios 6:18).

KHUCHICHAKUY JUCHA

7. ¿Imasmantataj Biblia “khuchichakuy jucha” nispa parlashan?

7 Ashkha runasqa millay kausaypi purinku, qhariwarmi jina puñuykuymanta Diospa leyesnintapis mana kasukunkuchu. Bibliaqa khuchichakuy jucha nispa sutichan, mana Bibliaj nisqanman jinachu casarasqa kajkuna qhariwarmi jina puñuykusqankuta. Chantapis Bibliaqa qharipura chayri warmipura khuchichakuyta, animaleswan khuchichakuyta ima, khuchichakuy jucha nispa sutichan. Chantapis Bibliaqa khuchichakuy jucha nispa parlashallantaj wakin runas jispʼanasninkuta chʼonqanakusqankumanta, sikinkunejta khuchichakusqankumanta, jispʼanasninkuta llankhanakusqankumanta ima. Kaykunamanta parlay pʼenqakunapaj jina kajtinpis, yachananchej tiyan chay imas jucha kasqanta (“Millay kausaypi puriymanta, millay imasta ruwaymantawan” nisqata leeriy).

8. ¿Imaraykutaj khuchichakuy juchapi urmay may llakiy?

8 Biblia nisqanman jinaqa, khuchichakuy juchapi urmaj mana arrepientekojtin congregacionmanta qharqosqa kanan tiyan (1 Corintios 6:9; Apocalipsis 22:15). Khuchichakuy juchapi urmajqa pisipaj qhawakun, niñataj pipis paypi atienekunchu. Khuchichakuy juchaqa llakiykunata apamun, imajtinchus chay juchapi urmajkunataqa sonqonku juchachan, onqoj rikhurinku, casarasqa kajtinkutaj qhariwarmi kausayninkupi problemaspi rikukunku, onqonku chayri asta wañunku (Gálatas 6:7, 8 leey). Khuchichakuy juchapi urmay mana allinchu kasqanpi runas piensarinkuman chayqa, ichapis mana chay juchapi urmankumanchu. Jinapis ashkha runasqa munaynillankupi piensasqankurayku pornografiata qhawayta qallarinku. Pornografiataj khuchichakuy juchapi ashkha runasta urmachin.

PORNOGRAFÍA

9. ¿Imaraykutaj pornografiata qhaway mana allinchu?

9 Pornografiaqa millay khuchichakuykunamanta chayri ni imayna ropayoj runasmanta videos, fotos, grabaciones ima. Chaytaj ruwasqa kashan khuchichakuy imasllapi runasta yuyachinanpaj. Kay tiempopitaj pornografiaqa revistaspi, librospi, takiykunapi, telepi, Internetpi ima kan. Ashkha runasqa ninku pornografiata qhaway mana juchachu kasqanta, jinapis chayta qhawayqa mana allinchu. Imajtinchus pornografiata qhawajqa qhariwarmi jina puñuykuyllapi, waj millay imasllapi astawan yuyanman. Chantapis masturbación vicioman qokunman, chaytaj casarasqa kajtin qhariwarmi kausayninpi problemasta rikhurichinman, ichá divorciakunkuman ima (Romanos 1:24-27; Efesios 4:19; “Masturbación” nisqata leeriy).

Internetman yaykunapajqa sumaj yuyayniyoj kana.

10. ¿Imatataj ruwasunman mana millay imaspi yuyanapaj?

10 May allin kanman imachus khuchichakuy juchaman urmanapaj tanqawasqanchejta yachananchej. Biblia nin: “Sapa runa pay kikin pruebaman churakun, maypachachus munayninwan sonqonta aysachikun, suwachikuntaj, chaypacha. Chantá chay runaj munaynin sinchʼiyajtin, payta juchallichin. Chay juchataj wañuyman apan”, nispa (Santiago 1:14, 15). Chayrayku sajra imaspi piensayta qallarishanki chayqa, sajra imasta mana ruwanaykipaj usqhayllata chaykunata qhesachay. Teleta qhawashajtiyki khuchichakuy imas rikhurejtenqa, chay rato teleta waj canalman cambiay chayri apagay. Internetpi millay imas rikhurejtintaj computadorata apagay. Sichus chay millay imasta qhawanki chayqa, ichapis khuchichakuy imasllapi yuyayta qallarispa munayniykiwan atipachikuwaj (Mateo 5:29, 30 leey).

11. ¿Imatataj ruwawaj allin imaspi yuyanaykipaj?

11 Jehová Diosqa noqanchejmanta nisqa aswan sumajta rejsiwanchej. Chayrayku payqa yachan imaspichus pantayta atisqanchejta, sajra munayninchejta atipayta atisqanchejta ima. Pay niwanchej: “Wañuchiychej qankunapi kaj sajra imasta. Ama kaykunapi urmanaykichejpaj: khuchichakuy juchapi, millay imasta ruwaypi, qʼoñirisqa kaypi, sajra kajta moqʼeypi, jinallataj munapayaypipis, mayqenchus llulla dioskunata yupaychaywan ninakun”, nispa (Colosenses 3:5). Chayta kasukuy mana atikullajtinpis, Jehová Dios noqanchejwan pacienciakun, payta kasukunapajtaj yanapawasun (Salmo 68:19). Uj hermano jovencito kashaspa pornografiata qhawayman, masturbakuyman ima yachaykukorqa. Colegionmanta compañerosnintaj edadninkupaj chay vicios allillan kasqanta nej kanku. Chay hermano nin: “Chay viciospi urmaspa sonqoyta chʼichicharqani, khuchichakuy juchapitaj urmarqani”, nispa. Chay hermanoqa repararqa chay viciosta saqenan kasqanta, Diospa yanapayninwantaj saqeyta aterqa. Qanpis sajra imaspi yuyashanki chayqa, Jehová Diosmanta ‘atiyninta’ mañakuy allin imaspi yuyanaykipaj (2 Corintios 4:7; 1 Corintios 9:27).

12. ¿Imajtintaj sonqonchejta waqaychananchej tiyan?

12 Salomón qhelqarqa: “Tukuy imamanta astawanqa sonqoykita waqaychay; chaymantamin jamun kawsayqa” nispa (Proverbios 4:23). Kay versículo sonqonchejmanta parlaspaqa, imayna runachus kasqanchejmanta parlashan, Jehová Diostaj sonqonchejta qhawan. Chayrayku llimphu sonqoyoj kanapajqa mana sajra imasta qhawanachu. Imajtinchus imatachus qhawasqanchejman jina allinta chayri mana allinta ruwanchej. Chayrayku Diosta kasukoj Job nerqa: “Noqa sonqoypi nikorqani, ni sipas solterallatapis munapayanayta”, nispa (Job 31:1). Job jina nikunanchej tiyan mana sajra imasta qhawananchejta, nitaj sajra imaspi yuyananchejta. Uj salmista jina noqanchejpis Jehová Diosmanta mañakunchej: “Amaña saqeychu ñawisniy manakaj imasta qhawananta”, nispa (Salmo 119:37).

¿IMATÁ DINAMANTA YACHAKUSUNMAN?

13. ¿Pikunawantaj Dina masichakorqa?

13 Amigosninchejqa allin imasta chayri sajra imasta ruwachiwasunman. Chayrayku Diosta kasukojkunawan amigos kasun chayqa, paykuna Diosta kasukunapaj yanapawasun (Proverbios 13:20; 1 Corintios 15:33 leey). Jacobpa wawan Dinamantaqa yachakusunman allin amigosta ajllana kasqanta. Dinaqa Diosta yupaychaj familiapi wiñakorqa, nitaj khuchi warmichu karqa. Jinapis Canaán jallpʼapi tiyakoj sipaskunawan masichakorqa. Canaanmanta runasqa mana Diosta yupaychajchu kanku. Chayrayku qhariwarmi jina puñuykuyta mana Diospa kamachisnin jinachu qhawaj kanku, millay khuchi imastapis ruwallaj kanku (Levítico 18:6-25). Dinaqa amigasninwan kashaspa, Canaanmanta uj joventa rejserqa. Chay joventaj Sichem sutikorqa, paytaj Dinata munakuyta qallarerqa. Chantapis payqa, familian ukhupi sumajpaj qhawasqa karqa. Jinapis mana Diosta munakorqachu (Génesis 34:18, 19).

14. ¿Imataj Dinata qhatirerqa?

14 Sichemqa Dinata qhawakuyta qallarerqa. Chantá payta pusaspa “mana munashajtin puñuykuspa honranta tʼakarqa” nisunman abusarqa (Génesis 34:1-4 leey). Chaymanta qhepatataj Dinawan familianwan ashkha problemaspi rikukorqanku, maytataj sufrerqanku (Génesis 34:7, 25-31; Gálatas 6:7, 8).

15, 16. ¿Imatataj ruwananchej tiyan yachayniyoj kanapaj?

15 Diospa leyesnin allinninchejpaj kasqanta yachanapajqa, mana Dina jinachu problemaspi rikukunanchej tiyan. Biblia nin: “Yachayniyojkunawan purejqa yachayniyojllataj kanqa. Wampu runaswan purejrí mana allinman chayanqa”, nispa (Proverbios 13:20). Mana ima llakiypipis rikukunapajqa imatachus Jehová Dios allinpaj qhawasqanta sumajta yachana tiyan (Proverbios 2:6-9; Salmo 1:1-3).

16 Yachayniyoj kanapajqa Bibliata estudiananchej tiyan, niraj imatapis ajllashaspataj orakunanchej tiyan, allin kamachi yuyayniyoj yuyaychawasqanchejtapis kasukunanchej tiyan (Mateo 24:45; Santiago 1:5). Pantaj runas kasqanchejtaqa tukuypis yachanchej (Jeremías 17:9). Chayrayku khuchichakuy juchaman urmanapaj jinaña kashasqanchejta pillapis reparachiwajtinchejqa, mana phiñakunachu, manaqa tukuy sonqo japʼikuna (2 Reyes 22:18, 19).

17. ¿Imajtintaj wajkuna yuyaychawasqanchejta japʼikuna tiyan?

17 Kunantaj uj hermanamanta parlarina. Hermanataqa trabajonmanta ujnin compañeron paywan llojsinanpaj invitasqa. Chay compañeronqa Jehová Diosta mana sirvispapis kʼacha runa kasqa, simpaticotaj. Hermanataj chay compañeronwan llojsisqa. Waj hermanatajrí iskayninkuta purishajta rikusqa. Chayrayku chay hermanaqa payta yuyaycharisqa Diosta mana sirvej runawan llojsiy mana allinchu kasqanta. Ajinata yuyaycharejtin, ¿imatá chay hermana ruwanman? ¿Phiñakunmanchu chayri kasukunmanchu? Chay hermanaqa Diosta munakuspapis, allin kajta ruwayta munaspapis, Diosta mana sirvej runawan llojsispaqa khuchichakuy juchamanta mana ayqeshanmanchu, payllapitaj atienekushanman (Proverbios 22:3; 28:26; Mateo 6:13; 26:41).

JOSEMANTA YACHAKUNA

18, 19. ¿Imajtintaj José mana khuchichakuy juchapi urmarqachu?

18 Joseqa joven kashaspa Egiptopi esclavo karqa. Paytaqa patronninpa warmin sapa día parlapayaj paywan puñuykuyta munaspa, Josetaj yacharqa chayta ruway jucha kasqanta. Payqa Jehová Diosta munakoj, tukuy imapitaj kusichiyta munaj. Chayrayku patronninpa warmin ‘puñuykuna’ nejtin, mana uyarejllapis tukorqachu. Joseqa esclavo kasqanrayku mana aterqachu waj ladoman trabajaj ripuyta. Uj diataj patronninpa warmenqa paywan puñuykuyta munaspa ropanmanta japʼiykorqa, Josetajrí ayqekorqa (Génesis 39:7-12 leey).

19 José chay warmiwan puñuykuyllapi yuyanman karqa chayqa, ichapis chay warmiwan puñuykunman karqa. Joseqa Diospa qayllallanpipuni kayta munarqa. Chayrayku chay warmiman nerqa: “Patronneyqa niwan tukuy kapuyninmanta dueño jina kanayta. Qanllamanta mana ima ruwanaychu tiyan, imaraykuchus qanqa warmin kanki, chayrayku. Ajinaqa, imaynatataj noqa ruwasaj kasqa chay millaytari, juchallikusajtaj Diospa contrampiri?”, nispa (Génesis 39:9).

20. ¿Imatataj Jehová Dios ruwasqa José kasukusqanrayku?

20 Joseqa wasinmanta, familianmanta ima karupi kaspapis, Diosta kasukorqapuni. Chayraykutaj Diosqa payta bendicerqa (Génesis 41:39-49). Jehová Diosqa mayta kusikorqa, José khuchichakuy juchapi mana urmasqanmanta (Proverbios 27:11). Khuchichakuy juchamanta ayqeytaqa ichapis mana atillasunmanchu. Jinapis Biblia niwanchej: “Diosta munakojkunaqa sajra kajta chejnichunku. Tata Diosqa paypaj tʼaqasqa kajkunaj kawsayninkuta waqaychan; sajra runaspa makisninman urmanankumantapis waqaychan”, nispa (Salmo 97:10).

21. ¿Imatataj uj joven hermano José jina ruwasqa?

21 Sapa día rikuchinchej sajra kajta chejnisqanchejta, allin kajtataj munakusqanchejta (Amós 5:15). Ima edadniyoj kaspapis Jehová Diosta kasukunanchej tiyan. Uj joven hermanomanta parlarina. Paymanqa colegionmanta compañeran nisqa: “Matematicasmanta examenwan yanapawajtiykeqa, qanwan puñuykusaj”, nispa. Chay hermanotaj José jina ruwasqa. Pay nin: “Chayta niwasqantawan qhesacharqani. Bibliaj nisqanta kasukuspataj llimphu sonqoyojllapuni karqani”, nispa. Uj runa khuchichakuspaqa uj ratolla kusirikun, chaymantataj llakiypi rikukun, sonqonpis juchachan (Hebreos 11:25). Jehová Diosta kasukuspatajrí, wiñaypaj kusisqa kanchej (Proverbios 10:22).

JEHOVÁ DIOSWAN YANAPACHIKUNA

22, 23. ¿Pikunatataj Jehová Dios churan yanapanawanchejpaj?

22 Satanasqa khuchichakuy juchapi urmachiyta munawasun. Chaytataj ichapis mana qhesachayta atillasunchu. Tukuypis wakin kutis sajra imaspi ichá yuyasun (Romanos 7:21-25). Jehová Diostaj chayta yachan. Jinapis “yuyarikun jallpʼalla kasqanchejta” (Salmo 103:14). Chayrayku uj cristiano jatun juchapi urmaspapis, Diosman watejmanta qayllaykuyta atinman. Chay cristiano tukuy sonqo pesachikojtenqa, Jehová Dios yanapanqa. Imaraykuchus payqa “perdonanapaj wakichisqa” kashan (Salmo 86:5; Santiago 5:16; Proverbios 28:13 leey).

23 Ancianostaqa Jehová Dios churan munakuywan qhawanawanchejpaj (Efesios 4:8, 12; Santiago 5:14, 15). Paykunaqa Diosman watejmanta qayllaykunapaj yanapasunman (Proverbios 15:32).

ALLIN YUYAYNIYOJ KANA

24, 25. 1) ¿Imatataj ruwasun allin yuyayniyoj kaspa? 2) ¿Imatataj ruwasunman khuchichakuy juchamanta ayqenapaj?

24 Allin imasta ruwanapajqa, Diospa leyesnin allinninchejpajpuni kasqanmanta mana iskayrayanachu tiyan. Bibliaqa uj joven mana yuyayniyoj ‘wampu kasqanmanta’ parlan (Proverbios 7:6-23). Noqanchejtaj mana chay joven jina kayta munanchejchu. Imajtinchus chay jovenqa khuchichakuy juchapi urmarqa. Astawanpis allin yuyayniyoj kayta munanchej. Ajinamanta Jehová Dios jina yuyanapaj, munasqanman jina imatapis ruwanapaj kallpachakusun. Chayrayku Biblia nin: “Pichus yachayta tarejqa pay kikinta munakun. Pichus yuyayniyoj kayta munakojqa allin kajta tarin”, nispa (Proverbios 19:8).

25 Diospa leyesnin allinninchejpajpuni kasqanmanta, kasukojtinchejtaj kusisqa kananchejmanta mana iskayrayanachu tiyan (Salmo 19:7-10; Isaías 48:17, 18). Iskayrayanchej chayqa, imatachus Jehová Dios noqanchejrayku ruwasqanpi piensarina. Bibliaqa nin: “Qhawaychej, yachaychejtaj Tata Diosqa kʼacha kasqanta”, nispa (Salmo 34:8). Imastachus Jehová Dios noqanchejrayku ruwasqanpi astawan piensarisun chayqa, payta astawan munakusun. Chayrayku imatachus pay munakun chayta munakuna, imatachus pay chejnikun chayta chejnikuna. Tukuy ima cheqa kajpi, cheqan kajpi, llimphu kajpi, kʼacha kajpi, allin kajpitaj yuyana (Filipenses 4:8, 9). José jina Diospa yuyaychaykunasninwan yanapachikuna (Isaías 64:8).

26. ¿Imatataj qhepan iskay capitulospi yachakusunchej?

26 Casarasqa kajtinchej chayri manapis, Jehová Diosqa kusisqa kanata munan. Qhepan iskay capitulospitaj yachakusun imachus casarasqa kausayninchejpi kusisqa kanapaj yanapanawanchejta.