1, 2. ¿Imaraykutaq Jehová kusikun mayta kallpachakuspa allinta puriyta munasqanchikmanta? Juk kikinchaywan sutʼinchay.

JUK wawa mamanwan tiendamanta lluqsinku. Jukllata wawaqa mancharisqa sayasqa qhipakun. ¿Imarayku? Mana reparakuspalla juk pukllanata tiendamanta apakapuchkasqanrayku. Mamanman rantipuway niyta yuyachkarqa, chaywanpis qunqapusqa. May llakisqa waqarikapun. Mamantaq manaña waqananpaq sunquchan, paywan khuskataq tiendaman kutirinku. Mamanqa mayta kusikun, wawan chay pukllanata, perdonta mañakuspa kutichipusqanta rikuspa.

² Mayqin tatallapis mayta kusikunman, wawasninku tukuy imapi allinta puriyta yachachkasqankumantaqa. Chantapis astawan kusikun janaqpachapi Tatanchikqa, imaraykuchus payqa ‘chiqa Tata Dios’ (Salmo 31:5). Jehová Diosninchikqa kusikun, astawan payman qayllaykuyta munaspa, tukuy imapi allin kaqta ruwanapaq kallpachakusqanchikmanta. Arí, payta kusichiyta munanchik, munakuyninpitaq kallaytapuni munanchik, chayrayku Pablo nirqajina, “tukuy imapi allinta puriyta” munanchik (Hebreos 13:18). Ñawpaqtaqa, qhawarisunchik imaspichus allinta purinata, mana atinapaqjinalla kaptinpis, chaymanta yachasunchik imaraykuchus allinta puriy may sumaq kasqanta.

3-5. a) Ñuqanchik kikin chʼawkiyakunamanta, ¿imaynatá Biblia sutʼinchawanchik? b) ¿Imataq yanapawasun, imayna runachus kasqanchikta reparakunapaq?

³ Ñawpaqtaqa ñuqanchik kikin, mana chʼawkiyakunanchikchu  tiyan. Juchasapa runa kasqanchikrayku ñuqallanchiktaq chʼawkiyakuyta atisunman. Jinataq rikukurqa Laodiceamanta cristianospi. Paykunaqa qhapaq kasqankuta yuyarqanku, chaywanpis Jesús nirqa paykuna “wajcha” “ciego” “mana imayoj” ima kasqankuta, Diosta yupaychayninkupi (Apocalipsis 3:17). Chayta yuyaspaqa mayta pantachkarqanku, imaptinchus may llakiypi kachkasqankuta mana reparakuyta munachkarqankuchu.

⁴ Kikillantataq Santiago nirqa: “Sichus pipis qankunamanta Diospa leyninta cheqamanta juntʼasqanta yuyakuspa, imatapis parlarparillan chayqa, chay runaqa chʼawkiyakun, Diospa leyninta juntʼaj kasqanta yuyakusqantaj qhasi manakaj”, nispa (Santiago 1:26). “Jehová Dios yupaychayniyta allinta qhawan, mana allin kaqta parlaptiypis”, nispa yuyasunman chayqa, ñuqanchik kikin chʼawkiyakuchkanchik. Chayjina laya yupaychayqa qhasi mana kaqlla. ¿Imatataq ruwasunman chayjina llakiypi mana urmanapaq?

⁵ Ñawpaq pʼitikuna nisqanpi, Santiago parlachkarqa Diospa chiqa kaq leyninmanta, chaytataq kikinchachkarqa juk espejopi “qhawakunawan”, yachanapaq imanchiktachus allinchana kasqanta (Santiago 1:23-25 leey). Chayrayku, Diospa Palabranqa sutʼita reparachiwanchik, mana chʼawkiyakuspa imayna runachus kasqanchikta, imaspichus allinchakunata yachanapaq (Lamentaciones 3:40; Hageo 1:5). Astawanqa Diosmanta mañakuna mana allinta ruwachkasqanchikmanta reparachinawanchikpaq, kallpachanawanchikpaqtaq chiqanyakunapaq (Salmo 139:23, 24). Ichapis mana reparakuspalla mana allinta puriyta qallarichkasunman. Chaywanpis mana qunqananchikchu tiyan, imaynatachus Jehová Tatanchik mana allin puriyta qhawasqanta. Proverbios 3:32 pʼiti nisqanmanjina, Jehovaqa mana allinta puriqkunata, chʼawkiyaqkunata ima “chejnikun, cheqanta ruwajkunawantajri allinta kawsakun”. Chantapis Diosninchikqa yanapawasunchik qhawawasqanchikmanjina qhawakunanchikpaq, munayninta ruwayta munananchikpaq ima. Jinata ruwaspataq atisunman Pablojina niyta:  “Munallaykutaj tukuy imapi allinta puriyta”, nispa. Munasqanchikmanjinataq ruwananchikpaq, sunqunchikmantapacha kallpachakunanchik tiyan, kunan tiempopi allin ruway mana atikullaptinpis.

6. ¿Imaraykutaq casarasqasqa mana ni imata pakaspa, sutʼita parlananku tiyan, chantá imatataq mana ruwanankuchu tiyan?

⁶ Familiapi tukuy imapi tukuyninku allinta purinanku tiyan. Casarasqasqa mana imata pakaspa, sutʼita parlananku tiyan. Ni mayqin pakayllamanta, mana riqsisqa runawan Internetpi parlanankuchu tiyan, nitaq mana pʼachayuq runasta Internetpi, telepi, revistaspi ima qhawanankuchu tiyan, chantapis mana coqueteanankuchu tiyan. Llakikunapaqjina wakin cristianosqa mana qusanku chayri warminku yachasqallan jinata ruwanku. Chayta ruwaspaqa, ¡familianta chʼawkiyachkan! Mana jaykʼaq qusanchikwan chayri warminchikwan puraq uya kaypi urmananchikchu tiyan. Astawanqa rey Davidjina ruwananchik tiyan, pay nirqa: “Llulla runaswan ni jaykʼaj kawsakorqanichu, nitaj puraj uyaswanqa tantakorqanichu”, nispa (Salmo 26:4).

7, 8. ¿Bibliamanta, pikunap kawsayninkumanta parlaspataq wawasninchikman yachachisunman, tukuy imapi allinta puriyta jatunpaq qhawanankupaq?

⁷ Tatasqa Bibliap nisqanwan wawasninkuman yachachinanku  tiyan, tukuy imapi allinta puriyta jatunpaq qhawanankupaq. Bibliaqa wakin runaspa kawsayninkumanta parlawanchik, rikuchinawanchikpaq imatachus mana ruwananchikta. Niwanchik Achanqa, suwasqanta pakaykusqanta, Giezitaq paypaq allinnillanta maskʼasqanrayku llullakusqanta, Judastaq mana qullqillatachu suwakusqanta, manaqa astawanraq, Jesusta wasanchasqanta (Josué 6:17-19; 7:11-25; 2 Reyes 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Juan 12:6).

⁸ Chantapis, Bibliaqa parlallantaq tukuy imapi allinta puriqkuna runasmanta. Jacobqa, wawasnin costalesninkupi qullqita tarisqankuta yachaspa, kutichipunankuta kamachirqa, ichapis pantaspa churaykusqankuta yuyaspa. Jeftep warmi wawanpis, tatan imatachus Diosman qunanta nisqanta juntʼarqa, mana casarakuspalla wañunan kasqanta yachaspapis. Jesustaqrí, may chhika phiñasqa runas chawpinpi kachkaspapis, mana manchachikuspa pichus kasqanta riqsichikurqa, jinamanta rikuchirqa Bibliap profeciasnin juntʼakunanta munasqanta, amigosninta jarkʼayta munasqanta ima (Génesis 43:12; Jueces 11:30-38; Juan 18:3-11). Bibliamanta wak runaspa kawsayninkumanta wawasninchikman yachachiyta atisunmanraq, tukuy imapi allinta puriyta munanankupaq, jatunpaqtaq qhawanankupaq.

9. ¿Imaraykutaq tukuy imapi allinta puriymanta wawasninchikman yachachinanchik tiyan, chantá imatataq mana ruwananchikchu tiyan?

⁹ Tukuy imapi allin puriyta, mana parlaynillanchikwanchu yachachinanchik tiyan, manaqa chaymanjina kawsakunanchik tiyan. Chayrayku apóstol Pablo jinata tapurirqa: “Qanqa wajkunaman yachachishaspa, manachu qan kikiykita yachachikunki? Wajkunaman mana suwana kasqanta willashaspa, qanrí, imaraykutaj suwanki?”, nispa (Romanos 2:21). Wakin tatasqa tukuy imapi allinta puriyta, mana chʼawkiyaymanta ima, simillankuwan parlanku, ruwayninkuwantaq wakin kutiqa, chʼawkiyachkasqankuta rikuchinku, llullakuspa chayri imatapis mana paypata kaqllata qhipachikapuspa. Chaymanta wawasninkuman jinataraqtaq  ninku: “Pisillata llullakuyqa mana pitapis ñakʼarichinchu”, chayri “Paykuna yachankuña runas jinatapuni ruwasqankutaqa”, nispa. Jinata ruwaspaqa wawasninkuta iskaychachinku. Suwakuyqa, pisita suwakuspapis suwakuypuni, llullakuypis pisita llullakuspapis llullakuypuni (Lucas 16:10 leey). * Chaywanpis wawasqa sutʼita reparanku pichus puraq uya kaqtaqa, chaytaq paykunapaq mana allinchu (Efesios 6:4). Tatas astawan kallpachakuspa wawasninkuta imaynatachus kawsanankuta yachachiptinkuqa, machuyayninkupipis wawasqa Dios Jehovata yupaychallanqankupuni, kay saqra pachapi kaspapis (Proverbios 22:6).

10. Mana chʼawkiyaq runas kanapaq, ¿imaraykutaq hermanosninchikwan parlachkaspa qhawakunanchik tiyan?

¹⁰ Hermanosninchiktapis mana chʼawkiyananchikchu tiyan. Chunka iskayniyuq yachaqanapi rikurqanchikjina, paykunawan parlachkaspa, qhawakunanchik tiyan, cuento qʼipi kaypi, llullakuspa qhasimanta juchachaypi ima, mana urmananchikpaq. Mana yachaspalla wakpa kawsayninmanta parlasunman chayqa, mana reparakuspalla  llullakuchkasunman. Chayrayku niraq imatapis parlachkaspaqa, allinta tʼukurinanchik tiyan (Proverbios 10:19). Chiqa kaqta wakpa kawsayninmanta yachaspapis, tʼukurinallanchiktaq tiyan. ¿Imarayku? Imaraykuchus wakpa kawsayninpi satʼikuchkasunman, manataq khuyakuyninchikta rikuchichkasunmanchu (1 Tesalonicenses 4:11). Chiqa kaqta parlachkaspapis kʼachamanta, khuyakuywantaq parlananchik tiyan (Colosenses 4:6 leey).

11, 12. a) ¿Imaynatataq juchallikuqkuna astawan chʼampayniyuq kankuman? b) Jatuchaq juchasmanta, ¿imatá Kuraq Supay llullakuspa nin, chantá imata ruwaspataq mana paywan chʼawkiyachikusunmanchu? c) ¿Imaspitaq Diospa llaqtanta mana chʼawkiyananchikchu tiyan?

¹¹ Mana chʼawkiyananchikchu tiyan Diospa llaqtanmanta ancianostaqa. Pillapis jatun juchanta pakaykuptinqa, chaymanta tapuptinkutaq llullakuspa kutichinman chayqa, astawan chʼampayniyuq kanqa. Jinata ruwallaptinpunitaq puraq uya kanman, runas rikunallanpaq Diosta yupaychachkanman (Salmo 12:2). Chantapis ancianosman juchanchikmanta allinman rikchʼakuqllata willasunman chayqa, mana allin kaqtataq pakaykusunman chayqa, pantachkasunman (Hechos 5:1-11). Ajinata ruwaqkunaqa, Kuraq Supaywan chʼawkiyachikunku (“ Jatuchaq juchasmanta Kuraq Supaypa llullakusqasnin”, nisqa recuadrota ñawiriy).

¹² Chantapis Diospa llaqtantaqa, mana chʼawkiyananchikchu tiyan, willamusqanchikmanta kuraq horasta churaykuspa, nitaq Betel wasiman rinapaq, chayri Escuela de entrenamiento ministerial nisqaman rinapaq formulariospi, kawsayninchikmanta llullakuspa qillqaspaqa (Proverbios 6:16-19 leey).

13. Juk hermanowan negociota ruwachkaspaqa, ¿imaynatá rikuchisunman mana chʼawkiyachkasqanchikta?

¹³ Chantapis, juk hermanowan ima negociota ruwachkaspapis mana chʼawkiyananchikchu tiyan. Manataq chaymanta parlananchikchu tiyan, Tantakunapaq Wasipi,  nitaq runaman willaq rispapis. Juk cristianota ñuqanchikwan llamkʼananpaq minkʼaykuspapis, mana chʼawkiyaspa Ley nisqanmanjina maychus kaqta pagapunanchik tiyan (1 Timoteo 5:18; Santiago 5:1-4). Ñuqanchik juk hermanopaq llamkʼanchik chayqa, chiqa sunquwan imachus ruwanasninchikta juntʼananchik tiyan (2 Tesalonicenses 3:10). Chantapis mana suyananchikchu tiyan, chay hermano ñuqanchikpaq allinninchiktaraq maskʼanantaqa, chaywanpis Jehovamanta sutʼinchaq kasqanchikrayku, mana mañasunmanchu astawan tiempota qunawanchikta (Efesios 6:5-8).

14. Wak cristianowan negociota ruwayta munanchik chayqa, ¿imatá ruwananchik tiyan, imaraykutaq?

¹⁴ Qullqita mañakuyta munaspa, ¿imatá ruwananchik tiyan? Biblia yuyaychawanchik, juk papelpi qillqanata machkhatachus mañakuchkasqanchikta. Arí, Jeremías jallpʼata rantisqanmanta iskay papelesta qillqachirqa testigospa rikunankuta, chaymanta chay papelestataq jallchʼarqa (Jeremías 32:9-12; chantapis Génesis 23:16-20, ñawiriy). Papelesta, testigospa rikunankuta ruwachisqanchikqa, mana ninayanchu paypi mana atienekusqanchikta, chay ruwakun mana chʼampay, chʼawkiyanakuy, phiñanakuy ima kananpaq. Wak cristianowan tratota ruwayta munanchik chayqa, yuyarinanchik tiyan mana allinchu kasqanta negociorayku qutuchakuy ukhupi phiñanakunanchik (1 Corintios 6:1-8). *

15. ¿Imatá Jehová nin mana cabal pesaswan ranqhaqkunamanta, cristianosri kikillantataqchu ruwasunman?

¹⁵ Cristianosqa, mana creyente kaqkunawanpis sumaqta apanakunanchik tiyan, mana chʼawkiyanakuspa. Pablojina ñuqanchikpis ‘munallananchiktaq tiyan tukuy imapi  allinta puriyta’ (Hebreos 13:18). Jehovaqa munan pillawanpis negociota ruwaspaqa, maychus kaqta ruwananchikta. Chaytataq Proverbios libro rikuchin tawa kutita mana cabal pesasmanta parlasqanpi (Proverbios 11:1; 20:10, 23). Ñawpa tiempopi balanzasta, pesasta ima apaykachaq kanku, rantinankupaq, ranqhanankupaq ima, chantá qurita, qullqita pesaspa chay quriwan, qullqiwantaq pagaq kanku. Achkha ranqhaqkunataq runasta chʼawkiyaq kanku, mana cabal pesaswan ranqhaspa. * Diosninchik Jehovaqa, chiqnikun jinata chʼawkiyaqkunataqa. Paypa munakuyninpi kallaytapuni munanchik chayqa, mana pitapis chʼawkiyananchikchu tiyan.

16, 17. ¿Imaspí kay pachapi runas chʼawkiyanku, chantá paykunamanta nisqa, imatá ruwayta munanchik?

¹⁶ Kay pacha Kuraq Supaypa makinpi kasqanrayku, achkha runasqa chʼawkiyanakuspa kawsanku, chayrayku cristianospis, chʼawkiyayman tanqasqa kanchik. Kay pachapi runasqa, llullakunku llamkʼayta tarinankurayku. Wakinkunataq, impuestosmanta papelesninkupi llullakuspa qillqaykunku, segurota urqhunankupaq, wak suyuman rinankupaq ima kikillantataq ruwanku. Wakintaq examenesninkuta ruwaspa, universidadpi trabajosninkuta ruwaspa ima, Internetmanta urqhuytawan, “ñuqayku ruwayku” nispa, yachachiqkunata chʼawkiyanku. Chantapis qullqita kamachiqkunaman llukʼiykunku. ¿Imatawan suyasunman, “allin kaqta chejnejkuna[manta]”, “imallatapis paykunallapaj munajkuna[manta]” “qolqeta munakojkuna[manta]” ima? (2 Timoteo 3:1-5.)

¹⁷ Wakin kuti tukuy imapi allinta puriytaqa, ichá mana atillanchikchu. Qhawasqanchikmanjina ichá yuyasunman kay pachapi chʼawkiyaqkunalla qhapaqyayta atisqankuta, cristianostaqri wakchayaypi kawsachkasqankuta “tukuy  imapi allinta purisqankurayku” (Salmo 73:1-8). Chaywanpis tukuy imapi allinta puriy, allinninchikpaq kasqanmanta mana iskaychakunanchikchu tiyan. Qhawarina kunan imaspichus allinninchikpaq kasqanta.

18. ¿Imaraykutaq may allin, mana chʼawkiyaq runa kay?

¹⁸ Tukuy imapi allinta puriyqa Diospaqqa may jatunpaq qhawasqa (“ ¿Allintapunichu purichkani?”, nisqa recuadrota ñawiriy). Tukuypis, tukuy imapi allinta puriyta atisunman. Chaypaqtaq mana qhapaqpunichu, yachayniyuqpunichu, nitaq qhapaq familiamantapunichu kananchik tiyan. Chaywanpis tukuy imapi allinta puriyqa, imamantapis aswan valorniyuq (Miqueas 7:2). Tukuy imapi allinta purisqanchikmanta wakinkuna asikuptinkupis, wakinkunapaqqa may allinpaq qhawasqas kasunchik, ñuqanchikpitaq atienekunqanku. Ichá jinamantataq astawan qullqita japʼiyta atisunman, ¿imaynataq chayrí? Achkha llamkʼaykunaspiqa chʼawkiyaq runasta wikchʼunku, Jehovamanta sutʼinchaqkunatataqri mana wikchʼunkuchu, mana chʼawkiyaq runas kasqankurayku, chantapis ajina runas kasqankurayku, wakin kutipiqa llamkʼayninkupi kamachiqtajina churanku.

19. Tukuy imapi allinta puriptinchik, ¿sunqu yuyayninchik imaynataq kanqa, chantá imaynatá Diosman astawan qayllanapaq yanapawasunman?

¹⁹ Mana ñawpa parrafopi parlasqanchikmanjina kaptinpis, ‘mana juchachaq sunqu yuyayniyuq’ kasqanchikmanta, mayta kusikusunchik, apóstol Pablo nisqanmanjina (Hebreos 13:18). Chantapis, kusikullanchiktaq janaqpachapi Tatanchikpa munakuyninpi kachkallasqanchikmantapuni, payqa, kamachisnin tukuy imapi allinta purisqankuta, may allinpaq qhawan (Salmo 15:1, 2; Proverbios 22:1 leey). Mana imapis kanchu chayjina jatun bendicionjinaqa. Kunantaq qhipan yachaqanapi yachasunchik, imaynatachus Jehová llamkʼayta qhawasqanmanta.