1-3. a) ¿Imaynatá wakin runas llamkʼayninkuta qhawanku? b) Llamkʼaymanta parlaspa, ¿imatataq Biblia nin, chantá imamantá kay yachaqanapi yachakusunchik?

KUNAN tiempo may chhika runasqa, llamkʼayninkuta juk llasa qʼipitajina qhawanku. Sapa pʼunchay llamkʼayninkupiqa mana kusiyta tarinkuchu, chayrayku may chhika horastapis llamkʼachkankumanjina reparakunku. Chaywanpis, mana jinata yuyaspapunichu kawsananku tiyan. Imaraykuchus, imapaqchus llamkʼanankuta yachayqa, tukuy sunquwan llamkʼanankupaq yanapanman, jinamantataq kusiyta tarinkuman.

² Bibliaqa, sinchita llamkʼasqanchik may allin kasqanta niwanchik. Chay llamkʼayninchikwan imatapis tarisqanchikqa, juk bendición kasqanta nillawanchiktaq. Chayrayku yachayniyuq Salomón jinata qillqarqa: “Ajinallatataj Diosqa tukuy runasman atiyta qon mikhunankupaj, ujyanankupaj, trabajonkuwan tarisqankupi kusikunankupajtaj”, nispa (Eclesiastés 3:13). Jehovaqa mayta munakuwanchik, allin kaqtataq ñuqanchikpaq munan, chayrayku llamkʼayninchikwan imatachus tarisqanchikmanta kusikunanchikta munan. Llamkʼayninchikta Diosjina qhawayta yachasunchik chayqa, yuyaychawasqanchikmanjinataq ruwasunchik chayqa, paypa munakuyninpi kallasunchikpuni (Eclesiastés 2:24; 5:18 leey).

³ Kay yachaqanapi yacharisunchik kaykunamanta:  ¿imaynatá cristianos ‘llamkʼayninchikpi kusiyta tarisunman’? ¿Ima llamkʼaykunatataq qhisachananchik tiyan? ¿Imaynatá llamkʼayninchikta, Diosta yupaychayninchikta ima juntʼayta atisunman? ¿Ima llamkʼaytataq aswan usqhayta ruwana kachkan? Chaywanpis, niraq kaykunamanta parlachkaspaqa, parlarina iskay sumaq llamkʼaqkunamanta: Jehovamanta, Jesucristomantawan.

4, 5. ¿Imatá Biblia nin Jehová qallariymantapacha kunankama sumaqta llamkʼachkasqanmanta?

⁴ Jehovaqa astawan Jatun Llamkʼaq. Mana qhasitachu Génesis 1:1 nin: “Qallariypeqa Dios cielotawan, kay pachatawan ruwarqa”, nispaqa. Chaymanta kay Jallpʼapi tukuy imata ruwayta tukusqantawantaq, Jehová Diosninchikqa tukuy ima may “sumajpuni kasqanta” rikurqa (Génesis 1:31). Nisunman chay ruwasqanta rikuspa mayta kusikusqanta. Arí, ‘Tata Diosqa ruwasqasninpi mayta kusikun’ (Salmo 104:31).

⁵ Jehovaqa mayta llamkʼachkallanpuni, mana ni jaykʼaq jinalla kakunchu. Chayrayku, Jallpʼapi tukuy ima ruwayta tukusqanmanta unayninman, Jesucristo nirqa: “Tatayqa kunankama trabajashan”, nispa (Juan 5:17). ¿Imatataq Jehová ruwachkallanpuni? Ñawpaqmantapacha janaqpachamanta runasta jarkʼachkallanpuni, may ñantachus purinankutataq rikuchichkallanpuni. Chantapis espiritunniqta wakin cristianosta akllachkan “mosoj runajina”, Jesucristowan khuska, janaqpachamantapacha kay Jallpʼata kamachimunankupaq (2 Corintios 5:17). Jehovaqa mana jinalla kakuchkanchu, manaqa, munayninta juntʼananpaq llamkʼachkallanpuni, payta munakuqkunaman juk paraisopi, wiñay kawsayta qunanpaq (Romanos 6:23). Chay llamkʼasqanraykuqa may chhika runas paypa Reinomanta uyarispa payman qayllaykuchkanku, kawsayninkutataq tikrachinku, paypa munakuyninpi kanankupaq, chayta rikuspataq Jehová mayta kusikun (Juan 6:44).

6, 7. ¿Imatá Jesusmanta yachakusunman?

 ⁶ Jesuspis may unaymantapachaña mana jinalla kakunchu, manaqa sumaqta llamkʼachkallanpuni. Jesusqa niraq kay Jallpʼaman jamuchkaspa ‘yanapaq maestrojina’ Jehovapaq karqa, imaraykuchus Jehová, Jesusniqta “Janaj pachapi kaj imasta, kay pachapi kaj imastapis” ruwarqa (Proverbios 8:22-31, NM; Colosenses 1:15-17). Kay Jallpʼapi runajina kawsachkaspataq mana llamkʼayta saqirqachu. Astawanpis wawamantapacha llamkʼayta yachakurqa, chayrayku juk sumaq ‘carpinterojina’ riqsisqa karqa (Marcos 6:3). * Jaqay tiempopiqa mana kunan tiempopijina, máquinas karqachu maderata khuchunankupaqqa. Chayrayku carpinterosqa mana kunanjina maquinaswanchu, manaqa may kallpawan, sumaq yachaywantaq kʼullusmanta tukuy imata ruwananku karqa. ¿Tʼukurisunmanchu imaynatachus Jesús carpinterojina llamkʼasqanpi? Ichá payqa rakhu sachʼasta kʼutumuspa wasinman qhatataspa apaq. Chaymantataq wasista ruwanapaq kʼaspista, punkusta, wakkunata ima ruwananpaq. Chayrayku payqa yacharqa sumaqta llamkʼayqa, kusiyta apamusqanta.

⁷ Chantapis Jesusqa, sumaqta llamkʼarqa Jehovap Reinonmanta willaspa. Kimsa wata khuskanniyuqtataq, Jehová kamachisqanmanjina llamkʼarqa. Tukuy runas Diosmanta yachanankuta munarqa, chayrayku mana tiemponta usuchispa sutʼiyaymantapacha Inti yaykunankama llamkʼarqa (Lucas 21: 37, 38; Juan 3:2). “Jesús rerqa tukuy llajtasman, ranchosman ima, willaraspa, yachachispataj Diospa reinon evangeliomanta” (Lucas 8:1). Jesusqa, jallpʼa ñankunasta purispa may karusman riq, Diospa Reinonmanta tukuy runaman willamunanrayku.

8, 9. Jesús sinchita llamkʼasqan, ¿qhasipaqchu karqa?

⁸ Jesús sinchita llamkʼasqan, ¿qhasipaqchu karqa? Mana.  Payqa, Diospa Reinonmanta Palabrata runap sunqunman tarpurqa, discipulosninmantaq chay llamkʼayta tukunankupaq saqirqa. Diospaq llamkʼasqanqa mayta kallpacharqa, manataq llakikurqachu llamkʼananrayku, mana mikhuspa qhipakusqanmantaqa (Juan 4:31-38). Kay Jallpʼapi Tatanpa kamachisqanta juntʼaytawanqa, ¡may kusiywanchá Tatanman jinata nirqa: “Noqa kay pachapi jatuncharqayki, tukuniñataj ruwanasta qowasqaykitaqa”, nispa! (Juan 17:4.)

⁹ Jehovajina, Jesusjina mana pipis ‘llamkʼaypi kusiyta tarikusqanta’ rikuchiwasunmanchu. Chayrayku Jehovata, munakusqanchik tanqawanchik ‘payta qhawarispa kikinta ruwanapaq’, Jesusta qhawarispapis ‘kikillantataq ruwanapaq’ (Efesios 5:1; 1 Pedro 2:21). Kunanqa qhawarina imaynatachus sinchita llamkʼasqanchikrayku kusiyta tarinamanta.

10, 11. ¿Imataq yanapawasun kusiywan llamkʼanapaq?

¹⁰ Cristianosqa maychus kaqllata llamkʼananchik tiyan. Llamkʼayninchikpitaq kusiyta, sunqu juntʼa kayta ima tariyta munanchik. Chaywanpis llamkʼayninchik mana gustawaptinchikqa, mana kusiyta tariyta atillasunmanchu. Jina kaptin, ¿imaynatá ‘llamkʼayninchikpi kusiyta tarisunman’?

¹¹ Llamkʼayninchikpi kusiywan llamkʼaspa. Ichá imaynachus llamkʼayninchik kasqanta, mana tikrachisunmanchu, chaywanpis llamkʼayninchikpi kusiyta tariyta atisunman. Chaypaqqa, imaynatachus Jehová llamkʼayta qhawasqanpi tʼukuriyqa yanapawasunman. Reparanapaq, familiayuq kanchik chayqa, familianchikta uywanapaq, llamkʼananchikpuni tiyan, pisipaq qhawasqa llamkʼaypipis, chaytaq Jehovap ñawpaqinpi may sumaq. Chantapis Diospa Palabranqa niwanchik familianpaq juk runa mana llamkʼaqqa “mana creejmantataj aswan mana walejman tukupun”,  nispa (1 Timoteo 5:8). Chayrayku Dios kamachiwasqanchikmanjina familianchikpaq llamkʼachkasqanchikta yachayqa, may kusiywan llamkʼananchikpaq yanapawasun.

12. ¿Imaraykutaq llamkʼayninchikpi mana ni imata suwakuspa, kʼuchi kʼuchita imatapis ruwana?

¹² Imallatapis kʼuchi kʼuchita ruwaspa, manataq ni imata suwakuspa. Chiqa cristianosqa kʼuchi kʼuchita imallatapis sumaqtapuni ruwayta yachananchik tiyan. Jinata ruwasunchik chayqa, patronninchikpaqpis munasqa kasunchik (Proverbios 12:24; 22:29). Chantapis llamkʼayninchikpi kʼacha runas kaspa, mana ni imata suwakusqanchik, tiemponchikta mana usuchisqanchik ima, kusiyta tarinapaq  yanapawasunchik (Efesios 4:28). Ñawpa yachaqanapi rikurqanchikjina sumaqta llamkʼasqanchikrayku, patronesninchikwanpis munachikunchik. Wakin patrones sumaq llamkʼaq runas kasqanchikta mana reparaptinkupis, ñuqanchikqa “mana juchachana sonqo yuyayniyoj” kasqanchikmanta, Jehová Diosta kusichisqanchikmanta ima, mayta kusikunchik (Hebreos 13:18; Colosenses 3:22-24).

13. Llamkʼayninchikpi allin kaqta ruwaspa, ¿imatá rikuchisunchik?

¹³ Kawsayninchikpi allin kaqta ruwasqanchikwan Diosta jatunchachkasqanchikta yachaspa. Kawsayninchikpi allin kaqta ruwasunchik chayqa wakkunaqa sutʼita chayta reparanqanku, chantá, ¿imatá chaywan rikuchisunchik? ‘Tukuy imapi Dios Salvawaqninchiqpa yachachiyninta allinpi rikhurichisunchik’ (Tito 2:9, 10). Chantapis, kawsayninchikpi allin kaqta ruwasqanchikqa, runasta yanapan chiqa religión kʼacha kasqanta rikunankupaq. ¡May sumaq kanman llamkʼayninchikmanta, juk compañeronchik chay rikusqanrayku Diosmanta chiqa kaqta yachakuyta munasqan! Chantapis mana qunqananchikchu tiyan, ruwasqanchikwan Diosta kusichisqanchikta, jatunchasqanchiktataq (Proverbios 27:11; 1 Pedro 2:12 leey).

14-16. Llamkʼayta akllachkaspa, ¿ima iskay tapuykunatataq tapurikunanchik tiyan?

¹⁴ Bibliaqa mana sutʼitachu niwanchik ima llamkʼaychus allin, ima llamkʼaytaqchus mana allin kasqantaqa. Chaytaq mana ninayanchu, ima llamkʼayllamanpis yaykunata, imaspichus chay llamkʼay chhapusqa kasqanta mana yachaspalla. Bibliaqa yanapawanchik sumaq llamkʼaykunata akllanapaq, Diosta mana phiñachinapaqjina (Proverbios 2:6). ¿Imaynatá yachasunman Jehovapaq ima llamkʼaypis mana allinchu kasqanta? Iskay tapuykunapi tʼukurispa.

¹⁵ ¿Kayjina llamkʼayta Biblia juchachanchu? Diospa Palabranqa, suwakuqta, llullakuqta, lanti ruwaqkunata ima juchachan (Éxodo 20:4; Hechos 15:29; Efesios 4:28; Apocalipsis  21:8). Chayrayku, llamkʼayninchikpi chayta ruwanata mañawaptinchikqa qhisachananchik tiyan. Jehovata munakusqanchik, manataq kamachisqasninta pʼakiyta munasqanchik ima, yanapawasunchik chayjina llamkʼaykunata qhisachananchikpaq (1 Juan 5:3 leey).

¹⁶ ¿Kay llamkʼayta ruwaspa saqra ruwaykunawan chhapukuymanchu? Tʼukurina juk hospitalpi secretariajina llamkʼanapaq waqyariwasqanchikpi. Juk hospitalpi llamkʼayqa mana juchachu. Chaywanpis, juk hospitalpi maypichus  doctoreswan, warmisqa mana wawayuq kayta munaspa wawitankuta urqhuchikunku, ¿chaypi llamkʼay allinchu kanman? Mana doctoreswan khuska llamkʼachkaspapis, sapa pʼunchay chay hospitalpi secretariajina llamkʼaspaqa, ¿manachu chhapukuchkasunman chay hospitalpi, Bibliap juchachasqan ruwaykunapi? (Éxodo 21:22-24.) Jehovata munakusqanchikrayku ni imaynamanta Bibliap juchachasqan ruwaykunawan chhapukuyta munanchikchu.

17. a) Llamkʼayta allinta akllanapaq, ¿imatá reparakunanchik tiyan? (“ ¿Kay llamkʼayman yaykunaychu kanman?”, nisqa recuadrota ñawiriy.) b) ¿Imatá ruwananchik tiyan conciencianchik, Dios munasqanmanjina akllayta yanapanawanchikpaq?

¹⁷ Sumaq llamkʼayta akllanapaqqa, allin kanman 15, 16 parrafospa iskay tapuykunasninpi tʼukurina. Chantá wak imaspipis sumaqmanta tʼukurinallataq kanman. * Mana  suyananchikchu tiyan allin kamachi yuyayniyuq tukuy imapaq kamachiykunata churapunawanchiktaqa. Kaypimá yuyayniyuq kasqanchiktaqa rikuchisunchik. Iskay yachaqanapi rikurqanchik Diospa Palabranwan conciencianchikta allinta yachachinata, chantá yachasqanchikmanjinataq imaynatachus kawsayninchikpi sapa pʼunchay ruwanata. Arí, ‘sapa pʼunchay Bibliap nisqanmanjina ruwasqanchikrayku, yachasqa kasunchik reparananchikpaq imachus allin kaqta, imataqchus mana allin kaqta ima’, jinamanta conciencianchikqa yanapawasunchik ima ruwaytapis allinta akllanapaq, Diospa munakuyninpitaq kanallanchikpaqpuni (Hebreos 5:14).

18. ¿Imaraykutaq cristianojina maychus kaqta ruway, mana atikullanchu?

¹⁸ Kay ‘qhipa manchay saqra pʼunchaykunapiqa’, cristianojina maychus kaqta ruwayqa mana atikullanchu (2 Timoteo 3:1). Llamkʼayta tariy, chay llamkʼaypi qhipakuy imaqa mana atikullanchu. Chaywanpis yachanchik familianchikpaq llamkʼanapuni kasqanta. Llamkʼayninchikpi runas qhapaqyayman tanqanawanchikta saqikuptinchikqa, Diosninchikmanta karunchakuyta qallarisunman (1 Timoteo 6:9, 10). Qhawarina imachus yanapasunman cristianojina maychus kaqta ruwananchikpaq, ‘aswan allin kaqtataq akllayta yachananchikpaq’ ima (Filipenses 1:10).

19. ¿Imaraykutaq Jehovallapi atienekunanchik tiyan, chantá jarkʼanawanchikta yachasqanchik, imapi mana urmananchikpaqtaq yanapawasunchik?

¹⁹ Tukuy sunqunchikwan Jehovapi atienekuna (Proverbios 3:5, 6 leey). ¿Manachu Jehovapi tukuy sunqunchikwan atienekusunman? Arí, paypi atienekusunman, imaraykuchus payqa munakuwanchik, jarkʼawanchik ima (1 Pedro 5:7). Jehovaqa ñuqanchikmanta nisqaqa, astawan yachan imachus pisipuwasqanchikta, chaymanjinataq  yanapawanchik (Salmo 37:25). Chayrayku kay Bibliap nisqanta mana qunqakunanchikchu tiyan: “Kawsayniykichejpi amapuni qolqemanta wañusqachu kaychej. Manachayqa imachus kunan kapususqaykichejllawan sonqo juntʼasqa kaychej, imaraykuchus Dios nerqa: Mana wijchʼurparisqaykichu, nitaj saqerparisqaykichu, nispa” (Hebreos 13:5). Achkha cristianos precursoresjina Diospaq llamkʼasqankupi rikunku,  Diosninchik paykunata mana saqirparisqanta. Chiqamanta Dios mana saqinawanchikta yachayqa, yanapawasunchik familianchikpaq maychus kaqta llamkʼanallanchikpaqpuni (Mateo 6:25-32). Mana jaykʼaq llamkʼayninchikta ñawpaqman churasunchu, willayninchikmanta, tantakuykunasninchikmanta ima nisqaqa (Mateo 24:14; Hebreos 10:24, 25).

20. Kapuwasqallanchikwan kawsanapaq, ¿imataq yanapawasun, jinata ruwaspataq imatá ñawpaqman churasun?

²⁰ Allin ñawiwan kawsakuna (Mateo 6:22, 23 leey). Wak rimaypi nisunman, kapuwasqallanchikwan kawsakuna. Cristianosqa, Diospa munayninta ruwayta astawan ñawpaqman churananchik tiyan. Ajinata ruwasun chayqa, mana sumaq pagasqa llamkʼayta, qhapaqyayta nitaq tukuy imayuq kayta maskʼasunchu. Chantapis mana tukuy ima rikhuriqta rantiyta maskʼasunchu, chaykunallawan kusisqa kawsanata yuyaspaqa. ¿Imatá mana ruwasunchu kapuwasqallanchikwan kawsanapaq? Mana qhasipaq qullqita manukusunchu. Chantapis mana imatapis rantisunchu mana atiendeyta atinapaqjinaqa. Biblia nisqanmanjinataq, “mikhunayoj, pʼachayoj” ima kaspaqa, sunqu juntʼasqa kawsakusunchik (1 Timoteo 6:8). Wak rimaypi nisunman kapuwasqallanchikwan kawsayta maskʼananchik tiyan.

21. ¿Imaraykutaq allin kaqta akllayta yachananchik tiyan, chantá imatá kawsayninchikpi ñawpaqmanpuni churana tiyan?

²¹ Diosta yupaychayta ñawpaqmanpuni churana. Tiempoqa usqhayllata pasasqanrayku, allin kaqta akllayta yachananchik tiyan. Mana jinata ruwasun chayqa qhasi mana kaqllapi tiemponchikta usuchisunchik, allin kaqta ruwaytataq saqisunchik, ¿imataq allin kaq ruwayrí? Wakin runasqa universidadman yaykuyta, sumaq pagasqa llamkʼayta, may sumaqpaq qhawanku, chaywanpis Jesusqa discipulosninta nirqa, “ñawpajtaqa Diospa reinonta” maskʼanankuta (Mateo 6:33). Chayrayku chiqa cristianosqa, tukuy imamanta nisqaqa Diospa Reinonta ñawpaqmanpuni  churasunchik. Kawsayninchikpi imatachus ruwayta munasqanchikwan, imatachus akllasqanchikwan ima, rikuchisunchik Diospa Reinonta, munayninta ima ñawpaqmanpuni churayta munasqanchikta, kay pachap kapuyninmanta nisqaqa.

22, 23. a) ¿Ima llamkʼaytaq aswan sumaq ñuqanchikpaq, chantá imaynatá rikuchinchik chayta ñawpaqman churasqanchikta? (“ Chay akllasqayqa kawsayniypi mayta kusichiwan”, nisqa recuadrota ñawiriy) b) ¿Imaynatataq llamkʼayninchikta qhawananchik tiyan?

²² Chiqa cristianosqa yachanku Diospa jatun pʼunchaynin may qayllitapiña kasqanta. Chayrayku, Diospa Reinonmanta usqhayta runaman willamunku, Jesuspa yachachisqasninman tukuchimunankupaq (Mateo 24:14; 28:19, 20). Jesusjina, mayta llamkʼachkanku Diospa Reinonmanta willaspa, runas salvasqa kanankupaq. ¿Imaynasmantá? Tukuy sunquwan publicadoresjina willaspa, wakinkunataq precursoresjina, misionerosjina ima llamkʼaspa. Achkha tatastaq wawasninkuta yanapanku precursoresjina llamkʼanankupaq, wawasninkupaq chay ruway may allin kasqanta yachasqankurayku. Chiqa cristianos tukuy sunquwan runaman willamusqankurayku, ¿nisunmanchu ‘llamkʼayninkupi kusiyta tarisqankuta’? Arí. Tukuy almanchikwan Jehovata yupaychaymanta nisqaqa, mana ni ima ajinataqa kusiyta, bendicionesta, juntʼa sunqu kayta ima apamuwasunmanchu (Proverbios 10:22 leey).

²³ Wakin kutiqa achkha horasta llamkʼananchik tiyan, familianchikta uywananchikpaqqa. Jina kaptinpis ‘llamkʼayninchikpi kusiyta tariyta’ atisunman Jehová munasqanmanjina. Pay yuyasqanmanjina ruwasun chayqa, kusisqa llamkʼasunchik. Chaywanpis, mana saqinanchikchu tiyan ni ima jarkʼanawanchikta, Diospa Reinonmanta willanamantaqa. Ajinamanta rikuchisunchik Jehovata munakusqanchikta, paypa munakuyninpitaq kallaytapuni munasqanchikta ima.