1-3. 1) ¿Imapitaj discípulos Galilea qochapi rikukorqanku? Chanta, ¿imatá Jesús ruwarqa? 2) ¿Imaraykutaj apóstol Pablo nerqa ‘Diospa atiynenqa Cristonejta rikuchikun’ nispa?

 JESUSPA discipulosnenqa Galilea qochanta canoapi risharqanku. Jinallapitaj sinchʼi wayra oqharikorqa. Chaytaj paykunata mancharicherqa. Paykunaqa ichá waj kutispi chay jina sinchʼi wayrasta rikorqankuña, imajtinchus paykunamanta wakenqa unaymantapacha pescadores karqanku (Mateo 4:18, 19). a Chaywanpis chay kutipeqa aswan “sinchʼi loco wayra oqharikorqa, yakutaj manchayta” qhollchoqeyasharqa. Discipulostaj tukuy atisqankuta ruwarqanku canoata qocha kantuman chayachinankupaj, jinapis wayraqa may sinchʼipuni karqa. Chayrayku yakoqa canoaman wajtakamuspa “juntʼaykusharqaña”. Jinapis Jesusqa diantinta runasman yachachisqanrayku saykʼusqa kaspa canoapi qhepanejpi puñukusharqa. Discipulosnintaj wañunankuta yuyaspa Jesusta rijchʼarichimorqanku, nerqankutaj: “Yachachejníy, ¡yanapawayku ari! ¡Chinkaykushanchejña!”, nispa (Marcos 4:35-38; Mateo 8:23-25).

² Jesusqa mana chay wayrata manchachikorqachu. Chayrayku “wayrata kʼamerqa, qochatapis nerqa: ‘¡Chʼin kay! ¡Ama qhollchoqeyaychu!’, nispa”. “Wayrataj tiyaykorqa, may chʼintaj karqa”. Discipulosnintaj manchariywan tʼukuspa ninakorqanku: “¿Pipunitaj kay runari?”, nispa.  Paykunaqa mayta tʼukorqanku Jesús wayratawan qochatawan kʼamisqanmanta. Repararqanku uj wawata jinalla kʼamisqanta (Marcos 4:39-41; Mateo 8:26, 27).

³ Jesusqa mana mayqen runa jinallachu karqa. Paytaqa Jehová atiyninwan yanaparqa, atiytataj qorqa wajkunata yanapananpaj. Chayrayku apóstol Pablo mana pantarqachu kayta nispa: ‘Diospa atiynenqa Cristonejta rikuchikun’ (1 Corintios 1:24). ¿Imaynasmantá Jehová Jesusnejta atiyninta rikucherqa? ¿Imastá Jesús allinninchejpaj ruwarqa Jehovamanta japʼisqan atiywan?

4, 5. 1) ¿Imapajtaj Jesús atiyta japʼerqa? 2) ¿Imatá Jehová Wawan Jesusman qorqa Sumaj Maestro jina llankʼananpaj?

⁴ Jesús niraj jallpʼaman jamushaspa imayna atiyniyojchus kasqanpi tʼukurina. Jehovaqa ‘wiñay atiyninta’ rikucherqa kʼata Wawanta ruwaspa, chay Wawantataj sutikun Jesucristo (Romanos 1:20; Colosenses 1:15). Jehovaqa Wawanman atiyta qorqa, paynejta tukuy imata ruwashaspa. Bibliaqa Jesusmanta kayta nin: “Paynejta tukuy ima rikhurerqa, mana paynejtaqa ni imapis rikhurerqachu”, nispa (Juan 1:3).

⁵ Jesuspa llankʼaynin imaynapunichus kasqantaqa mana entiendesunmanchu. Jinapis payqa atiyniyoj angelesta, mana yupay atina estrellasta, jallpʼapi kausaj imasta ruwananpaj may jina atiyniyojpuni karqa. Tukuy chay imasta ruwananpaj Jehová atiyta qorqa, nisunman espíritu santonta qorqa. Jesusqa Sumaj Maestro jina may kusisqa llankʼarqa, Jehovataj paynejta tukuy imata ruwarqa (Proverbios 8:22-31).

6. ¿Imastataj Jesús Jehovamanta atiyta japʼisqanwan ruwayta atin?

⁶ ¿Jehová astawan atiyta kʼata Wawanman qoyta atinmanchu karqa? Jesusqa wañuymanta kausarimuspa kayta nerqa: “Diosqa tukuy atiyta qowan cielopi, jinallataj kay jallpʼapipis”, nispa (Mateo 28:18). Jehovaqa Jesusman atiyta qorqa cielopi kausajkunata, kay jallpʼapi kausajkunatapis kamachinanpaj. Jesusqa “reyespa Reynin, señorespa Señornintaj” kasqanrayku,  Jehovaj contranpi oqharikoj “tukuy kamachejkunata, tukuy atiyniyojkunatawan” chinkachinanpaj atiyniyoj (Apocalipsis 19:16; 1 Corintios 15:24-26). “Diosqa mana imatapis saqerqachu mana wawanpa kamachiyninman churaspaqa”. Jinapis Tatan Jehovalla mana paypa kamachiyninpichu kashan (Hebreos 2:8; 1 Corintios 15:27).

7. ¿Imaraykutaj yachanchej Jesús atiyninwan mana ima sajratapis ruwananta?

⁷ Jesús atiyta japʼisqanwan, ¿sajra imasta ruwanmanchu? Ni jaykʼaj. Tatanta mayta munakusqanrayku ni imata payta llakichinanpaj jina ruwanmanchu (Juan 8:29; 14:31). Jesusqa yachan Tatan Jehová atiyninwan ni ima sajratapis ruwasqanta. Chantapis yachallantaj “payta tukuy sonqo sirvejkunata” yanapayta munasqanta (2 Crónicas 16:9). Arí, Jesusqa Tatan jinallataj munakuwanchej, chayrayku yachanchej atiyninwan allin kajtapuni ruwananta (Juan 13:1). Jesusqa chayta ruwarqaña kay jallpʼapi kashaspa. Chayrayku yachakunachej imatachus Jesús kay jallpʼapi atiyninwan ruwasqanta, imaraykutajchus chayta ruwasqantapis.

8. Jesús bautizakuytawan, ¿imasta ruwananpajtaj atiyta japʼerqa?

⁸ Yachanchej jina, Jesusqa Nazaret llajtapi wawallaraj kashaspa mana ima milagrotapis ruwarqachu. Chaytaj ajina karqa 29 watapi 30 watasniyoj kashaspa bautizakunankama (Lucas 3:21-23). Biblia nin jina, “Dios espíritu santowan ajllarqa, atiytataj qorqa. Ajinamanta Jesusqa tukuynejta purerqa allin kajta ruwaspa, sanoyachispataj Diabloj atiyninpi tukuy ñakʼarejkunata” (Hechos 10:38). “Allin kajta ruwaspa” nispaqa, nishan Jesús wajkunata atiyninwan yanapasqanta. Jesusqa bautizakuytawan “may atiyniyoj profeta” kasqanta rikucherqa “ruwasqanpi, parlasqanpipis” (Lucas 24:19).

9-11. 1) ¿Maykunapitaj Jesús yachachej? 2) Runas uyarinankupaj, ¿imaynatá Jesús yachachinan karqa? 3) ¿Imaraykutaj Jesuspa yachachisqanta uyarejkuna tʼukulla qhepakorqanku?

⁹ Jesusqa qocha kantuspi, orqo kinraykunapi, callespi,  mercadospi ima runasman yachachej. Ajinamanta payqa parlasqanpi atiyniyoj kasqanta rikucherqa (Marcos 6:53-56; Lucas 5:1-3; 13:26). Jesuspa yachachisqanta niña uyariyta munajkunaqa ripuyta atillankuman karqa. Jinapis yachachisqanta uyarejkunaqa imatachus nisqanta umankupi japʼinanku karqa, imaraykuchus chay tiempopeqa niraj Jesuspa yachachisqan qhelqasqachu karqa. Chayrayku Jesuspa yachachisqanqa runas uyarinankupaj jina, entiendenankupaj jina, yuyarikunapaj jinataj kanan karqa. Jesustaj ajinatapuni yachacherqa. Chaytataj rikuchiwanchej Orqopi Yachachisqan.

¹⁰ Kay 31 watapi uj paqarin may chhika runas tantakorqanku Galilea qochaj qayllanpi, uj lomapi. Wakenqa Judeamanta, Jerusalenmanta jamorqanku, jamunankupajtaj ichá 100 chayri 110 kilometrosta purerqanku. Wakin runastaj mar qochaj kantunpi Tiro, Sidón llajtasmantapacha jamorqanku. May chhika onqosqasqa Jesusman qayllaykorqanku payta llankhariyta munaspa. Jesustaj tukuyninkuta sanoyacherqa. Tukuynin onqosqasta sanoyachiytawantaj yachachiyta qallarerqa (Lucas 6:17-19). Yachachiyta tukusqantawan uyarejkunaqa tʼukulla qhepakorqanku. ¿Imaraykú?

¹¹ Watasninmantaj chay yachachiykunata uyarejkunamanta ujnin qhelqarqa: “Runasqa mayta tʼukorqanku chay jinata yachachisqanmanta. Payqa atiyniyoj jinapuni yachachisharqa”, nispa (Mateo 7:28, 29). Jesusqa atiywan parlarqa, runastaj chayta repararqanku. Chantapis Jehovaj sutinpi parlarqa, tukuy yachachisqantaj Diospa Palabranmanta karqa (Juan 7:16). Jesusqa tukuy entiendenankupaj jina, yachachisqanman jina ruwanankupajtaj runasman yachachej. Nitaj ni pipis niyta atejchu Jesuspa yachachisqanqa pantasqa kasqanta. Jesusqa yachachisqanwan runasta yanapaj imaraykuchus ima llakiypis kasqanta reparanankupaj, imayna runachus kasqankumanta cuentata qokunankupaj ima. Jesusqa yachacherqa imaynatachus kusisqa kausakunata,  Diosmanta mañakunata, Diospa Gobiernonta ñaupajman churanata, sumaj suyakuyniyoj kananta ima (Mateo 5:3–7:27). Yachachisqanwan Diosmanta yachakuyta munajkunaj sonqonkuta kuyuricherqa, ajinamanta chay runasqa ‘paykuna kikinkuta chejnikuspa’ tukuy imankuta saqerqanku Jesuspa qhepanta rinankupaj (Mateo 16:24; Lucas 5:10, 11). Chaypi reparanchej Jesuspa yachachisqanqa may atiyniyoj kasqanta.

12, 13. 1) ¿Imaraykutaj ninchej Jesús ‘may atiyniyoj kasqanta ruwasqanpi’? 2) ¿Uj rijchʼaj milagrollatachu Jesús ruwarqa?

¹² Jesusqa ‘may atiyniyoj karqa ruwasqanpi’ (Lucas 24:19). Evangeliosqa willawanchej Jesús 30 milagrosmanta astawan ruwasqanta. Chaytataj ruwarqa Jehovamanta atiyta japʼisqanwan (Lucas 5:17). b Jesuspa milagrosnenqa may chhika runasta yanaparqa. Uj kutipi phishqa waranqa qharisman mikhunata qorqa, waj kutipitaj tawa waranqa qharisman mikhunata qorqa, “mana yupaspalla warmista, nitaj wawasta” (Mateo 14:13-21; 15:32-38).

¹³ Jesusqa imaymana milagrosta ruwarqa. Runasmanta supaykunata qharqonanpajpis atiyniyoj karqa (Lucas 9:37-43). Tukuy imata ruwayta aterqa, yakutapis vinoman tukucherqa (Juan 2:1-11). Discipulosnenqa tʼukullachá qhepakorqanku ‘Jesusta yaku patanta purishajta rikuspa’ (Juan 6:18, 19). Jesusqa imaymana onqoykunamanta runasta sanoyachinanpaj atiyniyoj karqa (Marcos 3:1-5; Juan 4:46-54). Payqa mana kikintachu tukuy runasta sanoyacherqa. Wakintaqa karullamanta sanoyacherqa, wakintataj llankharispapuni (Mateo 8:2, 3, 5-13). Wakin runasqa ujllapi sanoyaporqanku, wakintajrí pisimanta pisi (Marcos 8:22-25; Lucas 8:43, 44).

14. ¿Pikunatataj Jesús kausaricherqa chanta maykʼajtaj?

 ¹⁴ Jesusqa wañusqastapis kausaricherqa. Bibliaqa kinsa kutispi chayta ruwasqanta nin. Uj kutipeqa 12 watasniyoj imillitata kausarichispa tatasninman qoporqa, waj kutipitaj uj viudaj kʼata wawanta kausaricherqa. Aswan qhepamantaj Martajtawan Mariajtawan munasqa hermanonkuta kausaricherqa (Lucas 7:11-15; 8:49-56; Juan 11:38-44). Chaykunata ruwananpajqa ni ima jarkʼarqachu. Imillitataqa wañupusqantawan kausaricherqa. Viudaj kʼata wawantataj pʼampanankupaj apashajtinkuña kausaricherqa. Lazarotarí tawa día wañusqa kasqanmantaña kausaricherqa.

15, 16. ¿Imaynapí yachanchej Jesús japʼisqan atiyta mana paypa allinninta maskʼananpajchu apaykachasqanta?

¹⁵ Kay tiempomanta gobiernoschus Jesús jina atiyniyoj kankuman chayqa, runasqa chay gobiernosta manchachikunkuman atiyninkuwan sajra imasta ruwanankuta yuyaspa. Imajtinchus gobiernosqa paykunallapi yuyanku, jatunchakunku, qhapajyayta maskʼanku, atiyninkumanta valekuspataj wajkunata sufrichinku. Jesustajrí mana jinachu karqa. Payqa mana juchayoj runa karqa (1 Pedro 2:22).

¹⁶ ¿Jesús japʼisqan atiyta paypa allinninta maskʼananpajchu apaykacharqa? Ni jaykʼaj chayta ruwarqachu. Astawanpis payqa chay atiywan wajkunata yanaparqa. May yarqhasqa kaspapis rumista mana tʼantaman tukuchiyta munarqachu (Mateo 4:1-4). Jesusqa pisi imasllawan kausakorqa. Chaytaj rikuchiwanchej atiyninwan mana qhapaj kaytachu maskʼasqanta (Mateo 8:20). Jesusqa milagrosta ruwarqa runasta yanapayta munaspa. Milagrosta ruwajtin paymanta atiy llojsej. Paytaj yacharqa paymanta atiy llojsisqanta uj runallata sanoyachejtinpis (Marcos 5:25-34). Chaywanpis Jesusqa saqerqa runas llankharinankuta sanoyapunankupaj (Lucas 6:19).  Ajinamanta Jesús rikucherqa wajkunamanta llakikusqanta, atiyninwantaj yanapayta munasqanta.

17. ¿Imatataj Jesús mana ruwajchu?

¹⁷ Jesusqa ni jaykʼaj wajkunata tʼukuchinanpajchu, nitaj runaswan allinpaj qhawachikunanpajchu imatapis atiyninwan ruwarqa (Mateo 4:5-7). Jesusqa Herodes sajra yuyaywan uj milagrota ruwananta suyashajtin mana ruwarqachu (Lucas 23:8, 9). Chantapis payqa atiyninwan milagrosta ruwasqanta mana wajkunaman cuentakojchu. Chayrayku pikunatachus sanoyacherqa chay runasta kamacherqa ama pimanpis willanankuta (Marcos 5:43; 7:36). Payqa mana munarqachu milagrosta ruwasqanmanta uyarispalla, pay Mesías kasqanta runas creenankuta (Mateo 12:15-19).

18-20. 1) ¿Imaraykutaj Jesús mana kay mundomanta kamachejkuna jinachu? 2) Jesús uj joqʼara runata sanoyachisqanmanta, ¿imatá niwaj?

¹⁸ Jesusqa mana kay mundomanta gobiernos jinachu karqa. Gobiernosqa imatachus runas necesitasqankumanta, imachus runasta sufrichisqanmantapis mana llakikunkuchu. Jesustajrí runasmanta llakikoj, sufrejta rikuspapis yanaparej (Mateo 14:14). Chantapis runas imaynachus kashasqankumanta, imatachus necesitasqankumanta llakikoj. Chayrayku atiyninwan paykunata yanapaj kusisqa kanankupaj, nitaj manchikunankupaj. Chaymanta Marcos 7:31-37 parlan.

¹⁹ Chay kutipeqa ashkha runas Jesusta tarispa onqosqasta payman aparqanku, paytaj tukuyninkuta sanoyacherqa (Mateo 15:29, 30). Chaywanpis Jesusqa repararqa uj runa astawan yanapata necesitasqanta. Chay runaqa joqʼarita karqa, manataj parlakuyta atejchu. Jesusqa ichá repararqa mancharisqa chayri pʼenqasqa kashasqanta. Chayrayku wajnejman pusarqa, chaypitaj imaynatachus jampinanta makisninwan willaytawan “ninrisninman dedosninta churaykorqa. Chantá thoqaytawan chay runaj qallunta llankharerqa” (Marcos  7:33). c Chantaqa cielota qhawarispa ukhuta samarispa mañakorqa. Ajinamanta chay runaman nisharqa ‘Diospa atiyninwan sanoyachishayki’ nispa. Chantá nerqa: “Kicharikuy”, nispa (Marcos 7:34). Chayllapi chay runaj ninrisnin kicharikorqa, uyariyta qallarispataj sutʼita parlarerqa.

²⁰ Diosmanta atiyta japʼisqanwan Jesús runasta sanoyachisqanpi piensarispaqa mayta kusikunchej. Tukuy chay rikuchiwanchej Jehovaqa Gobiernonpi kamachinanpaj uj kʼacha kamachejta, munakuyniyoj kamachejta ajllasqanta. Chaytaj mayta kallpachawanchej.

21, 22. 1) ¿Ima milagrostataj Jesús aswan qhepaman ruwanqa? 2) Jesús sinchʼi wayratapis thañichiyta atisqanrayku, ¿imastataj Rey jina kamachishaspa ruwanqa?

²¹ Jesús milagrosta ruwasqanqa rikuchiwanchej aswan qhepaman Diospa Gobiernonpi Reyña kaspa imastachus kay jallpʼapi ruwananta. Paraisopeqa Jesús milagrosta ruwallanqataj. Kunanqa wakin imasta ruwananmanta parlarina.

²² Jesusqa kay jallpʼata llimphuchanqa tukuy chʼichi kajmanta. Ama qonqanachu Jesusqa sinchʼi wayratapis thañichisqanta. Chayrayku Jesús kamachishajtenqa manaña manchachikusunchu sinchʼi para wayrasta, terremotosta, volcanesta, waj imastawan. Jesusqa Sumaj Maestro jina Jehovawan llankʼarqa. Chayrayku yachan jallpʼapis chaypi kausajkunapis imayna ruwasqachus kasqankuta, imapajchus ruwasqa kasqankutapis. Pay kamachishajtenqa kay jallpʼa uj kʼachitu paraisoman tukonqa (Lucas 23:43).

23. Jesús Reyña kaspa, ¿imastataj ruwanqa?

²³ ¿Jesús imastachus necesitasqanchejta qoyta atiwasunchu?  Arí. Jesusqa pisi mikhunallawan waranqasta mikhucherqa. Chayrayku pay kamachishajtenqa manaña yarqhay kanqachu. Mikhunaqa may chhika kanqa, nitaj jaykʼajtaj runaqa yarqhaywan kanqachu (Salmo 72:16). Jesusqa kay jallpʼapi kashasqa imaymana onqoyniyojkunata sanoyacherqa, chaytaj rikuchiwanchej qhepamanpis ciegosta, joqʼarasta, cojosta, opasta, suchusta ima wiñaypaj sanoyachinanta (Isaías 33:24; 35:5, 6). Jesús wañusqasta kausarichisqanqa rikuchiwanchej Diospa Gobiernonpi Reyña kaspa kay jallpʼapi may chhika wañusqasta kausarichinanta, pikunachus Tatanpa yuyayninpi kashanku chaykunata (Juan 5:28, 29).

24. Jesús atiyninwan ruwasqan, ¿imatataj rikuchiwanchej?

²⁴ Jesuspa atiyninpi tʼukurishaspaqa Tatan jinapuni ruwasqanta yuyarikuna (Juan 14:9). Jesús atiyninwan ruwasqanqa Jehová imaynatachus imatapis atiyninwan ruwasqanta rikuchiwanchej. Jesús imaynatachus uj lepra onqoyniyoj runata sanoyachisqanta yuyarina. Payqa chay runata mayta khuyakuspa llankharerqa, nerqataj: “Arí, munani”, nispa (Marcos 1:40-42). Jehovaqa Jesuspa ruwasqasninnejta kaytapis nishawasunman jina: “Ajinata atiyniyta rikuchini”, nispa. Chayrayku tukuy Atiyniyoj Jehovata jatunchayta munanchej, paymantaj agradecekuyta munanchej. Payqa munakuwasqanchejrayku atiyninwan yanapawanchej.