1, 2. Llulla religionta saqispapis, ¿imatataq tapukunayki tiyan, imaptintaq chayta tapukunayki tiyan?

YAKUYKIMAN venenota jichʼaykusqankuta yachanki chayqa, ¿imatá ruwawaq? Manaña chay yakumanta ukyawaqchu, ¿icharí?, wak yakutachá maskʼakuwaq. Chaywanpis ichá tapukunkiman: “¿Envenenakuniñachu?”, nispa.

² Kikillantaq llulla religionwan. Biblia nisqanmanjina llulla religionqa, llulla yachachiymanta, saqra ruwaymanta ima juntʼa kachkan (2 Corintios 6:17). Chayrayku, “jatun Babilonia[manta]”, nisunman tukuy llulla religionesmanta lluqsipunanchik tiyan (Apocalipsis 18:2, 4). ¿Qam lluqsipunkiñachu? Lluqsipunkiña chayqa, allinta ruwanki. Chaywanpis chayqa mana llulla religionta saqiyllachu, nitaq lluqsipusqaykita willayllachu. Tapurikuy: “¿Llulla religionpa tukuy ruwayninmantachu karunchakuni?”, nispa. Qhawarina imapichus ichapis pantachkasunman.

3. a) ¿Imatataq Biblia lantismanta nin, imaraykutaq wakinkuna mana chayta uyariyta munankuchu? b) ¿Imatataq lantiswan ruwanayki tiyan?

³ Wakin runaspata wasisninkupi, lantis, santos ima tiyan. ¿Wasiykipirí kanchu? Jina kaptin, ichapis niwaq: “Lantisniqtapuni  Diosmanta mañakuna tiyan”, nispa. Ichá wakin lantista munakunki. Chaywanpis, Dios nisqanmanjina Payllata yupaychananchik tiyan. Biblia nisqanmanjina, mana lantista apaykachananchikchu tiyan (Éxodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaías 42:8; 1 Juan 5:21). Chayrayku, chiqamanta Diosta yupaychanapaq, qamqa, llulla religionwan chhapusqa tukuy lantista chinkachinayki tiyan. Jehovajina, chaykunata qhawanayki tiyan. Lantisqa “Tata Diospa ñawpaqempi ancha millay” kanku (Deuteronomio 27:15).

4. a) ¿Imaptintaq wañusqakunapaq imatapis ruway qhasilla kanman? b) ¿Imaraykutaq Jehová Israel llaqtata mana wañusqakunawan parlanankuta nirqa?

⁴ Llulla religionesqa, wañusqasta yupaychana kasqanta yachachinku, chayrayku wañusqakunapaq misasta ruwanku. Manaraq Bibliamanta yachakuchkaspa wakinqa, wañusqakuna kawsachkasqankuta creeq kanku, chantá, wañusqakuna yanapayta chayri ñakʼarichiyta atisqankuta creellaqtaq kanku. Ichá qampis tukuy imata ruwaq kanki wañusqasta manchachikuspa. Chaywanpis 6 yachaqanapi yachanchikjina, wañusqas ni maypi kawsachkankuchu.  Chayrayku wañusqaswan mana parlayta atinchikchu. Supaykunaqa, wañusqakunapis kankumanjina runasman parlanku. Chayrayku, Jehová Israel llaqtata ama wañusqakunawan parlanankuta, ama ima layqamanpis rinankuta ima nirqa (Deuteronomio 18:10-12).

5. Lantista apaykacharqanki chayqa, chayri wañusqakunata yupaycharqanki chayqa, ¿imatataq ruwanayki tiyan?

⁵ Religionniyki lantista apaykachan chayqa, chayri wañusqaspaq imatapis ruwan chayqa, ¿imatataq ruwanayki tiyan? Imatachus Dios chaymanta nisqanta Bibliaykipi allinta ñawiriy. Chantapis, sapa pʼunchay Diosmanta mañakuchkaspa, pay munasqanmanjina yupaychayta munasqaykita, payjina yuyanaykipaq yanapasunanta ima niy (Isaías 55:9).

6, 7. a) ¿Imatataq Navidadpi yuyarisqankuta ninku, chayta ñawpa cristianos yuyariqchu kanku? b) ¿Pikunapaqtaq unay tiempopi diachakuta ruwaq kanku?

⁶ Millay raymista ruwaspa Diosta yupaychayninchik llulla religionwan chʼichichakunman. Navidadpi tʼukuriy. Runasqa kay raymita Jesús paqarikusqanta yuyarinapaq ruwasqankuta ninku, chayrayku yaqha tukuy religiones Navidadta ruwanku. Chaywanpis Jesuspa discipulosninqa, mana Jesús paqarikusqanta yuyariqchu kanku. Kay libro, Los orígenes sagrados de las cosas profundas nin: “Jesús paqarikusqanmanta iskay pachak watanman, mana pipis maykʼaqchus Jesús paqarikusqanta yacharqachu, chantapis wakinkunalla maykʼaqchus Jesús paqarikusqanta yachayta munarqanku”, nispa.

⁷ Jesuspa discipulosninqa maykʼaqchus Jesús paqarikusqanta ichá yacharqanku, chaywanpis mana diachakunta ruwarqankuchu. ¿Imaraykutaq? Imaraykuchus ñawpa cristianosqa, “kay raymikuna [...] llulla religionmanta jamusqanta”  yacharqanku (Las cosas nuestras de cada día). Bibliaqa iskay diachakusllamanta parlan, chay diachakuqkunataq mana Jehovata yupaychaqchu kanku (Génesis 40:20; Marcos 6:21). Chantá, unay tiempopi runasqa kayjina raymista wak dioskunata yupaychanankupaq ruwaq kanku. Arí, romanosqa mayo 24 pʼunchaypi Diana diosap diachakunta ruwaq kanku. Qʼayantintaq Apolo Intimanta diospa diachakuntañataq ruwaq kanku. Jinamanta diachakuykuna mana cristianosmanta jamusqanta yachanchik, manaqa llulla dioskunata yupaychaqkunamanta.

8. ¿Imaynatataq diachakusta ruwayta qallarinku?

⁸ Ñawpa cristianosqa, Jesuspa diachakunta mana ruwaqchu kanku, imaraykuchus, paykuna diachaku layqiriyusmanta jamusqanta yacharqanku. Unay tiempopi may chhika griegos, romanos ima, sapa runapta paqarikusqanmantapacha juk jarkʼaq espíritu kapusqanta, chay espiritutaq kawsayninpi yanapasqanta yuyaq kanku (The Lore of Birthdays [Diachaku costumbremanta]). Jehová mana jaykʼaq Jesuspa paqarikusqanta ñawpa runap ususninkuwan chhapunanchikta munanmanchu (Isaías 65:11, 12). Jina kaptin, ¿imaraykutaq runa Navidadta ruwan?

9. ¿Imaraykutaq cristianos nichikuqkuna diciembre 25 pʼunchayta akllarqanku Jesús paqarikusqanta yuyarinankupaq?

⁹ Jesús Jallpʼaman jamusqanmanta may unaymantaraq, diciembre 25 pʼunchayta akllakurqa paqarikusqanta yuyarinapaq. Chaywanpis, Jesusqa mana diciembre killapichu paqarikurqa. * Jina kaptin, ¿imaraykutaq chay killata akllarqanku? Ichapis cristianos nichikuqkuna, “juk raymi mana allin yupaychaymanta, cristiano raymiman tikrakunanta munarqanku. [...] Romapi Diosta mana yupaychaqkunaqa, diciembre killamanta 25 pʼunchaypi, Intip paqarikuyninta  yuyariq kanku” (Enciclopedia de la Religión Católica). Inviernopi Intip kʼanchaynin pisiyachkaptin, Diosta mana yupaychaqkunaqa tukuy imata ruwaq kanku Inti kutirikunanpaq, jinamanta kʼanchayninta, ruphayninta ima apamunanpaq. Diciembre killapi 25 pʼunchaypi Inti kutirimuyta qallarisqanta creeq kanku. Religionta kamachiqkunaqa, Diosta mana yupaychaqkunap rayminkuta japʼikapurqanku, “cristiano raymiman” rikchʼachirqanku, mana Diospi creeqkunata cristianismo nisqaman aysamunankupaq. *

10. ¿Imaraykutaq unay wakin runas mana Navidadta ruwaqchu kanku?

¹⁰ May unayña, Navidadta Diosta mana yupaychaqkuna ruwayta qallarirqanku. Biblia mana Navidadmanta yachachisqanrayku, chunka qanchisniyuq siglopi, Inglaterrapi, chantá norteamericamanta wakin suyuspi, Navidad mana ruwakunanpaq juk kamachiy karqa. Pipis Navidad pʼunchaypi mana llamkʼamuq riqqa, multata paganan karqa. Chaymanta pisimanta pisi, watiqmanta Navidadta ruwayta qallarikun. Navidadqa, watiqmanta jatun raymiman tukurqa, may chhika llaqtapitaq ruwakullanpuni. Diosta kasukuqkuna, kay tukuy raymis llulla religionmanta jamusqanta yachanku, manataq Navidadta nitaq wak raymistapis ruwankuchu. *

11. ¿Imaraykutaq wakin runas wakin raymista ruwanku, imatataq ñuqanchik ruwananchik tiyan?

¹¹ Wakin runas Navidad llulla religionmanta jamusqanta yachaspapis, Navidadta ruwallankupuni. Paykunaqa, “nipi Navidad llulla religionmanta jamusqanta yachayta munanchu”, nispa ninku. Astawanpis Navidadqa familiata jukchaykusqanta nillankutaq. Qamrí, ¿kikintachu ninki? Jina kaptinqa, ichá familiaykita munakusqaykirayku, mana Diosman qayllaykuyta atichkankichu. Familiata Ruwaqqa mana familiaykimanta karunchakunaykita munanchu (Efesios 3:14, 15). Payqa munan familiaykiwan allinta apanakunaykita, chaypaqqa apóstol Pablo imatachus ruwananchikta nin: “Allinta reparaychej imachus Señorta kusichinanta”, nispa (Efesios 5: 10).

12. ¿Ima kikinchaywantaq millay raymismanta karunchakunanchik kasqanta sutʼinchasunman?

¹² Ichapis qam niwaq: “Kay raymisqa manaña ñawpaqjinachu”, nispa. Chaywanpis ¿juk raymi maymantachus jamusqanta yachananchikpunichu tiyan? Arí, yachananchikpuni tiyan. Tʼukuriy, ¿imatataq ruwawaq juk miskʼita millay qʼupapi rikuspa? ¿Uqharispa chʼunqaykuwaqchu? Mana, ¿icharí? Chay miskʼijina, may chhika raymisqa allinman rikchʼakun, chaywanpis, millay ruwaykunamanta jamun. Dios munasqanmanjina ruwayta munanchik chayqa, profeta Isaiasjina ninanchik tiyan, payqa Diosta yupaychaqkunaman “[ama] chʼichipaj qhawasqa imastaqa llankhaychejchu”, nispa nirqa (Isaías 52:11).

13. Raymisman mana riptiyki, ¿ima chʼampaytaq rikhurinman?

¹³ Ichapis wakinkuna raymista manaña ruwasqaykitaqa mana allinpaqchu qhawanqanku. Tʼukuriy, runa masiyki  juk diachakuman waqyasunkiman chayqa, ¿imatataq ruwawaq? ¿Imatataq ruwawaq Navidadpi imatapis regalasuptinku? ¿Chay regalota japʼikunayki allinchu kanman? Chantapis, qusayki chayri warmiyki, mana qamjina cristiano kaptin, ¿imatataq ruwawaq? Wawayki mana ninanpaq, “allin ruwaykunamanta jarkʼawan”, nispa, ¿imatá ruwawaq?

14, 15. ¿Imatataq ruwawaq “allin wata kachun”, nispa nisuptinku, chayri juk regalota quyta munasuptinku?

¹⁴ Ima chʼampaypis kaptin, allin yuyaywan imatapis ninayki tiyan. Ichapis, wata qallarichkaptin; “allin wata kachun”, nispa nisunkuman, jina kaptinqa ichá gracias nispalla kutichiwaq. Chay runa, riqsisqayki kaptinqa, ichapis yachakusqaykita willariwaq. Ima chʼampaypipis kachkaspa allinllamanta kutichinayki tiyan. Biblia nin: “Kʼacha simiwan parlaychej, kachiwan kachinchasqata jina. Jinallataj yachaychej imaynatachus sapa ujman kutichinaykichej kasqanta”, nispa (Colosenses 4:6). Chayrayku allinllamanta, ni piqpa sunqunta nanachispalla, yachakusqaykita sutʼinchay. Imatapis regalakuyqa allin kasqanta sutʼinchay, chaywanpis qam wak kutillapiña regalanaykita niy.

¹⁵ ¿Imatataq ruwawaq Navidadpi imatapis regalasuptinku? Imatapis japʼikunapaq, allinta qhawarina imapaqchus chay regalota quyta munachkawasqanchikta. Ichapis nisunkuman: “Mana ima raymitapis ruwasqaykita yachani, chaywanpis kayta quyta munayki”, nispa. Jina kaptinqa ichapis japʼikuyta atiwaq, chay regalota japʼikuspaqa mana chay raymiwan chhapukuchkankichu. Chaywanpis, wak runa imapichus creesqaykita mana yachaptinqa, qamqa: “Mana kay raymita ruwanichu”, nispa willawaq. Jinamanta mana qam wak regalowan kutichinaykita suyanqachu. Ichapis wakinqa, regalota quyta munasunqanku, “regalorayku mana Diosta kasukunchu”, nispa ninallankupaq. Jina kaptinqa ama ima regalotapis japʼikunaykichu tiyan.

16. ¿Imaynatá allinllamanta imatapis ruwanayki tiyan?

¹⁶ ¿Imatá ruwawaq familiayki mana qamjina creeptin? Watiqmanta, ni pita phiñachispalla imatapis ruwanayki tiyan. Ichapis familiayki raymista ruwayta munanku, jina kaptinqa mana sapa kuti paykunaman creesqaykita sutʼinchanaykipunichu tiyan. Munasqankuta ruwanankuta saqiy, imaynatachus qampis saqisunankuta munanki, jinata (Mateo 7:12). Chantapis, mana chay raymiswan chhapukunaykichu tiyan. Chaywanpis, wakin kutiqa mana raymiwan chhapukuspalla, imatapis ruwanaykita mañasuptinku, ichapis ruwayta atinkiman. Yachanchikjina, imatapis ruwachkaspaqa, Diosta kusichinanchik tiyan (1 Timoteo 1:18, 19).

17. Wawayki mana ninanpaq; “allin ruwaykunamanta jarkʼawan”, nispa, ¿imatataq ruwawaq?

¹⁷ Wawayki mana ninanpaq: “Allin ruwaykunamanta jarkʼawan”, nispa, ¿imatataq ruwawaq? Ama jinata ninanpaq watantinpi paymanta yuyarikunayki tiyan. Wakin tatasqa ima pʼunchayllapipis wawasninkupaq imatapis rantipunku. Chantapis tata mamaqa wawasninkuman astawan sumaq regalota qunkuman paykunawan kaspa, munakuyninkuta rikuchispa ima.

18. ¿Imaynatá tantakuykuna, Diosta chiqamanta yupaychanaykipaq yanapasunqa?

¹⁸ Diosta kusichinaykipaq llulla religionmanta karunchakunayki tiyan, chiqa religionmantaq yaykupunayki tiyan. ¿Imaynatá chayta ruwawaq? Biblia jinata nin: “Purajmanta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munanakuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwanaykichejpajtaj. Chaypajqa Diosta yupaychana tantakuytaqa ama saqeychejchu, imaynatachus wakin saqenku, ajinata.  Astawanqa kallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosninchejta oqharinakuna, astawampis Señorpa jamunan pʼunchay qayllapiña kasqanta reparaspa”, nispa (Hebreos 10:24, 25). Tantakuykunapiqa munayninmanjina Diosta yupaychanchik (Salmo 22:22; 122:1). Chay tantakuykunapi, chiqa sunqu cristianos “purajmanta kallpachanakun[ku]” (Romanos 1:12).

19. ¿Imaraykutaq wakkunaman Bibliamanta yachakusqaykita willanayki tiyan?

¹⁹ Chantapis, Jehovamanta sutʼinchaqkunawan yachakusqaykita wakkunaman willaspa, Diosta chiqamanta yupaychachkasqaykita rikuchinki. Kunanqa, may chhika runas “tukuy millay imas ruwakusqanmanta qhaparispa waqasha[nku]” (Ezequiel 9:4). Ichá jina llakisqa runasta qampis riqsinki. Biblia qhipapaq yachachisqanta, paykunaman yachachiyta atiwaq. Mana jaykʼaq yachakusqaykimanta willayta saqiychu, nitaq chiqa cristianoswanpis tantakuyta saqillaytaqchu. Jinata ruwanki chayqa, llulla religionpa raymisninta chiqniyta qallarinki. Ama iskaychakuychu. Chiqamanta Diosta yupaychanki chayqa, may kusisqa kawsakunki, chantapis Diosninchik may chhika bendicionesta qusunqa (Malaquías 3:10).