¿Imastaj jarkʼasunkiman cigarro pitayta qonqanaykipaj?

Japonmanta Yoshimitsu sutiyoj runa nin: “Uña wawitayrayku pitayta saqepunayta nerqani. Manaña pitanaypaj uj letrerotapis churakorqani. Pero uj horanman jina gravetapuni pitayta munarqani, desesperakorqanipuni. Chayrayku watejmanta cigarrota japʼicherqani”.

YOSHIMITSUPI rikunchej jina, cigarro pitayta saqeyqa mana atikullanchu. Yachakusqanman jina, ashkha runas cigarro pitayta saqespaña watejmanta cigarrota llamirinku. Chayta ruwajkunamanta casi tukuyninkupuni, niña cigarro pitayta qonqayta atinkuchu. Chayrayku qanpis chay viciota saqeyta munashanki chayqa, yachanayki tiyan imaschus jarkʼayta atisusqanta. Chayta yachayqa, chay viciota saqenaykipaj yanapasonqa. Qhawarina imastachus atipana kasqanta.

Mayta cigarro pitayta munay: Pitayman yachasqa runasqa, cigarrota saqesqankumanta kinsa diasninman, watejmanta cigarromanta wañurinku. Chay munayninkutaj, iskay semananman jinaraj pisiyan. Cigarro pitayta saqej runa nin: “Chay iskay semanaspi, ratos watejmanta cigarrota pitayta munanchej”, nispa. Cigarro pitayta saqesqaykimanta watasña pasajtinpis, ichá wakin ratos pitayta munallankipuni. Jina kajtin, ama watejmanta cigarrota japʼichiychu. Phishqa minutosta jina suyariy, chay munayniykitaj pasaponqa.

Waj problemas: Pitayta saqesqaykitawan ichapis qallariypi puñuylla atisonqa, yuyay chinkasqalla kanki, wirayaykunki ima. Chantapis ichá cuerpoyki nanasonqa, sejsisonqa chayri jumpʼinki, chʼojonki ima. Manachayrí ichá imamantapis ratolla phiñarpakunki, sinchʼita llakikunki ima. Jinapis tukuy chaykunaqa, tawa chayri sojta semananman chinkapuyta qallarenqa.

Cigarro pitayta saqeyta qallarishaspa, kay imasta ruway:

● Tumpitatawan puñurikuy.

● Ashkha yakuta chayri jugosta tomay, alimentoyoj mikhunastataj mikhukuy.

● Ejerciciosta ruway.

● Ukhuta samay, llimphu airetataj pulmonesniykiman yaykuchishasqaykipi piensariy.

¿Imastaj cigarro pitayta munanaykipaj tanqasunkiman? Ashkha imas kanman. Ichapis imata tomarishaspa, cigarrota pitaytapuni yachaj kanki. Jina kajtin, imatachus ujyashasqaykita apurayllata tomaykuy. Aswan qhepaman, cigarrota qonqaspaña calmawan tomakullanki.

Cigarro pitayta qonqajtiykiñapis, wakin imasta ruwayqa pitayta yuyarichisunkiman. Torben sutiyoj runamanta parlarerqanchejña. Pay nin: “Cigarro pitayta saqesqaymanta 19 watasña pasan. Jinapis cafesituta tomarejteyqa, pitayta munallanipuni”, nispa. Ajina kajtin ama llakikuychu. Tiempowan chay jina munayqa pisimanta pisi chinkaponqa.

Jinapis alcoholta tomayqa, cigarrota pitaywan allin ujchasqa kashan. Chayrayku cigarro pitayta qonqayta munanki chayqa, ichapis manaña tomanaykichu kanqa. Aqha wasista chayri chayman rijchʼakoj lugaresmanpis manaña rinaykichu kanqa. Imaraykuchus chay lugaresman rejkunaqa, watejmanta pitay viciopi urmanku. ¿Imaraykú chayta ninchej?

● Uj chhika alcoholllata tomariypis, cigarrota pitay jinallataj kusirichiwanchej.

● Runasqa amigosninkuwan tomashaspa cigarrota pitayta yachanku.

● Tomayqa yuyayninchejta chinkachin, pʼenqayninchejtapis. Chayraykuchá Biblia nin: ‘Vinoqa yuyayta chinkachin’ (Oseas 4:11, Diosmanta Qhelqasqa).

Pikunawanchus masichakunaykita sumajta ajllay: Amaña tantakuychu cigarrota pitajkunawan, nillataj pikunachus pitanaykipaj tanqasunkuman, chaykunawan. Pitanaykipaj burlakusoj runasmantapis karunchakuy.

Llakisqa, saykʼusqa chayri phiñasqa kashajtiyki: Yachakusqanman jina, pitayta saqejkunamanta casi khuskan kurajpuni llakisqa, saykʼusqa chayri rabiasqa kashaspa, watejmanta pitayta qallarerqanku. Qanmanpis cigarro pitay ganas jamusunki chayqa, yakuta tomariy, chicleta qʼauchiy, puriykachaj llojsiriy chayri imallatapis ruway. Allin imaspi piensariy, Diosmanta yanapata mañakuy, Bibliatapis leeriy (Salmo 19:14).

Pantasqa yuyaykuna

● Llamirillasaj.

¿Jinapunichu? Mana. Cigarrota uj kutillata llamirejtiykipis, chayqa 3 horata jina ñojtuykipi qhepakonqa. Chayrayku cigarrota llamirejkunaqa, watejmanta cigarro pitayman yachaykakapuyta yachanku.

● Cigarro pitayqa sonqoyta tiyaykuchin.

¿Jinapunichu? Mana. Yachakusqanman jina, cigarrota pitajkunaqa astawan llakikunku, saykʼunku, nitaj imanakuyta atinkuchu. Cigarrota pitaspa sonqo tiyasqa kani nejkunaqa, nicotina nisqa drogata cuerponkuman yaykuchisqankurayku ajina kanku. Jinapis chayqa uj ratollapaj.

● Noqa niñachá cigarro pitayta saqeyta atiymanchu.

¿Jinapunichu? Mana. Ajinata yuyaspaqa manapuni cigarro pitayta saqeyta atinkichu. Biblia nin: “Sichus qan llankʼana kashajtin qhellayanki chayqa, kallpayki astawan pisiyanqa”, nispa (Proverbios 24:10, Qheshwa Biblia). Chayrayku ama yuyaychu mana atinaykita. Cigarro pitayta qonqaytapuni munanki chayqa, kay revistapi yuyaychakusqanman jinataj ruwanki chayqa, atinki cigarrota saqeyta.

● Mana cigarro pitaspaqa, as imaynallachá kani.

¿Jinapunichu? Cuerpoyki cigarro pitayta sinchʼitapuni mañasojtinpis, chayqa semanasninman chinkariyta qallarenqa. Chayrayku ama chay munayniykiwan atipachikuychu. Killaswan chayri wataswan cigarro pitay ganas jamusojtinpis, chayqa chinkapullanqa. Pero chaypajqa manapuni uj cigarrollatapis japʼichinaykichu tiyan.

● Onqosqa kasqayrayku cigarrota pitani, cigarroqa jampiy.

¿Jinapunichu? Mana. Ichapis qanqa sinchʼita llakikusqaykirayku, esquizofrenia onqoyniyoj kasqaykirayku, chayri chayman rijchʼakoj waj onqoykunayoj kasqaykirayku cigarrota pitanki. Jina kajtin doctorniykita tapurikuy. Payqa tukuy sonqo yanaparisonqa, ichapis waj tratamientosta jaywasonqa.

● Cigarro pitayta saqeytawanña watejmanta llamirejtiy, pʼenqaychá kanman.

¿Jinapunichu? Mana. Pitayta saqejkunamanta ashkhas, watejmanta cigarro pitaypi urmarqanku. Jinapis ama yuyaychu mana atinaykita. Uj kutita cigarrota pitasqaykeqa, mana ninayanchu ni jaykʼaj chay viciota qonqayta atinaykita. Astawanpis mana kallpachakuspamá ni jaykʼaj saqeyta atinkichu. Chayrayku cigarro pitayta qonqanaykipaj kallpachakullaypuni. ¡Qan atipayta atinki!

Romualdowan ajina karqa. Payqa 26 watasta cigarrota pitasqa. Pitayta saqesqanmantataj 30 watas kurajña pasan. Pay nin: “Niña yuyakunichu mashkha kutistachus cigarro pitaypi urmasqayta. Sapa urmaspataj sinchʼita llakikoj kani, manañapis imapaj valeymanchu jina yuyaj kani. Jinapis Jehová Diosman astawan kʼaskaykorqani, sapa kutitaj paymanta yanapata mañakoj kani. Ajinapi cigarro pitayta qonqarqani”.

Qhepan yachaqanapi, cigarro pitayta saqenaykipaj sumaj yuyaychaykunata tarinki.

[Dibujo/foto, recuadro]

WAJKUNATA YANAPARINAYKIPAJ

● Kallpachariy. Pillatapis cigarrota qonqananpaj yanapayta munanki chayqa, ama rimaykuychu. Astawanpis kallpachariy. Ichá niwaj: “Saqeyta atinkipuni”, nispa. Amataj niychu: “¿Watejmantachu pitashanki?”, nispa.

● Payta entiendenaykipaj kallpachakuy. Ichapis cigarro pitayta qonqayta munajqa, sonqoykita nanachisunanpaj jina imatapis nirpasunkiman. Jina kajtin paywan pacienciarikuy. Kʼachallamanta kayta niwaj: “Cigarrota qonqayqa mana atikullanchu. Jinapis sumajta ruwashanki kallpachakuspa”, nispa. Amataj jaykʼaj niychu: “Cigarrota pitaspaqa mana phiñasqachu purej kanki”, nispa.

● Sumaj amigo kay. Biblia nin: “Sumaj amigoqa tukuy tiempo munakuyniyoj, llakiy kajtintaj uj hermanopis kanman jina yanapakun”, nispa (Proverbios 17:17). Ichapis cigarrota pitayta saqejqa, ima ratollapis ima horallapis phiñarpakunman, llakirpakunman chayri uj jinalla kanman. Chayrayku “tukuy tiempo” paywan pacienciakuy, amataj phiñarpakuychu.