ÑAUPA cristianospa tiemponkupi kausasqaykipi tʼukuriy. Congregacionniykimantaj apóstol Pablo uj cartata apachimun. Leekusqanman jinataj reparanki apóstol Pabloqa ashkha kutista Diosmanta qhelqasqasmanta oqharisqanta, nisunman Hebreopi Qhelqasqasmanta (2 Timoteo 3:15). Tʼukurinkitaj: “Chay textosta noqapuni leeyta munayman”, nispa. Chantapis chay tiempopeqa mana uj versiculota tariyta atikullajchu. ¿Imaraykú?

¿Imaynataj Pabloj tiemponpi ‘Diosmanta qhelqasqas’ karqa? Kay paginapi rikhurin Wañusqa Qocha qayllapi, Isaías libromanta uj copiata tarisqankumanta juchʼuy qhelqasqa. Rikunchej jina chay qhelqasqasqa uj rejlla, palabraspis kʼaskanasqa jina. Chantapis mana kanchu capítulos ni versículos.

Bibliata qhelqajkunaqa Diospa palabranta mana capitulospi nitaj versiculospi tʼaqarqankuchu. Astawanqa ujllapi qhelqarqanku leejkuna tukuyninta leenankupaj. Pillapis uj cartata apachimuwajtinchejqa tukuyninta leerqonchej nitaj wakillantachu, ¿icharí?

Biblia mana capitulosniyoj nitaj versiculosniyoj kasqanqa uj chʼampay karqa. Chayrayku Pabloqa Diospa Palabranmanta parlashaspa ajinallata nej: “Diosmanta Qhelqasqapi nin” chayri “Isaiaspis ñaupajta nerqa” (Romanos 3:9, 10; 9:29). Chay nisqantataj “Diosmanta qhelqasqata” mana allinta rejsispaqa mana tariyta atillasunmanchu.

Chantapis chay ‘Diosmanta Qhelqasqaqa’  mana uj imallamantachu parlarqa. Ñaupa cristianospa tiemponkupi, tukuynin 66 libros karqa. Chayrayku kunanqa Bibliata leejkuna Biblia capitulosniyoj, versiculosniyoj kasqanmanta may agradecesqas kashanku, imajtinchus imatachus maskʼashasqankuta tariyta atillanku, Pabloj qhelqasqasninta jina.

Ichá tapurikunki: “¿Pitaj Bibliata capitulospi, versiculospi ima tʼaqarqa?”, nispa.

Inglaterra suyumanta Stephen Langton, kay 1.201 wata chaynejpi, París llajtapi (Francia), Universidadpi profesor kashaspa Bibliata capitulospi tʼaqarqa. Chay runaqa aswan qhepaman Canterbury llajtapi arzobispo nisqa karqa.

Aswan ñaupajta, Bibliata ukhunchajkunaqa imaymanamanta Bibliata capitulospi chayri uj jinasmanta tʼaqayta munasqankuña, usqhayllata maskʼasqankuta tarinankupaj. Chantapis uj textota uj capitulopi maskʼayqa atinapaj jinalla, chaywanpis uj libropeqa mana atinapaj jinallachu, Isaías libroj 66 capitulosninpi jina.

Bibliata imaymanamanta tʼaqayta munasqankoqa chʼampayllata rikhuricherqa. Marcos librotaqa  50 capitulospi jina tʼaqakorqa, manataj kunan jina 16 capitulospichu. Langtonpa tiemponpeqa París llajtapi, yachakojkuna ashkha suyusmanta karqanku, sapa ujtaj Bibliasninkuta apaj kanku. Chaywanpis yachakojkunawan, profesoreswan mana kikin textosta tariyta atejchu kanku, sapa ujpa Bibliasninku waj jinamanta tʼaqasqa kasqanrayku.

Chayrayku Langtonqa waj jinamanta Bibliaj capitulosninta tʼaqarqa. Uj libro nisqanman jina, ajinata tʼaqasqankoqa “leejkunapaj, qhelqajkunapaj ima allillan karqa, chayman jinataj tukuy Europapi ruwarqanku”. Kay tiempopeqa Langton tʼaqasqanman jina casi tukuy Biblias tʼaqasqa kashan.

Kay 1550 wata chaynejpi, Francia suyumanta Robert Estienne nisqa sutiyoj runa astawan allincharqa. Payqa, runas Bibliata estudianankuta munarqa, repararqataj Biblia capitulospi, versiculospi ima tʼaqasqa kanan sumaj yanapa kananta.

Bibliata versiculospi tʼaqaytaqa mana Estienne sutiyoj runallachu munarqa. Ashkha watas ñaupajta judío qhelqeris Bibliata Ñaupa Testamento nisqata versiculospi tʼaqasqankuña, manataj capitulospeqa. Chaypis nillataj sumaj yanapachu karqa.

Robert Estienne sutiyoj runaqa Mosoj Testamentota versiculospi tʼaqarqa Hebreopi Qhelqasqasta jina. Kay 1553 wata chaynejpi, Francés parlaypi tukuynin Bibliata orqhorqa, imaynachus kunan Biblia capitulospi, versiculospi ima tʼaqasqa kashan ajinata. Wakin runasqa nerqanku Bibliata ajinata tʼaqakusqanqa mana allinchu kasqanta, nitaj entiendekusqanta. Chaywanpis wajkunaqa chayman jina ruwarqanku chayta allinpaj qhawasqankurayku.

Biblia capitulospi, versiculospi ima tʼaqasqa kasqanqa allillansina. Imajtinchus ajina tʼaqasqa kasqanqa uj versiculota usqhayta tarinapaj yanapawanchej. Biblia capitulospi, versiculospi ima tʼaqasqa kanantaqa mana Dioschu yuyaycharqa, wakintaj mana allin tʼaqasqachu kashan. Jinapis maskʼasqanchej versiculosta tarinapaj yanapawanchej, imaynatachus uj libropi palabrasta yuyarinapaj marcaykunchej ajinata.

Ajina tʼaqasqa kasqan yanapawajtinchejpis, aswan allin Diospa Palabranta entiendeyta atisqanchej. Chayrayku Bibliataqa mana uj versiculollatachu leena manaqa tukuyninta. Ajinata ruwaspaqa astawan Bibliamanta yachakusun “Diosmanta Qhelqasqata, mayqenchus yachachi[wasun] salvacionta tarina[nchejpaj]” (2 Timoteo 3:15).