1, 2. 1) ¿Imatataj runas ruwaj kasqanku derechosninkuta valechinankupaj? 2) Chaykunata ruwasqankurayku, ¿imaspitaj runas rikukunku?

RUNASQA mundontinpi ninku tukuypis kikin derechosniyoj kasqanchejta, munasqanchejtataj ruwayta atisqanchejta. Chayrayku ashkha runasqa, mana munankuchu wajkuna ñakʼarichinankuta, nitaj pisipaj qhawanankuta waj llajtamanta kasqankurayku chayri wajchas kasqankurayku. Wakin runastajrí munaynillankuta ruwayta munanku, nisqankutapis valechiytapuni munanku. Arí, tukuypis derechosninkuta valechiyta munanku.

² Chayraykutaj chʼajwasta jatarichinku, jatuchaj maqanakuykunatapis. Chaywanpis chaykunata ruwaspa aswan llakiyllata rikhurichinku, wañuchinakunkutaj. Chantachá rey Salomón jinata nerqa: “Runaqa runa masinta chakisnin uraman churan paypa mana allinnillampaj”, nispa (Ecl. 8:9).

3. ¿Imata ruwananchejtataj Biblia niwanchej kusisqa kausakunapaj?

³ Bibliaqa, kusisqas kausakunapaj jinata niwanchej: ‘Pichus allinta qhawaykun Diospa may sumaj leyninta,  mayqenchus kacharichiyta apamun chayta, kasukuntaj chayqa, kusisqa kanqa’, nispa (Sant. 1:25). Jehová Diosqa leyesta churapuwanchej kusisqas, sonqo juntʼasqataj kausakunapaj. Chayrayku Adantawan Evatawan mana juchayojta ruwarqa, kusisqa kausakunankupajtaj tukuy necesitasqankuta qorqa.

4. ¿Imaynatataj Adanwan Evawan Edén huertapi kausakusqanku? (3 paginapi dibujota qhawariy).

⁴ Bibliapi Génesis libropi capítulo unopi dospiwan niwanchej, Adanwan Evawanqa, Edén huertapi kusisqa kausakusqankuta tukuy imayoj kasqankurayku. Paykunaqa mana llakikunankuchu karqa onqoykunankumanta, wañupunankumanta, mikhunamanta, trabajomantapis. Chantapis paykunataqa ni pi ñakʼarichejchu, nitaj imamantapis manchachikojchu kanku (Gén. 1:27-29; 2:8, 9, 15). Chaywanpis mana munaynillankutachu ruwananku karqa. Chaymanta astawan parlarina.

5. ¿Imatataj necesitanchej kusisqa kanapaj?

⁵ Ashkha runasqa, yuyanku munasqankuman jina imatapis ruwanankupaj derechoyoj kasqankuta. Chaymanta parlaspa uj libro jinata nin: ‘Runasqa munasqankuta ruwanankupaj derechoyoj kanku. Chaywanpis kusisqa kanankupajqa, necesitanku gobiernos, leyesta maychus kajman jina churanankuta’, nispa. Chayrayku nisunman kusisqa kanapajqa, wakin leyesta necesitasqanchejtapuni. Kunantaj qhawarisunchej pillachus leyesta maychus kajman jina, cheqan kajman jinataj churayta atisqanta.

6. 1) ¿Imaraykutaj Jehová Dioslla munasqanta ruwayta atin? 2) ¿Imastataj Jehová Dios churapuwasqanchej kusisqa kausakunanchejpaj?

⁶ Jehová Dioslla munasqanta ruwayta atin, Tukuy Atiyniyoj Rey kasqanrayku, tukuy imatataj ruwasqanrayku (1 Tim. 1:17; Apo. 4:11). Diospa kamachin rey Davidpis, nerqa Jehová Dioslla tukuymanta aswan jatun atiyniyoj kasqanta (1 Crónicas 29:11, 12 leey). Jehová Diostaj, angelespaj runaspajpis leyesta churapuwarqanchej, kusisqa kausakunanchejpaj. Chayrayku mana qonqananchejchu tiyan, Jehová Dioslla leyesta churapunawanchejpaj derechoyoj kasqanta. Payqa qallariymantapacha maychus kajman jina, cheqan kajman jina, necesitasqanchejman jinataj leyesta churarqa.

7. ¿Imasta ruwaspataj kusisqa kasunman?

⁷ Adanwan Evawanqa, wakin imasta munasqankuman jina ruwayta aterqanku. Chaywanpis kausanallankupajpuneqa, mikhunanku karqa, aireta samananku karqa, puñunanku karqa, waj imastawan ruwananku karqa. Chaykunata ruwaspataj mana nejchu kanku: “¿Imapajtaj sapa día mikhusaj, puñusajpisri?”, nispa. Jehová Diostaj Adantawan Evatawan chaykunata ruwaspa kusisqa kausakunankupaj ruwarqa (Sal. 104:14, 15; Ecl. 3:12, 13). Tukuy noqanchejpis kusisqas kanchej, miskʼi mikhunata mikhurikuspa, miskʼita puñuspa ima. Chaykunata ruwaspaqa mana Jehová Diosman quejakusunmanchu, ¿icharí?

8. 1) ¿Imatataj Jehová Dios Adanman Evamanwan kamachisqa? 2) Chay kamachiykuna, ¿uj llasa qʼepi jinachu kasqa?

⁸ Jehová Diosqa, Adanman Evamanwan kamacherqa: “Miraychej, kay pachaman juntʼaychej”, nispa. Chantapis nillarqataj, kay jallpʼa patapi kaj tukuy  imata qhawanankuta (Gén. 1:28). Chay kamachiykunaqa mana uj llasa qʼepi jinachu karqa. Astawanpis Jehová Diosqa, Adanta Evatawan saqesharqa yanapakunankuta munayninta juntʼananpaj. Jehová Diosqa, munarqa paykuna kay jallpʼata uj paraisoman tukuchinankuta, wiñaypajtaj chaypi wawasninkuwan kausakunankuta (Isa. 45:18). Chaywanpis Jehová Diosta mana kasukusqankurayku llakiyllapi rikukorqanku. Kay tiempopitaj ashkha runasqa, mana munankuchu wawasniyoj kayta, casarakuytapis. Chayta ruwaspaqa, mana Diospa kamachisqanta pʼakishankuchu. Wakin runastaj ashkha llakiykunapi rikukunankuta yachaspapis casarakunku, wawasniyojtaj kanku (1 Cor. 7:36-38). Chayta ruwanku kusisqa, sonqo juntʼasqataj kayta munaspa (Sal. 127:3).

9. ¿Imajtintaj nisunman Jehová Dios Adanman Evamanwan kamachiyta qosqan kusisqa kanankupaj kasqanta?

⁹ Jehová Diosqa, Adanman Evamanwan kamacherqa: ‘Allin kajta mana allin kajta yachanamanta sachʼaj poqoynillanta amapuni mikhunkichejchu. Chay sachʼaj poqoynintachus mikhunkichej chayqa, wañunkichej’, nispa (Gén. 2:16, 17). Chay kamacheyqa, juntʼayta atinankupaj jinalla karqa. Kusisqa kanankupajtaj chay kamachiyta necesitarqankupuni. Chaymanta parlaspa, Bibliamanta yachaj runaspis, ninku chay kamachiy allinpuni kasqanta. Paykunamanta ujnintaj jinata nin: ‘Dioslla yachan imachus runaspaj allin kasqanta, imatajchus mana allin kasqantapis. Chayrayku runasqa, kusisqa kanankupaj Diosta kasukunanku tiyan, paypitaj atienekunanku tiyan. Diosta mana kasukuyta munajtaj, pay kikin ninan kanqa, imachus paypaj allin kasqanta, imatajchus mana allin kasqanta’, nispa. Pantaj runas kasqanchejraykutaj, mana niyta atisunmanchu, imachus noqanchejpaj allin kasqanta, imatajchus mana allin kasqantapis.

10. 1) ¿Adanwan Evawan Diosta kasukuytachus manachus ajllayta aterqankuchu? 2) ¿Pillataj derechoyoj kasqa imachus allin, imatajchus mana allin kasqanta ninanpaj?

¹⁰ May chhika runasqa yuyanku, Jehová Dios Adanta Evatawan munayninkuta ruwajta mana saqesqanta. Chaywanpis ajinata yuyajkunaqa pantashanku. Imajtinchus Adanwan Evawanqa ajllayta aterqanku Diosta kasukuytachus manachus. Chaywanpis mana derechoyojchu karqanku, ninankupaj imachus allin kasqanta, imatajchus mana allin kasqanta. Imajtinchus Jehová Dioslla chayta ninanpaj derechoyoj. Chayrayku payqa, Edén huertapi “allin kajta mana allin kajta yachanamanta” sachʼata wiñacherqa (Gén. 2:9). Runastaj mana yachanchejchu, imatapis ruwajtinchej allinchus manachus rinawanchejta chayri imapichus tukunanchejta. Chayrayku ashkha runasqa, allin kajta ruwayta munaspapis, llakiyllapi rikukunku chayri wañupunku (Pro. 14:12). Arí, runasqa, allin kajta mana ruwayta atillanchejchu. Chayrayku Jehová Diosqa, Adantawan Evatawan kamacherqa, payta kasukunankutapuni kusisqa kanankupaj. Kunantaj chaymanta astawan parlarinachej.

11, 12. 1) ¿Imataj Adanwan Evawan kasqa Diosta mana kasukusqankurayku? 2) ¿Imataj kanman uj runa avionta munasqanman jina apaykachajtin?

¹¹ Adanwan Evawanqa, Jehová Diosta  mana kasukorqankuchu. Astawanpis Evaqa Diablota kasorqa. Diabloqa Evaman nisqa: “Dios allinta yachan, chay sachʼaj poqoyninta mikhuspa, sumaj yachayniyojman tukunaykichejta. Ajinamanta chaywan qankunaqa Dios jina kankichej, yachankichejtaj imachus allin kajta, mana allin kajtapis”, nispa (Gén. 3:5). Diablo chayta nejtinpis Adanwan Evawanqa, Jehová Diosta mana kasukusqankurayku ñakʼarerqanku (Gén. 3:16-19). Chantapis paykunaqa mana derechoyojchu karqanku imachus allin, imatajchus mana allin kasqanta ninankupaj (Proverbios 20:24; Jeremías 10:23 leey).

¹² Kayta astawan entiendenapaj, uj avionta apaykachajmanta parlarina. Payqa avionta waj lugarman chayachinanpaj kamachiykunata kasukunan tiyan. Maynintachus rinallantataj rinan tiyan. Chaywanpis sichus avionta apaykachaj, munasqanman jina maynillantapis avionta phawachinman chayqa, chʼallpakunman. Adanwan Evawanpis chay avionta apaykachaj jina munaynillankuta ruwarqanku, Jehová Diosta mana kasukuspa. Jinamantataj juchallikorqanku. Juchallikusqankuraykutaj, wañorqanku. “Ajinamanta wañoyqa tukuy runasman chayarqa” (Rom. 5:12). Reparanchej jina, Adanwan Evawanqa munaynillankuta ruwasqankurayku juchaj esclavollanman tukorqanku.

13, 14. Juchamanta kacharichisqa kanapaj, ¿imatataj ruwananchej kasqa?

¹³ May chhika runasqa, ninku munaynillankuta ruwaspa kusisqa kanankuta. Chaywanpis munaynillanchejta ruwasunman chayqa, chʼajwasllapichá rikukusunman. Chayrayku tukuynejpi leyesta churakun. Chaymanta parlaspa, uj libro jinata nin: “Sapa lugarpi leyesta churakun, runaspa derechosninkuta valechinapaj. Chantapis waj leyesta churakullantaj, wakin imasta mana ruwanankupaj”,  nispa. May chhika leyes mana entiendenapaj jina kasqankurayku, abogados, jueces ima tiyan, chay leyesta valechinankupaj.

¹⁴ Uj pacha, Jesús yachachisqasninman jinata nerqa: “Pichus juchata ruwayman yachasqa kajqa, juchaj esclavon”, nispa. Chantapis nillarqataj: “Noqachus kacharichisqaykichej chayqa, cheqamanta kacharichisqa kankichej”, nispa (Juan 8:34, 36). Cheqamanta kacharichisqa kanapajtaj nerqa: “Nisqasniytachus kasukullankichejpuni chayqa, cheqamanta yachachisqasniy kankichej, cheqa kajtataj rejsinkichej, chay cheqa kajtaj kacharichisonqachej”, nispa (Juan 8:31, 32). Reparanchej jina, juchamanta kacharichisqa kanapajqa, Jesuspa nisqasninta kasukunanchej tiyan, yachachisqanmantaj tukunanchej tiyan.

15. ¿Imajtintaj nisunman juchamanta kacharichisqa kaspalla sumajta kausananchejta?

¹⁵ Runasrí, yuyanku munasqankuman jina kausakuspa sumajta kausakunankuta. Chaywanpis juchamanta kacharichisqa kaspalla sumajta kausakusunman. Imajtinchus noqanchejqa, juchaj esclavon kanchej. Juchasapa runas kasqanchejraykutaj allin imasta ruwayta munaspapis, sajra imasllata ruwanchej. Chayraykutaj, llakiykunapi rikukunchej, sufrinchej, wañunchejtaj (Rom. 6:23). Chantachá apóstol Pabloqa, juchaj leyninman presochasqa jina pusasqa kasqanta reparaspa nerqa: “¡Ay, imanallasajtaj!”, nispa (Romanos 7:21-25 leey). Chayrayku nisunman Jesús juchamanta kacharichillawajtinchej, ‘cheqamanta kacharichisqa kananchejta’, sumajtataj kausakunanchejta, imaynatachus qallariypi Adanwan Evawan sumajta kausakorqanku, ajinata.

16. ¿Imatataj ruwana kasqa juchamanta kacharichisqa kanapaj?

¹⁶ Juchamanta kacharichisqa kanapajqa, noqanchej kikinchejta chejnikuspa, Jesuspa ‘nisqasninta kasukunanchej tiyan’ (Mat. 16:24). Chaykunata ruwajtinchejtaj, Jesús nisqanman jina paraisopi cheqamanta juchamanta kacharichisqa kasunchej. Imajtinchus Jesusqa juchanchejrayku kausayninta qorqa.

17. 1) ¿Imastataj ruwananchej kasqa kusisqas, sonqo juntʼasqataj kanapaj? 2) ¿Imatataj qhepan semana yachakusunchej?

¹⁷ Kusisqas, sonqo juntʼasqataj kanapajqa, Jesuspa nisqasninta kasukuspa yachachisqasninman tukunanchej tiyan. Ajinamantataj juchamanta, wañuymanta ima wiñaypaj kacharichisqa kasunchej (Romanos 8:1, 2, 20, 21 leey). Chayrayku qhepan semana yachakusunchej, allin kajta ruwaspa, imaynatachus Jehová Diosta wiñaypaj jatunchanata.