1. Tukuypis may kusiywan qhariwarmi kausayninkuta qallarinku, jinapis, ¿tukuy kausayninkuchu ajina kusiy kanqa? Sutʼinchay. (Patapi kaj dibujota qhawariy).

UJ CASARAKUYPI tʼukuriy. Novioqa kʼachita novianta qhawarishan, iskayninkutaj may kusisqas kashanku. Rejsinakusqankuman jina munakuyninku mayta wiñasqanrayku, casarakuyta munarqanku. Casarakushaspaqa purajmanta ninakunku mana wasanchanakunankuta, khuskataj kausakuyta qallarinku. Ujchasqallapuni kanankupajqa mayta kallpachakunanku tiyan. Jehová qhariwarmi kausayta qallaricherqa. Chayraykutaj munan tukuy casarasqas kusisqas, sumajtataj kausakunankuta. Chaypajtaj Biblianejta sumaj yuyaychaykunata qon (Pro. 18:22). Jinapis Bibliaqa, juchasapa kasqanchejrayku qhariwarmi kausaypi chʼampaykuna chayri llakiykuna kananta nin (1 Cor. 7:28). ¿Imatá casarasqas ruwankuman chʼampaykunasninkuta pisiyachinankupaj? ¿Imaynatá qhariwarmis kusisqas kausakunkuman?

2. ¿Ima laya munakuytataj casarasqas rikuchinakunanku tiyan?

² Bibliaqa munakuyta rikuchiy may sumaj kasqanta nin.  Jinapis casarasqasqa, mana uj laya munakuyllatachu rikuchinakunanku tiyan. Paykunaqa sumaj amigos jina munanakunanku tiyan, jinallataj imaynatachus uj qhariwan uj warmiwan munanakunku, ajinatapis. Wawasniyoj kaspataj, familia jina munakuyta astawan rikuchinanku tiyan. Jinapis allinta kausakunankupaj, astawanqa Diospa yuyaychaykunasninman jina munanakunanku tiyan. Apóstol Pabloqa, chay munakuymanta nerqa: “Sapa uj munakuchun warminta pay kikinta jina. Warmipis qosanta jatumpaj qhawachun tukuy imapi”, nispa (Efe. 5:33).

3. ¿Imaynataj qhariwarmi kausaypi munanakuy kanan tiyan?

³ Pablo nerqa: “Qosas, sapa ujpis warmiykichejta munakuychej imaynatachus Cristoqa [congregacionta] munakorqa, ajinata, [congregacionraykutaj] kawsayninta churarqa”, nispa (Efe. 5:25). Kunanpis cristianosqa imaynatachus Jesús yachachisqasninta munakorqa, ajinata purajmanta munanakunku (Juan 13:34, 35; 15:12, 13 leey). Cristiano qhariwarmisqa mayta munanakunanku tiyan. Kausayninkutapis qosankurayku chayri warminkurayku qoyta munananku tiyan. Jinapis jatuchaj chʼampaykuna kajtin, ichapis wakenqa munakuyninku mana sinchʼichu kasqanta yuyankuman. ¿Imataj paykunata yanapanman? Diospa yuyaychasqanman jina kaj munakuy, mayqenchus “contrampi ima kajtimpis, aguantakullan; jinallataj creeynin, suyakuynin, paciencian ima mana tukukunchu”. Chay jina “munakoyqa mana jaykʼajpis tukukonqachu” (1 Cor. 13:7, 8). Chantapis yuyarikunanku tiyan, casarakushaspa munanakunankuta, mana wasanchanakunankuta ima ninakusqankuta. Chaytaj Jehovaj yanapayninta maskʼanankupaj, ima chʼampaytapis khuska allinchanankupaj yanapanqa.

4, 5. 1) ¿Imatá uj qosa ruwanan tiyan? 2) ¿Imaynatá warmi, qosan uma kasqanta qhawanan tiyan? Sutʼinchay. 3) ¿Imatá uj qhariwarmi ruwarqa?

⁴ Pabloqa imastachus qosas, warmis ima ruwanankuta sutʼincharqa. Pay nerqa: “Qosayoj warmis, sapa ujpis qosaykichejwan kʼumuykukoj sonqo kaychej Señorman jina, imaraykuchus qosaqa warmimpa umanmin, imaynachus Cristopis [congregacionpa] uman, ajina”, nispa (Efe. 5:22, 23). Cristiano qosaqa Jesús jina kʼacha kanan tiyan, pichus congregacionpa uman. Warmitaj mana yuyanchu, qosan paypa uman kasqanrayku payqa mana valesqanta. Jehová sutʼincharqa, warmi qosanpaj sumaj yanapa kasqanta. Chayrayku nerqa: “Mana allinchu runaqa sapallan kanan. Paywan kanampaj, uj yanapajta ruwapusaj”, nispa (Gén. 2:18). Warmeqa qosanta yanapanan tiyan, familianpa sumaj uma kananpaj. Qosa kʼacha kajtenqa, warmeqa paywan kusisqa kanqa. Chantapis jatunpaj qhawayta, yanapayta ima atillanqa.

⁵ Cathy sutiyoj hermanaqa, Fredwan casarasqa kashan. Pay nin: “Soltera kashaspaqa sapallaymanta imatapis ruwaj kani, noqa kikintaj imamantapis jarkʼakoj kani. Casarakusparí, qosayman tukuy imata willanay kasqanta yachakuni. Chayta ruway mana atikullajtinpis, Jehová munasqanman jina ruwayqa qosaywan astawan ujchasqa kanaykupaj yanapawayku”, nispa. ^[1] Fred nin: “Imatapis mana ajllayta atillajchu kani. Casarakuspataj astawanraj, imaraykuchus iskay ukhuña kayku. Jinapis Jehovaj yanapayninta mañakuy, warmiypa niwasqanta uyariy ima, allinta ajllanaypaj yanapawan. Purajmanta sumajta yanapanakuyku”, nispa.

6. Qhariwarmi kausaypi chʼampaykuna kajtin, ¿imaynatá ‘munakuy’ yanapakun?

⁶ ¿Imataj casarasqasta yanapanman sumaj ujchasqas kanankupaj? Biblia nin: “Ujkuna ujkunawan paciencianakuspa, purajmanta perdonanakuychej”, nispa. Iskayninku  pantaj runas kasqankurayku, imapipis pantanqanku, chʼampaykunapitaj rikukonqanku. Jinapi rikukuspaqa, pantasqasninkumanta yachakunkuman, jinallataj perdonanakuyta, Diospa yuyaychaykunasninman jina munakuyta rikuchiytapis. Imaraykuchus chay jina “munakoyqa” runasta sumajta ujchan (Col. 3:13, 14). Casarasqasqa chay jina munakuyta rikuchinkuman, paciencianakuspa, kʼachas kaspa, ‘contrankupi ima sajrata ruwasqankumantapis’ mana yuyarikuspa (1 Cor. 13:4-6). Ima chʼampaytapis usqhayllata allinchananku tiyan, niraj inti yaykushajtin (Efe. 4:26, 27). “Perdonaway sonqoykita nanachisusqaymanta” ninapaj, mayta kallpachakuna, llampʼu sonqostaj kana. Perdonta mañakoyqa casarasqasta chʼampaykunata allinchanankupaj yanapan, astawantaj ujchan.

7, 8. 1) ¿Imatataj Biblia yuyaychan qhariwarmi jina puñuykuymanta? 2) ¿Imaraykú qhariwarmis munakuyta rikuchinanku tiyan?

⁷ Bibliapeqa casarasqaspaj sumaj yuyaychaykuna tiyan, qhariwarmi jina puñuykuymanta maychus kajta yuyanankupaj (1 Corintios 7:3-5 leey). Casarasqasqa imatachus qosanku chayri warminku necesitasqanta, imaynachus sonqon kasqanta ima sumajta qhawarinanku tiyan. Qosa warminwan mana kʼachachu kajtenqa, ichapis warmenqa qhariwarmi jina puñuykuypi mana kusiyta tarenqachu. Bibliaqa qosata nin, warminta “warmi kasqampi yuyaspa” allinpaj qhawananta (1 Ped. 3:7). Chayrayku mana allinchu kanman, qosa warmin mana munashajtin paywan qhariwarmi jina puñuykunan. Imaraykuchus chayqa iskayninku munasqankurayku kanan tiyan. Warmismanta nisqataj, qharis astawan qhariwarmi jina puñuykuyta munanku. Jinapis iskayninku munajtillanku, qhariwarmi jina puñuykunanku tiyan.

⁸ Bibliaqa qhariwarmis munakuyta rikuchinakunankuta nin. Jinapis imaynasmantachus chayta ruwanankuta, mana kamachinchu (Cant. 1:2; 2:6). Rikunchej jina, qhariwarmis munanakunanku tiyan.

9. ¿Imaraykú mana allinchu casarasqas wajta coqueteananku?

⁹ Wakenqa qhariwarmi kausayninkupi llakiyta rikhurichinku, khuchichakuymanta millay fotosta, videosta ima qhawasqankurayku chayri wajpi yuyasqankurayku. Chay ruwaykuna jucha kasqanrayku, qhariwarmisqa mayta kallpachakunanku tiyan chaykunata atipanankupaj. Jehovata, runa masinkuta ima mayta munakojtinku, qhariwarmi kausayninkuta ni ima tukuchinanta saqenqankuchu. Chayrayku ni imata ruwanankuchu tiyan, wajta coqueteashasqankuta yuyachinankupaj. Imaraykuchus coqueteaspaqa, qosankuta chayri warminkuta mana munakusqankuta rikuchinku. Jehovaqa yachan imatachus ruwasqanchejta, imaraykuchus imatapis ruwasqanchejta ima. Chayta yuyareyqa Jehovata kusichinallapajpuni yanapawasun, jinallataj qosanchejta chayri warminchejta mana wasanchanapaj (Mateo 5:27, 28; Hebreos 4:13 leey).

10, 11. 1) Wakin suyuspi, ¿mashkha casarasqastaj divorciakunku? 2) ¿Imatá Biblia nin tʼaqanakuymanta? 3) ¿Imataj qhariwarmista yanapanqa mana tʼaqanakunankupaj?

¹⁰ Wakin casarasqasqa, jatuchaj chʼampaykunasninkuta mana allinchayta atispa tʼaqanakunku chayri divorciakunku. Wakin suyuspi sapa chunka qhariwarmismanta khuskan kurajpuni divorciakunku. Diospa llajtanpeqa chay mana ancha rikukunchu. Jinapis ashkha cristiano qhariwarmis, jatuchaj chʼampaykunapi rikukunku.

¹¹ Biblia nin: “Warmeqa qosanmanta ama tʼaqakuchunchu. Tʼaqakun chayri, kakuchun mana wajwan casarakuspa, manachayri  qosanwan allinyakuchun; qosantaj ama qhesachachunchu”, nispa (1 Cor. 7:10, 11). Wakin qhariwarmisqa yuyanku, chʼampaykunasninku jatuchaj kasqanrayku tʼaqanakunanku kasqanta. Chaywanpis Jesusqa, qhariwarmis tʼaqanakunanku mana allinchu kasqanta nerqa. Payqa imatachus qhariwarmi kausaymanta Dios nerqa, chayllatataj nerqa: “Diospa ujchasqanta ama runaqa tʼaqachunchu”, nispa (Mat. 19:3-6; Gén. 2:24). Sutʼita rikunchej, Jehová qhariwarmis khuskallapuni kanankuta munasqanta (1 Cor. 7:39). Tukuypis ruwasqanchejmanta Diosman cuentata qosunchej. Chayta yuyareyqa, casarasqasta chʼampaykunasninkuta usqhayllata allinchanankupaj yanapanqa.

12. ¿Imaraykutaj qhariwarmis tʼaqanakuyta munankuman?

¹² ¿Imaraykú wakin qhariwarmis jatuchaj chʼampaykunapi rikukunku? Wakenqa llakikunku chayri phiñakunku, qhariwarmi kausayninku mana suyasqankuman jinachu kasqanrayku. Wakin kutistaj qhariwarmi kausaypi chʼampaykuna rikhurin: mana kikin uywasqachu kasqankurayku, imatapis mana kikintachu qhawasqankurayku, familiaresrayku, qolqerayku chayri wawasta uywayrayku. Jinapis mayta kusikunchej, ashkha cristiano qhariwarmis Diospa yanapayninwan chʼampaykunasninkuta allinchasqankumanta.

13. ¿Imaraykú casarasqas tʼaqanakuyta atinkuman?

¹³ Qhariwarmeqa tʼaqanakuyta atinkuman kaykunarayku: qosa familianta mana uywayta munajtin, warminta maqajtin chayrí Diosta yupaychajta mana saqejtin. Jinapis casarasqasqa, jatuchaj chʼampaykunapi rikukuspa ancianospa yanapayninta maskʼananku tiyan. Ancianosqa Bibliamanta sumajta yachasqankurayku, Diospa yuyaychaykunasninman jina kausakunankupaj yanapankuman. Qhariwarmis Jehovaj atiyninta mañakojtinkoqa, Bibliaj yuyaychayninman jina kausakuyta, kʼacha kaykunata rikuchiyta ima atillanqanku (Gál. 5:22, 23). ^[2]

14. ¿Imatá Biblia nin Diosta mana yupaychajwan casarasqas kajkunaman?

¹⁴ Bibliaqa rikuchin qhariwarmis ujchasqallapuni kananku kasqanta, qosa chayri warmi Diosta mana yupaychajtinpis (1 Corintios 7:12-14 leey). Imaraykuchus mana creej qosaqa chayri warmeqa “Diospaj allimpaj qhawasqa” kashan, Jehovata yupaychajwan casarasqa kasqanrayku. Wawasninpis “Diospaj tʼaqasqa kanku”, chayraykutaj Jehovaqa paykunata jarkʼan. Pabloqa cristianosman nerqa: “Imata qan yachanki warmi, qosaykita salvayta atinaykimanta? Qampis qosa, imata yachanki, warmiykita salvayta atinaykimanta?”, nispa (1 Cor. 7:16). Casi tukuy congregacionespi, qosanta chayri warminta Jehovaj testigonman tukunanpaj yanapaj cristianos tiyan.

15, 16. 1) ¿Ima yuyaychaytaj Bibliapi tiyan Diosta mana yupaychajwan casarasqa cristianaspaj? 2) ¿Imatá uj cristiano mana ruwananchu tiyan Diospi mana creej qosan chayri warmin paymanta tʼaqakuyta munajtin?

¹⁵ Apóstol Pedroqa cristiana warmista yuyaycharqa qosasninkuman kʼumuykukoj sonqoyoj kanankuta. Chantá nerqa: “Ajinamanta Diospa palabrampi mana creejkunapis, warmisninkoj sumaj kawsayninta rikuspa, mana parlasqalla Señorman kutirikunkuman kawsayniykichejta, kʼumuykukoj kasqaykichejtapis rikusqankurayku”, nispa. Cristiana warmeqa ‘llampʼu sonqo, kʼachataj’ kanan tiyan. Ajina warmista Diosqa may jatunpaj qhawan (1 Ped. 3:1-4). Ajina warmeqa, qosanta Diosmanta yachakunanpaj yanapanqa, creesqanmanta tukuy tiempo parlaspa saykʼuchinanmantaqa.

¹⁶ ¿Diosta mana yupaychaj qosa, warminmanta tʼaqakuyta munajtinrí? Biblia nin: “Mana creej qosa, chayri mana creej warmipis tʼaqakuyta munan chayqa, tʼaqakuchun.  Mana chayraykuchu hermanoqa, chayri hermanapis ñakʼarinan tiyan, imaraykuchus Diosqa wajyawarqanchej allin kawsayman”, nispa (1 Cor. 7:15). Rikunchej jina, Diosta yupaychajqa mana creej qosanta chayri warminta mana jarkʼananchu tiyan paywan mana qhepakuyta munajtenqa. Jinapis Biblia nisqanman jina, mana wajwan casarakuyta atinmanchu. Tʼaqanakusqankurayku chʼampaykunasninku ichá pisiyanqa. Chantapis Diospi mana creejqa, ichá tiemponman qosanman chayri warminman watejmanta kutinponqa, ichá Jehovaj testigonmanpis tukonqa.

17. Casarasqa cristianos, ¿imatá ñaupajman churananku tiyan?

¹⁷ Qhepa pʼunchaykunapi kashasqanchejrayku, kausayqa may llakiy, sajrataj (2 Tim. 3:1-5). Chayrayku kay pachaj yuyayninmanta jarkʼakunapaj, Jehovawan sumaj amigos kananchej tiyan. Pablo nerqa: “Pisi tiempollaña kashan. Chayrayku kunanmanta ñawpajmanqa casadosqa manapis casarasqachu kankuman jina kawsakuchunku. [...] Kay pachaj imasninwan kusisqa kajkuna manapis kusisqachu kankuman jina kachunku”, nispa (1 Cor. 7:29-31). Pablo chayta nispaqa, mana nisharqachu casarasqa cristianos familiapi ruwanasninkuta qonqapunankuta. Jinapis qhepa pʼunchaykunapi kasqanchejrayku, Jehovata yupaychayta ñaupajman churananchej tiyan (Mat. 6:33).

18. ¿Imaynatá cristianos qhariwarmi kausayninkupi kusisqas kankuman?

¹⁸ Kay sajra pʼunchaykunapi ashkha qhariwarmis tʼaqanakunku. ¿Imaynatá qhariwarmis kusisqas kausakunkuman? Jehovaj qayllanpi kaspa, llajtanpa qayllanpi kaspa, Bibliaj yuyaychayninta kasukuspa, Jehovaj atiyninwan yanapachikuspa ima. Chayta ruwaspaqa, “Diospa ujchasqantaqa” jatunpaj qhawashanku (Mar. 10:9).