1. ¿Tukuychu kay tiempopi cheqa yachayta uyariyta munanku? (Proverbios 1:20, 21).

 MUNDONTINMANTA ashkha lugarespi, hermanosninchejqa ashkha runas purinku chay callesman rej kanku publicacionesninchejwan predicaj. Paykunaqa publicacionesninchejta munajkunaman kusiywan jaywaj kanku. Qanpis, ¿ajinata predicallarqankitajchu? Predicarqanki chayqa, piensarerqankichá imatachus Proverbios libro nisqanpi. Chaypi nin yachayqa callespi jatunmanta qhaparishasqanta runas yuyaychasqanta uyarinankupaj (Proverbios 1:20, 21 leey). Jehovamanta jamoj cheqa yachayqa Bibliapiwan publicacionesninchejpiwan kashan. Runasqa chay yachayta necesitanku kausay ñanta puriyta qallarinankupaj. Pillapis publicacionesninchejta japʼikojtenqa mayta kusikunchej, jinapis mana tukuy runaschu japʼikunku. Wakenqa mana Bibliamanta yachayta munankuchu, wakintaj asikuwanchej. Paykunaqa yuyanku Biblia unayniyoj kasqanta, nitaj yanapayta atiwasqanchejta. Wakintaj Bibliaj kamachiykunasninta mana allinpajchu qhawanku. Chaykunaman jina kausakojkunatapis sajraspaj qhawanku, ancha santo runas creekusqankutataj ninku. Jinapis Jehovaqa tukuy runasman cheqa yachayta munakuywan chayachiyta munashallanpuni. ¿Imaynamanta?

2. ¿Imaynatataj kay tiempopi cheqa yachayta tarisunman, jinapis imatataj ashkha runas ruwanku?

² Jehovaqa cheqa yachayta Palabran Biblianejta runasman chayachiyta munan. Bibliaqa mundontinpi casi tukuypata kapun. Bibliata sutʼinchaj publicacionesninchejpis, Jehovaj bendicionninwan mil kuraj parlaykunapiña tiyan. Pikunachus cheqa yachayta uyarinku chaykunataj, nisunman Bibliata, publicacionesninchejtapis leenku, chayman jinataj kausakunku chaykunaqa, mayta yanapachikunku. Jinapis ashkha runasqa cheqa yachayta mana uyarejman tukunku, kausayninkupi imata ruwaytapis ajllananku kajtintaj paykunallapi atienekunku, chayri runa  masinkuta kasunku. Chantapis paykunaqa Bibliaj nisqanta kasukuyta munasqanchejrayku ichá chejnikuwasunman. Kay yachaqanapi qhawarisun imaraykuchus runas ajina kasqankuta. Jinapis ñaupajta qhawarisun imaynatachus Jehovamanta jamoj yachayta japʼiyta atisqanchejta.

3. ¿Imatá ruwananchej tiyan cheqamanta yachayniyoj kananchejpaj?

³ Yachayniyoj kayqa niyta munan yachasqanchejman jina imatapis ruway. Cheqa yachaytaj mana chayllachu. Biblia nin: “Jehová Diosta manchachikuymin yachaypa qallariynenqa, Aswan Santo Diosmanta yachakuspaqa allin yuyayta japʼinkichej”, nispa (Pro. 9:10). Chayrayku imatapis ajllanapajqa ‘Aswan Santo Diosmanta yachakusqanchejman jina’ ruwana, nisunman imatachus Jehová yuyasqanman jina. Chaypajtaj Bibliata, publicacionesninchejtawan estudiana. Chayta ruwasun chayqa cheqamanta yachayniyoj kasqanchejta rikuchisun (Pro. 2:5-7).

4. ¿Imajtintaj nisunman cheqa yachay Jehovallamanta jamusqanta?

⁴ Cheqa yachayqa Jehovallamanta jamun (Rom. 16:27). ¿Imajtín chayta ninchej? Kinsa imasrayku. Ñaupaj kaj: Jehová Ruwawajninchej, ruwasqasninmantataj tukuy imata sumajta yachan (Sal. 104:24). Iskay kaj: Tukuy ima ruwasqasnin rikuchin Jehová yachayniyoj kasqanta (Rom. 11:33). Kinsa kaj: Sumaj yuyaychaykunasnenqa kasukojkunata yanapanpuni (Pro. 2:10-12). Cheqamanta yachayniyoj kayta munanchej chayqa, chay kinsa imasta sutʼita yachananchej tiyan, chayman jina imatapis ajllananchej tiyan, ruwananchejtaj tiyan.

5. ¿Imaynataj runas kashanku mana Jehovaj cheqa yachayninpi atienekusqankurayku?

⁵ Mundo enteropi ashkha runasqa reparanku tukuy imapis kʼachito kasqanta. Jinapis mana creenkuchu Dios kasqanta, tukuy imapis jinallamanta rikhurisqanta yuyanku. Wakintaj Diospi creesqankuta nishaspapis, kamachiykunasnin mana kay tiempopi yanapayta atiwasqanchejta yuyanku, munasqankuman jinallataj kausanku. Chayrayku, ¿imaynataj kausay kashan? Runas yachaynillankupi atienekusqankurayku, manataj Diospa yachayninpichu atienekusqankurayku, ¿aswan allinchu kashan? ¿Tarinkuchu cheqamanta kusisqa kayta, aswan qhepapajpis uj sumaj suyakuyta? Mana. Imachus kay mundopi pasashasqanqa sutʼita reparachiwanchej Bibliaj kay nisqan cheqapuni kasqanta: “Jehová Diospa contranpeqa ni ima yachaypis, ni tanteariyta yachaypis, nitaj ima yuyaychaypis sayarinmanchu” (Pro. 21:30). Chayrayku munanchej Jehovamanta cheqa yachayta mañakullaytapuni. Llakikunapaj jinataj ashkha runasqa mana chayta ruwayta munankuchu. ¿Imarayku?

6. Proverbios 1:22-25 nisqanman jina, ¿pikunataj cheqa yachayta mana uyarejman tukunku?

⁶ Ashkhasqa ‘cheqa yachay callespi jatunmanta qhaparishajtinpis’, mana uyarejman tukunku. Bibliaqa nin kinsa laya runas yachayta qhesachasqankuta: “mana yachayniyoj runas”, “wajkunata asipayajkuna”, “wampu runas” ima (Proverbios 1:22-25 leey). Sumajta qhawarina imaraykuchus chay runas Diosmanta jamoj yachayta qhesachasqankuta, imatatajchus ruwananchej kasqanta mana paykuna jina kananchejpaj.

7. ¿Imaraykutaj wakin ‘mana yachayniyojllapuni’ kayta ajllakunku?

⁷ ‘Mana yachayniyoj runasqa’ imatapis creellanku, paykunaqa piwanpis facilta convencechikunku chayri engañachikunku (Pro. 14:15).  Ashkha kutispi predicashaspa ajina runasta tarinchej. May chhika runastaqa religionninkuta kamachejkuna chayri políticos engañanku. Wakenqa engañachikusqankuta reparakuytawan qʼasa sonqo qhepakunku. Pikunamantachus Proverbios 1:22 parlan chay runastaj, paykunapuni ajllanku mana yachayniyojllapuni qhepakuyta, ajinallapuni kayta munasqankurayku (Jer. 5:31). Paykunaqa munaynillankuta ruwayta munanku, manataj munankuchu Bibliamanta yachakuyta, nitaj leyesnintapis kasukuyta. Ashkhasqa Quebecmanta (Canadá) uj señora jina kanku. Chay señoraqa iglesiaman riytapuni yachan, uj hermanotataj nisqa: “Tata curayku engañawayku chayqa, paychá juchayoj, mana noqaykuchu”, nispa. Noqanchejqa mana paykuna jina kayta munasunmanchu (Pro. 1:32; 27:12).

8. ¿Imataj yanapawasun yachayta japʼinapaj?

⁸ Chayraykuchá Bibliaqa niwanchej amaña mana yachayniyojkuna kananchejta. Astawanqa kayta yuyaychawanchej: “Qankunaqa wiñay tukusqa runas jina piensaychej”, nispa (1 Cor. 14:20). Bibliaj yuyaychaykunasninman jina kausakuspa yachayniyojman tukunchej. Pisimanta pisi noqanchejpuni reparanchej, chay yuyaychaykunaqa mayta yanapawasqanchejta imatapis allinta ajllanapaj, problemasmantapis karunchakunapaj. Allin kanman sapa ujninchej qhawarikunanchej maykamañachus ñauparishasqanchejta. Ichapis unaytaña Bibliata estudiashanki, reunionesmanpis rishanki, manarajtaj Jehovaman kausayniykita qopunkichu, nitaj bautizakunkirajchu. Jina kajtenqa imaraykuchus mana chayta ruwasqaykipi piensariwaj. Bautizasqaña kanki chaytaj, ¿aswan sumajtañachu predicayta, yachachiytapis yachanki? Imatachus ajllasqayki, ¿sutʼitachu rikuchin Bibliaj yuyaychaykunasninman jina ruwasqaykita? ¿Jesús jinachu wajkunawan kanki? Sichus reparakunchej imapipis mejorananchej kasqanta chayqa, Jehová imastachus yuyarichiwasqanchejta sumajta uyarina. Chaykunaqa ‘mana yachayniyojta yachayniyojman tukuchin’ (Sal. 19:7).

9. ¿Imaynatataj “wajkunata asipayajkuna” yachayta mana uyarejman tukunku?

⁹ ‘Wajkunata asipayajkunapis’ Diospa yachayninta mana uyarejman tukojkunallataj kanku. Wakin kutisqa ajina runasta predicacionpi tarinchej. Paykunaqa wajkunamanta burlakuspa gustachikunku (Sal. 123:4). Bibliaqa nerqañapuni qhepa pʼunchaykunapeqa ashkha asipayajkuna kanankuta (2 Ped. 3:3, 4). Lotpa tolqasnin jina, kay tiempomanta wakin runasqa mana Diosta kasukunkuchu (Gén. 19:14). Ashkhasqa Bibliaj yuyaychaykunasninman jina kausakojkunata asipayanku. Chay asipayajkunaqa “sajra imasta munapayasqankuta” qhatinku (Jud. 7, 17, 18). Diospa contranta oqharikojkuna, Jehovata mana uyariyta munaj runaspis, Biblia nisqanman jinaqa ajinapuni kanku.

10. Salmo 1:1 nisqanman jina, ¿imatataj ruwasunman mana “wajkunata asipayajkuna” jina kanapaj?

¹⁰ ¿Imatá ruwasunman mana “wajkunata asipayajkuna” jina kanapaj? Ama masichakunachu tukuy imamanta quejakojkunawan (Salmo 1:1 leey). Chayqa niyta munan Diosta wasanchajkunaj nisqankuta mana uyariy, nitaj leey. Mana allinta qhawarikuspaqa facilta imamantapis thutuyta qallarisunman, iskayrayasunmantaj Jehovamanta, llajtannejta imastachus kamachiwasqanchejmantapis. Mana chaykunata ruwanapajqa kay tapuykunapi piensarina: “Mosoj sutʼinchaykuna chayri mosoj kamachiykuna kajtin, ¿chay ratochu nini imitapis mana allin kasqanta? ¿Yachasqachu kani ñaupajman apaj hermanospa pantasqasninkuta qhawayman?”. Chay imasta ruwashasqanchejta reparakuspa chay rato cambiasun chayqa, Jehová mayta kusikonqa (Pro. 3:34, 35).

11. ¿Imaynatataj Jehovaj yuyaychaykunasninta “wampu runas” qhawanku?

 ¹¹ ‘Wampu runaspis’ yachayta qhesachallankutaj. Paykunataqa wampus nikun Diospa kamachiykunasninman jina mana kausakuyta munasqankurayku. Diospa nisqanman jina ruwanankumantaqa imachus paykunaman allin rijchʼan chayman jinalla ruwanku (Pro. 12:15). Paykunaqa ninku mana Jehová kasqanta, Jehovamanta yachay jamushajtinpis (Sal. 53:1). Paykunawan predicacionpi tinkojtinchej, ashkha kutispeqa Bibliaj kamachiykunasninman jina kausakusqanchejmanta qhawarawanchej. Jinapis allinta kausakunanchejpajqa ni imata ruwayta atinkuchu. Biblia nin: “Wampu runaqa mana cheqa yachayta taripayta atinchu, llajtaj punkunpeqa ni ima parlanan kanchu”, nispa (Pro. 24:7). Wampusqa mana ima allintapis ninkumanchu. Chayraykuchá Jehovaqa niwanchej: “Mana yuyayniyoj runamanta karunchakuy”, nispa (Pro. 14:7).

12. ¿Imataj yanapawasunman mana wampus jina ruwanapaj?

¹² Noqanchejqa mana Jehovaj yuyaychaykunasninta chejnikojkuna jinachu kanchej. Manaqa imaynatachus Dios yuyasqanta, tukuy leyesnintapis munakuyta yachakunchej. Astawan munakunapajtaj kikinchasunman kasukojkunata, mana kasukojkunatapis imaynachus risqanta. Ñaupajtaqa tʼukurina imaynachus wampusta risqanpi. Paykunaqa Jehovaj sumaj yuyaychaykunasninta qhesachanku, chayraykutaj imaymana problemaspi rikukunku. Tʼukurinallataj kausayninchejpi. Noqanchejqa Diosta kasukusqanchejrayku aswan allinta kausakunchej (Sal. 32:8, 10).

13. ¿Jehová pitapis obliganchu sumaj yuyaychaykunasninta japʼikunanpaj?

¹³ Jehovaqa tukuyman yachayta qoyta munan, nitaj pitapis obliganchu japʼikunanpaj. Chaywanpis sutʼita nin yachayninta mana japʼikojkunawan imachus kananta (Pro. 1:29-32). Pikunachus Jehovata mana kasukuyta munankuchu chaykunaqa, ‘ajinata ruwasqankupi wananqanku’. Tiemponmanqa mana kasukusqankurayku kausayninkupi llakiylla, problemaslla kanqa, chaymantataj chinkarparichisqa kanqanku. Pikunachus Jehovaj sumaj yuyaychaykunasninta uyarejkunaman, chayman jina kausakojkunamantaj Jehová kayta nin: “Pichus noqata uyariwajqa ni imata manchachikuspa kausakonqa, manataj llakikonqachu ima desgracia qhatirinanmantapis”, nispa (Pro. 1:33).

14, 15. ¿Imatá yachakunchej Proverbios 4:23 versiculomanta?

¹⁴ Diospa yachayninman jina kausakoyqa allinninchejpajpuni. Yachakunchej jina, Jehovaqa sumaj yuyaychaykunasninta tukuy tarinanchejpaj jina churan. Proverbios libropitaj chayta tarinchej. Chaypeqa tukuy tiempomanta runaspaj sumaj yuyaychaykuna tiyan, chayman jina ruwajtinchejtaj aswan allinta kausakunchej. Chay sumaj yuyaychaykunamantataj tawallata qhawarina.

 ¹⁵ Sonqonchejta waqaychana. Bibliaqa nin: “Chay tukuy imasmanta nisqaqa, sonqoykita aswan allinta waqaychay, sonqoykimantamin kausay juturis phullchimun”, nispa (Pro. 4:23). Aycha sonqonchejta cuidananchejpajqa sumajta alimentakunanchej tiyan, ejerciciosta ruwananchej tiyan, nitaj ima viciosmanpis qokunanchejchu tiyan. Sonqonchejta waqaychanapajpis ajinallatataj ruwana. Sapa día Diospa Palabranwan alimentakuna, reunionespaj preparakuna, chaykunaman ama faltakunachu, comentanapunitaj. Chantapis predicacionman rinapuni, chayqa ejerciciosta ruway jina. Imachus yuyayninchejta chʼichichan chaykunamanta karunchakuna: Khuchichakuy imaswan kusirikuymanta, mana allin amigoswan masichakuymantapis, chaykunaqa vicios jina kankuman.

16. ¿Imaynatataj Proverbios 23:4, 5 versiculospi yuyaychasqan mayta yanapawanchej?

¹⁶ Kapuwasqanchej imasllawan sonqo juntʼasqa kana. Bibliaqa kayta yuyaychawanchej: ‘Ama qhapaj kayta maskʼaspalla puriychu. Chay qhapaj kayqa ujtawan qhawarinaykipaj niña kanqachu, lijrachakuytawan águila jina patata phawarispa chinkariponqa’, nispa (Pro. 23:4, 5). Kapuwasqanchej imastaqa facilta pierdesunman. Jinapis kay tiempopeqa qhapajkunajtapis wajchaspatapis yuyayninkoqa qolqeta ganayllapiña kashan. Paykunaqa usqhayllata qhapajyayta munasqankurayku juchata ruwanku. Chayrayku mana allinpaj qhawasqachu kanku, wajkunawan phiñanakunku, onqoykunku ima (Pro. 28:20; 1 Tim. 6:9, 10). Yachayniyoj kaytaj yanapawanchej qolqemanta maychus kajllata yuyanapaj. Chaytaj yanapawanchej mana imatapis munapayanapaj, imachus kapuwasqallanchejwan sonqo juntʼasqa, kusisqataj kanapaj (Ecl. 7:12).

17. Proverbios 12:18 nisqanman jina, ¿imatataj ruwasunman ‘yachayniyoj runa’ jina parlanapaj?

¹⁷ Niraj parlashaspa tʼukurina. Mana allinta qhawarikuspaqa parlasqanchejwan wajkunaj sonqonkuta mayta nanachisunman. Biblia nin: “Mana allinta yuyaychakuspa parlarpareyqa espadaj tʼojsisqan jina. Yachayniyoj runaj parlasqantaj sanoyachin”, nispa (Pro. 12:18). Ama wajkunaj pantasqankumanta parlaspa purinachu, ajinamanta tukuywan allinta apanakusun (Pro. 20:19). Parlasqanchejwan wajkunata kallpachanapaj, nitaj sonqonkuta nanachinapajqa, Bibliaj nisqasninta sonqonchejman juntʼachina (Luc. 6:45). Bibliaj yuyaychaykunasninpi tʼukurejtinchej, yachaywan parlasqanchejqa yaku jina wajkunata frescarenqa (Pro. 18:4).

18. ¿Imaynatá Proverbios 24:6 yanapawanchej predicaypi, Bibliamanta yachachiypi ima allin rinawanchejpaj?

 ¹⁸ Jehovaj llajtan kamachiwasqanchejta kasukuna. Bibliaqa kay sumaj yuyaychayta qowanchej: “Allinta yuyaychachikusparaj guerramanqa yaykuy. Ashkha yuyaychajkuna kajtenqa ima ruwayllapis allin llojsin”, nispa (Pro. 24:6). ¿Imaynatataj chay yuyaychayman jina ruway yanapawanchej predicaypi, Bibliamanta yachachiypipis allin rinawanchejpaj? Munasqanchejman jinalla predicanamanta chayri yachachinamantaqa, kallpachakuna sumaj yuyaychayta japʼisqanchejman jina ruwanapaj. Chaytataj reunionesninchejpi japʼinchej, chaykunapeqa mayta yachakusunman discursosmanta, hermanosninchej demostracionesta ruwasqankumantapis, chaykunaqa Bibliaman jina kashanku. Chantapis Diospa llajtanqa orqhollantaj publicacionesta, videostapis. Chaykunataj runasta yanapan Bibliata entiendenankupaj. ¿Yachanchejñachu chay yanapasta sumajta apaykachayta?

19. ¿Imatá niwaj Jehovaj qosqan yachaymanta? (Proverbios 3:13-18).

¹⁹ (Proverbios 3:13-18 leey). Diospa Palabranpi sumaj yuyaychaykuna kasqanmanta maytapuni agradecekunchej. Mana chay yuyaychaykuna kajtenqa imachus noqanchejwan kanmanpis. Kay yachaqanapeqa Proverbios libromanta wakin sumaj yuyaychaykunata yachakunchej. Jehovamanta jamoj sumaj yachayqa mana Proverbios librollapichu kashan, manaqa tukuynin Bibliapi. Allin kanman Diospa yachayninman jinapuni kausayninchejpi imatapis ruwananchej. Kay mundomanta runas imatapis yuyachunku Diospa yachayninmanta. Noqanchejqa sutʼita yachanchej ‘yachayman chʼipasqa kajkunataqa kusisqa kasqankuta ninankuta’.