Jehová Diospa Palabranqa kawsayniyuq

Tito, Filemón, Hebreos, cartasmanta, wakin allin yachachiykuna

KAY 61 watapi, Pablo, Romapi ñawpaq kutita wisqʼasqankumanta kacharichisqa karqa. Chaymanta pisi tiemponman Creta islamanta qutuchakuykunata waturiq rirqa. Chaypi imaynachus qutuchakuykuna kachkasqanta reparaspa, Titota chaypi hermanosta astawan kallpachananpaq qhipakunanta nirqa. Chaymanta qhipanman Pablo —ichapis Macedoniamanta—, Titoman imaynatachus ruwanasninta juntʼananpaq, yuyaychaykunata qillqarqa. Chantapis chay qillqasqanpi, Pabloqa, Titota may allinta ruwachkasqanta nirqa.

Pablo chaymanta aswan ñawpaqta —kay 61 watapi wiskʼasqa kasqanmanta manaraq kacharichisqa kachkaspa—, amigon Filemonman juk cartata qillqarqa, paytaq Colosas qutuchakuymanta karqa, chay qillqasqanpiqa paymanta juk yanapata mañarikurqa.

Kay 61 watallapitaq, Pablo, Judeapi kawsakuq hermanosman qillqarqa, chay cartapitaq, cristianosman yachachikusqanqa, judiospa yachachiyninkumanta, aswan patapi kasqanta rikuchirqa. Kay kimsa cartaspiqa —Tito, Filemón, Hebreos—, ñuqanchikpaq may sumaq yuyaychaykuna kachkan (Heb. 4:12).

DIOSTA YUPAYCHAYPI SUMAQTA SAYALLAYCHIKPUNI

(Tito 1:1–3:15)

Pablo, Titota imaynatachus, ‘sapa llaqtapi anciano nisqa kuraqkunata churananmanta’ niytawan, jinata yuyaychallantaq: “[Mama kasukuqkunata] sinchʼita kʼamiy, creeyninkupi paykuna allin kanankupaj” nispa. Chantapis Cretamanta qutuchakuykunata jinata kʼamirin: ‘Mana chiqan kaqmanjina kawsaytaqa qhisachaychik, chiqanta ruwaspataq’ kawsaychik, nispa (Tito 1:5, 10-13; 2:12).

Chantapis Pablo, Cretamanta hermanosta Diosta yupaychaypi allin kallpachasqa kanankupaq yuyaychan, chantá Titota nin: “karunchakuy: Wampu churanakuykunamanta, Moisespa leynin jawa churanakuymanta ima,” nispa (Tito 3:9).

Bibliamanta tapuykunapaq kutichiykuna:

1:15, MOSOJ TESTAMENTO. ¿Imaynataq “llimphuspajqa tukuy ima llimphullataj” kanman, chantá “chʼichi sonqo kajkunapaj, mana creejkunapaj imaqa” mana jinachu kanman? Chayta yachanapaq ñawpaqtaqa, “tukuy ima” nispa, imatachus ninayasqanta sumaqta entiendenanchik tiyan. Pabloqa mana, Diospa Palabran imataschus juchachasqanmantachu parlachkarqa, manaqa sapa juk cristiano Bibliamanta yachakusqanmanjina, imatachus akllayta atisqankumanta parlachkarqa. Chantá pikunachus Diospa, kamachiyninmanjina, munayninmanjina, yuyaqkunaqa llimphu kanku, chaywanpis mana Diospa munayninmanjina yuyaqkunapaqqa mana jinachu, conciencianku chʼichi kasqanrayku. *

3:4,5. ¿Imaynatataq akllasqa cristianos “salvasqa kanku, pay espíritu santoniqta mayllasqanrayku”, ‘musuqyachisqataq’ kanankupaq? ‘Paykunaqa mayllasqa kasqankurayku salvasqa’ kanku, nisunman Dios paykunata Jesuspa may valorniyuq yawarninwan, mayllarqa, llimphucharqa ima. Chantá ‘espíritu santoniqta musuq kawsayta’ japʼinku, imaraykuchus paykunaqa Diospa espiritunniqta akllasqa kanku, chayrayku “mosoj” kanku (2 Cor. 5:17).

Ñuqanchikpaq allin yachachiykuna:

1:10-14; 2:15. Ancianosqa, qutuchakuypi mana allin ruwaykuna rikhuriptin, mana manchachikuspa imatapis allinchananku tiyan.

2:3-5. Hermanas iñiyninkupi sinchi sayasqa kaqkunaqa, ñawpa tiempomanta hermanasjina “Diospi creejkunajina kawsachunku. Ama cuento qʼepis nitaj machakojkuna kachunkuchu, manachayqa  allin kajta yachachejkuna” kachunku. Ajinamanta qutuchakuymanta, “sipas warmista”, yuyaychasqanku sumaqta yanapanqa.

3:8, 14. ‘Allin imaspipuni yuyayninchikta’ churayqa may allin, imaraykuchus jinamanta Diosta yupaychaypi allin ruwasqasninchik rikukunqa, chantapis kay pachap yuyayninmanta karunchasqa kasun.

‘MUNAKUSQANRAYKU KʼAMIRIRQA’

(File. 1-25)

Pabloqa, Filemón Diosta ‘munakusqanta, tukuy sunqu [...] Jesuspi iñiyta churasqan’ ima, may allin kasqanta nirqa. Chantapis Pablo “kusisqa, sonqo juntʼasqataj” kachkarqa, Filemón cristiano hermanosninta mayta kallpachasqanrayku (File. 4, 5, 7).

Pabloqa, Onésimo chʼampayninmanta parlaspa, Filemonta mana imatapis kamachinchu, manaqa, ‘munakuypi’ kʼamirin, chay ruwasqantaq qutuchakuymanta ancianospaq, sumaq yachachiy. Chantapis nirqa: “Kayta qhelqamuyki, yachaspa kasukoj kasqaykirayku, kay nisusqaymantapis astawanraj ruwanaykita” yachani, nispa (File. 8, 9, 21).

Bibliamanta tapuykunapaq kutichiykuna:

9-11, 18. ¿Imaraykutaq Onésimo, ñawpaqta “ni imapaj walej” runa karqa, chantá imaynamantataq ‘waliq runaman’ tukurqa? Onesimoqa mana wata runa kayta munarqachu, chayrayku Colosaspi Filemonpa wasinmanta, Romaman ayqirqa. Chantá Onesimoqa ichapis Filemonmanta qullqita suwakunman karqa, imaraykuchus 1.400 kilometrosta (900 millas) Romakama rirqa. Onesimoqa ajinata ruwasqanrayku, Filemonpaq “ni imapaj walej runa” karqa. Chaywanpis Pabloqa, Romapi Onesimota cristianoman tukunanpaq yanaparqa. Diospa yupaychaq runaman tukuspataq, kay wata runaqa —ñawpaqtaqa “ni imapaj walej runa” kasqanmanta— “walej” runaman tukurqa.

15, 16. ¿Imaraykutaq Pablo, Filemón, wata runan Onésimota mana kacharinanta mañarqachu? Imaraykuchus Pabloqa, ‘Diospa Reinonmanta, Señor Jesucristomantawan yachachiypi’, astawan llamkʼayta munarqa. Payqa mana runaspa chʼampayninman chhapukuyta munarqachu, nitaq wata runaspa chʼampayninkumanpis (Hech. 28:31).

Ñuqanchikpaq allin yachachiykuna:

1, 2. Filemonpa, wasinpi Diosmanta yachakunankupaq tantakuq kanku. Chayrayku may sumaqpuni willayman lluqsinapaq wasinchikpi tantakuy ruwakusqanqa (Rom. 16:5; Col. 4:15).

4-7. Ñawpaqtaqa ñuqanchik, pikunachus iñiypi, munakuypi ima, ñawpaqta apaq hermanosninchiktaqa, may allinta ruwachkasqankuta ninanchik tiyan.

15, 16. Filemonjina chʼampaykunamantaqa, mana anchata llakikunanchikchu tiyan. Imaraykuchus aswan qhipaman allin ruwaykunas rikukunman, imaynatachus Onesimopis cristianoman kutirqa.

21. Pabloqa, Filemón, kamachin Onesimota pantasqanmanta perdonananta suyarqa. Chayrayku ñuqanchikpis kikillantataq hermanosninchik, contranchikta juchallikuptinku perdonananchik tiyan (Mat. 6:14).

“ÑAWPAJMAN RINA WIÑAY TUKUSQA KANANCHEJKAMA”

(Heb. 1:1–13:25)

Pabloqa, Moisesman Leyta qukusqanmanta kasukuymantaqa Jesuspa wañusqanpi iñiyta churay astawan allin kasqanta rikuchin. ¿Imarayku? Imaraykuchus Jesús cristiano religionta qallarichirqa, sumaq sacerdote karqa, wakkunarayku wañurqa, musuq tratota ima, ruwarqa, chayrayku (Heb. 3:1-3; 7:1-3, 22; 8:6; 9:11-14, 25, 26). Kayta hebreo hermanos yachasqankuqa, paykunata judíos qhatiykachaptinku, sinchita sayanankupaq yanaparqa. Chantapis Pabloqa, hebreo hermanosninta jinata kallpachan: “Ñawpajman rina,wiñay tukusqa kananchejkama”, nispa (Heb. 6:1).

Pabloqa cristianos kaqkunaman iñiyniyuq kay may allinpuni kasqanta rikuchin, jinata nispa: “Mana [iñiyniyuqqa], mana atinchejchu Diospa ñawpaqempi allimpaj qhawasqa kayta” nispa. Chantá nillantaq: “Pacienciawan ñawpajllamampuni tʼijunachej, Dios churapuwarqanchej, chay ñanta”, iñiywantaq, nispa (Heb. 11:6; 12:1).

Bibliamanta tapuykunapaq kutichiykuna:

2:14, 15. Satanás ‘wañuypa atiyninta japʼin’ chayqa, pitachá munan chayta, ima ratullapis, ¿wañuchiyta atinmanchu? Mana.  Chaywanpis Supayqa Edenpi llullakuyta qallarisqanmantapacha kunankama may chhika runasta llullakuyninwan wañuyman chayachin. Chantá chay llullakusqanman Adán jukchaykukusqanrayku, tukuy wawasninman juchata, wañuyta ima, saqiwanchik (Rom. 5:12). Chantapis kay pachapi Supaywan jukchakuqkunaqa, Diosta yupaychaqkunata qhatiykachanku, wakinkunataqa Jesustajina wañuchinku. Chayqa mana ninayanchu Satanás pitachus munasqanta wañuchiyta atisqanta. Jina atiyniyuqchus kanman chayqa, unayñachá Diospa kamachisninta tukuchinman karqa. Chantapis Jehovaqa, llaqtanta Satanasmanta jarkʼachkan, manataq chinkachinanta saqinqachu. Chaywanpis Diosninchik wakin hermanosninchikta Supay wañuchinanta saqiptinpis, paypi ñuqanchikqa atienekunchik, imaptinchus pisimantawan tukuy ñakʼariymanta kacharichiwasun.

4:9-11. ¿Imaynatataq ‘Diospa samarichinanman yaykunchik’ ? Diosninchikqa qanchis kaq pʼunchaypi tukuy imata ruwasqanmanta samarikurqa, chantapis, kay jallpʼapaq, runaspaq ima, munaynin juntʼakunanpipuni atienekurqa (Gén. 1:28; 2:2, 3). Ñuqanchik chay ‘samarikuyman yaykunchik’ munayninchikta qhisachaspa, Dios imatachus salvakunanchikpaq churasqanpi japʼikuspataq. Jehovapi iñiyninchikta churayqa, ninayan munayninchikta qhisachaspa, Churinta kasukuy, jinamanta sapa pʼunchay Diospa tʼinkanta japʼispa samarikuyta, kusisqa kayta ima, tarinchik (Mat. 11:28-30).

11:10, 13-16. ¿Ima “llajtata” Abraham suyachkarqa? Mana kay jallpʼapi llaqtatachu suyachkarqa, manaqa Jesucristowan 144.000 janaqpachamanta kamachimuqkuna llaqtata suyachkarqa. Chantapis paykunata “santo kaj llajtata, Mosoj jerusalen[...]”, nisqa sutichakullantaq (Heb. 12:22; Apo. 14:1; 21:2). Abrahamqa Diospa churasqan Reino kamachimuyninpi kawsayta, mayta suyachkarqa.

12:2 NM. ¿Ima ‘kusiytaq’ Jesuspa ñawpaqinpi churasqa karqa, chayraykutaq ‘kurkupi ñakʼariyta muchunanpaq’? Payqa kusikurqa, imatachus willayninwan tarinanmanta, Jehovap sutin llimphuchasqa kananmanta, Jehovap kamachiynin jatunchasqa, runastataq wañuymanta kacharichinanta ima. Chantapis Jesusqa jatun tʼinkata nisunman pay Kamachiq kananta, runasrayku Kuraq kaq Sacerdote kananta ima, may sumaqpaq qhawallarqataq.

13:19, 20. ¿Imaraykutaq nikun, musuq trato “wiñaypaj” kasqanta? Qhawarina kimsaniqmanta: 1) mana jaykʼaq wak trato cuentanmanta ruwakunqañachu; 2) chay ruwakusqantaq wiñaypaq kanqa, 3) ‘wak ovejasmanta’ kaqkuna, Armagedón pasasqanmantapis chay musuq tratorayku achkha tʼinkakunata japʼillanqankupuni (Juan 10:16).

Ñuqanchikpaq allin yachachiykuna:

5:14. Ñuqanchikqa, Diospa Palabranmanta yachakunallanchikpuni tiyan, chaymanjinataq kawsananchik tiyan, jinata ruwasun chayqa: ‘Yachasqa kasun imachus allin, imataqchus mana allin kasqanta, reparanapaq’ (1 Cor. 2:10).

6:17-20. Dios imatachus ruwasaq nispa jurasqanpi, mana iskaychakuspa suyakuchkanchik chayqa, mana chiqa kaq ñanmanta karunchakusunchu.

12:3, 4. Maypachachus qhatiykachawaptinchik, chayri churanakuwaptinchik ima, ‘ama llawchʼiyanachu nitaq sunqunchikpi qʼinaqakunachu’. Astawanqa wiñay tukusqa runas kanapaq kallpakuna, chayrayku ‘yawarqa jichʼanakamapis’ nisunman wañuykamapis sinchita sayanapaq sumaq wakichisqa kana (Heb. 10:36-39).

12:13-15. Mana saqinachu, ima ‘jaya sunqu yuyaypis saphi jina pʼutumunanta’, nisunman mana pipis imaynatachus qutuchakuy apaykachakusqanmanta saqrata parlananta, imaraykuchus kayqa ‘chakinchikpaq allin ñanta ruwakuqta mana saqiwasunchu’.

12:26-28. Kay ‘kuyuq imas ruwasqaqa’, mana Diospa ruwasqanchu —kay saqra pacha, saqra ‘cielopiwan’— mayqinkunachus thuñisqa kanqanku. Chay thuñikuynin chayamuptintaq, “imachus mana kuyuchisqa kayta atin” chaylla qhipakunqa, nisunman Diospa Reinon, chay Reinoman japʼikuqkuna ima. Chayrayku may allinpuni sunqu kʼajaywan Diospa Reinonmanta willay, jinallataq Diospa kamachisqanmanjina kawsaypis.

13:7, 17. Kay kʼamiyta sumaqpaq japʼikusqanchikqa qutuchakuypi ñawpaqta apaqkunata tukuy sunqu kasukunapaq, chantapis astawan qutuchakuypi yanapanapaq, tanqawasun.

[Sutʼinchaynin]