“[Jehová] Diospa angelnenqa Diosta manchachikojkunaj muyuyninkupi jaraykukuspa” kachkan

Christabel Connell kawsayninmanta willariwanchik

Christopher tapuykunasninman kutichispa, ni mayqinniyku reparasqaykuchu chaypi anchataña qhipaykukusqaykuta, manallataq Christopher sapa rato ventanamanta qhawasqantapis reparasqaykuchu. Ripunaykupaqña kachkaptiykutaq, juktawan ventanamanta qhawarispa niwarqayku: ‘Manaña pipis jawapi kanchu, kunanqa ripuyta atillankichikña’, nispa. Maypichus bicicletasniykuta saqirqayku chaykama pusawarqayku, chaymanta, wak kutikama niwarqayku. ¿Pikunatataq rikurqarí? ¿Imaptintaq astawan ñawpaqta lluqsinayku mana allinchu karqa?

SUTIYQA Christabel, 1927 watapi, Sheffield llaqtapi nacekurqani (soltera apellidoyqa Earl). Segunda guerra mundial nisqapi, juk bomba wasiykuta thuñisqanrayku yachaywasipi yachakuyta tukunaypaq, abuelaypa wasinman kachawarqanku. Chaypitaq católico escuelaman yaykurqani, monjastataq sapa kuti tapuq kani: “Imaraykutaq kay Jallpʼapi saqra ruwaykuna kan”, nispa. Chaywanpis, paykuna, wak religionniyuq kaqkunapis, mana sumaqtachu tapuyniyman kutichiwarqanku.

Segunda guerra mundial nisqa tukukusqantawantaq, enfermera kanaypaq estudiarqani. Chaymanta, Londres llaqtaman, Hospital Paddington nisqapi llamkʼanaypaq ripurqani, chay llaqtapitaq astawan saqra ruwaykuna juntʼa karqa. Juknin kuraq hermanoy, Corea suyuman jatun maqanakuypi maqanakuq ripusqantawan, Hospitalmanta jawapi iskay runasta mayta maqanakuqta rikurqani. Chantá, juknin kaq chay maqanakusqankumanta ciego qhipakurqa, manataq pipis yanaparqachu. Chay kutispi layqaspa tantakuyninkuman riyta qallarirqani, mamaytaq ñuqawan riq. Chaypipis imaraykuchus saqra ruwaykuna kasqanta, manallataq yacharqanichu.

Bibliamanta yachakuyta qallarini

Kuraq hermanoy Johnqa, Jehovamanta sutʼinchaq karqa, juk pʼunchaytaq wasiyman jamuspa, tapuriwarqa: “¿Imaraykuchus saqra ruwaykuna kasqanta yachankichu?”. Ñuqataq, “mana” nirqani. Chantá, Bibliapi Apocalipsis 12:7-12 pʼitista ñawiripuwarqa. Chaymantaraq; Satanás, supaykuna ima, kay Jallpʼapi saqra ruwaykunamanta juchayuq kasqankuta yacharqani. Pisi tiemponmantaq, hermanoy niwasqanmanjina, Jehovamanta sutʼinchaqkunawan, Bibliamanta yachakurqani, runasta manchikusqayraykutaq mana bautizakurqanichu (Pro. 29:25).

Hermanay Dorothypis, Jehovamanta sutʼinchaqña kasqa. Payqa, Rill Robertswan casarakunanpaq parlasqaña karqa, 1953 watapitaq Nueva York llaqtapi, achkha suyuspaq jatun tantakuymanta chayamuptinku, Bibliamanta yachakusqaytaña nirqani. Billtaq tapuriwarqa: “¿Tukuy pʼitistachu Bibliaykipi maskʼarqanki? ¿Kutichiykunasninta libroykipi raqharqankichu?”, nispa. Mana niptiytaq, niwarqa: “¡Jina kaptin mana allintachu yachakurqanki! Chay hermanata riy maskʼamuy, watiqmanta yachachisunanpaq”, nispa. Chay tiempopi supaykuna, qhatiykachawayta  qallarirqanku. Yuyarikunitaq, supaykunamanta jarkʼanawanpaq Jehovamanta yanapata mañakusqayta.

Escocia, Irlanda suyuspi, precursorajina llamkʼani

Chantá, enero 16 pʼunchaypi, 1954 watapi bautizakurqani, enfermerajina llamkʼayniyta mayo killapi saqipuspataq, junio killapi precursorajina llamkʼayta qallarirqani. Pusaq killanmantaq, Escocia suyuman, Grangemouth llaqtaman, precursora especialtajina kachawarqanku. Chaypiqa, Jehovap angelesnin, ‘muyuyniypi jaraykukuspa’ jarkʼachkawasqankuta repararqani (Sal. 34:7).

Chantá 1956 watapi, iskay hermanastawan Irlanda suyuman, Galway llaqtapi willamunaykupaq kachawarqayku. Ñawpaq pʼunchay willaq lluqsispataq, juk curap punkunta takarqani, juk ratonmantaq policía chayamuspa, ñuqata, compañerasniyta ima, comisariaman apawarqayku. Sutiykuta, maypichus tiyakusqaykuta ima tapuwasqaykutawantaq, telefonopi parlaq rirqa. Chantá: “Arí padre yachaniña maypichus tiyakusqankuta”, nispa niqta uyarirqayku. ¡Chay cura payta kachamusqa! Mayqin wasipichus tiyakuchkarqayku chay wasiyuqtapis wikchʼunawaykuta nisqanku, chayrayku sucursalqa, chay lugarmanta ripunaykuta niwarqayku. Chantá maymantachus tren lluqsiq, chayman 10 minutos qhipata chayarqayku, chaywanpis trenqa chayllapiraq kachkasqa, imaraykuchus juk runa trenta suyachichkawasqayku chaymanta ripunaykuta munaspa. Galway llaqtapiqa, ¡kimsa semanallataraq kachkarqayku!

Chaymantá, Limerick llaqtaman kachawarqayku, chaypipis achkha runas católico religionniyuq karqanku. Wakin runastaq tantaykukuspa asipayawaq kayku, chayrayku achkha runasqa punkuta kicharinawaykupaq, manchachikuq kanku. Astawanpis, Cloonlara llaqtapi, juk wata ñawpaqta, juk hermanota siqʼuykusqanku. Chayrayku Christopherta riqsispa kusikurqayku, pimantachus qallariypi parlarqani, imaptinchus tapuykunasninta kutichinaykupaq wasinman kutinaykuta niwarqayku. Wasinman kutisqaykutawantaq, juk cura wasinman yaykumuspa, wikchʼunawaykuta nirqa, Christophertaq kutichirqa: “Kay sipaskunataqa ñuqa waqyarirqani, astawanpis punkuyta takamurqanku niraq wasiyman yaykumuchkaspa. Qamrí mana wakyarisqachu kanki, nitaq punkutapis takamunkichu”. Jinata nisqanmanta, curaqa phiñasqa ripurqa.

Ñuqaykuqa, mana yacharqaykuchu, chay cura achkha runaswan jawapi suyachkawasqaykuta. Christopher, cura mana allintachu ruwanawaykuta yachasqanrayku, qallariypi nirqanijina, chay runas ripunankuta suyarqa, chaymantaraq ripuqta saqiwarqayku. Tiempo pasasqanmajinataq, payta, familianta ima, chay llaqtamanta wikchʼusqankuta, Inglaterramantaq ripusqankuta yacharqayku.

Galaadman waqyariwanku

Nueva York llaqtapi, 1958 watapi, achkha suyuspaq jatun tantakuy, “Voluntad Divina” nisqa sutiwan ruwakunan kachkarqa, ñuqataq chayman rinaypaq wakichikuchkarqani, jinallapi clase 33 Galaad nisqaman waqyariwarqanku. Chayrayku chay tantakuy tukukusqantawan, manaña wasiyman kutipurqanichu, imaptinchus Collingwood llaqtaman kachawarqanku, 1959 watapi 33 clase nisqa qallarinankama. Chantapis chay achkha suyuspaq jatun tantakuypiqa, Eric Connellwa riqsinakurqayku. Payqa 1957 watapi Bibliamanta yachakusqa, 1958 watapitaq precursorjina llamkʼayta qallarisqa. Chay jatun tantakuymanta qhipaman Eric Connellqa, Canadapi, Galaadpi ima kachkaptiy, sapa pʼunchay qillqamuwaq. Galaadpi misionerapaq yachakuyta tukusqaytawantaq, ¿imataq ñuqaykuwan kanman karqarí?

Galaadpi yachakusqaymanta mayta kusikuni. Dorothy, qusan ima, clase 33 nisqallapitaq karqanku. Hermanaytawan qusantawan, Portugal suyuman kacharqanku, ñuqatataq Eileen Mahoneywan Irlanda suyuman kachawarqanku. ¡Hermanaytawan mana kachawasqankumanta, llakisqa sientekurqani! Juknin yachachiwaqniykuta tapurqani, imatachus mana allinta ruwasqayta, paytaq niwarqa: “Mana; qamllataq niwarqayku compañerayki Eileenwan may suyullamanpis kachawayku nispaqa”, nispa. Chayraykutaq Irlanda suyuman rillarqayku.

Irlandaman kutini

Chantá 1959 watapiqa, Dún Laoghire qutuchakuypi qhipakuni. Chaypaqqa, Eric, Inglaterraman kutimurqaña, qayllanpi kasqaymantataq kusisqa kachkarqa. Paypis misionero kayta munarqa, chayrayku jinata yuyarqa: “Irlandaman  misionerosta kachachkallankupuni chayqa, ñuqapis jaqayman willaq risaq”, nispa. Chaymanta, Dún Laoghire qutuchakuyman jampurqa, 1961 watapitaq casarakurqayku.

Chaymanta, suqta killanman, Ericqa, motopi urmaspa, umanta laqrarpakusqa, doctorestaq kawsanantachus chayri wañupunantachus, mana yacharqankuchu. Kimsa semanatataq hospitalpi qhipakurqa, wasiypitaq allinyakunankama phichqa killata qhawarqani. Ñuqataq atisqaymanjina runaman willallarqanipuni.

Chantá 1965 watapi, Sligo llaqtaman, juk qutuchakuyman kachawarqayku, chaypitaq pusaq hermanoslla karqanku. Chay llaqtataq mama quchap kantunpi kachkan. Kimsa watanmantaq, Londonderry llaqtaman juchʼuy qutuchakuyman kachawarqayku. Chantá juk pʼunchay, willaq risqaykumanta kutimuspa, calleykuta alambrewan wisqʼasqata tariparqayku. Imaptinchus Irlanda suyupi, the troubles (chʼampaykuna) tiempo qallarirqa. Achkha waynasqa, autosta ruphachichkarqanku. Chay llaqtaqa iskayman tʼaqakurqa: jukkuna protestantesman, jukkunataq catolicosman, chayrayku juk ladomanta wak ladoman pasayqa manchachikunapaqjina karqa.

Sinchi maqanakuy tiempopi, kawsakuyku, willaykutaq

Chaywanpis tukuyniqman willaq rirqayku. Chay kutispipis ángeles jarkʼachkawasqaykuta reparallarqaykutaq. Chantapis, willachkaptiyku chʼampay rikhuriptinqa, chaymanta usqhayta ripuq kayku, manaña ima chʼaqwa kaptintaq kutillaqtaq kayku. Juk kuti mayniqpichus tiyakuq kayku chayniqpi, chʼaqwa rikhurirqa. Juk wasipi pinturata vendeq kanku chay, ninawan lawraykusqanraykutaq, lawrachkaq imas ventanayku qayllitaman urmamurqa. Chay chʼisi mana puñurqaykuchu, imaptinchus wasiykumanpis nina japʼiykukunanta manchachikurqayku. Chantá, 1970 watapi Belfast llaqtaman ripurqayku. Chantapis Belfast llaqtapi kachkaspaña, juk bomba phataspa, maypichus pinturata vendeq kanku chay wasita ninawan japʼiykuchisqanta, may wasipichus tiyakuq kayku chay wasitapis lawraykuchisqanta ima yacharqayku.

Chaymanta wak kutipitaq, juk hermanawan willachkaspa, juk ventanap qayllanpi juk tubotajina rikurqayku. Chantá astawan jaqayniqpiña kachkaptiykutaq, chay tubojinaqa phatarqa, imaraykuchus juk bomba kasqa. Chayniqpi kawsakuq runasqa, ñuqayku chay bombata churasqaykuta yuyarqanku. Chay ratopuni juk hermana wasinman waqyariwarqayku, chayta rikuspataq runasqa manaña juchachawarqaykuchu.

Londonderry llaqtaman 1971 watapi, juk hermanata waturikuq kutillarqaykutaq. Hermanap wasinman chayaspa, runas tukuy imaswan ñanta jarkʼaykuchisqankuta nirqayku, paytaq tapuwarqayku: “¿Manachu pipis chaypi kachkarqa?”. Ñuqaykutaq kutichirqayku: “Ari chaypi kachkarqanku, chaywanpis ñuqaykuta mana imatapis niwaykuchu”, nispa. Hermanaqa, tʼukuchkaq qhipakurqa. Imaptinchus ñawpaq pʼunchaykuna, chayllapitaq juk doctorta, juk policiata ima, sayachispa autosninkuta ninawan qʼularachisqanku.

Chantá 1972 watapi Cork llaqtaman ripurqayku. Chaymanta Naas llaqtaman ripurqayku, chaymantataq Arklow llaqtamanñataq. Chaymantaqa, 1987 watapi, Castlebar llaqtaman kachawarqayku, kunankamataq chaypi kachkayku. Chaypi Tantakunapaq Wasita ruwaysisqaykumanta mayta kusikuyku. Qusay Eric, 1999 watapi mayta unquykurqa, Jehovap yanapayninwan, hermanospa yanapayninwan imataq, allinyakunankama qhawarqani.

Qusay Eric, ñuqa ima, Escuela del Servicio de Precursor nisqaman iskay kutita rirqayku, qusaytaq superintendentellapuni kachkan. Kunan ñuqaqa, artritiswan may unqusqa kachkani, caderasniymanta, muqusniymanta imataq operachikuniña. May churanakuy tiempopi kawsakurqani jinallataq politicamanta chʼampaykuna tiempopipis, chaywanpis ñawpaqman lluqsirqani. Kunantaq kay unquyrayku autoyta mana apaykachayta atisqaymanta, mayta llakikuni, imaraykuchus mayllamanpis autoywanpuni riq kani. Qutuchakuypi hermanos tukuy sunqu yanapawanku. Kunanqa juk tuqnuwan purini, karusmantaq juk carrito eléctrico nisqapi rini.

Qusaywanqa 100 watastaña precursores especialesjina llamkʼayku, 98 watastataq Irlanda suyupi, manataq precursoresjina llamkʼayta saqiyta munaykuchu. Mana suyaykuchu Jehová tukuy imamanta jarkʼanawaykutapuni, chaywanpis Jehovap angelesnin, Payman chiqa sunqu kaqkunap “muyuyninkupi jaraykukuspa”, kachkasqankuta yuyayku.