‘Juk tiempo chʼinyanapaq’

JUK proverbio nin: “Parlay qullqi kaptinqa, chʼin kayqa quri”, nispa. Kay Glosas de sabiduría, de Santob (qillqaqqa Agustín García Calvo) nisqa libro nin: “Parlayqa achkha qullqi”, nispa. Rey Salomón ajinata qillqarqa: “Kay pachapeqa tukuy imapis tiempoyojlla [...] Uj tiempoqa tiyan chʼinyanapaj, uj tiempotaj parlanapaj”, nispa (Ecl. 3:1, 7).

Parlanamanta nisqa, ¿maykʼaqtaq chʼinlla kana? Kay “chʼin” rimayqa 100 kutita Bibliapi rikhurin. Chaytaq, chʼin kanaqa may allin kasqanta rikuchin. Kunanqa kaykunata sutʼincharisunchik 1) chʼinyaspaqa jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik, 2) chʼinyaspaqa, allin yuyayniyuq, allin runa kasqanchikta ima rikuchinchik 3) chʼinlla kasqanchikqa tʼukurinapaq yanapawanchik.

Chʼinyaspaqa jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik

Chʼinlla kasqanchikwanqa pitapis jatunpaq qhawasqanchikta rikuchinchik. Chayrayku profeta Habacuc kayta nirqa: “Tata Diostajrí santo Templompi kashan. Chayrayku kay pachapi tukuy kajkuna ñawpaqempi chʼinlla kachunku”, nispa (Hab. 2:20). Bibliaqa, Diospa kamachisninta nin: “Tata Diospa salvacionninta chʼinmanta suyanaqa may sumajpuni”, nispa (Lam. 3:26). Salmista nillantaq: “Chʼinlla kakuy Tata Diospa ñawpaqempi. Suyakuy pacienciawan pay yanapanasunta. Ama phiñakuychu pitapis allin risqanrayku”, nispa (Sal. 37:7).

Mana parlaspalla, ¿Jehovata jatunchayta atisunmanchu? ¿Manachu may kʼacha ruwasqasninta rikuspapis tʼukuchkaq qhipakunchik? Tukuy imata ruwasqanpi tʼukurispa, ¿manachu sunqunchikpi Ruwawaqninchikta jatunchanchik? Rey Davidqa ajinata salmospi nirqa: “Sionpa Diosnin, qanqa yupaychanapaj jinapuni kanki. Runasqa juntʼananku tiyan imatachus ruwanankupaj nisusqankuta” (Sal. 65:1).

Chaywanpis mana Jehovallatachu jatunpaq qhawananchik tiyan, manaqa parlasqantapis. Sutʼincharinapaq, profeta Moisesqa, ripunanpaq juk umallirichiyta umallirichichkaspa, paywan, sacerdoteswan ima,  israelitasta kayta nirqanku: “Chʼinyakuychej, israelitas, uyariychejtaj”, nispa. Dios, israelitasman Ley qusqanta tantakuspa ñawirichkaptinku, israelitas jinallataq wawitaspis chʼinmanta uyarinankuqa, may sumaq karqa. Moisés nirqa: “Tukuy runas tantakamunanku tiyan, qharis, warmis, wawas, [...] yachaqakunankupaj”, nispa (Deu. 27:9, 10; 31:11, 12).

Ajinallatataq kunan tiempopipis Diospa kamachisninqa tantakuypi, jatun tantakuypi ima, imatachus umallirichikusqanta uyarinanku tiyan. Tantakuypi juk hermano Bibliamanta umallirichichkaptin, sumaqta uyarispaqa, payta, yachachisqanta ima jatunpaq qhawachkanchik. Chaywanpis tantakuykunapiqa, umallirichikusqanta chʼinmanta uyarina tiyan.

Piwanpis parlachkaspa chʼinmanta parlasqanta uyarisqanchikqa, jatunpaq qhawasqanchikta rikuchin. Patriarca Jobqa, payta juchachaqkunata ajinata nirqa: “Yachachiwaychej, noqataj chʼinmanta uyarisqaykichej”, nispa. Jobqa, parlasqankuta uyarinanpaq chʼinlla qhipakurqa. Pay parlanan kaptintaq ajinata nirqa: “Chʼinyarikuychej, noqañataj parlarisaj”, nispa (Job 6:24; 13:13).

Chʼinyaspaqa, allin yuyayniyuq, allin runa kasqanchikta ima, rikuchinchik

Biblia nin: “Pichus nisqasninta mana kacharejqa sumaj yuyayniyoj”, nispa. Chantá nillantaq: “Yuyayniyoj runarí chʼinlla kakun”, nispa (Pro. 10:19; 11:12). Jesús, mana parlaspalla yuyayniyuq, allin runa kasqanta ima, imaynatachus rikuchisqanta qhawarina. Sutʼincharinapaq, Jesusqa, enemigosnin chʼataykuchkaptinku, parlasqanqa qhasipaq kananta yacharqa, chayrayku “chʼinlla kakorqa” (Mat. 26:63). Chantá Pilatop ñawpaqinpi chʼataykuchkaptinkupis, “mana uj simillatapis kutichikorqachu”. Parlananmantaqa, ruwasqasniniqta paykuna kikin reparanankuta saqirqa (Mat. 27:11-14).

Ñuqanchikpis, wak runas imatapis niwaptinchik Jesusjinallataq chʼinllamanta uyarispaqa, allinta ruwachkanchik. Proverbios 14:29 pʼiti nin: “Pichus mana usqhayta phiñarparikojqa jatun yuyayniyoj. Pichus usqhayta phiñarparikojrí tukuyman rikuchin wampu kasqanta”. Runas imatapis niwaptinchik kutichillasunchiktaq chayqa, nisqanchikmanta astawan qhipaman ichá pesachikusunman, mana yuyaychakuspalla imatapis parlasqanchikmanta.

Jehovata mana kasukuqkunawan kachkaspaqa, imatachus ninanchikmanta allinta qhawakuna. Runaman willachkaptinchik pillapis rimawasqanchikta, chʼinllamanta uyariyqa may allin. Chantapis llamkʼayninchikmanta, yachaywasimanta ima compañerosninchik mana allin chanzastachu ruwaptinku, millayta parlaptinku ima, chʼinlla qhipakunanchikqa may allin, imaraykuchus ajinamanta chay ruwachkasqanku mana allinchu kasqanta reparachisunchik (Efe.  5:3). Salmista nin: “Simiytaqa wisqʼasaj ñukuwan jina, sajra runas ñawpaqeypi kanankukama”, nispa (Sal. 39:1).

“Yuyayniyoj” runaqa, paypi atienekuqkunata mana wasanchanchu (Pro. 11:12). Chayrayku chiqa cristianosqa, imatapis paykunaman willarikuptinku ni piman willanankuchu tiyan. Astawanqa kaykunapi ancianos may yuyayniyuq runas kananku tiyan, qutuchakuymanta cristianos paykunapi atienekunallankupaqpuni.

Chʼinlla kayqa may sumaq. Kay 19 siglomanta inglesta qillqaq Sydney Smith sutiyuq, juk riqsisqan runamanta ajinata nin: “Wakin kutiqa chʼinlla qhipakun, chaytaq paywan parlanankupaq may allin”. Amigosqa parlachkaspa sumaqta uyarinakunku. Chayrayku pillawanpis parlanapaqqa, allin uyariq kananchik tiyan.

Rey Salomonqa ajinata kʼamiwanchik: “Ashkhata parlaypeqa pantay tiyampuni; pichus nisqasninta mana kacharejqa sumaj yuyayniyoj” (Pro. 10:19). Arí, pisillata parlaspaqa, mana imatapis parlarpallasunchu, imaraykuchus “runaqa wampu kashaspapis sichus chʼinlla kakun, simintataj wisqʼan chayqa, yachayniyojpaj qhawasqa kanqa” (Pro. 17:28). Chayrayku Jehovamanta, ‘llaveta simiyman churaway; amataq saqiychu simiy saqrata parlananta’, nispa mañakuna (Sal. 141:3).

Chʼinlla kasqanchikqa tʼukurinapaq yanapawanchik

Chiqan kaqta ruwaq runamanta parlaspa Biblia nin: “Chay kamachisqampitaj tuta pʼunchay unanchan”, nispa (Sal. 1:2). Kay Quechua de cuzce nisqa Biblia nin: “Yuyantaj leyninpi tuta pʼunchay”, nispa. ¿Maykʼaqtaq ajinata yuyasunman chayri tʼukurisunman? Wakin sutʼinchaykunata qhawarina.

Juk kuti Abrahampa wawan Isaacqa, “chʼisiyayta llojsisqa puriykacharikoj” (Gén. 24:63). Isaacqa, akllarqa maypichus tʼukuriyta munasqanta. Rey Davidpis, chʼinllamanta sapa chʼisi tʼukuriq (Sal. 63:6). Jesusqa, mana juchayuq karqa, chaywanpis sapallan Diospa nisqasninpi tʼukurinanpaq, chʼinniqman, urqusman ima riq (Mat. 14:23; Luc. 4:42; 5:16).

Chiqamanta chʼinlla kayqa, may allin. Imaraykuchus chʼinllamanta tʼukurispaqa allin runaschus manachus kasqanchikta allinta qhawarikuyta atisunman. Chantapis chʼinllamanta tʼukuriyqa, yuyaninchikpaq may allin. Samarichkaspa tʼukuriyqa, llampʼu sunquyuq, kʼumuykukuq sunquyuq ima, kanapaq yanapawasunman, ajinamantataq kawsayninchikpi imachus allin kasqanta may jatunpaq qhawasunman.

Chʼinlla kay, may allin kaptinpis ‘juk tiempo tiyallantaq parlanapaq’ (Ecl. 3:7). Kunan pʼunchaykunapi, Jehovata yupaychaqkunaqa, Diospa Reinonmanta ‘tukuyniqpi runaman willachkanku’ (Mat. 24:14). Willaqkuna yapakusqankumanjinataq, kusiywan willasqankuqa astawan sinchi uyarikun (Miq. 2:12). Chayrayku kusiywan Diospa Reinonmanta, ruwasqasninmanta ima, runaman willamullaypuni. Ajinata ruwallankipuni chayqa, wakin kuti “chʼinlla kayqa quri” kasqanta mana qunqankichu.

[3 paginapi dibujo/foto]

Tantakuypi umallirichikusqanta yachanapaqqa uyarinanchik tiyan

[4 paginapi dibujo/foto]

Runaman willachkaptinchik pillapis rimawasqanchikta chʼinllamanta uyariyqa may allin

[5 paginapi dibujo/foto]

Chʼinllamanta tʼukuriyqa may allin