Waynas ñawpaqman richkasqaykichikta tukuy rikuchunku

“Chaykunata ruway, chaykunapi sonqoykita churay, ñaupajman rishasqaykita tukuy rikunankupaj.” (1 TIM. 4:15, Qheshwa Biblia.)

1. ¿Imatataq Jehová waynaspaq munan?

YACHAYNIYUQ rey Salomón nin: “Wayna, mayta kusikuy tiempoykipi; wayna kashaspa, imaschus allin kajwan kusikuy”, nispa (Ecl. 11:9). Kay rimaykunaqa, Jehová, kusisqa kanaykita munasqanta rikuchiwanchik. Chantapis mana wayna kachkaspallachu kusikunaykita munan, manachayqa tukuy kawsayniykipi kusisqa kanaykita munan. Yachankijina may chhika waynasqa, mayta pantanku, chayraykutaq ñakʼarispa kawsakunku. Diosta mana wasanchaq Jobpis, wayna kachkaspa ‘juchallikusqanmanta’ sunqunta nanachikurqa (Job 13:26). Wayna kachkaspa imaynachus qhipaman kawsayniyki kananta, allin yuyaywan akllanayki tiyan. Imatapis mana yuyaycharikuspalla ruwawaq chayqa, ichapis ni jaykʼaq kusisqa kanaykipaqjina may llakiyman, chayri chʼampayman chayawaq (Ecl. 11:10).

2. ¿Ima yuyaychaytaq waynasta yanapanman?

 ² Waynas, sipaskuna imaqa, imatapis allin yuyaywan ruwananku tiyan. Apóstol Pablo, corintiosman imatachus qillqasqanta qhawariy, pay nirqa: “Hermanos, yuyayniykichejpeqa ama wawas jina kaychejchu. Sajra yuyayllapi wawas jina kaychej, yuyayniykichejpirí machu runas jina kaychej”, nispa (1 Cor. 14:20). Kay yuyaychaymanjina ruwanki, machu runajinataq allinta yuyayta, tʼukuriyta ima, yachakunki chayqa, mana imapipis pantallankichu.

3. Wiñay tukusqa cristiano kanaykipaq, ¿imatataq ruwanayki tiyan?

³ Wayna, wiñay tukusqa cristiano kanaykipaqqa kallpachakunayki tiyan. Apóstol Pabloqa, ajinata Timoteota nirqa: “Ama pipis wayna kasqaykirayku pisipi qhawasuchunchu; astawanqa creejkunaj ñaupaqenkupi allinta puriy: Parlaypi, allin kausaypi, munakuypi, espiritupi, fepi, llimphu kausaypi ima. [...] Escriturasta leey, sonqochay runasta yachachiytaj. [...] Chaykunata ruway, chaykunapi sonqoykita churay, ñaupajman rishasqaykita tukuy rikunankupaj”, nispa (1 Tim. 4:12-15, Qheshwa Biblia). Rikunkijina, waynasqa ñawpaqman rinallankupuni tiyan, chaytataq tukuy rikunanku tiyan.

‘Ñawpaqman rillaychikpuni’

4. ‘Ñawpaqman rillaychikpuni’ nisqa rimay, ¿imatá niyta munan?

⁴ Griego parlaypi ‘ñawpaqman rillaychikpuni’ nisqa rimayqa, “ñawpaqman rinapaq kallpachakunallatapuni” niyta munan. Apóstol Pabloqa, Timoteota, parlayninpi, allin kawsayninpi, munakuyninpi, creeyninpi, llimphu kawsayninpi, Diosmanta willayninpi ima, allin kaqta rikuchinanta nirqa. Chayrayku Timoteoqa, allinta tukuy imata ruwanan karqa, wakkunapis payjina ruwanankupaqtaq ñawpaqman rinallanpuni karqa.

5, 6. a)  ¿Maykʼaqtaq Timoteo ñawpaqman richkasqallanpuni reparakurqa? b) ¿Imaspitaq kunan tiempopi waynas, Timoteojina ruwankuman?

⁵ Apóstol Pablo, (61-64 wataspi) kay yuyaychaykunata qillqachkaptin Timoteoqa, qutuchakuypi may allin wakichisqa cristianoña karqa. Imaraykuchus payqa, unaymantapachaña wiñay tukusqa cristianojina imatapis ruwaq. Kay 49 chayri 50 watapi iskay chunka watasniyuqjinaña kachkaptin, Listramanta, Iconiomanta ima hermanosqa, ñawpaqman richkallasqantapuni repararqanku, chantá paymanta “allinta parlaj kanku” (Hechos 16:1-5). Chayrayku chay kutipi Pabloqa, misionerojina kachkaspa, Timoteota pusarqa. Pablopis, Timoteo allinta ñawpaqman richkasqanta reparallarqataq, chayrayku unayninman, Tesalonicapi cristianosta sunquchananpaq, kallpachananpaq ima kacharqa (1 Tesalonicenses 3:1-3, 6, ñawiriy). Rikunchikjina Timoteoqa, waynamantapacha, ñawpaqman richkasqanta tukuyman rikuchirqa.

⁶ Wayna, qampis Timoteojina kʼacha kaykunata rikuchinaykipaq kallpachakuy. Ajinamanta sumaq wakichisqa cristiano, Bibliamanta sumaq yachachiq ima, kasqaykita rikuchinki. Chunka iskayniyuq watayuq kachkaspa Jesuspis, ‘yachaypi wiñachkarqa’ (Luc. 2:52). Kay yachaqanapiqa, ñawpaqman richkasqaykita imaynatachus 1) chʼampaykunapi rikukuspa, 2) casarakuypi yuyachkaspa, 3) ‘sumaq yachachiq’ kanaykipaq wakichikuchkaspa, rikuchinaykimanta parlarisunchik (1 Tim. 4:6).

‘Allin yuyaywan’ ima chʼampaytapis atipallaychikpuni

7. Wakin waynas, sipaskuna ima, ¿imaynatá chʼampaykuna kaptin sientekunku?

⁷ Juk cristiana 17 watayuq, Carol sutiyuq nin: “Wakin kutiqa may saykʼusqa sientekusqayrayku, wañupuyta munaq kani”, nispa. * ¿Imaptintaq Carol ajina sientekuq? Imaptinchus paypa tatasninqa 10 watayuq kachkaptin, divorciakurqanku, chayraykutaq payqa mamanwan tiyakuq ripurqa, mamantaq mana Bibliap nisqanmanjinachu kawsaq, chaytaq mayta llakichirqa. Ichá qampis ajina chʼampaypi rikukunki, qhawasqaykimanjinataq manasina allinchayta atinaykipaqjinachu.

8. ¿Ima chʼampaykunapitaq Timoteo rikukurqa?

⁸ Timoteopis, Diosta yupaychachkaspa achkha chʼampaykunapi rikukullarqataq. Sutʼincharinapaq, Timoteotaqa ‘sapa kuti wiksan nanaq’, chantá payqa ichá manchali karqa (1 Tim. 5:23). ¿Imarayku chayta ninchik? Imaraykuchus apóstol Pabloqa, Timoteota juk chʼampayta allinchamunanpaq Corintoman kacharqa, —chaypiqa Pablo  apostoljina llamkʼayninmanta mana allintachu wakin hermanos parlachakarqanku— Corintomanta hermanostataq timoteota mana manchachikunanpaq yanaparinankuta nirqa (1 Cor. 4:17; 16:10, 11).

9. a) ¿Imataq allin yuyay? b) ¿Imaraykutaq allin yuyaywan, manchachikuywan mana kikinchu?

⁹ Apóstol Pabloqa, Timoteota yanapananpaq kayta nirqa: “Dioska mana manchacuy espiritutachu kowanchis, manachayri atiyta, munacuyta, allin yuyaytawan”, nispa (2 Tim. 1:7, Mosoj Testamento 1985). ‘Allin yuyayqa’, imatachus ruwayta munasqanchikpi allinta tʼukuriy ninayan. Kay kʼacha kaytaq, machu runajina ima chʼampaytapis kawsayniykipi atipanaykipaq yanapasunqa. Llakikunapaqjina wakin waynas, sipaskuna ima, wawasjinallapuni manchachikusqankurayku, camapi qhipakuspa, televisionta qhawaspa, drogakuspa, machachiq ukyanasta ukyaspa, fiestamanta fiesta purispa, khuchichakuspa ima, chʼampayninkumanta ayqiyta yuyanku. Chaywanpis cristianostaqa, “yachachiwanchej Diospa contrampi kajkunata saqenata, kay mundoj sajra munaynintapis. Astawanqa kay mundopi maychus kajta kausana, cheqanta, Diosta yupaychaspa” (Tito 2:12, Qheshwa Biblia).

10, 11. ¿Imaraykutaq allin yuyaywan imatapis ruway, Diosta yupaychanapaq astawan kallpachawasqanchikta nisunman?

¹⁰ Bibliaqa, ‘wakkunatapis, sumaq yuyayniyuq kanankupaq kʼamispa kallpachan’ (Tito 2:6, Qheshwa Biblia). Kay Bibliap yuyaychasqanmanjina kasukunaykipaqqa, Jehovamanta yanapata mañakunayki tiyan, chʼampaykunata atipanaykipaq kallpata qusunanpitaq atienekunayki tiyan (1 Pedro 4:7, ñawiriy). Chantá tukuy imamanta nisqaqa, ‘Dios kallpata qususqanpi’ atienekunayki tiyan (1 Ped. 4:11).

¹¹ Caroltaqa, allin yuyaywan ruwasqan, Jehovamanta mañakusqan ima, chʼampayninta atipananpaq yanaparqa. Pay nin: “Mamayta khuchichakuspa kawsasqanta rikuspa sinchita sayanayqa mana atikullarqachu, chaywanpis Jehovap yanapayninwanqa sinchita sayarqani. Kunanqa Jehová ñuqawan kachkasqanta yachani, chayraykutaq manaña imatapis manchachikunichu”. Ima chʼampaynillaykitapis atipasqaykiqa, Jehovata yupaychanaykipaq astawan kallpachasunanta, kawsayniykitapis astawan allinchanaykipaq yanapasunanta, ama qunqaychu (Sal. 105:17-19; Lam. 3:27). Imaraykuchus Jehovaqa, ni jaykʼaq saqisunqachu, manachayqa ‘yanapasunqapuni’ (Isa. 41:10).

¿Casarakuypichu yuyachkanki?

12. Casarakuyta munaq cristiano, ¿imaraykutaq Proverbios 20:25 pʼiti nisqanpi allinta tʼukurinan tiyan?

¹² Wakin waynas, sipaskuna ima, casarakunankupaqjinaña kaspa, llakiyninkumanta, sapayakuyninkumanta, chʼampayninkumanta ima ayqinankurayku usqhayllata casarakunku, casarakuytaq mana pukllakuyllachu. Ñawpa tiempopi wakin runasqa, mana allinta tʼukurispalla usqhayllata Diosman imatapis qusaq niq kanku (Proverbios 20:25, ñawiriy). Kunan tiempopipis wakin waynas, sipaskuna ima, imatachus casarakuspa ruwanankupi, mana allinta tʼukurinkuchu, qhariwarmi kawsayninkupi chʼampaykuna kaptillanña, casarakusqankumanta mayta pesachikunku.

13. a) Casarakuyta munaq, ¿imastataq tapurikunan tiyan? b) ¿Maypitaq waynas, sipaskuna ima, allin yuyaychaykunata tarinkuman?

 ¹³ Juk waynawan chayri juk sipaswan lluqsiyta munachkanki chayqa, kaykunata tapurikuy: “¿Imaraykutaq casarakuyta munani? ¿Imatataq qhariwarmi kawsaymanta suyani? ¿Kay qhari chayri kay warmi ñuqapaqjinachu? ¿Imaynatá qhariwarmi kawsayniykupi yanapayman?”, nispa. “Allin kamachi, yuyayniyoj[qa]”, casarakuyta munaqkunapaq wakin publicacionespi sumaq yachaqanasta urqhun, kay publicacionesta ñawirinki chayqa, imatachus ruwanaykipaq yanapasunqa (Mat. 24:45-47). * Chay yachaqanasta ñawirichkaspaqa, Jehovapis tukuy chay yuyaychaykunata quchkasunkimanjina, allinta tʼukuriy, kawsayniykipitaq ruway. Ama “caballo jinaqa, chayri mula jinaqa kaychu mana entiendey atejqa” (Sal. 32:8, 9). Manaqa, machu runajina, imaynachus qhariwarmijina kawsay kasqanmanta yachasqaykita rikuchiy. Juk waynawan chayri juk sipaswan riqsinakunaykipaq wakichisqa, kasqaykita yuyakunki chayqa, “allin kajta rikuchiy llimphu kawsaypi” (1 Tim. 4:12).

14. Casado kaspañapis, ¿imaraykutaq cristianos wiñay tukusqa kanankupaq kallpachakunallankupuni tiyan?

¹⁴ Chantapis casarakuy pʼunchaymanta qhipaman, machu runajina ruwayqa may allin. Casado cristianoqa, ‘Cristo kasqanmanjina kananpaq, wiñay tukusqa runajina kananpaq’ ima, kallpachakunan tiyan, nisunman Diospa kamachisninjina allin wakichisqa kanan tiyan (Efe. 4:11-14). Cristoqa, “mana paypa allinnillantachu maskʼarqa” chayrayku payjina ruwananchik tiyan (Rom. 15:3). Familiapi tukuy kusisqa kawsakunankupaqqa, yanapanakunanku tiyan, manataq sapa jukchu allinnillankuta maskʼananku tiyan (1 Cor. 10:24). Qusaqa, warminta munakunan, allinninta maskʼanan ima tiyan, warmitaq qusanta kasukunan tiyan, imaynatachus Jesús Tatanta kasukun ajinata (1 Cor. 11:3; Efe. 5:25).

“Diospaq ‘imatachus ruwanaykichikta allinta juntʼaychik’

15, 16. Diosta yupaychaypi ñawpaqllamanpuni risqanchikta, ¿imaynatá rikuchisunman?

¹⁵ Apóstol Pabloqa, Timoteota sumaq llamkʼayninmanta, jinata nirqa: “Mayta niyki kayta Diospa ñawpaqempi, Cristo Jesuspa ñawpaqempipis [...] Diospa Palabranta willaraypuni”, nispa. Chantá “evangeliota willaraypuni. Imachus ruwanaykita allinta juntʼay”, nispa nillarqataq (2 Tim. 4:1, 2, 5). Chay kamachiyta juntʼananpaq Timoteoqa, “creena kajpa nisqasninwan [...] sumaj kallpachasqa” kanan karqa (1 Timoteo 4:6, ñawiriy).

¹⁶ “Creena kajpa nisqasninwan [...] sumaj kallpachasqa”  kanaykipaq, ¿imatá ruwanayki tiyan? Apóstol Pablo nin: “Qanman jamunaykamaqa Diosmanta Qhelqasqata runasman leeykapuy; hermanospa sonqosninkuta oqhariy, yachachiytaj. Chay imasta ruwaypuni; chay imaspi sonqoykita churay”, nispa (1 Tim. 4:13, 15). Chiqamanta ñawpaqllamanpuni riyta munanki chayqa, allinta Bibliata ukhuncharinayki tiyan. “Chay imaspi sonqoykita churay” nisqa rimayqa, Bibliata sumaqta ukhunchay ninayan. ¿Ima pʼunchaykunataq Bibliata ñawirichkanki? “Taripay mana atina Diospa yachaynintapis”, ¿sumaqtachu ukhuncharichkanki? (1 Cor. 2:10.) Chayri, ¿wakin kutillachu ukhuncharichkanki? Ñawirisqaykipi sumaqta tʼukurinki chayqa, sunquykipi yachakusqayki qhipakunqa (Proverbios 2:1-5, ñawiriy).

17, 18. a) ¿Imastataq sumaqta yachakunayki tiyan? b) ¿Imaraykutaq Timoteojina Diosmanta willaq kanayki tiyan?

¹⁷ Juk precursora Michelle sutiyuq nin: “Diosmanta willayniypi sumaq rinawanpaqqa, ima pʼunchaychus, ima horachus Bibliata ukhuncharinaypaq, juk horariota ruwakuni, tantakuykunaman riytataq mana saqinichu. Ajinata ruwasqayqa ñawpaqman rinallaypaqpuni yanapawan”. Arí, precursorjina llamkʼasqaykiqa, willayniykipi Bibliata sumaqta apaykachanaykipaq, ñawpaqman rinallaykipaqpunitaq yanapasunqa. Chayrayku, Bibliata allinta ñawirinaykipaq, tantakuykunapipis allinta kutichinaykipaq kallpachakuy. Diosmanta Parlayta Yachanapaq Tantakuypi yachachinayki kaptin, allinta wakichikusqaykiwan, sumaq wakichisqa cristiano kasqaykita rikuchiy. Chantapis, tukuyta yanapananpaqjina imamantachus wakichikunayki kasqallanmanta wakichikuy.

¹⁸ “Evangeliota willaraypuni” nisqa rimayqa, sumaq llamkʼaqkunajina, runas salvakunankupaq yanapananchikta ninayan. Ajinata ruwanaykipaqtaq, imaynatachus “allinta yachachi[yta]” yachakunallaykipuni tiyan (2 Tim. 4:2). Imaynatachus Timoteo Pablomanta yachakurqa, ajinata. Qampis, unay watastaña willaqkunawan lluqsispa paykunamanta yachakuwaq (1 Cor. 4:17). Apóstol Pabloqa, tesalonicensesta, munakusqanrayku chiqa kaqta yachachinallanmantaqa, paykunarayku kawsayninta qusqanta nirqa, nisunman tukuy kawsayninpi paykunata yanapasqanta (1 Tes. 2:8). Qampis Pablojina ruwayta munanki chayqa, Timoteojina wakkunap allinninta maskʼanayki tiyan, Timoteoqa Pablowan khuska ‘evangeliota willaspa’ llamkʼarqa (Filipenses 2:19-23, ñawiriy). Qampis Timoteojinachu, wakkunap allinninta maskʼayta munasqaykirayku wak runasman, ¿Diosmanta willamuchkanki?

Ñawpaqman rillasqaykichikpuniqa kusichisunqachik

19, 20. Ñawpaqman rillasqanchikpuni, ¿imaraykutaq kusichiwanchik?

¹⁹ Cristianojina ñawpaqman rillaypuniqa, mana atikullanchu, chaywanpis pacienciayuq kayta yachakunki, sumaq yachachiq kanaykipaq kallpachakullankipuni ima chayqa, tiempo pasasqanmanjina achkha runasta sumaqta yanapanki. Chaytaq ‘kusikuyniyki, jatunchakuna pilluyki ima’ kanqa (2 Cor. 6:10; 1 Tes. 2:19). Juk precursor Fred sutiyuq nin: “Kunanqa, runasman Bibliamanta yachachinaypaq astawan tiempochakuni, qurichikuymanta nisqa, wakman quriy, astawan kusichiwasqanchikta Biblia nisqanqa chiqapuni”.

²⁰ Juk precursora Julieta sutiyuq, ñawpaqman rillasqanmantapuni, mayta kusikun, nintaq: “Kunanqa Jehovata astawan riqsini, astawan qayllanpitaq kasqayta yuyani. Jehovap munayninta ruwanaykipaq kallpachakuspaqa, astawan kusisqa kanki”. Achkha runasqa, ñawpaqman rillasqanchiktapuni mana reparankuchu, chaywanpis Jehovaqa ruwasqanchikta allinpaq, jatunpaq ima qhawan (Heb. 4:13). Qampis Jehovata, jatunchayta, yupaychayta ima atinki. Chayrayku ñawpaqman richkallasqaykitapuni rikuchinaykipaq, Jehovap sunqunta kusichinaykipaq ima, kallpachakullaypuni (Pro. 27:11).

[Sutʼinchaykunasnin]

Yuyarikunkichu

• ‘Ñawpaqman rillaychikpuni’ nisqa rimay, ¿imatá niyta munan?

• ¿Imaynatá ñawpaqman richkallasqaykitapuni rikuchiwaq...

... chʼampaykunapi rikukuspa?

... casarakuyta yuyachkaspa?

... Diosmanta willaq rispa?

[Tapuykuna]

[15 paginapi dibujo/foto]

Jehovamanta yanapata mañakusqaykiqa, chʼampayniykita atipanaykipaq yanapasunqa

[16 paginapi dibujo/foto]

¿Imaynamantá waynas Bibliamanta sumaq yachachiqkuna kankuman?