¿Imawantaq Jehovaman juntʼayman?

Ruth Danner kawsayninmanta willariwanchik

Mamayqa, chanzallapi 1933 wata mana allin wata kasqanta niq: imaraykuchus Hitler kamachiyta qallarirqa, religión catolicamanta Papa nisqataq, chay wata may allin kasqanta nirqa, ñuqataq nacekurqani.

TATASNIYQA, Francia suyumanta Lorena llaqtap Yutz juchʼuy llaqtitanpi tiyakurqanku, chaytaq Alemania suyup qayllanpi kachkan. Mamayqa católica karqa, tataytaq wak religionmanta. Kay 1921 watapitaq casarakusqanku, watanmantaq Helen ñañay nacekusqa, Iglesia Catolicapitaq bautizachisqanku.

Kay 1925 watapi tatayqa, El Arpa de Dios nisqa librota riqsisqa. Ñawiriytawantaq Diosmanta chiqa kaqta tarisqanta reparaspa, chay librota ruwaqkunaman qillqasqa, paykunataq Jehovamanta sutʼinchaqkunata (Bibelforscher Alemán parlaypi) riqsichisqanku. Chiqa kaqta yachakuytawanqa, usqhayllata willayta qallarisqa. Chaytataq mamayqa, mana allinpaqchu qhawasqa. Chayrayku Alemán qallupi nisqa: “Munasqaykita ruway, chaywanpis Bibelforscher nisqaman ama tukuychu”, nispa. Tataytaq imatachus ruwananta yachasqaña, chayrayku 1927 watapi bautizakusqa.

Jatun mamaytaq, mamayta tataymanta divorciakunanta nisqa. Juk pʼunchaytaq misapi curaqa, tatayta nisqa llulla profeta kasqanta, paymantataq runas karunchakunankuta nisqa. Wasiykuman chayaspataq Jatun mamayqa, wasi patamanta, tatayman juk macetata wikchʼuykamuspa hombronpi japʼichisqa. Chay ruwasqantaq mamayta mayta tʼukurichisqa, yuyayninpitaq nisqa, “runa wañuchisman tukuchiq religionqa, mana allinchu kanman”, nispa. Chayrayku, Jehovamanta sutʼinchaqkunap publicacionesninkuta ñawiriyta qallarisqa. Yachakusqan chiqapuni kasqanta reparaspataq, 1929 watapi bautizakusqa.

Tatasniyqa, Jehová kasqantapuni yachanaykupaq ñuqata, ñañayta ima, allinta yachachiwarqayku. Bibliapi juk runamanta ñawiriytawan, chay runa ruwasqanmanta, imatachus yuyasqaykuta tapuriwaq kayku. Tatayqa, tantakuykunaman, willayman ima rinanrayku, ñuqaykuwan Bibliata ukhuncharinanrayku ima, manaña ancha chʼisikamachu llamkʼarqa pisi qullqillataña ganakuspapis.

Chʼampaykuna qallarin

Qutuchakuykunata waturiq hermanosta, chantá Suiza, Francia suyusmanta betelitasta ima, wasiykuman waqyariq kayku, paykunataq, Alemaniapi hermanos, ima chʼampaykunapichus kachkasqankuta willawaq kayku. Chay suyuta kamachiqqa (nazi), wawasninkumanta tʼaqaspa, carcelesman apachkarqanku sinchita llamkʼachinankupaq.

 Tatasniykuqa, chay chʼampaykunapaq wakichiwarqayku. Kawsayniykupi allinta ruwanaykupaq, Bibliap pʼitisninta yachachiwarqayku. Sutʼincharinapaq, ni imata ruwayta atispaqa Proverbios 3:5, 6 pʼitismanta yuyarikunaykuta niwarqayku, yachaywasipi manchachikuspataq, 1 Corintios 10:13 pʼitimanta; paykunamanta tʼaqawaptiykutaq, Proverbios 18:10 pʼitimanta. Chantá 23 Salmota, 91 Salmotawan yuyayniypi japʼirqani, Jehovapi atienekuytataq yachakurqani.

Kay 1940 watapi, Alemania suyuqa, Alsacia-Lorena llaqtata japʼikapurqa, runastataq nazi partido nisqaman jukchaykukunankuta kamachirqa. Tatay mana jukchaykukusqanraykutaq, Gestapo nisqa wisqʼayta munarqa. Mamaytapis wisqʼallaytataq munarqanku, militarespaq pʼachasta mana sirayta munasqanmanta.

Yachaywasipipis llakiykuna rikhurirqa. Sapa paqarin kamachiq Hitlerpaq mañapunayku karqa, “Heil Hitler” ninayku karqa, chay suyup takiynintataq paña makiykuta uqharispa takinayku karqa. Ñuqaqa, mana chaykunata ruwaqchu kani, imaraykuchus tatasniyqa, imatapis yachakusqaymanjina ruwanayta yachachiwarqanku. Chayrayku, yachachiqkunaqa laqʼawaq kanku, yachaywasimantapis wikchʼuyta munawaq kanku. Juk kuti qanchis watayuq kachkaptiy, 12 yachachiqkunap ñawpaqinpi, “Heil Hitler” ninayta munarqanku, chaywanpis, Jehovap yanapayninwan sinchita sayarqani.

Juknin yachachiq kʼachamanta parlapayawaspa pantachiyta munawarqa. Payqa, sumaq yachakuq kasqayta, munakuwasqanta, yachaywasimanta wikchʼuwaptinkutaq, mayta llakikunanta niwarqa. Chayrayku, “makiykitaqa tumpitallata uqharinayki tiyan, manataq ‘Heil Hitler’, ninaykipunichu tiyan, manaqa simillaykita kuyuchiwaq”, nispa niwarqa.

Chay yachachiq niwasqanta mamayman willarqani. Paytaq, Babiloniapi kimsa hebreosman jatun lantita yupaychanankuta niptinku, imatachus ruwasqankuta yuyarichiwarqa, tapuwarqataq: “¿Imata ruwanankutataq nirqanku?”. Ñuqataq kutichirqani: “Kʼumuykukunankuta”, nispa. Chantá nillawarqataq: “Jukʼutasninkuta watakuqjina kʼumuykukunanku, ¿allinchu kanman karqa? Yuyasqaykimanjina imachus allin kasqanta ruway”, nispa. Chayrayku, Sadracjina, Mesacjina, Abednegojina ima, ruwayta munarqani, Jehovallaman chiqa sunqu kanaypaq (Dan. 3:1, 13-18).

Achkha kutispi yachaywasimanta wikchʼuwarqanku, tatasniymantapis tʼaqayta munawarqanku, chaytaq anchata llakichiwarqa, chaywanpis tatasniyqa, sumaqta sunquchawarqanku. Mamayqa, ñuqawan khuska Jehovamanta mañakuq yachaywasiman rinaypaq. Chayrayku, kasukuq kanaypaq, Jehová kallpachanawanta yacharqani (2 Cor. 4:7). Tatayqa niwaq: “Anchata munakusuyku wawáy, ñuqaykuqa qamta yanapasqaykupuni, yuyarikuytaq Jehovata kusichinaykiqa, qanllamanta kasqanta”, nispa. Chantapis, yachaywasipi ancha chʼampay kaptin wasiman kutinpunayta niwaq. Chayqa, Diosta mana wasanchanaypaq kallpachawarqa (Job 27:5).

Gestapo nisqaqa, sapa kuti wasiykuman jamuspa publicacionesta maskʼaq, tatasniytataq tapuq. Mamayta wasimanta, tatayta, ñañayta imataq, llamkʼayninkumanta apakapuq kanku. Yachaywasimanta wasiyman chayanaypaq, mamay chaypichus manachus kachkasqanta mana yachaqchu kani. Wakin kutispiqa, wasiy qayllapi tiyakuq warmi niwaq: “Mamaykitaqa, ñaqhitalla apakapunku”, nispa. Ñuqataq wasiyman yaykuytawan pakaykukuspa, tapurikuq kani: “¿Mamayta ñakʼarichichkankuchu? ¿Juktawan rikuymanraqchu?”, nispa.

Llaqtaykumanta urqhuwayku

Kay 1943 watapi enero 28 pʼunchaypi, Gestapo nisqa, niraq sutʼiyamuchkaptin rikchʼachiwarqayku. Tatasniyta, ñañayta, ñuqata ima, nazi partidoman jukchaykukunaykuta nirwarqayku. Mana munasqaykuraykutaq, 3 horamantawan llaqtaykumanta urqhunawaykuta niwarqayku. Wakichikunaykumantataq, Diosmanta mañakuspa, puraqmanta kallpachanakurqayku, imaptinchus mamayqa, pʼachasniykuta wakichisqaña, mochilasniykumanpis Bibliata churasqaña. Tataytaq, kay pʼitita yuyarichiwarqayku:  “[Ni ima] kajpis tʼaqayta atiwasunmanchu Diospa munakuyninmantaqa” (Rom. 8:35-39).

Kutimuytawan Gestapo nisqa apachkawaptiyku, hermana Anglade, ñuqaykumanta waqasqanta ni jaykʼaq qunqakusaqchu. Gestapo nisqaqa, maypichus tren sayan (Metz), chayman apawarqayku, chaymantataq, Auschwitz llaqtapi Kochlowice sutichasqa jatun carcelman sinchita llamkʼachinawaykupaq apawarqayku. Iskay killanmantaq Gliwice carcelman apawarqayku, chaytaq aswan ñawpaqta monja wasi kasqa. Nazis nisqaqa, tatasniy iñiyninkuta qhisachaspa juk documentopi firmaptinku, qhichuwasqaykuta kutichipuspa kacharipunawaykuta nirqanku. Mana munaptinkutaq, soldadosqa “ni jaykʼaq wasiykichikman kutinkichikchu”, nispa niwarqayku.

Junio killapi, Swietochlowice carcelmanñataq apawarqayku, chaypitaq umay nanawarqa, kunankamataq nanallawanpuni. Dedosniypis qʼiyayaykuwarqa, chayrayku juk doctor mana anestesiallawan wakin sillusniyta urqhuwarqa. Chaywanpis kachajinalla llamkʼaq kani. Wakin kutispiqa, maypichus tʼantata ruwaq kanku chayman riq kani, chaypitaq juk warmi mikhunata quriwaq.

Familiaywan khuska, 1943 wata octubre killakama wak carcelpi wisqʼasqa karqayku, chaymantataq Ząbkowice nisqaman apawarqayku, chaypitaq suqta chunka qhariswan, warmiswan, wawaswan ima, jatun wasipi, yaqha techo kʼuchupi, juchʼuy tawqasqa camaspi puñurqayku. Chantapis SS nisqasqa, mana mikhunapaqjina mikhunata quwaq kayku.

Chay llakiykunapipis Diospi suyakullarqaykupuni. La Atalaya revistapi ñawirirqayku, jatun maqanakuy tukukusqantawan Diospa Reinonmanta astawan willanayku kasqanta. Chayrayku, imaraykuchus ñakʼarichkasqaykuta, chay ñakʼariytaq, juk chhikamantawan tukukunanta yacharqayku.

Wak suyus, Alemania suyuta maqanakupi atipachkasqankuta uyarirqayku. Kay 1945 watap qallariyninpi SS nisqasqa, runasta carcelmanta lluqsichimurqanku. Febrero 19 pʼunchaypitaq, yaqha 240 kilometrosta puriyta qallarirqayku. Tawa semananmantaq Steinfels, Alemaniaman chayarqayku, chaypi guardiasqa qhuyaman qhatiykuwarqayku. Achkha, wañunankuta yuyarqanku, chaywanpis Alemaniawan maqanakuq soldadosqa, chay pʼunchayllataq chayamurqanku, SS nisqastaq ayqirqanku. Ajinata chay ñakʼariy tukukurqa.

Imatachus ruwayta munasqayta juntʼani

Iskay wata khuskanniyuqmanta, 1945 wata mayo 5 pʼunchaypi, Yutzpi wasiykuman chʼichis, usararastaq kutinpurqayku. Febreromantapacha mana urqhukusqayku pʼachatapis, wasiykuman chayaspa inqhaykurqayku. Mamay nisqantaqa, ni jaykʼaq qunqakusaqchu, pay nirqa: “Ni ima kapuwanchikchu, kay pʼachaspis mana ñuqanchikpatachu, chaywanpis kawsachkanchik, tawantinchiktaq sinchita sayanchik, wasiman kutimunchik ima. Kay pʼunchaytaqa, kawsayniykichikmanta may sumaqtajina yuyarikuychik”, nispa.

Suizapi kimsa killata kaytawanqa, yachaywasiman kutirqani, niñataq wikchʼunawankuta manchachikurqanichu. Chantá tantakuykunaman, willayman ima, mana manchachikuspa riyta atirqayku. Kay 1947 wata, agosto 28 pʼunchaypi, Jehovaman qukusqayta rikuchinaypaq, 13 watayuqta tatay Mosela mayupi bautizawarqa. Chaymantataq precursorajina llamkʼayta munarqani, chaywanpis tatayqa, ima ruwayllatapis ñawpaqta yachakunaytaraq niwarqa, chayrayku sirayta yachakurqani, 1951 watapitaq, 17 watayuq kachkaptiy, Thionvillepi precursorajina llamkʼanayta niwarqanku.

Chay watallapitaq París llaqtaman, juk jatun tantakuyman rirqani, chaypitaq misionerajina llamkʼanaypaq, juk solicitud nisqata juntʼachirqani. Chaywanpis sipasllaraq kasqayrayku hermano Nathan Knorr, chay solicitudta astawan qhipapaq jallchʼananta niwarqa. Chantá 1952 wata junio killapi, Escuela Bíblica de Galaad de la Watchtower, clase 21 nisqaman waqyariwarqanku, chaytaq South Lansing (Nueva York) llaqtapi karqa.

Galaadman risqaymanta imaynatachus kawsakusqay

Ñuqaqa, runaspa ñawpaqinpi qalluypipis mana parlayta atiqchu kani, kunantaq inglespi parlanay karqa. Chaywanpis, chay escuelapi yachachiqkuna mayta yanapawarqanku. Juknin yachachiqqa, “Reinop asiynin” nispa sutichawarqa, pʼinqarikuspa asirisqaymanta.

Kay 1953 wata, julio 19 pʼunchaypi, Galaadpi yachakuyta tukurqani, Nueva York llaqtamanta, Estadio Yankee nisqapi, Ida Candusso hermanatawan, París llaqtaman kachawarqanku. París llaqtapi qhapaq runasman willayqa, mana atikullarqachu, chaywanpis llampʼu sunqu runasta, Bibliamanta yachakuyta munaqkunata ima, tarirqani. Idaqa, casarakuspa África suyuman 1956 watapi ripurqa, ñuqataq París llaqtallapi qhipakurqani.

Kay 1960 watapi, juk betelitawan casarakurqani, precursores especialesjinataq, Chaumont, Vichy llaqtapiwan, llamkʼarqayku. Phichqa watasninmantaq pulmonmanta unquykurqani, manañataq precursora kayta atirqanichu. Chayrayku mayta llakikurqani, imaraykuchus wawamantapacha precursora kayta munarqani. Tiemponmantaq qusayqa, wak warmirayku saqirpawarqa, hermanos yanapawasqankuwan, kallpachawasqankuwan imataq, chay llakiyta atiparqani. Jehovataq yanapawarqa (Sal. 68:19).

Kunanqa Louviers llaqtapi tiyakuni, chaytaq Francia sucursal qayllanpi kachkan. Unqusqa kachkaptiypis, Jehová yanapawasqanqa mayta sunquchawan. Tatasniy imaynatachus uywawasqankuqa, ñawpaqman rinaypaq yanapallawanpuni. Tatasniyqa, Jehovata rikuchkaymanpisjina munakunayta, parlanayta ima, yachachiwarqanku. Chayrayku, “imawantaj Tata Diosman juntʼasaj tukuy allin imasta ruwapuwasqanmantari?” (Sal. 116:12.)

 [6 paginapi sutʼinchaynin]

“Jehová yanapawasqanqa, kawsayniypi mayta sunquchawan”

[5 paginapi dibujo/foto]

Gasmanta jarkʼakunaypaq mascarawan, 6 wataypi

[5 paginapi dibujo/foto]

Luxemburgo llaqtapi, 16 watasniyuq wakin misioneroswan, precursoreswan ima, willachkani

[5 paginapi dibujo/foto]

Juk jatun tantakuypi tatasniywan (1953)