Bibliaqa Jatun Puka Churuman chayan

AFRICAP Inti lluqsimuy ladonpa ura kantunmanta 400 kilometrosmanqa, Jallpʼantinmanta tawa kaq jatun churu tarikun. Sutikuntaq Madagascar, chay churupi tiyakuq runasqa, unaymantaña Diospa sutinta riqsinku. ¿Imarayku? Imaraykuchus chay sutiqa, 170 wata ñawpaqtaña, malgache qallupi kaq Bibliankupi rikhurirqa. ¿Imaynatá Diosmanta Qillqasqasta chay qalluman tikrachirqanku? Chayta yachanapaqqa, imaynatachus mana saykʼuspa kallpakusqankuta qhawarisunchik.

Madagascar qayllapiqa, Mauricio churu tarikun. Chaypitaq, 1813 watapi Britaniap sutinpi kamachiq sir Robert Farquhar, Evangeliosta malgache qalluman tikrachiyta qallarirqa. Aswan qhipamanqa, Madagascarpi Radama I kamachiqman, Sociedad Misionera de Londres nisqamanta yachachiqkunata, chay Jatun Puka Churupi tiyakunankupaq waqyarinanta nirqa.

Kay 1818 wata agosto 18 pʼunchaypitaq, iskay galeses misionerosjina Mauricio suyumanta Toamasina llaqtaman chayamurqanku, sutikurqankutaq, David Jones, Thomas Bevan ima. Chay churupi runasqa, ñawpa tatasninkuta ususninkumanjina mayta yupaychaq kanku. Chantapis, malayopolinesiomanta jamuq qalluta parlaq kanku.

Joneswan Bevanwanqa, juk yachaywasita Toamasina llaqtapi kicharirqanku, chantá familiankuta, Mauricio suyumanta pusakampurqanku. Llakikunapaqjina, tukuyninku malariawan unquykurqanku. Kay 1818 wata diciembre killapitaq, Jonespa warmin, wawan ima, wañupurqanku, iskay killanmanqa, Bevan, familian ima, wañupullarqankutaq.

Jonesllaña kawsachkarqa, chaywanpis mana chay ñakʼariywan atipachikurqachu. Payqa, Madagascarpi runas, Diospa Palabranta ñawirinankupaq urqhuytapuni munarqa. Chayrayku, Mauricioman kutipurqa, sanoyaytawantaq, malgache qalluta yachakuyta qallarirqa. Pisi tiemponmanqa, Juan Evangeliota chay qalluman tikrachiyta qallarirqa.

Kay 1820 wata octubre killapiqa, Madagascarman kutirirqa. Antananarivo llaqtaman chayaspataq, juk yachaywasita sayarichirqa. Chay yachaywasipi yachakuqkunapaq, mana tukuy ima kaptinpis, chaypi yachachikusqanqa, may sumaq karqa. Wawastaq, mayta yachachisqa kayta munachkarqanku.

Jonesqa, David Griffiths chayamunankama, qanchis killataña sapitan llamkʼarqa. Chay iskay misioneros sinchita llamkʼasqankuraykutaq, malgache qallupi Biblia lluqsirqa.

Bibliata tikrachiyta qallarinku

Chay tiempopiqa, malgache qalluta, arabespa qillqayninkullapi qillqap kanku. Chaywanpis, chay sorabe nisqa qillqataqa, mana tukuychu riqsirqanku. Chayrayku, Radama I kamachiqman, malgache qalluta, latin qallup qillqanpi qillqayta munasqankuta nirqanku. Kamachiqtaq, nisqankumanjina ruwanankuta saqirqa.

Kay 1823 wata septiembre killamanta 10 pʼunchaypitaq, Bibliata malgacheman tikrachiyta qallarirqanku. Jonesqa, Génesis librota,  Mateo Evangeliota ima, qallarirqa, Griffithstaq, Éxodo librota, Lucas Evangeliotawan. Paykunaqa, mana saykʼuspa llamkʼarqanku. Mana Bibliallatachu tikrachichkarqanku, tutamanta tardentawanqa, yachaywasipi yachachiq kanku. Chantapis, iglesiaspi kimsa qalluspi yachachiq kanku.

Chunka iskayniyuq yachachisqasninkup yanapayninkuwanqa, 18 killallapi, Griegopi Qillqasqasmanta, Hebreopi Qillqasqasmanta ima, achkha librosta tikrachirqanku. Watanpaqqa, Bibliata tikrachiyta tukurqankuña. Chaywanpis, pantasqasta allinchanaraq karqa. Chayraykutaq, Inglaterra suyumanta David Johns, Joseph Freeman ima, chayamurqanku. Paykunaqa, wak qallupi parlaymanta yachaqkuna karqanku.

Chʼampaykuna rikhurin

Tikrachiyta tukuptinku, Sociedad Misionera de Londres nisqa, Charles Hovendenta Madagascarman kachamurqa, payqa, qillqasqasta urqhunapaq maquinata armanan karqa. Hovendenqa, 1826 wata noviembre killamanta, 21 pʼunchaypi Madagascarman chayamurqa. Chaywanpis, niraq killanman, malariawan unquykuspa wañupullarqataq, chayraykutaq jatun maquinata armanaqa, pachan sayapurqa. Qhipan watanmanqa, Escociamanta James Cameron, chay maquinata, imaynatachus apaykachakunanmanta librituta ñawirispa armaykurqa. Payqa, ranqhiru karqa, maquinasmantataq, juk chhikanta yacharqa. Chantá 1827 wata diciembre killamanta 4 pʼunchaypitaq, manchayta kallpakuspa, Génesis librop juknin tʼaqanmanta wakinta qillqasqapi urqhurqa. *

Kamachiq Radama I, 1828 julio killamanta 27 pʼunchaypi wañupurqa. Payqa, Biblia malgacheman tikrakunanpaq, mayta yanaparqa. Wañupuptintaq, chay yanapa tukukapurqa. David Jonesqa, jinata paymanta qillqarqa: “Kamachiq Radamaqa, may kʼacha, maytataq, llaqtan imamantapis yachakunanta munan. Paypaqqa, qurimanta phatamanta nisqaqa, llaqtan yachakunan aswan allin”, nispa. Warmin Ranavalona I kamachiyta qallariptintaq, yanapa tukukapurqa.

Kay warmi, kamachiyta qallarisqanmanta pisi tiemponmanqa, Inglaterramanta jamuq runa, Bibliata tikrachiymanta paywan parlariyta mañarqa, chaywanpis payqa, mana munarqachu. Wak kutipitaq, chaypi kaq misioneros, paypa llaqtanman, astawanraq yachachinankuta —griegotajina, hebreotajina— niptinku, payqa ajinata kutichirqa: “Hebreo, Griego qallumantawanqa, mana yachayta munanichu. Llaqtayta yachachiyta munaspaqa, jabón ruwayllatapis, yachachiychik”, nispa. Cameronqa, niraq Bibliata urqhuchkaptinku chay suyumanta wikchʼuchikunankuta yuyaspa, kamachiqmanta, juk semanata tʼukurinanpaq qunanta mañakurqa.

Qhipan semanamanqa, chay llaqtap imasnillanwan iskay jabonesta ruwasqa, chantataq, Ranavalonaman kamachisninwan apachirqa. Misionerosqa, chayjina ruwaykunata ruwaspa, kamachiqpa sunqunta tiyaykuchirqanku. Jinamantataq, chay suyupi qhipakuspa, Hebreopi Qillqasqasmanta, yaqha tukuy librosninta maquinapi qillqasqasta urqhurqanku.

Kusiy rikhurin, chinkapuntaq

Kamachiq Ranavalonaqa, qallariypi mana munaspapis, suyunmanta runas bautizakuspa cristianosman tukuyta atinankupaq, 1831 mayo killapi juk kamachiyta urqhurqa. Chaywanpis, mana unaytachu sayarqa. A History of Madagascar, nisqa libro nin: “May achkha runapuni bautizakusqankurayku, chay suyupi mana imapis tikrakunanta munaqkunaqa, kamachiqta, chay leyta chinkachinanpaq tanqarqanku. Imaraykuchus nisqankumanjinaqa, cristianoman tukuqkunaqa, Britaniaman  kutikuchkarqanku”, nispa. Ajinamanta, suqta killanman 1831 wata tukukuchkaptin, chay kamachiyta chinkachipurqanku.

Ranavalona ajinata iskayrayasqanrayku, chay suyupi ni ima tikrakunanta munaqkuna aswan kasqankurayku ima, misionerosqa, usqhayllata Bibliata urqhunankupaq llamkʼarqanku. Chay tiempopaqqa, Griegopi Qillqasqasta urqhurqankuña, achkha runaspatañataq kapurqa. Chaywanpis, 1835 wata marzo killap, ñawpaq pʼunchayninpiqa, cristianospa religionninku chinkananta kamachirqa, tukuy librosninkutataq, kamachiqman qupunankuta mañarqa.

Chantapis chay leyqa, yachaywasipi yachakuqkuna, Bibliata ruwaypi yanapanankutapis jarkʼallarqataq. Ajina kaptinpis, chay juk chhika misionerosqa, tuta pʼunchay llamkʼaspa, 1835 junio killapi, tukuynin Bibliata ruwayta tukucharqanku. Jinamanta malgachepi ñawpaq kaq Bibliaqa, rikhurirqa.

Chay kamachiyta manchachikusqankurayku, misionerosqa chay Bibliasta usqhayllata runaman jaywararqanku. Chaykunata chinkachinankuta yuyaspataq, 70 Bibliasta jallpʼaman pʼampaykurqanku. Chayta ruwasqankuqa, may allin karqa, imaraykuchus watanmanqa, tukuy misionerosta chay suyumanta wikchʼurqanku, iskayllataq qhipakurqanku. Jina kaptinpis, Diospa Palabranqa, Jatun Puka Churupi mirallarqapuni.

Diospa Palabranta munakuq llaqta

Madagascarmanta runasqa, Diospa Palabranta qallunkupi ñawirispa, ¡mayta kusikurqanku! Kay tiempopiqa, chay suyupi yaqha tukuyninku juk Bibliayuq kanku, achkhataq, sapa kuti ñawirinku. Chay Bibliamanta wakin chiqataqa, pantasqata tikrachisqanku, wakin rimaykunataq manaña entiendekunchu. Chaywanpis, Hebreopi Qillqasqaspiqa, Jehová suti, achkha kutita rikhurin. Qallariypi ruwasqa Bibliaspiqa, Griegopi Qillqasqaspipis, rikhurillantaq. Chayrayku, achkha runas, Diospa sutinta yachanku.

Qallariypi, Griegopi Qillqasqas lluqsisqantawanqa, Baker apellidoyuq willaykunawan puriq runa, chay suyumanta kaqkuna kusisqa kasqankumanta, ajinata nirqa: “Mana profetachu kani, chaywanpis Diospa Palabran, kay suyumanta chinkanantaqa mana yuyanichu”, nispa. Jinataq karqa. Diospa Palabran Madagascarpi kananpaqqa, ni malariapis, ni mana yachayta atina qallupis, nitaq ima kamachiypis jarkʼarqachu.

Kunantaq, aswan kusaraq. ¿Imarayku? Imaraykuchus 2008 watapiqa, malgachepi Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nisqa, Biblia lluqsirqa. Kay Bibliaqa, may sumaqpuni, imaptinchus entiendenapaqjina, runaspa parlayninkumanjinataq. Chayrayku, Diospa Palabranqa, Jatun Puka Churupi sumaq saphichasqa kachkan (Isa. 40:8).

[Sutʼinchaynin]

[31 paginapi dibujo/foto]

Malgache qallupi Traducción del Nuevo Mundo, nisqa Bibliaqa, Jehová Diospa sutinta jatunchan