¿Chiqamantachu Abraham camellosniyuq karqa?

BIBLIAPIQA faraón, Abrahamman achkha animalesta, camellosta ima qusqanta nin (Gén. 12:16). Wak pʼitipitaq Abrahampa juknin kamachin “patronnimpa [...] chunka camellos[ninwan]” Mesopotamiaman risqanta nin (Gén. 24:10). ¿Chiqamantachu Abraham pichus yaqha 4000 watas ñawpaqta kawsaq, camellosniyuq karqa?

Wakinqa mana jinachu kasqanta yuyanku. Kay Biblia de Estudio Arqueológica de la Nueva Versión Internacional nisqa sutʼinchan: “Yachayniyuq runasqa kaymanta ukhuncharispa kay  1200 wata Jesús niraq jamuchkaptin Abrahampa kawsasqanmanta aswan qhipamanraq camellosta uywasqankuta ninku”. Paykunaqa, kay Génesis pʼitispi camellosmanta parlasqanqa mana chiqachu kasqanta ninku.

Chaywanpis wakin yachayniyuq runasqa, 3000 watapiraq camellosta uywakusqanta ninku, chaywanpis chayqa mana ninayanchu aswan ñawpaqta mana uywasqankutaqa. Juk riqsisqa libropi nin: “Kunallanraq ukhunchasqankuwan camellosta uywaytaqa 4000 watapi qallarisqankuta nin, chaytaq Arabiamanta inti lluqsimuynin uraniqpi qallarikurqa. Qallariypiqa ichapis lechenta, pelonta, qaranta, aychanta ima urqhunankupaq uywaq kanku, chaywanpis pisi tiemponmantaq cargata chaqnanapaq kasqanta repararqanku” (Civilizations of the Ancient Near East [Civilizaciones antiguas del Oriente Próximo]). Arqueólogos nisqaspis camellospa tullusninta, wak imasninta ima tarirqanku chaykunataq Abrahampa tiemponmanta aswan ñawpaqta camellos kasqanta rikuchin.

Chay runas tarisqankuqa, juk documentopi qillqasqa kachkan. Chay libroqa nillanpuni: “Mesopotamiapiqa cuneiforme qillqaspi, sellospi ima camellospa sutin rikhurin, chaytaq 4000 watapi” nisunman Abraham kawsachkaptin chayman chayasqanta rikuchin.

¿Pikunataq chayman camellosta chayachirqanku? Wakin yachayniyuq runasqa Arabiap uraniqninmanta Egiptoman, Siriaman ima incienciota camellospi apaqkuna kasqankuta yuyanku. Ichá kayqa 2000 watas Jesús niraq jamuchkaptin karqaña. Kay Génesis 37:25-28 ismaelistamanta parlan, paykunaqa inciensota camellospi Egiptoman apaq kanku Abrahampa tiemponmanta pachak watas qhipaman.

Oriente Medio nisqapi camellosta mana apaykachaqchu kanku, chaywanpis qhawarisqanchikmanjina 4000 watas ñawpaqta camellosta riqsiqña kanku. Juk enciclopediapi nin: “Bibliamanta ñawpaq librosninpi camellosmanta parlasqantaqa mana chiqachu kasqanta mana nisunmanchu, imaraykuchus yachayniyuq runas ukhuncharisqankumanjina Abrahampa tiempomanta ñawpaqta camellosta uywaqña kasqankuta reparanchik” (The International Standard Bible Encyclopedia).