Wañuytaqa niña manchachikunichu, “aswan juntʼasqa kawsayniyoj” kaytataq suyakuchkani

Piero Gatti kawsayninmanta willariwanchik

AVIOSNESPA sonasqanqa mayta yapaykukuchkarqa. Chantá llaqtapiqa, sirenata waqachiq kanku, maypichus pakakuna kaq chayman runas usqhayllata pakakuq rinankupaq. Chantataq luqtʼuyanapaqjina bombas tʼuqyariq, Milán llaqtapiqa, manchariy, thuñikuy ima karqa.

Ajina Italia 1943, 1944 wataspi kachkarqa. Ñuqaqa soldado waynallaraqtaq karqani, maypichus runa pakakuq kanku chayman bomba chayaptinqa, chaymanta wañusqasta chhikan chhikanta urqhumunaypaq sapa kuti kachawaq kanku. Ñuqapis wakin kutisqa, wañuymanta ñakʼayta salvakurqani. Sapa kuti wañuy patapi rikukuspataq Diosman niq kani: “Mana wañuspaqa munayniykita ruwanaypaq kawsayniyta qusqayki”, nispa.

Wañuyta manchachikusqayta atipani

Ñuqaqa, Italiapi Como llaqtamanta 10 kilometrosninpi nacekurqani, chay llaqtataq Suiza suyup qayllanpi kachkan. Wawa kachkaspa achkha llakiykunata rikusqayrayku, wañuyta manchachikuq kani. Iskay ñañasniy, gripe españolawan wañupusqanku. Chantá 1930 watapi suqta watayuq kachkaptin mamay Luigia wañupurqa. Católico familiapi wiñakusqayrayku iglesia kamachisqanta kasukuq kani, sapa semanataq misaman riq kani. Chaymanta watasninman mana juk iglesiapichu, manaqa juk peluqueriapi wañuyta manchachikuyniyta atiparqani.

Kay 1944 watapi iskay kaq guerra mundial kasqanrayku may llakiy karqa. Italiamanta achkha soldados maqanakuchkarqanku, Suizamantaq pakakuq ayqirqayku, imaraykuchus chay suyuqa ni mayqin maqanakuq suyusman sayakuchkarqachu. Chayasqaykumanjinataq maykunapichus pakakuna kaq chayman tʼaqarawarqayku. Ñuqataqa Steinach llaqtap qayllanman apawarqanku. Chaypitaq mana ima ruwanamantapis jarkʼawarqankuchu. Chay llaqtamanta peluqueroqa, paywan khuska pisi tiempollata llamkʼanaypaq contratawarqa, wasinpitaq qhipakurqani. Juk killallata peluqueriapi llamkʼaspapis juk runata riqsirqani, paytaq kawsayniyta tikranaypaq yanapawarqa.

Chay runaqa peluqueriaman jamuq, sutinqa Adolfo Tellini karqa. Payqa Jehovamanta sutʼinchaq karqa, Italiamanta Suizapitaq tiyakurqa. Ñuqaqa, pikunachus Jehovamanta sutʼinchaqkuna kasqankuta mana yacharqanichu, imaraykuchus chay tiempopaqqa, Italiapi 150 kuraqlla karqanku. Adolfoqa Bibliap chiqa yachachiykunasninmanta, nisunman paraisopi sunqu tiyasqa kawsakunamanta, “aswan juntʼasqa kawsayniyoj kana[manta]” ima, parlawarqa (Juan 10:10; Apo. 21:3, 4). Chantapis aswan qhipaman maqanakuykuna, wañuy ima chinkananta yachaspa mayta kusikurqani. Pakakuna lugarman kutispataq Italiamanta Giuseppe Tubini sutiyuq waynaman yachakusqayta willarirqani. Paypis kusikullarqataq.  Chaymantapachataq Adolfo wak hermanos ima, yachachinawaykupaq wakin kutipi jamuq kanku.

Juk pʼunchay Adolfoqa, Arbon llaqtaman pusawarqa, chaytaq Steinach llaqtamanta 10 kilometrosninpi kachkan. Chaypitaq juk qutu hermanos tantakuyninkuta italiano qallupi ruwaq kanku. Chay tantakuypi mayta kusikusqayrayku, qhipan semanata chakipi kutirqani. Aswan qhipamantaq Zurich llaqtapi jatun tantakuyman rirqani. Chaypiqa juk peliculapijina qhawachirqanku, imaynatachus nazis runasta wañuchisqankuta. Wañusqastataq may chhika tawqasqasta rikukurqa. Sutʼinchakurqataq achkha hermanos iñiyninkurayku wañusqankuta, chaytaq mayta tʼukuchiwarqa. Chay tantakuyllapitaq María Pizzato hermanata riqsirqani. Paytaqa Italiamanta gobierno fascista Jehovap munayninta ruwasqanrayku 11 watata carcelpi wisqʼasqa kananta nisqa.

Guerra tukukuytataq Italiaman kutirqani, Como llaqtapitaq juchʼuy qutuchakuyman riyta qallarirqani. Bibliata pisillata ukhunchaspapis imatachus yachachisqantaqa sutʼita yacharqani. Chay qutuchakuymanta Mariaqa, bautizakuy may allin kasqanta niwarqa, chantá Marcello Matinelli hermanoqpaman rinayta. Chay hermanoqa, Castione Andevenno llaqtitapi tiyakurqa provincia Sondriopi. Kay chiqa sunqu akllasqa hermanotaqa, régimen dictatorial 11 watata wisqʼachisqa, chay hermanop wasinman chayanaypaqtaq bicicletapi 80 kilometrosta rirqani.

Hermano Marcelloqa, imatachus Biblia bautizakunapaq nisqanta sutʼinchawarqa, chantá Diosmanta mañakuytawan bautizanawanpaq, Adda nisqa mayuman pusawarqa. Kay 1946 watapi septiembre killapi bautizakusqaytaqa ni jaykʼaq qunqasaqchu. Imaraykuchus Jehovap munayninta ruwanaypaq kawsayniyta qurqani, chaymantapachataq suyakuyniymanta mana iskaychakunichu. May kusisqa kachkasqayrayku wasiyman chʼisiña chayaspaqa, manapis juk pʼunchayllapi 160 kilometrosta bicicletapi riymanchujina karqa.

Guerra pasayta 1947 wata mayo killapi, Italiamanta Milanpi ñawpa kaq jatun tantakuy ruwakurqa. Chay tantakuymanqa 700 runas rirqanku, paykunamanta achkhataq gobierno fascista qhatiykachachkaptin mana wañuqkuna karqanku. Chay tantakuypiqa, Giuseppe Tubini, pimanchus pakakuna lugarpi Diosmanta willarqani chay wayna bautizakunapaq umallirichiyta qurqa, chaypitaq pay bautizakurqa.

Chay tantakuyllapitaq Brooklyn Betelmanta Nathan Knorr hermanota riqsirqani. Paytaq Giuseppeta ñuqata ima, Diospaq astawan llamkʼanaykuta niwarqayku. Ñuqataq killanman chayta ruwanayta nikurqani. Wasiyman kutispataq familiayman willarqani, familiaytaq mana munarqachu, chaywanpis mana kasurqanichu. Killanmantaq Milanpi kaq Betelman llamkʼaq rirqani. Chaypiqa 4 misioneros llamkʼachkarqanku, Giuseppe (Joseph) Romano, warmin Angelina, chantá Carlo Benanti, warmin Costanza ima, Giuseppe Tubini chayaptintaq phichqaña karqanku, ñuqapiwantaq suqta karqayku.

Killanmantaq qutuchakuykunata waturinaypaq churawarqanku. Chay kutikamaqa, niraq pipis Italiamantapuni kaqqa, qutuchakuykunata waturiqjina churasqa karqachu. Chay tiempopaqqa, juk misionero George Fredianelli qutuchakuykunata waturichkarqa, payqa 1946 watapi Estados Unidosmanta jamurqa. Chay hermano achkha semanasta imaynatachus qutuchakuykunata waturinayta yachachiwarqa, chantá sapallayña waturirqani. Ñawpaq kutirayku Faenza llaqtapi qutuchakuyta waturisqayta yuyarikullanipuni. Chay kutikamaqa ni jaykʼaq umallirichirqanichu. Chaywanpis Diospaq astawan llamkʼanankupaq hermanosta kallpacharqani. Chay qutuchakuypiqa, achkha waynas karqanku, paykunamanta wakintaq chay suyupi Diospa llaqtanpi jatuchaq llamkʼaykunata japʼirqanku.

Qutuchakuykunata waturichkaspaqa, chʼampaykunapi, kusiypi, llakiykunapi ima rikukuq kani. Chaywanpis chaykunaqa kusichiwaq, hermanospa munakuyninkutataq rikurqani.

 Guerra pasayta Italiapi religionwan imachus kasqanmanta

Guerra pasayta imachus Italiapi religionwan kasqanmanta willarisqaykichik. Chay tiempopiqa, Iglesia Católica mayta kamachichkarqa, 1948 watapi musuq leyesta urqhuptinkupis leyes fascistasqa 1956 watakama mana wasimanta wasi willaqta saqiwarqaykuchu. Cristianos nichikuqkunata kamachiqkunaqa, iskay pʼunchay jatun tantakuyta ruwaqta mana saqiwaqchu kayku. Chaywanpis wakin kutiqa, qhasillata imatapis ruwaq kanku, ajina karqa Sulmona llaqtapi 1948 watapi, chay llaqtaqa Italia suyup chawpinpi tarikun.

Jatun tantakuyqa, juk teatropi ruwakurqa, domingo paqarinpi tantakuyta qallarinapaq ñuqata kamachiwarqanku, chantá hermano Giuseppe Romano umallirichirqa. Chay tiempopi 2.000 tantakusqaykuqa achkha karqa, imaraykuchus suyuntinpi ni 500 willaqkunapis karqaykuchu. Giuseppe umallirichiyta tukuptintaq juk wayna iskay sacerdotes yachachisqankumanjina plataformaman wicharispa runasta pantachinanpaq jatunmanta qhaparirqa. Chay ratupachataq jinata nirqani: “Parlayta munaspaqa, juk teatrota alquilakamuy, chaypi munasqaykita parlanaykipaq”, nispa. Uyariqkuna mana uyariyta munasqankuta reparaspataq chay waynaqa ayqikurqa.

Chay wataspi juk qutuchakuymanta wak qutuchakuyman riyqa, mana atikullaqchu. Wakin kuti chakipi, bicicletapi, trenpi, thanta autospi ima, riq kani. Wakin kutitaq uywa puñunaspi, chʼukllaspi ima puñuq kani. Guerra pasasqantawan italianosqa wakchas karqanku, jinallataq Jehovamanta sutʼinchaqkunapis. Chaywanpis Jehovap munayninta ruwayqa, may sumaq karqa.

Escuela de Galaadman risqay

Kay 1950 watapi, Giuseppe Tubinita, ñuqata ima Escuela de Galaad clase 16 nisqaman waqyariwarqayku. Ñuqaqa inglesta parlayta mana atinayta yuyarqani, yachakunaypaq mayta kallpachakuspapis mana atillarqanichu. Bibliata tukuyninta inglespi ñawirinayku kasqanrayku, jatunmanta ñawiriq kani, wakin kutiqa ñawirinayrayku mana almuerzaqchu kani. Juk pʼunchay chay clasespi umallirichinay karqa. Imatachus juk yachachiq niwasqanta sutʼita yuyarikuni, pay niwarqa: “Kusikuni tukuy sunqu sumaqta umallirichisqaykimanta, chaywanpis inglesta parlasqaykiqa mana entiendekunchu”, nispa. Jinapis yachakuyta tukurqani. Chaymantataq llaqtallaykumantaq Giuseppeta, ñuqata ima kachawarqayku. Sumaqta yachachiwasqaykurayku, hermanosta yanapanaykupaq sumaq wakichisqa karqayku.

Kay 1955 watapi Lidiawan casarakurqani, payqa qanchis wata ñawpaqta bautizakurqa,  ñuqataq bautizakunanpaq umallirichirqani. Lidiap tatan Domenicota, régimen fascista qhatiykacharqa, chantá kimsa watata karuman apaspa wisqʼarqanku. Jinapis kay hermanoqa, qanchis wawasninta Jehovamanta sutʼinchaqkuna kanankupaq yanaparqa. Lidiapis tatanjinallataq karqa. Imaraykuchus manaraq wasimanta wasi willaqta saqinankupaq ley lluqsichkaptin, kimsa kutita autoridadesman apasqa karqa. Suqta wataña casarasqa kachkaptiykutaq kuraq kaq wawayku nacekurqa sutintaq Beniamino karqa, sullkʼantaq 1972 watapi nacekurqa sutintaq Marco karqa. Mayta kusikuni paykuna, familiankuwan ima, Jehovata chiqa sunqu yupaychachkasqankumanta.

Diospaq llamkʼachkallanipuni

Kay tukuy wataspi runa masiyta yanapasqaymanta yuyarikullanipuni. Kay 1980 watap qallariyninpi suegroy Italiamanta presidente Sandro Pertiniman juk cartata qillqarqa. Suegroyqa, Sandro Pertiniwan dictadura fascistas kamachichkaptin Ventotene churuman apasqas kasqanku. Imaraykuchus fascistaqa, enemigosninkuta chayman apachiq kanku. Suegroyqa, Sandro Pertiniman Diosmanta willayta munarqa, chayraykutaq paywan parlananpaq permisota mañarqa. Paywan parlay atikuptintaq ñuqa paywan rirqani. Chay presidenteqa, kʼachamanta parlapawarqayku, suegroytataq abrazaykurqa, chaytataq mana suyachkarqaykuchu. Paywanqa, imapichus creesqaykumanta unayta parlarirqayku, publicacionestapis saqirqayku.

Qutuchakuykunata waturispaqa 44 watata llamkʼarqani, 1991 watapitaq chay llamkʼayta saqirqani. Chantá Jatun Tantakuykunapaq Wasipi superintendentejina 4 watata llamkʼarqani, unquykusqayraykutaq chayta saqirqani. Diospa yanapayninwantaq precursorjina llamkʼachkallanipuni. Tukuy atisqayta willani, achkha runasmantaq Bibliamanta yachachichkani. Chantá hermanospis tukuy sunquwan umallirichisqallaytapuni niwanku. Machituña kaspapis sunqu juntʼasqallapuni kasqaymanta Jehovaman mayta agradecekuni.

Wayna kachkaspa wañuyta mayta manchachikuq kani. Bibliamanta chiqa kaqta yachakusqayraykutaq wiñay kawsayta suyakuchkani, arí Jesús “aswan juntʼasqa kawsayniyoj” kananchikta nisqanta (Juan 10:10). Jehová paraisopi bendicionesninta qunanta mayta suyakuchkani, maypichus sunqu tiyasqa, kusisqa, ni imata manchachikuspa kawsakusun. Ruwawaqninchik Dioslla jatunchasqa kachun, sutinta apaytataq jatunpaq qhawanchik (Sal. 83:18).

[22, 23 paginaspi mapa]

(Publicacionpi qhawariy texto originalta)

SUIZA

BERNA

Zurich

Arbon

Steinach

ITALIA

ROMA

Como

Milán

Río Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[22 paginapi dibujo/foto]

Galaadman richkayku

[22 paginapi dibujo/foto]

Giuseppewan ñuqawan Galaadpi

[23 paginapi dibujo/foto]

Casarakusqayku pʼunchay

[23 paginapi dibujo/foto]

Warmiywan 55 wata kuraqña casarasqa kayku