TATAYQA 1899 watapi nacekorqa, Austria suyoj Graz llajtanpi. Ñaupaj kaj Guerra Mundial kashajtintaj waynallaraj kasharqa. Kay 1939 watapitaj Iskay kaj Guerra Mundial qallarisqantawan, Alemaniamanta soldados payta apakaporqanku. Rusia suyupi maqanakushaspataj 1943 watapi wañuporqa, iskay watayoj kashajtiy. Tatayta mayta faltacharqani, astawanraj yachaywasimanta compañerosniy tatasniyoj kasqankuta rikuspa. Waynaña kashaspataj yachakorqani janaj pachapi kaj Tatanchejmanta, pichus mana ni jaykʼaj wañunchu. Chayta yachaytaj mayta sonqochawarqa (Hab. 1:12).

Qanchis watayoj kashaspa Movimiento Scouts Mundial nisqaman yaykorqani. Boy Scouts nisqaqa jovenespaj uj organización, chaytaj 1908 watapi Gran Bretaña suyupi rikhurerqa, chaytataj Gran Bretañamanta soldadosta kamachej Robert Stephenson Smyth Baden-Powell rikhuricherqa. Kay 1916 watapitaj Wolf Cubs (chayri Cub Scouts) nisqatañataj rikhuricherqa, chaytaj aswan waynuchituspaj karqa, edadniypaj jina.

Semana tukukuyta toldospi puñuspa, sumaj pʼachallisqa kaspa, marchaspa ima, mayta kusikoj kani. Chantapis kusikullajtaj kani ninata japʼichispa chaypi takirispa, waj wawaswan khuska kaspa, pujllarispa ima. Chantapis yachakoj kayku Diospa ruwasqasninmanta, chaytaj mayta yanapawarqa Diospa ruwasqasninta jatunpaj qhawanaypaj.

Boy Scouts nisqapi kajkunataqa sapa pʼunchay allin imasta ruwanankupaj yachachinku, paykunapurataj “wakichisqapuni imapajpis”, nispa napaykunakoj kanku. Chaytaj mayta gustawaj, grupoypeqa pachajmanta astawan karqayku, khuskan católicos, khuskantaj protestantes ujtaj budista karqa.

Kay 1920 watamantapacha Boy Scouts nisqaqa ashkha suyuspaj jatuchaj tantakuykunata ruwarqa, chaytataj jamborees nispa sutichaj kanku. Noqataj chay tantakuykunamanta wakillanman rerqani. Sutʼincharinapaj ashkha suyusmanta qanchis kaj tantakuyman 1951 watapi agosto killapi rerqani, chaytaj Bad Ischl llajtapi (Austria) ruwakorqa. Chantapis jisqʼon kaj jatun tantakuyman 1957 watapi agosto killapi rillarqanitaj, chaytaj Sutton Park llajtapi ruwakorqa Birmingham (Inglaterra) llajtaj qayllanpi. Chay tantakuymantaj Boy Scouts nisqamanta 33.000 rerqanku 85 suyusmanta, chantá chay lugarman 750.000 runaspiwan rillarqankutaj Inglaterramanta reina Isabelpis. Noqaqa uj jatun familiayojpis kayman jina kasharqani. Ni yuyallarqanipischu astawan qhepaman cheqa Diospa llajtanmanta kanayta.

Kay 1958 watapi marzo, abril killaspi jina Grand Hotel Wiesler de Graz (Austria) nisqapi, hotelpi llankʼanaypaj yachakusharqani. Tukuchashajtiyñataj, llankʼaj masiy Rudolf Tschiggerl imapichus creesqanmanta willariwarqa, payqa pastelesta ruwayta yachaj. Chay kutipitaj ñaupaj kutirayku cheqa kajmanta uyarerqani. Niwarqataj Trinidad yachachiyta Biblia mana yachachisqanta. Chay mana cheqachu kasqanta, pantasqapi kasqanta imataj nerqani. Amigoy kasqanraykutaj Iglesia Catolicaman kutinpunanpaj yanapayta munarqani.

Rudolftaqa, Rudi sutiwan rejsillajtaj kayku, paytaj uj Bibliata qowayta munarqa. Chaywanpis Católica Bibliata munasqayta nerqani. Uj Bibliata qowajtintaj leeyta qallarerqani, chay Bibliapitaj Rudolf churaykusqan tratadota tarerqani, chay tratadotataj Sociedad Watchtower orqhosqa. Chaytaj mana gustawarqachu, imaraykuchus yuyarqani chay tratado cheqata jina rikuchispapis llullata parlashasqanta. Rudiwan Bibliamanta parlallajpuni kani. Ruditaj allin yuyayniyoj karqa imaraykuchus manaña ujtawanpis uj publicacionta qowarqachu. Qhepan kinsa killastataj Bibliamanta parlarillarqaykupuni. Wakin kutistaj tutakama parlaspa qhepakoj kayku.

Hotel de Graz, nisqapi yachakuyta tukusqaytawan, mamayqa hotelpi llankʼayta yachakunallaypajpuni uj Institutomanñataj kachawarqa. Chaytaj Bad Hofgastein llajtapi Alpes vallepi kashan. Chay Institutotaj Grand Hotel nisqawan ujchasqa kasqanrayku, chay hotelman yachakoj wakin kutis rej kani, chay hoteltaj Bad Hofgastein lugarllapitaj kashan.

Rudiqa Vienapi kaj sucursalman maypichus tiyakusqayta willasqa, sucursaltaj iskay misionerasta kachamorqanku, ujninpa sutin Ilse Unterdörfer karqa, ujninpatataj Elfriede Löhr. Uj kuti hotelmanta recepcionista iskay señoras maskʼashawasqankuta, uj autopi suyashawasqankutataj niwarqa. Pikunachus kasqankuta yachanaypajtaj llojserqani. Aswan qhepaman yacharqani chay iskay hermanas Alemaniapi Reinomanta willajta mana saqekushajtin pakayllamanta publicacionesta apajkuna kasqankuta. Niraj Iskay kaj Guerra Mundial qallarishajtin, paykunataqa Gestapomanta kajkuna Lichtenburg nisqaman wisqʼaykusqanku. Guerra kashajtinñataj, Ravensbrück, Berlín qayllaman apasqanku.

Chay hermanasqa mamay mitallataj karqanku. Paykunatataj jatunpaj qhawaj kani, nitaj tiemponkuta noqapi usuchinankuta munarqanichu. Chayrayku apóstol Pedro ñaupaj papa kasqanmanta, kay tiempomanta papas apóstol Pedroj cuentanmanta kasqankumanta ima, parlaj versiculosta uj listapi apamunawankuta nerqani. Chantapis nillarqanitaj chay listata curaman rikuchinayta, paywan parlarinayta ima. Chayta ruwaspataj cheqa kajmanta yachakunayta yuyarqani.

Iglesia Catolicaqa, Jesús imatachus Mateo 16:18, 19 versiculospi nisqanta oqharinku, apóstol Pedro  ñaupaj kaj papa kasqanta, kay tiempomanta papas apóstol Pedroj cuentanmanta kasqankuta yachachinankupaj. Chantapis Iglesia Catolicaqa, papa imata yachachishaspapis mana pantasqanta nin, imaraykuchus papa ‘santo kaj Tata’ kasqanta creenku. Chay nisqankutataj ashkha católicos creenku. Noqapis chaypi creej kani, yuyajtaj kani papa Trinidad cheqa kasqanta nejtin, cheqapuni kasqanta. Chaywanpis yuyarqani papa yachachispa pantayta atisqanta, jina kajtintaj Trinidadmanta yachachisqanpis llulla kayta atisqanta.

Curawan parlarej rejtiy, payqa tapuykunasniyman mana kutichiwayta aterqachu. Chayraykutaj uj librota qowarqa, mayqenpichus tapuykunasniymanta astawan parlasharqa. Chay librotataj wasiyman aparqani, leeytawantaj ashkha tapuykunaswanraj paypaman kuterqani. Tapuykunasniyman manapuni kutichiwayta atispataj niwarqa: “Mana chay yachachiyta creechiyta atiykichu, nitaj qanpis noqaman [...]. Waj kutikama”, nispa. Niñataj chaymanta ujtawan parlayta munarqachu.

Curawan parlaj risqaymantawantaj Unterdörfer, Löhr hermanaswan Bibliamanta yachakuyta qallarerqani. Paykunataj, ‘Santo Kaj Tata’ Jehová Diosta sumajta rejsinaypaj yanapawarqanku (Juan 17:11). Chay kutipi manaraj ni uj qotuchakuypis chay llajtapi kasqanrayku, iskaynin hermanas Bibliamanta yachakuyta munajkunaj wasinkupi tantakuykunata ruwaj kanku. Nitaj ashkhachu tantakoj kanku. Ni uj hermano kasqanraykutaj, chay iskay hermanaslla casi tukuy tantakuyta ruwaj kanku. Wakin kutislla uj hermano umallirichinanpaj jamoj, chay kutispajtaj uj lugarta alquilaj kanku.

Kay 1958 wata octubre killapi, Bibliamanta yachakuyta qallarerqani Unterdörfer, Löhr hermanaswan. Kinsa killanmantaj 1959 wata enero killapi bautizakorqani. Niraj bautizakushaspataj, paykunata tapurerqani willayman paykunawan llojsiyta atisqaytachus manachus, imaynatachus runasman willana kasqanta yachanaypaj (Hech. 20:20). Ñaupaj kutirayku willaj llojsiytawan, uj territoriota mañakorqani, uj llajtitatataj qowarqanku. Chay cheqapeqa sapallay wasimanta wasi willanay karqa, sapallay yachakuyta munajkunaman kutinay karqa. Ñaupaj kutiraykutaj qotuchakuykunata waturej hermanowan llojserqani, paytaj aswan qhepaman qotuchakuyniyta waturej jamorqa.

Kay 1960 watapi, hotelpi llankʼanaypaj yachakuyta tukorqani, chantá wasiyman kutiporqani familiayman Bibliamanta yachakusqayta willanaypaj. Kunankamapis familiaymanta ni ujpis Jehovaj testigonman tukunchu, wakin kutis Bibliamanta yachakuyta munajtinkupis.

Kay 1961 watapi, sucursal qotuchakuykunaman cartasta apacherqa hermanosta precursores jina llankʼanankupaj kallpachananpaj. Noqataj qotuchakuykunata waturej Kurt Kuhn hermanowan parlarerqani, precursor jina llankʼanaypaj uj autota rantikunaypaj llankʼayta munashasqaymanta. Hermanotaj niwarqa: “¿Jesuswan apostolesninwan ima, Diospaj astawan llankʼanankupaj uj autotachu necesitarqanku?”, nispa. Chayta niwasqanmantapachataj precursor jina llankʼayta ajllarqani. Semanapi 72 horasta llankʼasqayraykutaj, precursor jina llankʼanaypaj pisi horasllataña llankʼanay karqa.

Patronniyta tapurerqani 60 horasllataña llankʼayta atinaytachus manachus. Atisqaytataj  niwarqa, nitaj sueldoytapis pisiyacherqachu. Chaymanta tiemponman 48 horasllataña llankʼayta mañarqani, ni chaypipis sueldoyta pisiyachillarqatajchu. Chantá semanapi 36 horasllataña llankʼanayta mañakojtiytaj, “ya” nillawarqataj, nillataj sueldoytapis pisiyacherqachu. Tukuy chaytaj patronniy payllawanpuni llankʼanayta munasqanta rikuchiwarqa. Semanapi 36 horasllataña llankʼasqayraykutaj precursor jina llankʼayta qallarerqani. Jaqay tiempopi precursores regularesqa killapi 100 horasta willaj kanku.

Tawa killasninmantaj uj juchʼuy qotuchakuypi precursor especialta sutichawarqanku, chantapis ancianosta umachaj jina llankʼayta qallarerqani. Chay qotuchakuytaj Spittal an der Drau llajtapi karqa. Jaqay tiempopi precursores especialesqa sapa killa 150 horasta willaj kanku. Noqataj sapallay precursor especial jina chay llajtapi kasharqani. Mayta agradecekuni hermana Gertrude Lobner yanapawasqanmanta. Hermanaqa qotuchakuymanta secretario jina llankʼaj.

Kay 1963 watapi qotuchakuykunata waturinaypaj wajyarisqa karqani. Wakin kutistaj uj qotuchakuymanta waj qotuchakuyman rinaypaj trenpi viajaj kani. Hermanosqa mana autoyoj kasqankurayku mana estacionpi suyawajchu kanku. Hermanospa wasinkuman chayakoj kani, wajchas kasqankuraykutaj taxipi rinaymantaqa chakipi rej kani, llasa maletasniy oqharisqa.

Kay 1965 watapi solterollaraj kashajtiy Galaad Escuelaman clase 41 nisqaman wajyariwarqanku, chaypeqa ashkha solteros karqayku. Chay Escuelapi yachakuyta tukusqaytawantaj Austria suyullamantaj kachawarqanku. Chay suyupitaj qotuchakuykunata waturispallapuni llankʼanay karqa, niraj kutishaspataj qotuchakuykunata waturej Anthony Conte hermanowan 4 semanasta Nueva York llajtaj pata ladonpi Cornwallpi kaj qotuchakuykunata waturerqayku. Chay hermanoqa runasman willayta jatunpaj qhawaj, chayraykutaj runaj sonqonman chayananpaj jina willaj.

Austriapiña kashaspataj qotuchakuykunata waturinay karqa chaynejpi Tove Merete hermanata rejserqani, payqa may kʼachita karqa. Phishqa watitayoj kashaspataj cheqa kajmanta yachakusqa. Hermanos imaynatachus rejsinakusqaykuta tapuriwajtiykutaj, niyta yachayku: “Sucursal rejsinachiwarqayku”, nispa. Rejsinakusqaykumanta watanman 1967 watapi abril killapi casarakorqayku, qotuchakuykunata waturispataj llankʼallarqaykupuni.

Casarakusqaymanta watanmantaj Jehovaqa jatun munakuyninpi, wawanpaj rejsikapuwarqa. Chaymantapachataj astawan Payman qayllaykuni, ajinallatataj janaj pachaman ripuyta suyakojkunamanpis, pikunachus Romanos 8:15 nisqanman jina Jehovata, ninku: “Tatáy, Tatáy”, nispa.

Superintendente de distrito jina, qotuchakuykunata waturej jina 1976 watakama warmiywan llankʼarqayku. Chiri tiempopitaj wakin kutis mana calefaccionniyoj cuartospi puñukoj kayku. Uj kutipajtaj rijchʼarinaykupaj samayniykuwan camayku chhullunkaykusqa. Chaymanta qhepamantaj uj estufata apakorqayku. Wakin lugarespeqa bañoman rinaykupaj jawaman llojsinayku  karqa, ritʼi patanta rinayku karqa, may wayrapi. Waturej rej kayku chaykunapi mana cuartoyojchu kasqaykurayku, ñaupaj semanapi qhepakorqayku chayllapitaj luneskunata qhepakoj kayku. Martes paqarintataj waj qotuchakuytañataj waturej rej kayku.

May kusiywan nini, warmiy uj sumaj yanapa kasqanta. Imaraykuchus ni jaykʼaj ninaychu karqa “willayman llojsina”, nispa. ¡Warmeyqa mayta kusikun willaj rispa! Hermanostapis mayta munakun, tukuy sonqotaj yanapayta munan. Ajina kasqantaj mayta yanapawan.

Kay 1976 watapitaj Austria Betelman wajyariwarqayku, chantá Comité de Sucursalmanta ujnin kanaypaj sutichawarqanku. Jaqay tiempopeqa, Austria sucursal Europaj inti llojsimuynin ladopi kaj suyusman publicacionesta pakayllamanta apachej. Llankʼarqanitaj Jürgen Rundel hermanowan, payqa Reinomanta willajta mana saqej lugaresman publicacionesta pakayllamanta apachej. Aswan qhepamantaj Europaj inti llojsimuynin ladopi kaj suyuspi publicacionesninchejta 10 qallusman tijrachishasqankuta qhawanaypaj churawarqanku. Jürgen, warmin Gertrude imaqa, Alemaniapi precursores especiales jina Jehovata tukuy sonqo sirvishanku. Kay 1978 watapi Austria sucursalqa, uj juchʼuy imprentapi revistasta sojta qalluspi imprimiyta qallarerqa. Chantá ashkha suyusman revistasta sapa killa japʼinankupaj qhelqachikojkunaman apachillajtaj kayku. Chaytataj Otto Kuglitsch hermano ruwaj, kunantaj pay, warmin Ingridwan Alemania Betelpi llankʼashan.

Europamanta hermanosqa, suyusninkupi revistasta fotocopiasmanta chayri fotosmanta imprimiyta qallarerqanku. Chaywanpis waj suyusmanta hermanospa yanapayninta necesitallarqankupuni. Chay kutispi Jehovaqa paykunata mayta jarkʼarqa, sucursalmanta hermanospis chay hermanosman astawan munakuyniykuta rikucherqayku, imaraykuchus chay ruwasqankoqa mana atinapaj jinallachu karqa.

Kay 1989 watapitaj Theodore Jaracz hermanowan Rumaniaman rerqayku, payqa Diospa Llajtanta Kamachejkunamanta ujnin karqa. Rerqaykutaj, uj qotu hermanosta Diospa llajtanman  kutichimunaykupaj. Chay hermanosqa, 1949 wata qallarishajtin Diospa llajtanmanta karunchakusqanku, waj qotuchakuykunastapis sayarichisqanku. Jinapis paykunaqa Diosmanta willashallarqankupuni, waj runastapis bautizashallarqankupuni. Politicaman mana chhapukusqankurayku, Diospa llajtanmanta hermanosninchej jina wisqʼachikullarqankutaj. Rumaniapi manapuni willajta saqekusqanrayku Pamfil Albu hermanoj wasinpi pakayllamanta chay qotumanta 4 ancianoswan, Comité de País nisqaj sutinpi jamojkunawan ima tantakorqayku. Noqaykuwan khuskataj Austriamanta tijrachejniyku Rolf Kellner hermano kasharqa.

Iskay kaj chʼisi tantakusqaykupitaj hermano Albu, chay tawa ancianosta Diospa llajtanman kutinpunankupaj kayta nerqa: “Diospa llajtanman mana kutipusunchu chayqa, ichá ni jaykʼaj kutipuyta atisunchu”, nispa. Ajinamanta 5.000 hermanos Diospa llajtanman kutinporqanku. ¡Jehovataj chay kutipi atiparqa, Satanás llulla kasqantaj sutʼi rikukorqa!

Kay 1989 wata tukukuytataj Diospa Llajtanta Kamachejkunamanta wajyariwarqayku Nueva York Betelpi llankʼanaykupaj. ¡Chaytaj may sumaj karqa! Brooklyn Betelpitaj 1990 wata julio killapi llankʼayta qallarerqayku. Kay 1992 watapitaj Diospa Llajtanta Kamachejkunamanta Willaypaj Comisionpi yanapanayta niwarqanku. Kay 1994 wata julio killamantapachataj Diospa Llajtanta Kamachejkunamanta ujnin kanaypaj sutichawarqanku.

Unayqa hotelpi llankʼaj kani wajkunaman mikhunata jaywaspa. Kunantaj pachantinmanta hermanospaj Diospa Llajtanta Kamachejkunamanta kasqayrayku yanapakuni cheqa yachachiyta mikhunata jina wakichiypi (Mat. 24:45-47). Phishqa chunka watastaña Diospaj astawan llankʼashasqayrayku may kusisqa kashani, Jehová pachantinpi hermanosta bendecisqanmantataj agradecekuni. Mayta kusikuni ashkha suyuspaj tantakuykunaman rispa, imaraykuchus chaypeqa Jehová Diosta, Palabranta ima sumajta rejsinapaj yanapawanchej.

Jehovamanta mañakullanipuni astawan ashkha runas Bibliamanta cheqa kajta yachakuspa Diospa llajtanman ujchaykukunankuta (1 Ped. 2:17). Chantapis suyakullanitaj janaj pachamantapacha qhawamuyta Jallpʼapi kausarimojkunata, tatayta rejsiyta ima. Munani tatay, mamay, waj familiaresniy ima paraisopi Jehovata yupaychanankuta.