NOQAQA Wakawpi 1927 watapi nacekorqani chaytaj Saskatchewan (Canadá) nisqapi kashan. Tatasneyqa tawa qhari wawasniyoj, kinsa warmi wawasniyoj ima karqanku. Chayrayku yachani imaynachus ashkha ukhupi tiyakuy kasqanta.

Kay 1930 wata chaynejpi, Canadapi qolqe pisiyasqanrayku familiaypis llakiypi rikhurerqa. Mana qhapaj familia kajtiykupis, mikhunaqa mana pisiwajchu kayku. Wallpas, uj waka kapuwasqaykuraykutaj runtu, leche, crema, queso, mantequilla ima kapuwajpuni kayku. Tukuyniykutaj mayta llankʼaj kayku.

Tatayqa llajtaman runtuta, lecheta, quesota, mantequillata vendenanpaj apaspa, uj caja manzanaswan kutimoj. Sapa pʼunchaytaj may miskʼi manzanasta mikhoj kayku. Cuartoykupis manzana manzanallaman qʼaparej. Chay tiempopi sumajta kausakusqaykumanta yuyarikullanipuni.

Tatasneyqa 6 watayoj kashajtiy cheqa kajmanta uyarerqanku. Kuraj hermanoy Johnny nacekusqantawan pisi tiemponman wañupusqanraykutaj may llakisqa kasharqanku. Lugarniykumanta curatataj tapurerqanku: “¿Maypitaj Johnny kashan?”, nispa. Chay curaqa Johnny mana bautizasqachu kasqanrayku, mana cielopichu kashasqanta, qolqeta qojtinku Johnny cieloman ripunanpaj mañapunanta ima nerqa. Tatasniytaj chayta uyarispa mayta llakikorqanku, niñataj chay curawan parlayta munarqankuchu. Jinapis maypichus Johnny kashasqanta tapukullarqankupuni.

Uj kuti mamayqa ¿Maypitaj wañusqas kashanku?, nisqa folletota tarerqa, chaytaqa Jehovaj testigosnin orqhonku. Mamayqa chay folletota usqhayllata leerqa. Tatay wasiman chayamojtintaj, may kusiywan nerqa: “Maypichus Johnny kashasqanta yachaniña. Payqa puñushan, jinapis uj pʼunchay rijchʼarimonqa”, nispa. Chay tardepachataj tataypis chay folletota leerqa. Tatasneyqa wañusqas puñushasqankuta, uj pʼunchaytaj kausarimunankuta Bibliapi yachakuspa mayta kusikorqanku (Ecl. 9:5, 10; Hech. 24:15).

Tatasniy, Bibliamanta yachakusqankoqa kusisqas, sonqochasqas ima kausakunaykupaj yanapawarqayku. Paykunaqa Jehovaj testigosninwan Bibliamanta yachakuyta, Wakaw nisqapi kaj juchʼuy qotuchakuymantaj riyta qallarerqanku, chay qotuchakuymanta ashkha hermanospa tatasninku Ucraniamanta karqanku. Pisi tiemponmantaj tatasneyqa willayta qallarerqanku.

Pisi tiemponmantaj Columbia Británica nisqaman riporqayku, chay cheqamanta hermanostaj mayta kusikorqanku qotuchakuyninkuman ripusqaykumanta. Yuyarikullanipuni imaynatachus familiaywan domingo tantakuypaj Torremanta Qhawaj revistata wakichikusqaykumanta. Pisimanta pisitaj Jehovata munakuyta, Bibliata  jatunpaj qhawayta ima qallarerqayku. Jehovaqa mayta bendecishawarqayku, chaytaj kausayniykupi mayta yanapawarqayku.

Wawas kashaspaqa Diosmanta willayta manchachikoj kayku. Jinapis sullkʼa hermanay Evawan, publicacionespi imaynatachus willanata yuyaychakusqanman jina wakichikoj kayku, chaytataj Willayta Yachanapaj tantakuypi rikuchej kayku. Chaytaj manchalis kajtiykupis Bibliamanta willanaykupaj yanapawarqayku. Imaynatachus willaypaj wakichikusqanqa mayta yanapawarqayku.

Wawa kashajtiyku Diospaj astawan llankʼaj hermanos wasiykupi qhepakunanku mayta gustawaj kayku. Sutʼincharinapaj, mayta kusikoj kayku hermano Jack Nathan qotuchakuyniykuman waturej jamuspa wasiykupi qhepakojtin. * Experienciasninta willariwajtiyku mayta kusikoj kayku, kallpachanawaykupaj jina parlasqanpis Jehovata yupaychanaykupaj tanqawarqayku.

Yuyarikullanipuni, “wiñaspaqa, hermano Nathan jina kasaj” nisqayta. Kunantaj reparani chay hermanoj kausaynin Diospaj astawan llankʼanaypaj mayta yanapawasqanmanta. Chunka phishqayoj watasniyoj kashaspataj, Jehovata sirviyta ajllarqani. Evawan, noqawantaj 1942 watapi bautizakorqayku.

Iskay kaj Guerra Mundial kashajtin runasqa suyunkuta mayta munakoj kanku. Escuelapi Scott sutiyoj uj profesora may sajra karqa, payqa iskay hermanasniyta, ujnin hermanoytawan banderata mana napaykusqankurayku escuelamanta wijchʼorqa. Profesoraymanpis wijchʼunawanta nerqa. Profesoraytaj nerqa: “Kay suyoj leynenqa imatachus ruwayta ajllajta saqewanchej. Chayraykutaj sapa uj kay suyoj raymisninta ruwaytachus manachus ajllayta atinchej”, nispa. Profesora Scott, tukuy imata profesorayman nejtinpis, profesorayqa “chayqa noqallamanta kashan”, nispa nerqa.

Chay profesorataj nerqa: “Mana jinachu, manachus Melitata wijchʼunki chayqa autoridadesman willasaj”, nispa. Profesorayqa, llankʼayninmanta mana qharqochikunanpaj escuelamanta wijchʼunawanta tatasniyman nerqa, wijchʼuwayta mana munaspapis. Jinapis wasillaypiña yachakunaypaj tukuy imata tatasniy ranterqanku. Pisi tiemponmantaj 32 kilomestrosninman jina astakorqayku, chay lugarpitaj escuelaman yaykorqani.

Guerra kashajtin mana saqewajchu kayku publicacioneswan willajta, jinapis wasimanta wasi Bibliallawan willaj kayku. Chayraykutaj Bibliallawan sumajta willayta yachakorqayku. Chaytaj yanapawarqayku sumaj cristianos kanaykupaj, Jehovaj yanapayninta rikunaykupaj ima.

Colegiomanta llojsiytawan Evawan precursoras jina llankʼayta qallarerqayku. Chantapis uj jatun tiendapi llankʼarqani. Peluquería gustawasqanrayku, sojta killata jina astawan yachakorqani. Salón de belleza nisqapitaj sapa semana iskay pʼunchayta llankʼaj kani, killapi iskay kutitataj peluqueriata yachachej kani. Chaytaj precursora kanallaypajpuni yanapawarqa.

Kay 1955 watapi Nueva Yorkpi, (Estados Unidos), Nurembergpi (Alemania) ima “Reino Triunfante” nisqa jatun tantakuy ruwakunan karqa,  chaymantaj riyta munarqani. Niraj Nueva Yorkman rishaspataj hermano Nathan Knorrta rejserqani. Paywan warminwanqa Jehovaj testigosninpa centralninkumanta Vancouver (Canadá) llajtaman jatun tantakuyman jamorqanku. Hermano Knorrpa warmenqa peinanayta niwarqa, qosanmantaj imaynatachus peinasqay mayta gustarqa, chayraykutaj rejsiwayta munarqa. Paywan parlarispataj niraj Alemaniaman rishaspa Nueva Yorkman rinayta nerqani. Paytaj Brooklyn Betelpi 9 pʼunchaykunata llankʼanaypaj wajyariwarqa.

Nueva Yorkpitaj uj waynata rejserqani, sutenqa Theodore Jaracz karqa. Rejsinakusqaykumanta pisi tiemponmantaj “¿precursorachu kanki?”, nispa tapuwarqa, chaytaj tʼukuchiwarqa. Noqataj “mana”, nispa nerqani. LaVonne sutiyoj amigaytaj “arí, precursora” nispa nerqa. Tumpata tʼukurispataj Theodoreqa, LaVonneta tapurerqa: “¿Mayqenniykichejtaj cheqata parlashankichej?”, nispa. Chantá nerqani precursora kasqayta, jatun tantakuy tukukusqantawan precursorallapuni kanayta ima.

Theodoreqa Estados Unidos Kentucky llajtapi 1925 watapi nacekorqa. Familianmanta paylla Bibliamanta yachakuyta qallarerqa, 15 watayoj kashaspataj bautizakorqa, 17 watayoj kashaspataj precursor regular jina llankʼayta qallarerqa. Ajinamanta 67 watasta Diospaj astawan llankʼarqa.

Julio de 1946 watapitaj 20 watasniyoj kashaspa Escuela de Galaad clase 7 nisqaman rerqa. Chaymantataj Cleveland, Ohio (Estados Unidos) llajtapi qotuchakuykunata waturispa llankʼarqa. Tawa watanmantaj Australia sucursalman kacharqanku, chay sucursalpi kamachinanpaj.

Theodorewanqa Núremberg llajtapi uj jatun tantakuypi watejmanta tinkorqayku, chaypitaj khuska karqayku. Astawantaj rejsinakorqayku. Kusikorqanitaj Diospaj tukuy sonqo llankʼayllatapuni munasqanta niwajtin. Ajinatapunitaj ruwarqa. Chantapis may kʼacha karqa, wajkunaj allinninkutapis maskʼaj. Jatun tantakuy tukukusqantawantaj Australiaman kutiporqa, noqataj Vancouverman kutiporqani. Chaywanpis cartasta apachinakullajpuni kayku.

Theodoreqa Australiapi 5 watata kaytawan, Estados Unidosman kutiporqa, chantá Vancouver llajtaman precursor kananpaj jamorqa. Familiay payta rejsispa may allinpaj qhawarqa. Michael sutiyoj kuraj hermanoyqa, mana munajchu qotuchakuymanta ni pi wayna rejsinakunaykupaj parlapanawanta. Chaywanpis Theodoreta munakoj. Chayrayku uj kuti niwarqa: “Melita, payqa may kʼacha wayna, paywan kʼacha kanayki tiyan, amataj qanmanta karunchakunanpaj jina imatapis ruwaychu”, nispa.

Noqapis Theodoretaqa mayta munakorqani. Kay 10 de diciembre de 1956 watapi casarakorqayku. Vancouverpi, Californiapi ima precursores karqayku. Chantá Misuripi, Arkansaspi ima qotuchakuykunata waturinaykupaj kachawarqayku. Estados Unidos suyuntinpi 18 watasta qotuchakuykunata waturispa karqayku. Sapa semanataj uj familiawan waj familiawan qhepakoj kayku. Willaypeqa may sumaj riwarqayku, hermanoswanpis mayta masichakorqayku. Sapa semana wajnejman rinapaj wakichikuy mana atikullajtinpis, qotuchakuykunata waturispa mayta kusikorqayku.

Theodoretaqa mayta respetaj kani, Jehovawan allinpi kasqanta may jatunpaj qhawasqanrayku. Khuska Bibliata leey, ukhunchay imataj mayta gustawaj kayku. Sapa chʼisi niraj puñukapushaspa Jehovamanta qosay mañakunanpaj qonqorikoj kayku. Chantá sapa ujniyku Diosmanta mañakoj  kayku. Payqa imallamantapis llakisqa kashaspa camamanta ima ratollapis sayariytawan qonqoriykukuspa unayta mañakoj. Payqa mañakuyta may jatunpaj qhawaj, llakiynin jatun chayri juchʼuy kajtinpis.

Casarakusqaykumanta ashkha watasninman Señorpa Cenanpi tʼantata mikhunan, vinotataj ujyanan kasqanta niwarqa. Chantapis nillawarqataj: “Jehovamanta mayta mañakuni imachus munaynin kasqanta sutʼita yachanaypaj”, nispa. Payta Jehová espíritu santonwan ajllasqanta, tiemponmantaj cieloman ripunanta yachay mana anchata tʼukuchiwarqachu. Cristoj ujnin wauqenta yanapaytataj aswan jatunpaj qhawarqani (Mat. 25:35-40).

Kay 1974 watapi Theodoretaqa Diospa Llajtanta Kamachejkunamanta ujnin kananpaj wajyarerqanku. Tiemponmantaj Brooklyn Betelpi llankʼanaykupaj wajyariwarqayku. Payqa Diospa Llajtanta Kamachejkunawan llankʼarqa, noqataj llimphuchaspa chayri peluqueriapi llankʼarqani.

Theodoreqa waj suyusmanta sucursalesta waturej rinan karqa. Payqa Diosmanta willajta mana saqenkuchu chay suyuspi tiyakoj hermanosta yanapayta munaj, astawanqa Europaj inti llojsimuynin ladopi tiyakoj hermanosta. Uj kuti vacacionesniykupi Sueciapi kashajtiyku, niwarqa: “Melita, Poloniapeqa hermanosta Diosmanta willajta mana saqeshankuchu, chayrayku chay suyumanta hermanosta yanapayta munayman”, nispa. Chayrayku pasaportesta orqhospa Poloniaman rerqayku. Chantá chay suyupi Reinomanta willayta ñaupajman apaj wakin hermanoswan parlananpaj tantakorqa, purispallataj parlarqanku ni pi uyarinanpaj. Tawa pʼunchaytapuni parlarinankupaj tantakorqanku, Theodoreqa chay hermanosta yanapaspa kusikorqa, noqapis kusikullarqanitaj.

Poloniaman watejmanta 1977 watapi kuterqayku. Chay lugarpeqa nipuni hermanosta willajta saqesharqankuchu. Chayrayku F.W. Franz, Daniel Sydlik, qosay ima ñaupaj kutirayku Diospa Llajtanta Kamachejkuna jina rerqanku. Paykunaqa chay suyoj ashkha llajtasninman rerqanku qotuchakuykunata waturej hermanoswan, precursoreswan, unayña bautizasqa kajkunawan ima parlarinankupaj.

Watanmantaj Milton Henschel, Theodore ima Poloniaman rerqanku, chaypitaj noqanchejta, willayninchejta ima, allinpaj qhawaj wakin autoridadeswan parlarinankupaj tantakorqanku. Kay 1982 watapitaj Poloniamanta gobierno, hermanosninchejta uj pʼunchaypaj jatun tantakuyninkuta ruwajta saqerqa. Watanmantaj alquilasqa lugarespi waj jatuchaj tantakuykunata ruwallarqankutaj.  Kay 1985 watapi gobierno nipuni willajta saqejtinpis, jatuchaj estadiospi tawa jatuchaj tantakuykuna ruwakunanta saqerqa. Mayo de 1989 watapitaj hermanosninchej jatuchaj tantakuykunata ruwanankupaj wakichikushajtinku, Poloniamanta gobierno, Jehovaj testigosnin chay suyupi religión jina kanankuta saqesqanta nerqa. Chaytaj Theodoreta mayta kusicherqa.

Kay 2007 watapi Sudáfrica suyupi mosoj sucursal tukuchakusqantawan uj tantakuy ruwakorqa, chayman rishajtiykutaj, Inglaterrapi Theodoreqa mana allinchu sientekorqa, chayrayku doctorqa allinyanankama mana viajananta nerqa. Allinyasqantawantaj Estados Unidosman kutiporqayku. Pisi semanasninmantaj ñojtunpi venasnin phataykusqanrayku uj lado cuerponta niña kuyurichiyta aterqachu.

Pisimanta pisi allinyarqa. Qallariypeqa oficinanman llankʼaj riyta mana atillajchu. Ajina onqosqa kaspapis parlayta atillajpuni. Ruwanasninta juntʼananpajpis mayta kallpachakoj. Diospa Llajtanta Kamachejkuna sapa semana tantakuyninkuta ruwajtinkupis cuartoykumantapacha telefononejta parlarillajpuni.

Theodoreqa may agradecesqa kasharqa Betelpi fisioterapiata ruwasqankumanta. Pisimanta pisi astawan allinyakusqanraykutaj, Diospa llajtanpi ruwanasta japʼisqanta juntʼarqa.

Kinsa watanmantaj watejmanta ñojtunpi venasnin phataykullarqataj, miércoles 9 de junio de 2010 watapitaj wañuporqa. Cieloman ripunanpaj wañupunanta yachaspapis mayta llakikorqani, faltachanitaj. Sapa pʼunchay Jehovaman agradecekuni payta yanapasqaymanta. Khuska 53 watasmanta astawan Jehovata sirverqayku. Mayta agradecekullanitaj Jehovaman qayllaykunaypaj yanapawasqanmanta. Yachanitaj cielopi mosoj ruwayta japʼisqanwan kusisqa kashasqanta.

Qosaywanqa tukuy imata khuska ruwaj kayku, wañupusqanmantapachataj wakin imasta manaña ruwayta atillanichu. Iskayniykuman Betelman chayri tantakuyniykuman jamojkunata napaykuriy mayta gustawaj kayku. Chaytataj niña ruwayta atillanichu, sapallayña kasqayrayku, kallpaypis niña ñaupajta jinachu kasqanrayku ima. Jinapis Betelpi chayri qotuchakuypi hermanoswan masichakullanipuni. Betelpi llankʼay mana atikullajtinpis, chaypi Diosta sirvispa kusikuni. Diosmanta runasman willayqa gustallawanpuni. Unayta sayasqa qhepakuyta mana atispapis, callespi willay, Bibliamanta runasman yachachiy ima mayta kusichiwan.

Kay pacha astawan sajrayashasqanta rikuspa, Jehovaman mayta agradecekuni qosaywan khuska Jehovata sirvisqaymanta. Cheqamantapuni Jehovaj bendicionnenqa qhapajyachiwan (Pro. 10:22).