Jehová Diospa ñanninpi purina

“Kusikuyniyojmin kanku Diosta tukuy manchachikojkuna, pikunachus kamachisqasninta ruwajkunaqa”. (SALMO 128:1.)

1, 2. ¿Imaptintaq kusisqa kawsay atikusqanta nisunman?

KUSISQA kayta, ¿pitaq mana munanmanchu? Tukuypis chayta maskʼanchik, chaywanpis kusisqa kayta maskʼayqa, mana kikinchu kusiy kawsaypi kawsakuywanqa.

² Chaywanpis Salmo 128:1, jinamanta kusisqa kawsayqa atisqanchikta rikuchiwanchik: “Kusikuyniyojmin kanku Diosta tukuy manchachikojkuna, pikunachus kamachisqasninta ruwajkunaqa”. Kusisqa kawsanapaqqa, Diosta may jatunpaq qhawananchik tiyan, ñannintataq purinanchik tiyan, chaytaq munayninta juntʼay niyta munan. Kaytataq rikuchisunchik kawsayninchikpi, imayna runachus kasqanchikwan. ¿Imaynamanta?

Atienekunapaqjina kasqanchikta rikuchina

3. ¿Imaynatá Diosman qukuspa kusikunchik?

³ Jehovata manchachikuqkunaqa payjina kanku: atienekunapaqjina. Jehovaqa Israelpaq imatachus ruwasaq nisqanta, tukuyninta juntʼarqa (1 Rey. 8:56). Imastachus ruwananchikta nisqanchikmantaqa, aswan sumaq kaqqa, Diosman kawsayninchikta qusqanchik, chayta juntʼanapaqtaq sapa kuti Davidjina Diosmanta mañakunanchik tiyan: “Qan Diosniy, imatapis ruwanaypaj nisqasuyta uyarinki”. “Jinata sutiykitaqa wiñaypaj yupaychasaj, sapa pʼunchaytaj imatapis ruwanaypaq nisqayta juntʼasaj” (Sal. 61:5, 8; Ecl. 5:4-6). Diospa munasqa masin kanapaqqa, atienekunapaqjina kananchik tiyan (Sal. 15:1, 4).

4. ¿Imaynatá Jefté parlasqanta juntʼarqa, imaynatá ususin yanaparqa?

⁴ Israelta jueces kamachichkaptinku, Jefté ammonitasta atipananpaq, Jehovaman jinata nirqa: atipanaypaq yanapawaptiykiqa, “qampaj jaywanata qolachipusqayki”, pichus maqanakuymanta kutimuptiy ñawpaqta taripaq lluqsimuqta  nispa. ¿Pitaq ñawpaqta lluqsimunman karqa? Kʼata ususin ñawpaqta lluqsimurqa. Chaywanpis, Jefté ususin ima, Jehovapi iñisqankuta rikuchirqanku: Jefteqa parlasqanta juntʼarqa, ususintaq chayta juntʼanapaq yanaparqa. Israelitasqa matrimoniota wawasninkutapis may allinpaq qhawaq kanku, chaywanpis Jeftep ususinqa mana casarakurqachu, astawanqa Jehovap templopi llamkʼarqa (Jue. 11:28-40).

5. ¿Imaynatá Ana atienekunapaqjina kasqanta rikuchirqa?

⁵ Anaqa, Diosta may jatunpaq qhawaq, chantapis atienekunapaqjina kasqanta rikuchirqa. Payqa, levita Elqaná qusanwan, chantapis qusanpa juknin warmin Peninawan ima, Efraín urqu pampapi tiyakurqa. Peninaqa achkha wawasniyuq karqa, chayrayku Anata mana wawayuq kasqanrayku asipayaq, astawanraq tukuy familiantin tabernáculo nisqaman riptinku. Chay risqankupi jukpi Anaqa Jehovaman juk ruwayta ruwananta nirqa: ‘juk wawatachus quwanki chayqa, chay wawata qampaq llamkʼananpaq qupusqayki’, nispa. Chaymanta juk chhika tiempomantawan juk qhari wawitata nacechikurqa, Samuel sutiwantaq suticharqa. Wawata janukʼaytawantaq, Siloman pusarqa chaypitaq Jehovapaq “tukuy kawsaynimpi kamachi” kananpaq saqirqa (1 Sam. 1:11). Ajinata Anaqa parlasqanta juntʼarqa, chayta ruwarqa manaraq yachachkaspa, aswan qhipaman wak wawasniyuq kananmanta (1 Sam. 2:20, 21).

6. ¿Imaynatá Tíquico atienekunapaqjina cristiano kasqanta rikuchirqa?

⁶ Tíquico ñawpaq siglomanta cristiano, atienekunapaqjina karqa, “Señorpitaj [sumaq] Kamachi” karqa (Col. 4:7). Tiquicoqa apóstol Pablowan Greciamanta Macedonianiqta Asia Menorkama rirqa, ichá Jerusalenkama Pablowan chayanman karqa (Hech. 20:2-4). Chantapis, ichá Tiquicoqa Titota, Judeamanta cristianospaq qullqita tantaypi yanapakunman karqa (2 Cor. 8:18, 19; 12:18). Ñawpaq kuti Pablota Romapi wisqʼachkaptinku, Pablo Tiquicowan cartasta Efesoman, Colosasman ima, apachirqa (Efe. 6:21, 22; Col. 4:8, 9). Pablota juk kutitawan Romapi wisqʼaptinku, Tiquicota Efesoman kacharqa (2 Tim. 4:12). Ñuqanchikpis Tiquicojina atienekunapaqjina kaptinchik, qutupi aswan ruwaykunapi yanapayta atisunchik.

7, 8. ¿Imaraykutaq nisunman Davidwan Jonatanwan chiqamanta munasqa masis kasqankuta?

⁷ Diosqa munasqa masisninchikta mana jaykʼaq wasanchananchikta suyan (Pro. 17:17). Rey Saulpa churin, Jonatanqa Davidwan sumaqta masichakurqa (2 Sam. 1:23). David waynallaraq kachkaspa Goliatta wañuchisqanta yachaspa, “Jonatanqa Davidpa may sumaj kawsaqen ruwakurqa chayrayku Davidta pay kikinta jinapuni munakorqa”. Chantapis, Jonatanllataq Davidman tatan Saúl wañuchiyta munachkasqanta willarqa, David ayqiptintaq, iskayninku tantakurqanku juk tratota ruwanankupaq (1 Sam. 18:1, 3). Aswan qhipamantaq, Jonatán Tatanpa ñawpaqinpi Davidta mana wañuchinankupaq parlarqa, chayraykutaq paytapis wañuchiyta munarqanku. Chaywanpis, munasqa masinta maskʼamurqa, munasqa masillanpuni kasqanta rikuchinanpaq (1 Sam. 20:24-41). Juk kutitawan Davidta watukamurqa “astawan Diospi payta kallpachanampaj” (1 Sam. 23:16-18).

⁸ Jonatán filisteoswan maqanakuchkaspa wañurqa (1 Sam. 31:6). Chayta yachaspataq David jinata takirqa: “Jonatán, qanmanta sinchʼi llakisqapuni kashani, munasqa wawqey. May munasqa noqapaj karqanki. Qampa munakuyniykeqa warmispa munakuyninkumantapis aswan miskʼi noqapaj karqa”, nispa (2 Sam. 1:26). Paykunaqa yawar masisjina munakurqanku, mana qharipura khuchichakuq jinachu. Arí, Davidwan Jonatanwan chiqamanta munasqa masis karqanku.

 ‘Llampʼu sunqu’ kanachik

9. ¿Imaynatá Jueces libromanta 9 tʼaqan llampʼu sunquyuq kay aswan allin kasqanta rikuchiwanchik?

⁹ Diospa munasqa masisnin kananchikpaq, ‘llampʼu sunqu’ kananchik tiyan’ (1 Ped. 3:8; Sal. 138:6). Jueces libromanta 9 tʼaqanpi, llampʼu sunquyuq kanamanta sutʼinchakun. Chaypi Gedeonpa churin, Jotán, juk rikchʼanachinamanta parlarqa. Chay rikchʼanachinata jinata qallarin: “Uj kutipi sachʼasqa reyniyoj kayta munaspa, olivo sachʼata mañasqanku reyninku kananta”. Olivo, higuera, uva sachʼasqa, may allinpaq qhawasqa runaswan ninakurqanku, paykunaqa mana hermanosninku israelita kamachiyta maskʼarqankuchu. Chaywanpis, cambrón nisqa khiskararaqa —llamtʼallapaq sachʼa— juk runata wañuchiq reywan ninakurqa, jatunchakuq Abimelecmanta, aswan atiyniyuq kayta munarqa. Kay runaqa “kinsa watataña israelitasta” kamachirqa, chaywanpis paytaqa may llakiyta wañuchirqanku (Jue. 9:8-15, 22, 50-54). ¿Manachu ‘llampʼu sunquyuq’ kay, aswan allin kasqanta nisunman?

10. ¿Imatá Herodes “Diosta mana jatunchasqanmanta” yachakunchik?

¹⁰ Ñawpaq kaq siglopi, jatunchakuq rey Herodes Agripa, Judeata kamachiq, payqa Tiropi, Sidonpi tiyakuqkunawan mana allintachu apanakuchkarqa. Chay runasqa mana maqanakuspa kawsakuyta maskʼarqanku, Herodestaq tukuy uyarinankupaq sumaqta parlarqa. Chayta uyarispataq runaqa, qhaparispa payta jatunchayta qallarirqanku: “Diospa parlasqan kayqa, mana runajtachu, nispa.” Herodes chay jatunchasqankuta mana qhisachasqanrayku, Jehovap angelnin lepra unquywan unquykuchirqa, jinamanta payqa millayta wañurqa (Hech. 12:20-23). Ñuqanchik sumaqta parlaq runas kaptinchik, chayri sumaq Bibliamanta yachachiq kaptinchik, ¿imata ruwasunman? Diosta jatunchana tiyan, imaraykuchus pay chay yachayta quwanchik (1 Cor. 4:6, 7; Sant. 4:6).

Sinchita sayana mana manchachikuspataq

11, 12. ¿Imaynatá Enoc rikuchiwanchik, Jehová kamachisninman kallpata, mana manchachikuyta ima, qusqanta?

¹¹ Llampʼu sunquwan Jehovap ñanninpi puriptinchikqa, pay ‘sumaqta kallpachawasunchik, sinchitataq sayachiwasunchik’ (Deu. 31:6-8, 23). Enocqa, mana manchachikuspa Dioswan purirqa, saqra runap chawpinpi tiyakuspapis chiqan runallapuni karqa (Gén. 5:21-24). Jehovaqa Enocta kallpacharqa saqra runas chinkachisqas kanankuta willananpaq, saqra ruwayninkurayku, mana allinta purisqankurayku ima (Judas 14, 15, ñawiriy). Ñuqanchikpis ¿Enoc jinachu mana manchachikuspa Diospa juiciosninta willanchik?

¹² Enoc willasqanqa jatun para chayamuptin juntʼakurqa. Chayrayku Enoc willasqan juntʼakusqanqa, kallpachawanchik, imaraykuchus kunanmanta saqra runastapis, Diosqa santo angelesninwan juk chhikamantawan chinkachisqas kanankuta rikuchiwanchik (Apo. 16:14-16; 19:11-16). Jehová mañakuyninchikta uyarin, willanapaqtaq kallpata quwanchik, saqra runa chinkachisqa kananta parlananchikpaq, chayri Diospa Reinomanta willananchikpaqpis.

13. ¿Imaynatá yachanchik Dios kallpachanawanchikta, sunquchanawanchikta, ima llakiytapis atipananchikpaq?

¹³ Ima llakiyninchikpis anchata phutichiwaptinchik, Jehová kallpachanawanchikta, sunquchanawanchikta ima suyanchik. Isaacpi Rebecapi ima tʼukurina. wawanku Esaú iskay hititas warmiswan casarakuptin, paykunaqa ‘mayta llakikusqanku’. Rebeca jinata nirqa: “Anchataña umayta nanachiwanku Esaujpa warmisnin, chay hitita warmisqa. Sichus Jacobpis kay Canaán llajtayoj hitita warmisllawantaj casarakonqa chayqa, wañupuyllataña munani; [¿]imapaj kasajri? nispa.” (Gén. 26:34, 35; 27:46.) Isaac mana jinalla qhipakurqachu, manaqa Jacobta Jehovap kamachisninmanta juk warmita maskʼakunanpaq karu llaqtaman kacharqa. Isaacwan Rebecawan Esaú ruwasqanta manapis tikrayta atirqankuchu, chaywanpis Jehová paykunaman kallpata yachayta ima qurqa, juntʼa sunqu kanallankupaqpuni. Ñuqanchiktapis jinallatataq yanapawasunchik paymanta mañakuptinchik (Sal. 118:5).

14. ¿Imaynatá Israelmanta juk imillita mana manchachikusqanta rikuchirqa?

¹⁴ Aswan qhipamantaq, juk runas Israelmanta juk imillitata apakapurqanku, paytaq Naamanpa wasinpi kamachi karqa. Naamanqa asiriosmanta juk kuraq kamachiq soldado karqa, leprawantaq unqusqa kachkarqa. Kay imillitaqa Dios profeta Eliseoniqta milagrosta ruwasqanta yacharqa,  chayrayku kallpachakuspa Naamanpa warminwan parlarqa, qusan Israelman riptinqa Jehovap profetan payta thañichiyta atisqanta willarqa. Chayrayku, Naamanqa Israelman rispa Diospa milagrowan unquyninmanta thañikurqa (2 Rey. 5:1-3). Kay imillitaqa tukuy waynasta sipaskunata ima, sumaqta yachachin, profesoresninkuman, compañerosninkuman, wak runasmanpis mana manchachikuspa willanankupaq.

15. ¿Imaynatá Acabpa wasinmanta kuraq kamachi Abdías, mana manchachikusqanta rikuchirqa?

¹⁵ Dios kallpata qullawanchiktaq, qhatiykachawaptinchik sinchita sayanapaq. Abdías ruwasqanta qhawarina, payqa rey Acabpa wasinpi kuraq kamachi karqa, Eliaspa tiemponpitaq kawsarqa. Saqra reina Jezabel Diospa profetasninta wañuchinankuta kamachiptintaq, Abdiasqa chhanka juskʼuspi 100 profetasta pakarqa “phishqa chunkamanta phishqa chunka” (1 Rey. 18:13; 19:18). ¿Abdiasjinachu ñuqanchikpis mana manchachikuspa hermanosninchikta jarkʼasun saqra runa qhatiykachawaptinchik?

16, 17. ¿Imata Aristarco Gayopis qhatiykachaptinku ruwarqanku?

¹⁶ Maykʼaqllapis saqra runa qhatiykachawaptinchik, allinta yachanchik Jehová mana saqirpawananchikta (Rom. 8:35-39). Aristarcomanta, Gayomanta ima yuyarikuna, paykunaqa Pablota yanapaq kanku. Paykunawanpis Efesop teatronpi may chhika runa churanakurqanku. Pablo willasqanta uyarispa, Efesomanta achkha runas lanti yupaychayta saqichkarqanku. Chayta rikuspa plateros, qullqimanta lantista ruwaqkunaqa, manaña Atemispa lantisninta runa anchata rantichkasqanta rikuspa phiñakurqanku. Chayrayku, lantista ruwaq Demetrio, mana allin runasta tantarqa. Pablota mana tarispataq, chay runasqa Aristarcota Gayotawan, munaq mana munaqta teatroman aparqanku, chaypitaq qhaparirqanku: “Efesiospa Artimisanqa may jatunmin”, nispa. Kay cristianos chay kuti wañunankutachá yuyarqanku, ‘chay llaqtamanta juk atiyniyuq runa’ chay runaspa phiñayninkuta thasnuchirqa (Hech. 19:22-29).

¹⁷ Chay jinapi chʼaqwapi rikukusunman, manataq imanawasunmanchu karqa chayqa, ¿manachu sumaq kawsayta maskʼakusunman karqa? Chaywanpis, Aristarcowan Gayowanqa mana manchachikurqankuchu. Aristarcoqa willasqanmanta qhatikachanankuta allinta yacharqa, imaraykuchus Tesalónica llaqtapi Pablo willasqanqa runata chʼaqwachirqa (Hech. 17:5; 20:4). Aristarco, Gayowan, Jehovap ñanninpi purisqankurayku, runa qhatiykachaptin sinchita sayanankupaq, paypa yanapayninwan karqanku.

Wakkunap allinninta maskʼanachik

18. ¿Imaynatá Prisca Áquila ima, “ujkunaj allinninkutapis” maskʼarqanku?

¹⁸ Hermanosnichikta qhawarinanchik tiyan, qhatiykachachunkupis manapis. Prisca Aquilawan mana paykunap allinnillankutachu maskʼaq kanku, manaqa “ujkunaj allinninkutapis”, nisunman wakkunamanta mana qunqakurqankuchu (Filipenses 2:4, ñawiriy). Ichapis kay allin matrimonioqa, Pablo Efesopi kachkaptin wasinkuman waqyarikurqanku. Chay kuti Efesopi mana allin runas tantakurqanku, chayraykutaq paykunapis Pablota mana wañuchinankupaq, kawsayninkuta wañuywan tinkuchirqanku (Rom. 16:3, 4; 2 Cor. 1:8). Qhatiykachawaptinchik, ñuqanchikpis “kataris jina sumaj yuyayniyoj” kananchik tiyan, chayta ruwasqanchiktaq, hernosnichikmanta dakusqanchikta rikuchillasunpuni (Mat. 10:16-18). Manallataq hermanosninchikta wasanchanchikchu, sutisninkuta chayri maypichus tiyakusqankuta, qhatiykachaqkunaman mana willaspa.

19. ¿Imaynatá Dorcas “sumaj ruwanasta ruwaspapuni” karqa?

¹⁹ Wakjinamantapis wakkunap allinninkuta maskʼallasunmantaq. Ichapis juk hermanonchik  llakiypi kachkanman chayqa, yanapayta atisunman (Efe. 4:28; Sant. 2:14-17). Jope qutupi, ñawpaq kaq siglomanta, juk cristiana Dorcas sutiyuq karqa, payqa tukuyman imallatapis jaywarikuq (Hechos 9:36-42, ñawiriy). Kay cristianaqa, “sumaj ruwanasta ruwaspapuni kaj, wajchastapis yanapaspa”. Yachakusqanmanjina payqa, viudaspaq pachʼasta siraq. Pay 36 watapi wañupuptin, chay viudasqa anchatapuni llakikurqanku. Chaywanpis, Dios Pedroniqta Dorcasta kawsarichimurqa, chaymanta payqa runasman willaspachá, wakkunata yanapaspachá kay jallpʼapi wañunankama kawsakurqa. ¿Manachu ñuqanchikpis chayjina hermanas kapuwasqanchikmanta kusikunchik?

20, 21. a) ¿Imaynamantawan wakkunap allinninta maskʼasunman? b) ¿Imata qam ruwawaq wakkunata sunquchanaykipaq?

²⁰ Wakjinamantapis wakkunap allinninta maskʼasunman, allin parlaykunawan wakkunata sunquchaspa (Rom. 1:11, 12). Silasqa, Pablop kawsaqin, paywan kaqkunata sumaqta sunqucharqa. Diospa Llaqtanta Jallpʼapi Kamachiqkunaqa, 49 watapi circuncisión chʼaqwata allinchaptinku, tukuy qutusman wakin hermanosta kacharqanku chay cartasta apachispa. Silas Judaswan, Pablowan Bernabewan ima, Antioquiaman rirqanku, chaypitaq “hermanosta sonqocharqanku aswan sinchʼita sayanankupaj” (Hech. 15:32).

²¹ Aswan qhipamantaq, Pablota Silastawan Filipospi wiskʼarqanku, chaywanpis paykunaqa jallpʼa ikhakuy kasqanwan kacharichisqas karqanku. ¡Maytachá kusikurqanku, carcelerota Diosmanta willaspa, imaraykuchus pay familianpis cristianoman kutipurqanku! Manaraq chay llaqtamanta ripuchkaspa, Pablowan Silaswan hermanosta kallpacharqanku (Hech. 16:12, 40). Ñuqanchikpis kikillantataq ruwananchikpaq sumaqta kallpachakuna, qutupi parlaspa yachachispa ima, jinallataq kusiywan runaman willamuspa. Yuyariy: wakkunata ‘kallpacharinaykipaj’ allin parlaykuna kapusuptinqa, mana iskaychakuspa, parlariy (Hech. 13:15).

Jehovap ñanninpi purinallapuni

22, 23. ¿Imata Bibliap nisqanwan ruwasunman astawan yanapachikunapaq?

²² Diospa Palabran, unay tiempomanta runap kawsayninmanta willasqanta may allinpaq qhawananchik tiyan, “imaraykuchus payqa khuyakoj Tata, tukuy imapi sonqochaj Diostaj” (2 Cor. 1:3). Diospa Palabran runap kawsayninmanta willawasqanchikqa, allinta yanapawasunchik, yachachiwasqanchikta kawsayninchikpi ruwaptinchik, santo espíritu nisqanmanjinataq puriptinchik (Gál. 5:22-25).

²³ Biblia kʼacha runamanta willasqanpi tʼukuriptinchik, ñuqanchikpis chay runasjina kayta munasunchik. Chantapis, astawan Jehovawan masichakusunchik, pay “jatun yachayta qon, jinallataj yuyayniyoj kayta, kusikuytawan.” (Ecl. 2:26.) Jinamanta Jehovap sunqunta kusichisunchik (Pro. 27:11). Chay ruwaytataq ruwana kachun, jinamanta Jehovap ñanninpi purillasunpuni.

¿Imata kutichiwaq?

• ¿Imaynatá atienekunapaqjina kasqanchikta rikuchisunman?

• ¿Imaraykutaq ‘llampʼu sunquyuq’ kananchik tiyan?

• ¿Imaynatá Biblia willasqan kallpachawanchik, mana manchachikuq kananchikpaq?

• ¿Imaynamanta wakkunap allinninta maskʼasunman?

[Tapuykuna]

[14 paginapi dibujo/foto]

Mana atikullarqachu, chaywanpis Jefté parlasqanta juntʼarqa, ususintaq yanaparqa; jinamanta paykunaqa atienekunapaqjina kasqankuta rikuchirqanku.

[16 paginapi dibujo/foto]

Waynas sipas, ¿imata israelita imillitamanta yachakunkichik?

[17 paginapi dibujo/foto]

¿Imaynatá Dorcas viuda hermanasninta yanaparqa?