Kʼacha kayninchikta rikuchina maychus kaqmanjina

“Kʼacha kayninkuta tukuy runasman rikuchi[chunku].” (TITO 3:1, 2.)

1, 2. ¿Imatá Biblia kʼacha runas kananchikmanta nin, imaraykutaq chay jina runas kananchik tiyan?

JEHOVÁ, munakuyniyuq Tatanchikqa, may jatun yachayniyuq. Chayrayku, runaqa paypa yuyaychayninta maskʼanan tiyan (Sal. 48:14). Discípulo Santiagoqa, niwanchik: “Diosmanta jamoj yachayrí kay jina: Llimphu, allin kawsayta apamoj, kʼacha [mana munaynintapuni ruwachinchu], khuyakuywan juntʼasqa, sumaj poqoyniyoj, mana wajkunallaman kutisqachu, manataj puraj uyachu” (Sant. 3:17).

² Apóstol Pablotaq nirqa: “Tukuy runas yachachunku kʼachas kasqaykichejta [chayri, wakkunap munayninkuta ruwakunanta saqisqaykichikta]”, nispa (Fili. 4:5). * Rikunchikjina, kʼacha kayqa may sumaqpuni, mana ñuqanchik munasqanchiktachu ruwasun, manaqa wakkunap munayninkuta. Kaytaqa rikuchinchik, Jesucristota qutuchakuymanta Señortajina, Umatajina qhawaspa (Efe. 5:23). Kaytapis, rikuchillasunmantaq, runa masinchik mana nisqanchiktapuni ruwananta suyaspa.

3, 4. a) Rikuchiy imaynatachus kʼacha kay, yanapawasqanchikta. b) ¿Ima kimsa yachaykunatataq sutʼinchasunchik?

³ Kʼacha kayqa tukuypaq allin kanqa, mana ñuqanchik munasqanllachikta ruwaptinchik. Kaypi tʼukuriy: Gran Bretaña llaqtapi, imatachus terroristas ruwayta munachkasqankuta yachaytawan, avionespi manaña wakin imasta apanankuta kamachikurqa, avionespi riqkunataq allinninkupaq kasqanta yuchaspa chay kamachiyta kasukurqanku. Autota manejaqkunaqa chayta yachanku, ñanpi mana chocakunapaq tumpata suyarinku, kʼuchunchakunku mana wak autosta sayachinankupaq.

⁴ Chaywanpis, wakin kutiqa ñuqanchikpis mana kʼacha runas kayta atillanchikchu. Kʼacha runas kanapaqqa, kimsa yachaykunata sutʼinchana: ¿Imaraykutaq kʼacha kayninchikta rikuchinanchik tiyan? ¿Imaynatá atiyniyuq kaqkunata qhawananchik tiyan? ¿Maykamataq kʼacha kayninchikta rikuchina?

¿Imaraykutaq kʼacha kayninchikta rikuchinanchik tiyan?

5. ¿Imaraykutaq wakin esclavos patronesninkuwan qhipakuq kanku?

⁵ Ley mosaica kamachisqanta qhawarina, imaraykuchus kʼacha runa kananchikta yachanapaq. Chay Ley kamachisqanmanjina, hebreo esclavosqa qanchis watasta patronninkupaq llamkʼaytawan chayri, Jubileo nisqa watapi, kacharichisqas kananku karqa. Chaywanpis, esclavoqa akllayta atirqa mana kacharichisqa runa kayta (Éxodo 21:5, 6, ñawiriy). ¿Imaraykutaq chayta akllanman karqa? Munakuyninrayku. Arí, patronnin paywan kʼacha kaptinqa, esclavoqa munakuyninrayku paypa esclavollanpuni kananpaq qhipakuyta atinman karqa.

6. ¿Imaynatá munakuyninchik kʼacha runas kananchikpaq yanapawasunchik?

⁶ Ajinallatataq ñuqanchikpis, Jehovata munakusqanchikrayku, payman kawsayninchikta qunchik, chaymanjinataq kawsanchik (Rom. 14:7, 8). “Diosta munakoyqa kamachisqasninta juntʼaymin, kamachisqasninta juntʼaytaj atina jinalla”, nispa apóstol Juan qillqarqa (1 Juan 5:3). Chayjina munakuyqa, mana imatapis payllapaqchu maskʼan (1 Cor. 13:4, 5). Kʼacha runas kasqanchikta rikuchinchik, wakkunap allinninkuta maskʼaspa, ñuqanchikpa allinninchikta maskʼanamantaqa. Arí, munasqanchikta ruwakunanta   suyanamantaqa, wakkunap munayninkupiraq tʼukurisunchik (Fili. 2:2, 3).

7. ¿Imaraykutaq runaman willachkaspa mana munayninchiktapunichu ruwananchik tiyan?

⁷ Allinta qhawarikunanchik tiyan, parlayninchik, ruwayninchik, wakkunata mana urmachinanpaq (Efe. 4:29). Runa masinchikta munakuptinchikqa, wak llaqtasmanta kaptin, chayri jukjina kawsayniyuq kaptin, mana imatapis ruwasunchu paykunata pantachinapaq. Chayta ruwanapaqqa, kʼacha runas kananchik tiyan. Wakin misionerasqa, yachasqa kanku uyankuta pintakuyta, chaywanpis wakin llaqtaspi warmisqa chayta mana ruwakunchu, chaypitaq misionerasqa manaña pintakunkuchu (1 Cor. 10:31-33).

8. ¿Imaynatá Diosta munakuy wakkunamanta “aswan llampʼu sonqo” kananchikpaq yanapawanchik?

⁸ Jehovata munakuyqa mana jatunchakunapaq yanapawanchik. Apóstoles pichus kuraq kasqanmanta siminakuchkaptinku, Jesús juk wawitata paykunap chawpinkuman churaspa nirqa: “Pillapis kay wawata sutiypi japʼejqa noqata japʼikuwan; jinallatataj, noqata japʼikuwajpis Kachamuwajniyta japʼikullantaj. Qankunamanta aswan llampʼu sonqo kajqa aswan kurajpaj qhawasqa kanqa”, nispa (Luc. 9:48; Mar. 9:36). Ichapis wakin kutiqa, pantaq runas kasqanchikrayku, jatunchakuyta munasqanchikrayku ima, mana wakkunamanta “aswan llampʼu sonqo” kayta atillasunchu. Wakkunamanta ichapis aswan sumaqpaq qhawasqa kayta munasunchik. Chaywanpis, llampʼu sunqu kayqa, kʼacha runas kananchikpaq, wakkunata jatunpaq qhawananchikpaq ima yanapawasun (Rom. 12:10).

9. ¿Imatataq yuyarinanchik tiyan, mana munasqanchiktapunichu ruwananchikpaq?

⁹ Chantapis, Diosninchik wakin runasman kamachinankupaq atiyta qusqanta yuyariptinchikqa, mana munasqanchiktapunichu ruwayta munasun. Chiqa cristianosqa, imatachus Dios kamachiqkunamanta nisqanta, may jatunpaq qhawanku. Apóstol Pablo corintiosman ajinata nirqa: “Munani yachanaykichejta Cristoqa sapa qharipajqa kamachej umajina kasqanta, qharitaj warmimpajqa kamachej uman jina, Diostaj Cristopajqa kamachej uma jina”, nispa (1 Cor. 11:3).

10. ¿Imata rikuchinchik Diospa kamachisqanta kasukuptinchik?

¹⁰ Diospa kamachisqanta mana munachkaspapis ruwaptinchik, nisunman kasukuptinchik, munakuq Tatanchik Jehovapi atienekusqanchikta rikuchisunchik. Pay imaynatachus kawsasqanchikta yachan, chaymanjinataq tukuy imata quwasunchik. Chayrayku, pillapis pisipaq qhawawaptinchik, chayri phiñakuspa mana allinta yuyaspa rimarpariwaptinchik kaymanta yuyarikuna. Pablo qillqarqa: “Atisqaykichejman jina tukuy runaswan allimpi kausakuychej”, nispa. Kay nisqanta astawan sutʼinchananpaq nirqa: “Munasqa hermanosniy, ama ima sajramantapis pagachikuychejchu, manachayqa saqeychej Dios phiñakuynimpi jasutʼinanta. Diosmanta Qhelqasqapi nin: Noqa pagachikusaj jasutʼispa, nin [Jehová] Señorqa”, nispa (Rom. 12:18, 19).

11. ¿Imaynatá Cristop kamachisqanta kasukunchik?

¹¹ Qutuchakuypipis Diosninchik kamachiqkunata churasqanta yuyarinanchik tiyan. Apocalipsis libropi, 1 tʼaqapi Jesucristota paña makinpi “chʼaskasta” japʼichkaqta rikukun (Apo. 1:16, 20). Kay “chʼaskasqa”, qutukunapi ancianoswan ninakun. Kay ancianosqa, Cristo nisqanta kasukunku,  payjinataq runata munakuywan apaykachanku. Jesusqa, “allin kamachi, yuyayniyojta” Bibliamanta yachachiykunata mikhunatajina maychus tiemponpi qunanpaq churan, tukuy cristianostaq nisqanta kasukunku (Mat. 24:45-47). Kay ‘allin kamachi’ quwasqanchikta yachaqaptinchik, chaymanjinataq kawsaptinchik, Cristota kamachiqtajina qhawasqanchikta rikuchisunchik, jinamanta qutuchakuy jukchasqa, sunqu tiyasqa ima, kananpaq yanapasunchik (Rom. 14:13, 19).

¿Maykamataq kʼacha kayninchikta rikuchisunchik?

12. ¿Imaraykutaq wakin kuti wakkunap munasqankuta mana ruwasunchu?

¹² Kʼacha runa kayqa, mana niyta munanchu cristiano iñiyninchikta, Dios kamachisqanta ima, wasanchay. ¿Imatá ruwarqanku ñawpaq kaq cristianos, chay tiempopi religionta apaykachaqkuna manaña Jesusmanta willanankuta kamachiptinku? Pedro wak apóstoles ima, mana manchachikuspa kutichirqanku: “Diostapuni astawanqa kasunayku tiyan, runasta kasunaykumantaqa”, nispa (Hech. 4:18-20; 5:28, 29). Kunanpis jinallataq: “kamachejkuna” manaña sumaq willaykunata willananchikta kamachiwaptinchikpis, mana willayta saqinchikchu, sumaq yuyaywan willallanchikpuni. Wasimanta wasi willayninchikwan churanakuptinku, wakjinamanta runaman willanchik, jinamanta Dios kamachisqanta juntʼanchik. Cristiano tantakuyninchikta manaña ruwananchikta kamachiptinkutaq, juchʼuy tantitaspi tantakunchik, mana rikuwananchikpaqjina (Rom. 13:1; Heb. 10:24, 25).

13. ¿Imatá Jesús nirqa atiyniyuq kaqkunaman kʼacha kayninchikta rikuchiymanta?

¹³ Chantapis, Jesús urqupi yachachichkaspa, atiyniyuq kaqkunapaq kʼacha runas kananchikta yachachirqa, jinata nispa: “Sichus pipis munan quejasuyta pʼachaykita qhechusunampaj chayqa, sacoykitawan saqepuy. Sichus pipis uj kilometrota qʼepinta apachiytapuni munasunki chayqa, uj jinatawan apapuy”, nispa (Mat. 5:40, 41). Runa masinchikta khuyakusqanchik, yanapayta munasqanchik ima, tanqawasun “uj jinatawan” ruwapunanchikpaq, mañawasqanchikmanta astawan ruwapunanchikpaq (1 Cor. 13:5; Tito 3:1, 2).

14.¿Imaraykutaq Diosta wasanchaqkunata mana jaykʼaq kʼacha kayninchikta rikuchisunchu?

¹⁴ Kʼacha kayninchikta rikuchiyqa may allin. Chaywanpis, ni jaykʼaq Diosta wasanchaqkunata kʼacha kayninchikta rikuchisunchu. Ajinamanta, Biblia yachachisqan llimphullapuni kananta, qutuchakuy jukchasqallapuni kananta ima munasqanchikta rikuchisunchik. Pablo “llulla hermanos[manta]” ajinata nirqa: “Paykunataqa mana uj chhikallantapis kasorqaykuchu, cheqa kaj evangelio qankunallawampuni kanampaj”, nispa (Gál. 2:4, 5). Diospa yachachisqanta wasanchaqkunaqa mana anchata rikhurinkuchu, chaywanpis rikhuriptinkuqa, kasukuq cristianos sinchita sayanku chiqan kaqta mana qʼiwinankupaq.

Ancianosqa mana munasqankutapunichuruwakunanta munanku

15. ¿Imaynamantá ancianos tantakuyninkupi kʼacha kayninkuta rikuchinkuman?

¹⁵ Ancianos kaqkunaqa, kʼacha kayninkuta rikuchinanku tiyan. Pablo qillqarqa: ‘Ancianosqa kʼacha runas kananku tiyan’, mana munasqankutapunichu ruwachinanku tiyan (1 Tim. 3:2, 3). Chaytataq qutuchakuyta yanapanapaq ancianopura tantakuptinku rikuchinkuman. Manaraq imatapis ruwakunanta nichkaspa, sapa jukpis yuyasqanta parlarinman, manapis tukuyninkupunichu parlananku tiyan. Chay tantakuypi Biblia kamachisqanta uyariytawan, ichapis wakin ancianos yuyasqankuta tikrananku kanqa. Jinamanta, mana yuyasqankutapunichu ruwakunanta munanqanku, nitaq wakkunap nisqankuta pisipaq qhawanqankuchu, imaraykuchus allin yuyayniyuq ancianosqa, kʼacha kayninkuta rikuchinku. Ichapis qallariypiqa, tukuypis jukjinata yuyayqanku, chaywanpis Diosmanta mañakuptinku, tʼukuriptinku, mana may kasqankuta yuyaptinku, mana paykunap yuyasqankutapunichu ruwakunanta suyaptinku ima, ancianosjina jukchasqa kanqanku (1 Cor. 1:10; Efesios 4:1-3, ñawiriy).

16. ¿Imaynatá anciano yuyanan tiyan?

¹⁶ Ancianosqa, Diospa kamachisqanta tukuy ruwayninkupi jatunpaq qhawananku tiyan. Chaytataq yuyananku tiyan, jinamanta qutuchakuymanta hermanosta yanapachkaptinku, khuyakuywan, munakuywan ima, yanapanqanku. Apóstol Pedro jinata paykunaman kʼamirirqa: “Diosqa qhawanaykichejpaj makiykichejman churarqa, chay tropata michiychej. Sumaj qhawajkuna kaychej, ama tanqasqa jinallachu,  manachayqa tukuy sonqo, Dios imaynatachus munasqanman jina. Amataj qolqeta maskʼaspachu”, nispa (1 Ped. 5:2).

17. ¿Imaynatá qutupi tukuypis kʼacha kayninkuta rikuchinkuman?

¹⁷ Qutuchakuymanta machitusñaqa, waynaspa, sipaspa yanapayninkuta mayta agradecenku, manataq pisipaqchu paykunata qhawanku. Waynas, sipas kaqkunaqa, machitusta paykuna Jehová Diosta unaytaña yupaychasqankurayku jatunpaq qhawanku (1 Tim. 5:1, 2). Ancianosqa, allin wakichisqa hermanosta maskʼanku, imatapis ruwachinankupaq, chantapis paykunata wakichinku qutuchakuymanta hermanosta qhawaysinankupaq (2 Tim. 2:1, 2). Tukuy cristianosqa, Dios yuyaychasqanmanjina Pablo kʼamirisqanta kasukunanchik tiyan: “Kurajkunaykichejta kasuychej, paykunaj kamachiynimpitaj kaychej [kʼacha kayniykichikta rikuchiychik], imaraykuchus paykunaqa allinniykichejpaj qhawashallasunkichejpuni. Chaymantaqa Diosman cuentata qonanku kanqa. Paykunata kasuychejpuni, ruwanankuta kusiywan ruwanankupaj, mana llakiywanchu, nitaj rimaspachu, imaraykuchus chayqa mana allinchu kanman”, nispa (Heb. 13:17).

Familiapi kʼachakayninchikta rikuchinachik

18. ¿Imaraykutaq familiapi kʼacha kayninchikta rikuchiy may allinpuni?

¹⁸ Familia ukhupi kʼacha kayninchikta rikuchiyqa may sumaqllataq (Colosenses 3:18-21, ñawiriy). Bibliaqa familiapi mayqinchus sapa jukpa ruwaynin kasqanta sutʼita rikuchin. Qhariqa, warminpa uman, chantapis wawasninta yachachisqanmanta pay cuentata qunqa. Warmiqa qusan paypa uman kasqanta yuyarinan tiyan, wawastaq kasukunanku tiyan, jinamanta Señorta kusichinankupaq. Familiapi tukuypis yanapanku, mana munayninkutapunichu ruwakunanta suyaptinku, jinamanta familiapi jukchasqa, sunqu tiyasqa ima kanankupaq. Chaywanpis, mana tukuy tiempochu ajina kanan tiyan, manaqa allin kaptillan. Bibliapi wakin runas ruwasqankuta qhawarina.

19, 20. a) ¿Imaynapi Elí ruwasqan mana kikinchu Jehová ruwasqanwan? b) ¿Imatá tatakuna paykunamanta yachakunkuman?

¹⁹ Samuel wawa kachkaptin, Elí Israelpi kuraq kaq sacerdote karqa. Chaywanpis, Hofní, Finehás Elip wawasnin, “millay kawsayniyoj karqanku, manataj Tata Diosta manchachikojchu kanku”. Eliqa, wawasnin mana allintachu ruwachkasqankuta uyarirqa, Dioswan tinkuna toldop punkunpi warmiswan khuchichakusqankuta ima, yacharqa. ¿Imatá chayta uyarispa ruwarqa? Wawasninman nirqa, ‘Jehovap contranta juchallikuptiykichikqa, mana pipis qamkunapaq mañapuyta atinqachu’, nispa, mana paykunata chiqancharqachu, nitaq jasutʼirqachu. Chayrayku paykunaqa, mana allin kaqta ruwallarqankupuni, Jehovataq paykuna wañunankuta nirqa. Eliman wawasnin wañusqankuta willaptinkutaq, paypis wañullarqataq. ¡May llakiy  karqa! Rikunchikjina, Elí wawasnin millayta ruwasqankuta qhawakullasqanqa, mana allinchu karqa, nisunman, Eliqa mana imatapis ruwarqachu wawasninta chiqanchananpaq (1 Sam. 2:12-17, 22-25, 34, 35; 4:17, 18).

²⁰ Kunantaq, imaynatachus Dios janaqpacha wawasninwan ruwasqanta qhawarina. Profeta Micayaqa, juk musquypijina rikurqa imaynatachus Jehová angelesninwan tantakusqanta. Jehovaqa tapurqa pichus paykunamanta, Israelpa saqra reyninta, Acabta, chʼawkiyayta atisqanta, jinamanta manaña rey kananpaq. Chaymantataq, janaqpacha wawasnin imatachus nisqankuta uyarirqa. Paykunamanta juknin Acabta chʼawkiyayta atisqanta niptin, Jehovaqa imaynatachus chayta ruwayta yuyasqanta tapurqa. Chay ángel nisqantaq Jehovapaq allin karqa, chayrayku chay angelta nisqanmanjina ruwananta kamachirqa (1 Rey. 22:19-23). ¿Imatataq tukuypis familiapi chay kuti Jehová ruwasqanmanta yachakunkuman? Wakkuna nisqankuta uyariyta. Allin kanman, familiapi tataqa, warminpa, wawasninpa nisqankuta uyarinan. Paykunataq, yuyasqankuta parlaspa, tata nisqanta kasukunanku tiyan. Nisunman, pay nisqanta jatunpaq qhawananku tiyan, imaraykuchus Dios payta familiamanta umatajina churan.

21. ¿Imatataq qhipan yachaqanapi sutʼinchakunqa?

²¹ ¡Mayta agradecekunchik, sumaq yachayniyuq, munakuyniyuq Tatanchik, kʼacha kayninchikta rikuchinapaq yuyarichiwasqanchikmanta! (Sal. 119:99.) Imaynatachus kʼacha kayninchikta rikuchiy matrimoniopi kusisqa tiyakunapaq, allin kasqanta, qhipan yachaqanapi sutʼinchakunqa.

[Sutʼinchaynin]

¿Imatataq kutichiwaq?

• Imataq kanqa kʼacha kayninchikta rikuchiptinchik?

• Imaynatá ancianos kʼacha kayninkuta rikuchinku?

• Imaraykutaq allinpuni kanqa familiapi kʼacha kayninchikta rikuchiy?

[Tapuykuna]

[10 paginapi dibujo/foto]

Ancianosqa Cristojina munakuywan qutumanta hermanosta yanapanku

[12 paginapi dibujo/foto]

Diosmanta mañakuy, tʼukuriy, kʼacha kayninkuta rikuchiy ima, ancianosta tantakuyninkupi jukchasqa kanankupaq yanapanqa