‘¿Qamkunamanta mayqillanpis yachayniyuq kanchu?’

“Sichus qankunamanta mayqellampis yachayniyoj kanman chayqa, yachayninta rikuchichun sumaj kawsayninwan, llampʼu sonqo yachaypi ruwasqasninwan ima.” (SANT. 3:13.)

1, 2. ¿Ima nisunman achkha runas yachayniyuqjina qhawasqa kaqkunamanta?

JUK YACHAYNIYUQ runamanta parlanaykita nisuptinku, ¿pimantá parlankiman? ¿Tataykimantachu, mamaykimantachu, juk machu runamantachu, chayri juk yachachiq runamantachu? Imatachus yachayniyuq kaymanta yuyasqanchikqa, imaynatachus wiñasqanchikmanjina, chantapis maypichus tiyakusqanchikmanjina kanqa. Chaywanpis, Jehovata yupaychaqkunaqa, imatachus Jehová yachayniyuq kaymanta nisqantaqa, may allinpaq qhawanku.

² Kay pachapaq yachayniyuq runaqa, Jehovapaqqa mana yachayniyuqchu. Jobqa, wakin runaswan parlarqa, chay runastaq yachayniyuq kasqankuta yuyarqanku, chaywanpis Job ajinata nirqa: “[Ñuqaqa] qankuna ukhupi mana tarisajchu ujllatapis yachayniyuqtaqa”, nispa (Job 17:10). Apóstol Pablopis, Diospa yachayninta qhisachaq runamanta jinata nirqa: “Yachaysapas kasqankuta yuyaspa, wampusman tukorqanku”, nispa (Rom. 1:22). Jehovapis profeta Isaiasniqta nirqa: “Ay imanallankichejchus qankuna yachayniyoj kasqaykichejta creekojkuna”, nispa (Isa. 5:21).

3, 4. ¿Imaynatá chiqamanta yachayniyuq runas kasunman?

³ Rikunchikjina, yachayniyuq runas kananchikpaqqa, imatachus ruwananchikta yachananchik  tiyan, jinamanta Diosninchikpis allinpaq qhawawasunchik. Proverbios 9:10 niwanchik: “Yachaypa qallarikuynenqa Tata Diosta manchachikuymin. May Santo Kaj Diosta rejseyqa sumaj yuyaynniyoj kaymin”. Yachayniyuq runaqa, Diospa sunqunta nanachiyta manchachikun, kamachiynintapis jatunpaq qhawan. Ajina runaqa, Dios kasqanta mana yachallanchu, nitaq kamachiykunata pay churasqantapis yachallanchu. Discípulo Santiago chaypi tʼukurichiwanchik (Santiago 3:13, ñawiriy). Ñawirisqanchikmanta “yachayninta rikuchichun sumaj kawsayninwan” nisqata ukhuncharina. Arí, chiqa yachayniyuq kasqanchikqa tukuy ruwasqanchikpi, parlasqanchikpi ima rikukun.

⁴ Chiqamanta yachayniyuq runa kanapaqqa, allin yuyayniyuq kananchik tiyan, chantapis yachasqanchikta entiendesqanchikta ima, allinta apaykachananchik tiyan. ¿Imaynatá rikuchinchik ruwasqanchikwan yachayniyuq runas kasqanchikta? Santiagoqa, imaynachus yachayniyuq runas kasqankuta qhawachirqa. * Santiagop nisqan, ¿imaynatá yanapawanchik hermanosninchikwan, wak runaswanpis allinta apanakunanchikpaq?

Ruwayninchikwan qhawachinchik yachayniyuq runas kasqanchiktachus manachus

5. ¿Imaynatá yachayniyuq runa kawsayninta apaykachan?

⁵ Rikunchikjina, Santiagoqa yachayniyuq kayninchikta sumaq ruwayninchikwan rikuchisqanchikta nirqa. Yachaypa qallariyninqa, Jehovata manchachikuymin, chayrayku yachayniyuq runaqa, Dios yachachisqanmanjina, kamachisqanmanjina kawsananpaq mayta kallpakun. Mana pipis yachayniyuq runajinachu nacekunchik, chaywanpis yachayniyuq runas kayta atisunman, Bibliata ukhuncharillaptinchikpuni, chaypitaq tʼukuriptinchik. Ukhunchariy, tʼukuriy ima, yanapawanchik kay Efesios 5:1, nisqanta kasukunapaq: “[Diosta] qhawarispa kikinta ruwaychej”. Jehovajina ruwasunchik chayqa, yachayniyuq runas kasqanchikta astawan rikuchisunchik, imaptinchus Jehovap ñanninqa ñanninchikmanta aswan patapi kachkan (Isa. 55:8, 9). Chantapis, Jehovajina ruwaptinchikqa, Diosta mana yupaychaqkunapis, jukjinas kasqanchikta rikunqanku.

6. ¿Imaraykutaq llampʼu sunqu kaspa Diospa kamachisnin kasqanchikta rikuchinchik, imaynataq llampʼu sunqu runari?

⁶ Santiagoqa, yachayniyuq runa “llampʼu sonqo yachaypi ruwasqasninwan” Jehovajina ruwachkasqanta, nirqa. Llampʼu sunquyuq runaqa, tukuy imapi kasukun, chaywanpis ima saqra ruway kaptinpis, mana wistʼuyanchu. Jehovaqa llampʼu sunqu, chayrayku mana manchachikunchikchu payman qayllaykuyta. Diospa Churinqa Tatanjina ruwarqa, chayraykutaq nirqa: “Noqaman jamuychej, tukuy saykʼusqa kajkuna, llasa qʼepiyojkuna ima, noqataj samarichisqaykichej. Yugoyman churakuychej, yachaqakuychetaj noqamanta. Noqaqa kʼacha, llampʼu sonqotaj kani, almasniykichejpajtaj samakuyta tarinkichej” (Mat. 11:28, 29).

7. ¿Imatataq Moisés llampʼu sunquyuq kasqanmanta yachakunchik?

⁷ Bibliaqa, Moisesjina wak runaspis llampʼu sunqus, kʼachas kasqankuta ima willawanchik. Diospa kuraq kamachin kaspapis, “Moisesqa aswan llampʼu sonqoyoj karqa, kay pachapi tukuy runasmanta nisqaqa” (Núm. 11:29; 12:3). Moisesqa Diospa munayninta juntʼarqa, chaypaqtaq Jehová kallpata qusqanta, mana qunqanachu. Jehovaqa, munayninta juntʼananpaq llampʼu sunquyuq runasta apaykachaspa, mayta kusikun.

8. Juchasapa runas kaspapis ¿imaynatá ‘llampʼu sunqu’ runas kasqanchikta rikuchisunman?

⁸ Juchasapas runas kaspapis ‘llampʼu sunqu yachaypi ruwaykunata’ rikuchisunman. Chaywanpis, ¿imaynatá llampʼu sunqu kayta astawan rikuchisunman? Llampʼu sunqu kayqa Jehovap santo espiritunpa puquyninmanta jamun (Gál. 5:22, 23). Chayrayku, Jehovamanta espiritunta mañakunanchik tiyan, chantapis espiritup puquyninta rikuchinapaq kallpakunanchik tiyan. Diosninchiktaq, aswan llampʼu sunquyuq kanapaq yanapawasunchik. Salmosta qillqaqpis, imaraykuchus llampʼu sunqu kananchikta rikuchirqa, ajinata nispa, Diosqa  “llampʼu sonqoyojkunata cheqan ñanman churan” (Sal. 25:9).

9, 10. ¿Imaraykutaq mana atillanchikchu llampʼu sunquyuq kayta?

⁹ Ichapis mana atillasunchu llampʼu sunqu kayta. Imaynatachus wasinchikpi wiñakurqanchik, ichapis llampʼu sunqu kananchikpaq mana yanapawasunmanchu. Chantapis, wak runas ichapis niwasunman mana llampʼu sunqu runas kananchikta, saqra ruwaymanqa, saqra ruwayllawantaq kutichina nispa. Chaywanpis, ¿ajinatachu yachayniyuq runas yuyankuman? Wasiykipi, imallapis lawrayta qallariptin, ¿imawantaq lawrayta thasnuchiwaq, querosenwanchu, chayri yakuwanchu? Querosenta jichʼaykuptiykiqa astawan lawrachinki, yakuta jichʼaykuptiykirí lawrayta thasnuchiwaq. Chayrayku Bibliaqa niwanchik: “Miskʼi simiwan kuticheyqa phiñakuyta thasnun; sinchʼi palabraswan kutichiyrí astawan phiñarichin”, nispa (Pro. 15:1, 18). Chayrayku, maykʼaqllapis juk hermanonchik chayri wak runa ima saqratapis ruwawaptinchik, llampʼu sunquwan kutichisunchik, jinamanta chiqamanta yachayniyuq runas kasqanchikta rikuchisunchik (2 Tim. 2:24).

¹⁰ Ninchikjina, runaqa kay pachap yuyayninwan apachikun, chayrayku mana kʼacha runaschu, nitaq llampʼu sunquyuq, nitaq sunqu tiyasqa runaschu kanku. Chayrayku, cristianosqa saqra runap chawpinpi kachkanku. Chayta yachaspa Santiagoqa, hermanosman mana kay pachap yuyayninwan apachikunankupaq sumaqta kʼamirirqa. ¿Imatá astawan Santiago nisqanmanta yachakusunman?

Mana yachayniyuq runaspa kayninku

11. ¿Imayna runastaq kanku mana yachayniyuq kaqkuna?

¹¹ Santiagoqa, imaynachus mana yachayniyuq runas kasqankuta sutʼita rikuchirqa (Santiago 3:14, ñawiriy). ‘Qhawanakuyqa’, chantapis churanakuyqa, mana Diosmantachu jamun, manaqa aychap munayninmanta. Qhawarina imachus aychap munaynin apaykachawaptinchik kasqanta. Jerusalenpi Iglesia del Santo Sepulcro kachkan, runa nisqanmanjina maypichus Jesusta pʼamparqanku, chay patapi iglesiata ruwankuman karqa. Chay iglesiataqa, qanchis cristiano nisqa tantas kamachinku, paykunataq sapa kuti puraqmanta siminakullankupuni. 2006 watapi Time revistaqa, ñawpaq wataspi chay iglesiamanta monjes nisqas, “achkha horasta maqanakusqankuta, jatuchachaq candelabroswan puraqmanta waqtanakusqankuta ima”, nirqa. Chayrayku, mana puraqmanta atienekusqankurayku, paykunaqa chay iglesiap llavesninta juk musulman runaman qurqanku.

12. ¿Imataq kanman yachayniyuq kayninchikta mana rikuchiptinchik?

¹² Chiqa cristiano qutupiqa, mana jaykʼaq chayjina churanakuyqa kananchu tiyan. Chaywanpis, pantaq runas kasqanchikrayku, wakin kutiqa munasqanchiktapuni ruwakunanta suyasunman, chayraykutaq wakin kutiqa siminakuyta qallarisunman. Apóstol Pabloqa, ñawpaq siglopi corinto qutupi, chayjina chʼampaykunata qhawarqa, chayraykutaq hermanosman jinata qillqarqa: “Qankuna ukhupi tiyan qhawanakuykuna, churanakuykuna, tʼaqanakuykuna ima. Chaywanqa manachu aychaj munayninman jina kawsashankichej? Manachu kay pacha runas jinalla purishankichej?”, nispa (1 Cor. 3:2,3). Chay llakiy ruwayqa, corinto qutupi juk tiempota ruwakullarqapuni. Kunan pʼunchaymanta cristianosqa, chay mana allin yuyaykuna qutunchikpi mana rikhurinanpaq, sumaqta qhawakunanchik tiyan.

13, 14. ¿Ima ruwaykunapitaq aychap munayninta rikuchisunman?

¹³ Churanakuyqa, ichapis pisimanta pisi qutupi rikhurichkanman, ima juchʼuy ruwaykunallamantapis. Wakin kutiqa, Tantakunapaq Wasi ruwakuchkaptin, mana tukuychu imaynatachus ruwakuchkasqanta allinpaq qhawanku. Ichapis juk hermanoqa, mana nisqanta ruwakuptin phiñakunman, chayraykutaq siminakuyta qallarinman, chayri imatachus ruwakusqan mana allinchu kasqanta tukuypa ñawpaqinpi parlayta qallarinman. Ichapis, Tantakunapaq Wasita ruwaypi manaña yanapayta munanmanchu. Pichus jinata phiñakuqqa kayta qunqachkan: qutupi imallapis allin ruwasqa kananpaqqa, mana jukpa ruwayninpunichu aswan allinqa, manaqa hermanoswan sunqu tiyasqa kay aswan allinqa. Yuyarina tiyan, Jehovaqa llampʼu sunquyuq runata yanapan, churanakuqkunatataq mana (1 Tim. 6:4, 5).

 ¹⁴ Kaypi tʼukurina, juk hermano qutupi unaytaña ancianojina llamkʼan, chay qutumanta wakin ancianostaq Biblia nisqanmanjina manaña anciano kanapaq juntʼasqanta qhawanku. Qututa superintendente de circuito nisqa, watukuchkaptin, rikullantaq kay anciano wak ancianos kʼamirisqankumanjina mana allinchakusqanta, chayraykutaq chay ancianota manaña anciano kananta ninman. ¿Imatataq chay anciano ruwanqa? ¿Wak ancianos nisqankuta kasukunqachu, Biblia nisqanmanjina kʼamirisqankutapis llampʼu sunquwan kasukunqachu? ¿Watiqmanta anciano kananpaq Bibliap nisqanta juntʼananpaq kallpachakunqachu? Chayri, ¿manaña anciano kasqanrayku phiñakunqachu, chantapis qutumanta wak ancianoswan churanakunqachu? Tukuypis Biblia nisqanmanjina manaña anciano kananpaq juntʼasqanta niptinku, ¿imaraykutaq anciano kayta munallanqapuni? Chay hermanoqa, yachayniyuq kasqanta rikuchinqa, llampʼu sunquwan nisqankuta japʼikuptin.

15. ¿Imaraykutaq Santiago 3:15, 16 nisqanta may sumaqpaq qhawananchik tiyan?

¹⁵ Mana kay nisqallanchikpichu qhawanakuy, churanakuy ima qhawakun, chayrayku chaykunapi mana urmanapaq sumaqta kallpakuna tiyan (Santiago 3:15, 16, ñawiriy). Santiagoqa ‘kay pachamanta’ ruwaykuna kasqanta nirqa, imaptinchus Diospi creesqankuta mana imaynamanta qhawachinkuchu. Chantapis, ‘aychap munayninmanjina’ kasqankuta nirqa, imaptinchus animalesjina mana allin yuyayniyuq imatapis ruwanku. Chantá nillarqataq, ‘Kuraq Supaymanta ima’ kasqanta, imaptinchus supaykunajina millayta ruwanku. Chayrayku, cristianoqa mana jaykʼaq chay ruwaykunata kawsayninpi rikuchinanchu tiyan.

16. ¿Imatataq tukuypis ruwananchik tiyan, imaynatá chayta ruwasunman?

¹⁶ Qutumanta tukuy hermanos imaynatachus ruwachkasqanchikta sumaqta qhawarikunanchik tiyan, chantapis mana allin yuyaykunata sunqunchikmanta urqhunanchikpaq kallpachakunanchik tiyan. Qutumanta ancianos chayta ruwanankupaq astawanraq kallpakunanku tiyan, imaptinchus paykunaqa qutupi yachachiqkuna kanku. Chaywanpis, pantaq runas kasqanchikrayku, kay saqra pachap chawpinpi tiyakusqanchikrayku ima, mana atikullanchu sunqunchikmanta mana allin kaqta urqhuyqa. Kayta kikinchasunman, juk ñanta wasarinapaq, chay ñanqa tʼurutaq, lluskʼataq mana wasariyta atinapaqjina. Mana imamanta japʼikunapaq kaptinqa, urmasunman. Mana chaymanjinataq, Diospa kamachisninqa, Bibliap nisqanmanta sumaqta japʼikunchik, chantapis tukuy Jallpʼapi hermanosninchikpa yanapaynin kapuwanchik, chayrayku ñawpaqllamanpuni riyta atinchik (Sal. 73:23, 24).

Yachayniyuq runas imaynachus kasqankuta rikuchinku

17. ¿Imatá yachayniyuq runas mana allin kaq rikhuriptin ruwanku?

¹⁷ (Santiago 3:17, ñawiriy.) Kunanqa, ‘Diosmanta jamuq yachayqa’, ima kʼacha kaykunatachus kawsayninchikpi rikuchisqanta qhawarina. Jukninqa, llimphu kay. Llimphu kayninchikqa, tukuy imasta ruwasqanchikpi, chantapis imaraykuchus ruwasqanchikpi rikukunqa. Chayrayku, cristianosqa tukuy ima mana allin kaqta usqhayllata qhisachananchik tiyan, chaypaqqa mana tʼukurinallanchikpischu tiyan. Pillapis ñawiykiman makinta chayri dedonta qayllaykuchiptin, usqhayllata umanchiktea ladeyachinchik.  Chayta ruwanapaqqa mana tʼukurillansunpischu, chayta ruwasunchus manachus. Kikillantaq juk llimphu sunquyuq cristianoqa, ima mana allin kaq rikhuriptinqa, Bibliamanta yachakusqanmanjina chay mana allin kaqta, mana tʼukurispa usqhayllata qhisachanqa (Rom. 12:9). Bibliapi chay jina runasmanta willakun, chay runamanta wakinqa, Jacobpa churin, José karqa, jinallataq Jesuspis (Gén. 39:7-9; Mat. 4:8-10).

18. a) ¿Imaynatá sunqu tiyasqa kasqanchikta rikuchisunman? b) ¿Imaynatá tukuywan allinta kawsakuyta munasqanchikta rikuchisunman?

¹⁸ ‘Diosmanta jamuq yachayqa’, sunqu tiyasqa kanapaq yanapallawanchiktaq, jukjinamanta nispaqa, mana maqanakuq runas kananchikpaq, nitaq imallamantapis phiñarpakunallanchikpaq yanapawanchik. Santiagoqa nillantaq: “Pikunachus runapura allin kawsayta maskʼaqkunaqa chay allin kawsayta tarpunku mujuta jina, cheqan kajtataj poqoyta jina tarinku”, nispa (Sant. 3:18). Kunanqa, Santiago ‘allinta kawsakuyta maskʼajkuna’ nisqanpi tʼukurina. ¿Imaynatá qutupi riqsiwanchik, sunqu tiyasqa runasjinachu, chayri churanakuq runajinachu? ¿Wakkunawan siminakullanchikpunichu, sunqunkuta nanachillanchikpunichu? ¿Imallamantapis phiñarpakullanchikchu? ¿Imayna runa kaptinchikpis munanchikchu allinpaq qhawanawanchikta, chayri llampʼu sunqu runajina mana allin yuyayninchikta tikrachinapaq kallpachakunchikchu, ajinamanta manaña runap sunqunta nanachinanchikpaq? ¿Tukuywanchu allinta kawsakuyta maskʼanchik, wakkunata usqhayllatachu perdonanchik, chantapis wakkuna pantasqankuta qunqanchikchu? Imaynachus kasqanchikta allinta qhawarikusunchik chayqa, ichapis ‘Diosmanta jamuq yachayta’ rikuchinanchikpaq allinchakunanchikraq kasqanta rikusunchik.

19. ¿Imaynatá mana munasqanchiktapuni ruwasqanchikta rikuchisunman?

¹⁹ Santiago kayta sutʼinchawanchik, ‘Diosmanta jamuq yachayqa’ mana munasqantapunichu ruwan. ¿Munanchikchu imallapis ñuqanchikpa munasqanchikmanjina ruwakunanta, Biblia chaymanta mana imatapis niptin, chayri wakjinamanta ruwakunantachu saqinchik? ¿Kʼacha runaschu kanchik, tukuypis qayllaykullawanchikchu? Tukuy kaykunaqa, mana munasqanchiktapunichu ruwakunanta suyasqanchikta rikuchin.

20. ¿Imataq kanqa kay yachaqanapi yachakusqanchikta rikuchiptinchik?

²⁰ Tukuy cristianos kay Santiago nisqanta ruwasunchik chayqa, qutupi juk sunqulla kʼachata kawsakusunchik (Sal. 133:1-3). Arí, sunqu tiyasqa, llampʼu sunqu ima kaptinchik, chantapis mana munasqanchiktapuni ruwaptinchik, tukuywan allinta apanakusunchik. Chantapis, ‘Diosmanta jamuq yachayniyuq’ kasqanchikta rikuchinchik. Chaywanpis wak yanapa kallantaq kay kʼacha kaykunata puquchinapaq, chaytaq: Jehovajina wakkunata qhawananchik tiyan. Kaytaq qhipan yachaqanapi sutʼinchakunqa.

[Sutʼinchaynin]

¿Imatataq kutichiwaq?

• ¿Imaynatataq chiqamanta yachayniyuq runas kasunman?

• ¿Imaynatá ‘Diosmanta jamuq yachayta’ astawan rikuchisunman?

• ‘Diosmanta jamuq yachayta’ mana rikuchiqkuna, ¿imaynataq kanku?

• ¿Ima kʼacha kaykunatataq qam puquchiyta munanki?

[Tapuykuna]

[25 paginapi dibujo/foto]

¿Imaynatá qutupi churanakuy rikhurinman?

[26 paginapi dibujo/foto]

¿Ima saqra ruwaytapis usqhayllatachu qhisachanchik?