¿YACHANKICHU ima chʼampayninkutachus kay qhariwarmi allinchanankuta? Sutʼita rikukun qusa phiñakuyninta mana ñitʼiykukuyta atisqanta. Chantapis kay qhariwarmiqa, mana entiendenakunkuchu wawasninkuta maymanpis kachanankumanta. Manataq puraqmanta allinllawan parlarikunkuchu.

Ari, casarasqas pantaq runas kasqankurayku, maykʼaqllapis phiñanakunqankupuni. Phiñanakuyninku jatuchas chayri juchʼuykuna kaptinpis casarasqasqa phiñanakuyninkuta allinchayta, maskʼananku tiyan, ¿imarayku?

Imaraykuchus tiempowanqa, mana phiñanakuyninkuta allinchaptinkuqa puraqmanta parlariyta mana atinllanqankuchu. Yachayniyuq rey Salomón qillqarqa: “Phiñanakoyqa” mana kichariy “atina, aldabas jina” (Proverbios 18:19). Chayrayku, ¿imaynatá allinllawan parlapayanakuspa chʼampayniykichikta allinchawaqchik?

Qhariwarmi kawsaytaqa cuerponchikwan kikinchasunman. Imaynatachus yawar kawsachiwanchik, ajinallatataq puraqmanta allinllawan parlapayanakuypis yanapawanchik. Yawarninchik cuerponchikpi purinallanpaqpuniqa sunqunchik, pulmonesninchik ima, sumaq kananku tiyan, qhariwarmi kawsaypitaq munakuy, jatunpaq qhawakuy ima, kanan tiyan (Efesios 5:33). Phiñanakuyninkuta allinchachkaspaqa imamantachus phiñanakusqallankumanta parlananku tiyan (1 Corintios 13:4, 5; 1 Pedro 4:8). Jatunpaq qhawakuyqa casarasqasta mayta yanapanman parlachkaspa allinta uyarinakunankupaq, imatachus sapa juk niyta munachkasqankuta entiendenakunankupaq ima.

Kay tawa yuyaychaykunapi tʼukuriy, rikunkitaq imaynatachus Bibliap yuyaychasqan yanapasunanta qhariwarmi kawsayniykipi ima phiñanakuytapis munakuywan, jatunpaq qhawakuywan ima, allinchanaykipaq.

1. Maykʼaqchus parlanaykichikpaq tiempochakuychik.

“Kay pachapeqa tukuy imapis tiempoyojlla [...]. Uj tiempoqa tiyan chʼinyanapaj, uj  tiempotaj parlanapaj.” (Eclesiastés 3:1, 7.) Qallariypi rikunchikjina, qhariwarmi kawsaypi phiñanakuyqa puraqta llakichin. Chay kaptintaq ama phiñakuyniykiwan atipachikuychu. Phiñakuyniykita mana ñitʼiykukuyta atispaqa, qusaykita chayri warmiykita niwaq wak rato parlanaykichikta, jinata ruwaspataq kay Bibliap yuyaychasqanta uyarichkanki: “Pichus phiñanakuyta qallarejqa qochapis phataykushanman jina; chayrayku chay phiñakuytaqa saqey manaraj jatunyaykushajtin” (Proverbios 17:14).

Chaywanpis juk tiempo tiyan “parlanapaj”. Phiñanakuyqa qhurajina wiñanman mana allinchakuptinqa. Chayrayku qusaykiwan chayri warmiykiwan phiñanakunki chayqa, ama saqiychu jinallataqa, tiempowan allinchakullanqa nispaqa. Mana qhaparinakuyta munasqaykirayku wak rato parlanaykichikta ninki chayqa, qusaykita chayri warmiykita jatunpaq qhawasqaykita rikuchiy mana anchata tiempo pasananta saqispa. Jinata ruwasqaykichiktaq yanapasunqachik kay Bibliap nisqanmanjina juntʼanaykichikpaq, Biblia nin: “Nitaj inti yaykunankama phiñasqallapuni kaychejchu”, nispa (Efesios 4:26). Arí imatachus nisqaykitaqa juntʼanayki tiyan.

2. Imatachus yuyasqaykita sutʼita, kʼachamantataq niy.

Biblia niwanchik: “Sapa ujpis cheqa kajta parlaychej runa masisniykichejwan”, nispa (Efesios 4:25). Runa masiykimanta nisqaqa qusayki chayri warmiyki astawan qayllaykipi kachkan. Chayrayku sutʼita willanayki tiyan, imachus sunquykipi kasqanta. Margaritaqa, * 26 watasña casada, nin: “Qhariwarmijina kawsayta qallarichkaspaqa qusay, ima chʼampaypis kaptin imaynachus sientekusqayta yachananta suyaq kani. Chaymantaraq yacharqani mana allinchu chay yuyasqay kasqanta, kunantaq sutʼita willani imaynachus sientekusqayta chantá imatachus yuyasqayta ima”.

Qusaykiwan chayri warmiykiwan phiñanakusqaykichikmanta parlachkaspaqa, ama atipayta maskʼaychu manaqa imaynachus sientekusqaykita willay. Chaypaqtaq sutʼita imachus qamta phiñachisusqanta willay, chantá maykʼaqchus phiñachisusqanta, imaynatachus sientechisusqanta ima. Astawan reparanaykipaq, qusayki wasipi pʼachasninta mayniqllapipis saqirpasqan phiñachisunki chay, jatunpaq qhawaspa niwaq: llamkʼayniykimanta chamuytawan pʼachasniykita pampapi saqisqaykiqa, [jinamanta nichkankiña imachus chantá maykʼaqchus pay phiñachisusqanta] yuyachiwan pisipaq qhawasqaykita, wasipi tukuy imata ruwasqayta [jinamanta sutʼinchachkanki imaynatachus sientekusqaykita]”. Chantá allinllawan willay imaynatachus chay chʼampayniykichikta allinchanaykichikta.

3. Qusaykita, chayri warmiykita uyariy, imaynachus sunqun kasqanta entiendey.

Cristianosman discípulo Santiago nirqa: “Uyariyta yachaychej amataj anchata parlaychejchu, amallataj usqhayllata phiñakuychejchu”, nispa (Santiago 1:19). Qusanchik chayri warminchik imaynatachus juk chʼampay sunqunchikta llakichiwasqanchikta mana entiendeptinqa mayta llakikunchik. Chayrayku, ¡kallpachakuy qusaykita chayri warmiykita entiendenaykipaq! (Mateo 7:12.)

Wolfgang, 35 watasña casado, jinata nin: “Ima chʼampaymantapis parlayqa mayta phiñachiwan, astawanraq warmiy imatachus yuyasqayta mana entiendewaptinqa”. Diannaqa, casada 20 watasña, reparakuntaq jinata nispa: “Sapa kuti qusayta rimani chʼampayniykumanta parlachkasqaykuta mana uyarisqanrayku”. ¿Imaynatataq ajina chʼampayta allinchawaq?

 Ama yuyaychu qusayki chayri warmiyki, imatachus yuyasqanta, imaynachus sientekusqanta yachasqaykitaqa. Biblia niwanchik: “Runaykachayqa maqanakullata apamun, yachaytajri kʼamisqata japʼikojkunawan kashan”, nispa (Proverbios 13:10). Qusayki, chayri warmiyki, imatachus willasuyta munasqanta saqiy, mana pantachispa uyariptiykiqa, payta jatunpaq qhawasqaykita rikuchinki. Chaymanta entiendesqaykita yachananpaq, miskʼi palabraswan imatachus entiendesqaykita willay. Ama parlaychu paymanta asikuqjina nitaq paywan phiñakuqjinaqa. Saqiytaq sutʼinchanasunta imatachus mana entiendesqaykita. Imamantapis parlanapaq, qamlla parlanaykimantaqa, iskayniykichik parlaychik imachus suquykichikpi kasqanta yachanaykichikkama.

Chayta ruwanaykipaq pacienciayuq, llampʼu sunqu ima kanayki tiyan. Jatunpaq qhawaspa jinata ruwanki chayqa, qusayki chayri warmiykipis kikillantataq qamwan ruwanqa (Mateo 7:2; Romanos 12:10).

4. Allinchayta maskʼaychik.

“Aswan walej iskay ukhu kayqa sapalla kanamanta nisqaqa, [...]. Sichus ujnin urman chayqa, ujnin kaj aysarin.” (Eclesiastés 4:9, 10.) Qhariwarmi kawsaypi iskayninku mana yanapanakuptinkuqa ima chʼampaypis mana allinchakuyta atikullanchu.

Arí, Jehovaqa, qusata familiapi kamachiq uma kananpaq churan (1 Corintios 11:3; Efesios 5:23). Chaywanpis, chayqa mana ninayanchu munasqanta ruwanantaqa. Yuyayniyuq qusaqa mana imatapis sapallanmantaqa ruwanchu manaqa warmintaraq tapurin. David, 20 watasña casado, nin: “Juk yuyaylla kanaykuta maskʼani, jinamanta iskayniyku imatachus ruwayta akllasqaykuta ruwanaykupaq”. Tanya, 7 watasña casada nin: “Mana maskʼaykuchu pichus juchayuq kasqantaqa. Wakin kuti, imaynatachus chʼampayniykuta allinchanaykumanta jukjinata yuyayku. Chaywanpis reparani kʼacha kay, mana jukpa munayninllanta maskʼay ima, may allin kasqanta”.

Jesusqa qhariwarmi kawsaymanta nirqa: “Diospa ujchasqanta ama runaqa tʼaqachunchu”, nispa (Mateo 19:6). “Ujchasqa” rimayqa Griego simipi juk “yugopi watasqa” niyta munan. Yugoqa maderamanta ruwasqa, iskay torostataq chayman wataykunku llamkʼachinankupaq. Mana puraqmanta yanapanakunku chayqa, kunkallankuta nanachinakunqanku. Iskayninku yanapanakuspataq atillanqanku sumaqta llamkʼayta, mana atina llamkʼaytapis.

Kikillantaq kanman qhariwarmi kawsaypipis, iskayninku mana yanapanakuspaqa ñakʼarinkuman. Iskayninku puraqmanta yanapanakuyta yachanqanku chayqa, ima chʼampaytapis allinchayta atillanqanku. Juk qusa qhariwarmi kawsayninpi kusisqa tiyakuq, Kalala sutiyuq jinata nin: “Iskay chunka watasña qhariwarmi kawsayniykupi, warmiywan khuska ima chʼampayllatapis sutʼita parlaspa, llakiyniykuta entiendenakuspa Jehovamanta yanapata mañakuspa, chaymanjinataq ruwaspa ima allinchayku”. Qampis kikillantataq ruwayta atiwaq.