Iñiyniyuq kaqkunamanta yachakuna

Wakichisqa, Diospi atienekuspataq suyarqa

ELIASQA Tata Diosmanta mañakunanpaq sapallan kayta munarqa. Chaywanpis chay muyuyninpi kaq achkha runasqa, Elias Diosmanta mañakuspa janaqpachamanta ninata uraykuchimuqta, rikusqankurayku ichá paywan kayta munarqanku. Eliasqa Diosmanta mañakunanpaq niraq Carmelo Urquman —maypichus sinchita wayrallanpuni— chayman wicharichkaspaqa, saqra rey Achabwanraq parlanan karqa.

Eliaswan Achabwanqa wakjina runastaq karqanku. Achabqa, may valorniyuq pʼachaswan pʼachallikuq, Diosta riqsispapis millay lantista yupaychaq, pay kikinmantataq mana ni imata ruwaqchu. Eliastaq profetajina ichá qaramanta, mana chayqa camello chayri cabra millmamanta ruwasqa pʼachawan pʼachallikuq karqa, payqa iñiyniyuq, mana manchachikuq, Diosta mana wasanchaq runa karqa. Chay pʼunchaypi sutʼi rikukurqa imayna runachus sapa jukninku kasqanku. *

Chay pʼunchay Achabpaq, Baalta yupaychaqkunapaq imaqa, mana allin pʼunchaychu karqa. Achab, warmin Jezabel ima, chunka ayllusmanta israelitasta llulla religionman tanqachkarqanku, chaywanpis chay pʼunchaypiqa llulla religionqa pampachasqa karqa. Baaltaq qhasi mana kaq kasqanta rikukurqa. Chay lantiqa janaqpachamanta ninata mana uraykuchimuyta atirqachu, profetasnin mayta qhaparikuchkaptinkupis, yawarpurulla kanankukama yachasqankumanjina cuchilloswan khuchurakuchkaptinkupis. Chantá manallataq 450 profetasninta jarkʼayta atirqachu mana wañuchisqas kanankupaq. Mana chayllachu, Baal lantiqa, chʼaki tiempo chinkananpaq mana parachimuyta atirqachu, profetasnin paymanta kimsa watamanta astawanña mañakuptinkupis. Chaywanpis Jehová Diosqa, tumpamantawan parachimuspa paylla tukuy atiyniyuq kasqanta rikuchinan karqa (1 Reyes 16:30–17:1; 18:1-40).

¿Maykʼaqtaq Jehová chayta ruwanan karqa? ¿Imatataq Elias chaykama ruwanan karqa? Chantá, ¿imatataq Elias iñiyninmanta yachakusunman? Kay tapuykunata kutichinapaq 1 Reyes 18:41-46 pʼitikunata ñawirisunchik.

Diosmanta mañakullaqpuni

Eliasqa Achabta nirqa: “Riy, mikhumuy, ujyamuytaj, imaraykuchus paraqa jamushanña”, nispa (41 pʼiti). ¿Imaschus chay pʼunchaypi pasasqanmanta saqra Achab Diosman kutirikurqachu? Bibliaqa, mana chaymanta sutʼita rikuchinchu, chaywanpis mana ninchu Achab ruwasqasninmanta pesachikusqantaqa, nitaq Eliasta Diosmanta perdonta mañapunanta nisqantapis. Mana chayqa, Achab “mikhoj, ujyajtaj riporqa” nillan (42 pʼiti). Eliasrí, ¿imatataq ruwarqa?

Eliasqa “Carmelo Orqoman wicharerqa. Chaypi pampaman kʼumuykuspa, uyanta moqosnin pataman chayacherqa”, Achab mikhunawan saksaykunankamataq, Eliasqa Diosmanta mañakuchkarqa. Eliasqa llampʼu sunquyuq kasqanrayku pampaman kʼumuykuspa, uyanta muqusnin pataman chayachispa, Diosmanta mañakurqa. ¿Imatataq mañakuchkarqa? Bibliaqa Santiago 5:18 pʼitipi sutʼita niwanchik Elias parata mañakuchkasqanta; reparanchiktaq Carmelo Urqupi kachkasqanta chayta mañakuchkaspaqa.

Eliasqa yacharqa Jehová “kay jallpʼaman parachimusaj”, nisqanta (1 Reyes 18:1). Chayrayku  Eliasqa Diospa munaynin juntʼakunanta mañakuchkarqa, ajinallatataq waranqa watas qhipaman Jesusqa discipulosninman yachachirqa Diospa munaynin juntʼakunanpaq mañakunankuta (Mateo 6:9, 10).

Elias mañakusqanmanta yachakunchik imatachus Diosninchikmanta mañakunata. Paypaqqa Diospa munaynin juntʼakunan, imamantapis astawan ñawpaqpi karqa. Ñuqanchikpis Diosmanta mañakuchkaspaqa kay pʼitita yuyarikunanchik tiyan: “Chayrayku [Diospa] munayninman jinachus imallatapis mañakunchej chayqa, yachanchej pay uyarinawanchejta” (1 Juan 5:14). Chayrayku, imachus Diospa munaynin kasqanta yachanapaq, Bibliata sapa pʼunchay ñawirinanchik tiyan, mañakusqanchikta pay uyarinawanchikpaq. Chaywanpis ichá Eliasqa paramunanta mañakurqa tukuy israelitasta ñakʼariqta rikuspa. Chantapis Eliasqa ichá, Jehovaman graciasta qullarqataq chay pʼunchaypi mañakusqanta uyarisqanmanta. Ñuqanchikpis hermanosninchikpaq allinninta maskʼayta munasqanchikrayku, atisunman tukuy sunquwan Diosmanta mañakuchkaspa, paykunapaqpis mañapuyta (2 Corintios 1:11; Filipenses 4:6).

Sumaq wakichisqa, Diospi atienekuspataq suyarqa

Eliasqa Dios chʼaki tiempota, chinkachinanta yacharqa, chaywanpis mana yacharqachu maykʼaqchus chayta ruwananta. ¿Imatataq chaykama Elias ruwarqa? Kayta yachanapaqqa 1 Reyes 18:41-46 pʼitikunata qhawarina, 43 pʼiti imatachus nisqantataq ñawirina, chaypi jinata nin: “[Elias] kamachinmantaj nerqa: Wicharispa, Jatun Qochanejta qhawarimuy, nispa. Paytaj wicharispa qhawarerqa, kutimuspataj nerqa: Mana imapis kanchu, nispa. Eliastaj qanchis kutita ajinallatapuni nerqa: Rispa, qhawarqamuy”, nispa. Elias ruwasqanmantaqa, kaykunata yachakunchik: Jehovapi atienekunata, chantá mana iskaychakuspa Jehovap nisqan juntʼakunanpi suyakunata ima.

Jehovapi atienekunamanta parlarina. Eliasqa juk señalta qhawayta munarqa Jehovap nisqan juntʼakuchkasqanta rikunanpaq, chayrayku kamachinta nirqa wicharinanta Jatun quchaniqman chhikan phuyullatapis rikunanpaq, chaymantataq parananpaq. Sapa kutimuspataq kamachinqa llakisqalla nirqa: “Mana imapis kanchu”, nispa. Janaqpachapiqa mana ni juk phuyupis karqachu, sutʼipacha kachkarqa. Kay rikusqanchikmanjina, ¿imatapis reparankichu? ¿Yuyarinkichu Elías rey Achabman, para jamuchkasqantaña nisqanta? ¿Imaynatá chayta ninman karqa mana ni juk phuyullapis janaqpachapi kachaptin?

Jehovap profetanjina Eliasqa, yacharqa Jehovap nisqan juntʼakunanta. Juntʼakunantapuni yachasqanrayku paypaqqa para chayamuchkanmanñapisjina karqa. Ichá kaytaqa yuyarichiwanchik Moisesmanta Bibliap nisqan: “Payqa mana saykʼuspa, sinchʼita sayarqa, mana rikukoj Diosta rikushanmampis jina”. ¿Qamri Diosta rikuchkawaqpisjinachu qhawanki? Imastachus nisqanta juntʼasqanqa yanapawanchik paypi iñinanchikpaq, nisqasninpi ima (Hebreos 11:1, 27).

Kunantaq Elías Diospa nisqan juntʼakunanta suyasqanmanta parlarina. Profeta Eliasqa mana juk kutillatachu chayri iskay kutillatachu  kamachinta kacharqa, manaqa qanchis kutita kacharqa. Ichá chay kamachinqa saykʼupurqa risqanpi jamusqanpi. Chaywanpis Eliasqa para chayamunanmanta, juk señal kananta mayta suyarqa mana saykʼuspa. Chaymanta qanchis kaq kutipiraq kamachinqa nirqa: “Juk juchʼuy phuyuta rikuni, runaj maki tʼajllunta jina, Jatun Qochamanta llojsimojta”, nispa (44 pʼiti). ¿Yuyawaqchu imaynatachus Eliaspa kamachin, jatun quchamanta ima chhikan phuyutachus lluqsimuqta rikusqanta makinta rikuchispa willasqanta? * Ichá kamachinqa mana kusisqachu kachkarqa chay phuyituta rikusqanmantaqa, Eliaspaqtaq chay phuyituqa may sumaq karqa. Chaymanta Eliasqa kamachinta nirqa usqhayllata, kayta Achabman willamunanta: “Carretaykiman wicharispa ripuy, ñampi para ama jarkʼasunampaq”, nispa.

¿Imatá Eliaspa ruwasqanmanta yachakunchik? Payqa chʼaki tiempo tukukunanta suyarqa, kunanpis Diospa kamachisninqa suyachkanchik, Dios kay saqra pachata tukuchinanta. Chay munayninta juntʼananpaqtaq pisi tiempollaña kachkan (1 Juan 2:17). Eliasjinataq Diospa munaynin juntʼakunanta wakichisqas suyananchik tiyan. Kaymanta parlaspa Jesús nirqa: “Wakichisqas suyaychej, imaraykuchus mana yachankichejchu ima pʼunchaychus Señorniykichej kutimunanta”, nispa (Mateo 24:42). Jesuspa nisqan, ¿ninayanchu discipulosnin maykʼaqchus kay pachap tukukuynin jamunanta mana ni imapi reparanankuta? Mana, imaraykuchus Jesusqa, achkhata parlarqa imaspichus reparanankuta kay pachap tukukuynin qayllamuchkasqantaña.  Astawanpis tukuyninchik ‘kay pachap tukukuynin’ señalesmanta yachayta atisunman (Mateo 24:3-7). *

Kay pachap tukukuyninmanta parlaspa, sapa profecia sutʼita rikuchiwanchik kay pacha tukukunanpaqjinaña kachkasqanta. Kayta yachay, ¿tanqawanchikchu Jehová nisqanta ruwanapaq chayri wakichisqa kanapaq? Eliastaqa juk juchʼuy phuyitu rikusqallan yanaparqa mana iskaychakuspa Jehovap nisqan juntʼakunanta suyananpaq. ¿Tukuy ima qhasilla nispachu llakisqa qhipakunman karqa Eliasqa?

Jehová samarichin bendicen ima

Biblia niwanchik: “Jinallapi phuyus laqhayaykamorqa, wayrawan ima, sinchʼitataj paraqa jichʼakorqa. Achabtaj carretanman wichariytawan, Jezreelman jamorqa”, nispa (45 pʼiti). Tukuy chaytaq usqhayllata karqa. Eliaspa kamachin Achabman Eliaspa nisqanta willachkaptin, chay juchʼuy phuyituqa, usqhayllata achkha phuyusman tukurqa, janaqpacha laqhayaykunankama, chaymantataq sinchita wayrayta qallarirqa. Kimsa wata khuskanniyuq pasasqanmantaraq, Israel llaqtapi pararqa. * Chʼaki jallpʼaqa yakuta chʼunqarqa. Parasqanmanjinataq yakusqa correyta qallarirqa, Cisón mayutaq yapakuyta qallarirqa, Baalpa wañuchisqas profetasninpa yawarninkuta llimphuchaspa. Chantá Diosmanta karunchakuqkuna israelitaspis Baalta yupaychayninkumanta llimphuchakuyta atirqanku.

Eliastaq chayta israelitas ruwanankuta suyarqa. Achab, ¿Baalta yupaychayta saqispa, pesachikuspataq Diosta yupaychanmanchu karqa? Chay pʼunchaypi tukuy imata rikusqan yanapayta atinman karqa kawsayninta tikrachinanpaq. Mana yachayta atisunmanchu chay pʼunchay imapichus Achab tʼukurichkasqantaqa, imaraykuchus Bibliaqa willawanchik Achab ‘carretanman wichariytawan Jezreelma risqallanta’. ¿Achab ima allin kaqtapis yachakurqachu? ¿Kawsayninta tikrachinanpaqjinachu kachkarqa? Astawan qhipaman rikusqanchikmanjina Achab mana kawsayninta tikrachirqachu. Chaywanpis Achabpaq, Eliaspaq ima chay pʼunchayqa manaraq tukukurqachu.

Chaymanta Jehovap profetan Eliasqa, Achabpa qhipanta rirqa. Chay rinanqa karu karqa, mayjina parapitaq rirqa, chaypachataq mana ni jaykʼaqjina rikukurqa.

“Chaypacha [Jehová] Diosqa Eliasman kallpata qorqa, Eliastaj pʼachasninta sumajta chumpiykukuytawan, Jezreelman correrqa. Achabmanta aswan ñawpajta chayaspa.” (46 pʼiti.) Arí, “Tata Diosqa Eliasman kallpata qorqa” mana runap kallpantajinallachu, imaraykuchus Jezreelman chayananpaqqa 30 kilómetrosta correnan karqa (20 millas), Eliastaq mana juk waynuchitullaraqchu karqa chayjina karuta correnanpaqqa. * Tʼuru tʼurulla ñanninta usqhayta correnanpaq Elias pʼachasninta sumaqta chumpiykukuchkasqanpi tʼukuriy, chantá usqhayta correspa Achabta taripasqanpi, qhipapi Achabta saqiytawan ñawpaykusqanpi ima.

Eliaspaqqa, wayna kayninmanta astawan kallpayuq, atiyniyuq ima kasqanqa, ¡juk sumaq bendicionchá karqa! Tʼuru tʼurulla ñanta correchkaspa, Eliasqa yacharqa juk kʼata Dios Jehová allinpaq payta qhawasqanta. Ichapis kayqa Bibliamanta wakin profeciasta yuyarichiwanchik, kay profeciasqa, Diosta yupaychaqkuna paraisopi waynasjina kallpayuq kanankuta nin (Isaías 35:6; Salmo 37:29).

Diosqa kamachisninta mayta bendeciyta munan, chayrayku mayta kallpachakuna paypa bendicionninta tarinanchikpaq. Eliasjina kunan tiempopi wakichisqa kananchik tiyan, imaraykuchus kay saqra pachata tukuchinanta Jehová nisqanqa juntʼakunqapuni, chayrayku sumaqta reparananchik tiyan qhipa pʼunchaykunapiña kawsachkasqanchikta. Astawanpis chiqa sunqu Eliasjina, “cheqa” Dios Jehovap nisqasninpi atienekunanchik tiyan (Salmo 31:5).

[Sutʼinchaykunasnin]

 [16 paginapi recuadro, dibujo/foto]

¿Machkha unaytataq chʼaki tiempo karqa?

Elias, kamachiq Achabta nirqa pisimantawan chʼaki tiempo tukukunanta. Kaytataq nirqa, mana parananta nisqanmantapacha, “kinsa watanman[...]” (1 Reyes 18:1). Elias parananta nisqanmantataq pisi tiemponman, Jehová Diosninchikqa parachimurqa. Chayraykutaq wakinkunaqa ninku mana kimsa watatachu chʼaki tiempo kasqanta. Chaywanpis Jesús, Santiago ima sutʼita nirqanku “kinsa wata sojta killayojta” mana parasqanta (Lucas 4:25; Santiago 5:17). ¿Biblia iskayta parlan nisunmanchu?

Mana, ni imaynamanta. Yachakunjina Israel llaqtapiqa suqta killasta mana paramuqchu. Chʼaki tiempo unaytaña kasqanmantaraqchá Eliasqa, Achabman willarqa mana paramunanta. Astawanpis suqta killaña karqa chʼaki tiempo qallarisqanmantaqa. Chayrayku Elias mana parananta nisqanmantapacha, paranqa ninankamaqa, ‘kimsa wataña’ juntʼakurqa, nisunmanchus tukuyninpiqa kimsa wata khuskanniyuqtaña mana parasqanta. Carmelo Urqupi Israel llaqta tantakuchkaptin, “kimsa wata sojta killayojta[ña]” mana pararqachu.

Tʼukuriy Elias kamachiq Achabta mana paranqachu nisqanpi. Runasqa yuyaq kanku dios Baal “phuyuspi lluqʼasqa kasqanta”, chʼaki tiempo tukukuptintaq parata chayachimuq kasqanta ima. Chay chʼaki tiempo unayña kaptintaq, runasqa tapurikurqankuchá: “¿Maypitaq Baal kachkan, maykʼaqtaq parachimunqari?” nispa. Elias mana paranqachu nitaq chhullallapis kanqachu, ñuqa ninaykama nisqanqa, Baalta yupaychaqkunapaq may llakiychá karqa (1 Reyes 17:1).

[Maymantachus foto urqhukusqan]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[15 paginapi dibujo/foto]

Eliaspa mañakuynin rikuchiwanchik Diospa munaynin juntʼakunantapuni munasqanta