¿Imatá Jesús infiernomanta yachachirqa?

Jesús nirqa: “Sichus ñawiyki juchaman urmachisunkiman chayqa, orqhorpariy; allin qampaj kanqa, uj ñawiyojlla Diospa reinonman yaykunaykeqa; manataj allinchu kanman iskaynin ñawisniyoj, infiernoman wijchʼuykusqa kanaykeqa, maypichus khurusninku mana wañunkuchu, nitaj jaykʼajpis nina larway thasnukunchu” (MARCOS 9:47, 48, Qheshwa Biblia).

Wak kutipitaq, juicio pʼunchaymanta parlachkaspa, imatachus chay pʼunchay saqra runasta ninanmanta nirqa: “Riychej kaymanta, sajra runas, wiñay nina larwayman, mayqenchus wakichisqa kashan Kuraj Supaypaj, chantá angelesnimpaj ima”, nispa. Chaymanta sutʼincharqa, “wiñay ñakʼariyman” rinankuta (MATEO 25:41, 46).

KAY ñawirisqanchikmanjina, Jesús nisqanqa, infiernopi wiñaypaq nina lawray kasqanta yachachichkanmanpisjina reparakun. Chaywanpis, Biblia sutʼinchan ‘wañusqas mana imatapis yachasqankuta’, Jesustaq Bibliap nisqantaqa mana qʼiwinmanchu (Eclesiastés 9:5).

Chaywanpis Jesús, ¿imatá niyta munachkarqa “infiernoman” wikchʼusqa kanankuta nispa? Chantá, “wiñay nina larwayman” wikchʼusqa kanankuta nispa, ¿kikinchachkarqachu chayri kasqantapunichu nichkarqa? ¿Imaraykutaq saqra runas “wiñay ñakʼariyman” yaykunankuta nirqa? Kay tapuykunaman kutichiykunasninta qhawarina.

Jesús, ¿imatá niyta munachkarqa “infiernoman” wikchʼusqa kanankuta nispa? Qheshwa Bibliamanjina kay Marcos 9:47 pʼitipi, “infierno” rimayqa griego simipi guéenna nisqa, hebreo simipitaq gueh hinnóm nisqa, kay rimaykunataq ‘Ben-hinom valle’ nisqa ninayan. Kay vallepiqa —ñawpa Jerusalén llaqta qayllapi— israelitas ukhumanta kamachiqkuna kachkaptinku, wawasninkuta ruphachiq kanku. Diosqa, chay ruwasqankuta millaypaq qhawarqa, llulla religionpa ruwaykunasninta ruwasqankuraykutaq, chinkachinanta nirqa. Kay valletaq “runa Wañuchina” sutiwan riqsisqa kanan karqa, imaraykuchus chaypi, wañusqa ‘runaspa ayasnin’ wikchʼusqa kanan karqa (Jeremías 7:30-34, Qheshwa Biblia). Ajinamanta, Jehovaqa, Ben-hinon valle, manaña kawsaq runasta ruphachinankupaqchu kananta nirqa, manaqa wañusqasta chaypi ruphachinankupaq kananta, nirqa.

Jesuspa tiemponpitaq, chay valleqa, qʼupata wikchʼunapaq karqa. Saqra runaspa wañusqa ayasninkutapis chayman wikchʼullaqtaq kanku, qʼupatawan khuska ruphachinankupaq.

Jesús, mana wañuq khurusmanta, mana thasnukuq nina lawraymanta ima, parlaspaqa, Isaías 66:24 pʼiti nisqanta nichkarqa. Profeta Isaiasqa, Diospa ‘contranpi jatarikuqkunaq ayasninkuta mikhuq khurusqa, mana wañunqankuchu; paykunata qʼulachkaq ninapis mana thasnukunqachu’, nispa qillqarqa. Jesús, payta uyariqkuna ima, saqra runaspa ayasnin, mana pʼampasqa kananpaqjinachu kasqanmanta, Isaías parlachkasqanta yacharqanku.

Jesús, Ben-hinom valleman chayri Gehenaman runas wikchʼusqa kanankumanta parlaspaqa, wañupuspa manaña kawsarimunankuta nichkarqa. Astawan sutʼinchananpaqtaq, Diosqa, “almatapis [kawsaytapis] cuerpotapis infiernopi [griegopi Gehena] tucuchiyta atin” nispa nillarqataq (Mateo 10:28, Mosoj Testamentoj). Gehena rimayqa wiñaypaq wañupuywan ninakun, manataq wiñaypaq ñakʼariywanchu.

 Jesús, “wiñay nina larwayman” wikchʼusqas kanankuta nispa, ¿kikinchachkarqachu chayri kasqantapunichu nichkarqa? Mateo 25:41 pʼiti nisqanmanjina, ‘wiñay nina lawrayqa’, “Kuraj Supaypaj, chantá angelesnimpaj ima”, wakichisqa karqa. Chaywanpis nina lawraywan, ¿angelesta ruphachikunmanchu? ‘Nina lawray’ nispa, ¿manachu kikinchanallanpaq uqharirqa? Mateo qillqasqanpi, ‘ovejas’ chantá ‘cabras’ rimaykunata uqharispaqa, mana animalesmantapunichu parlachkarqa. Manaqa iskay laya runasmanta parlachkarqa (Mateo 25:32, 33). Chaywanpis, ‘wiñay nina lawrayqa’, saqra runasta ruphan, chaywan mana nichkanchikchu kawsachkaq runas ruphachkasqankuta.

¿Imaraykutaq saqra runas “wiñay ñakʼariyman” rinankuta nirqa? Tukuy laya Bibliaspi kay ‘ñakʼariy’ rimay rikhuriptinpis, Mateo 25:46 pʼitipi, chay rimayqa griego simipi  kólasin nisqa, chaytaq “sachʼasta kʼutuy” chayri imachus puchusqanta kʼutuy niyta munan. Ajinallatataq runasmantapis nisunman, ovejasjina llampʼu sunqu runasqa wiñay kawsayta japʼinqanku, cabrasjina juchasninkumanta mana pesachikuqkunataq “wiñay ñakʼariyman” rinqanku, nisunman kay pachamanta wiñaypaq chinkachisqas chayri kʼutusqas kanankuta.

Qamri, ¿imatá yuyanki?

Jesusqa, ni jaykʼaq, runas almayuq kasqankuta yachachirqachu. Chaywanpis, achkha kutispi wañupuqkuna kawsarinpunankumanta parlarqa (Lucas 14:13, 14; Juan 5:25-29; 11:25). Jesús, almas mana wañusqankupi creenman karqa chayqa, ¿imaraykutaq wañupuqkuna kawsarimunankuta ninman karqa?

Chantá Jesusqa, mana ni jaykʼaq, saqra runasta, Dios wiñaypaq ñakʼarichinantaqa yachachirqachu, manaqa kayta nirqa: “Diosqa chay jinatapuni kay pachapi kaj chhikata munakusqanrayku, uj kʼata Churinta qorqa. Ajinamanta pillapis paypi creejqa mana chinkayman renqachu, astawanqa wiñay kawsayniyoj kanqa”, nispa (Juan 3:16). Kaywan Jesusqa, paypi mana creeqkuna, mana wiñay kawsayta japʼinankuta niyta munarqa. Mana wiñay kawsayta japʼinankuta ninanmanta, ¿imaraykutaq infiernopi lawranankuta mana nirqachu?

Rikusqanchikmanjina infiernopi, nina lawraypi, runa ñakʼarisqanta yuyasqankuqa, mana Bibliap yachachisqanchu. Kay yuyayqa llulla religionkunamanta jamun (chaypaq kay  “Infiernomanta sutʼinchaynin” nisqata, 6 paginapi ñawiriy). Diosqa, mana nipita infiernopi nina lawraypi wiñaypaq ñakʼarichinchu. Kunan, infiernomanta chiqa kaqta yachasqayki, ¿imaynatá Diosman qayllaykunaykipaq yanapasunqa?

[6 paginapi recuadro]

 INFIERNOMANTA SUTʼINCHAYNIN

MANA DIOSTA YUPAYCHAQ RUNASPA YUYAYNINMANTA JAMUN. Ñawpa tiempomanta egipciosqa, infiernopi creeq kanku. Kay Amduat sutichasqa libro, 1375 q.P. watapi, pikunachus “nina lawray tʼuquman” urmaykusqankumanta nin: “Mana ayqinkichikchu [nina lawraymanta]. Mana ayqinkichikchu”, nispa. Ajinallatataq kay filósofo griego Plutarco sutiyuq, (payqa 46 watapi ñacekurqa, 120 watapitaq wañupurqa) nina lawray tʼuquman urmaykuqkuna, “castigasqas kasqankuta, millayta ñakʼarisqankumanta, mayta waqaspapis mana khuyakuyta tarisqankuta”, nirqa.

JUDIOSPIS INFIERNOPI CREEYTA QALLARIRQANKU. Unay tiempomanta juk qillqaq Flavio Josefo (payqa 37 K.P. watapi nacekurqa 100 K.P. watapitaq wañupurqa) nisqanmanjina, wakin judiospis “alma mana wañusqanta, wiñaypaqtaq kawsachkaq qhipakusqanta niq kanku”. Chantá, “griegos nisqankumanjina” “mana juchayuq almas [...] mancharina tʼuquman, wiñaypaq ñakʼarinankupaq urmaykusqankupi” creellaqtaq kanku.

“CRISTIANO” NICHIKUQKUNAPIS INFIERNOPI CREEYTA QALLARIRQANKU. Kay apócrifo Apocalipsis de Pedro sutichasqa libro, II siglopi, saqra runaspaq: “Wiñaypaq nina larway [...] wakichikuchkasqanta”, nin. Chaymanta nillantaq: “Ezreel, phiñakuymanta angelqa, khuskan cuerposnin larwachkaqta, qharista, warmista apamuchkan, juk laqha tʼuqumantaq wikchʼuykun, chay qharispaq infiernopitaq, juk phiñakuq espíritu castigan”, nispa. Chay tiempopiqa, Antioquiamanta Teófilo qillqasqanpi, juk profetisa griega —Sibila sutiwan riqsisqa—, nisqanta qillqarqa, chay profetisataq saqra runas castigasqa kanankumanta nisqa: “Juk jatun nina lawraypi pʼunchaynintinta, wiñaypaqtaq ñakʼarinki”. Kay nisqantaq Teofilopaqqa, “chiqa, chiqan, may allin, tukuy runas munanakunankupaqjina” karqa.

UNAY TIEMPOPIQA, INFIERNOPI CREESQANKURAYKU RUNATA ÑAKʼARICHIQ KANKU. María I Tudor sutiyuqta —payqa, Inglaterra suyupi kay 1553 watamanta 1558 watakama reina karqa— yaqha 300 protestantesta juk tʼuqupi ruphachisqanrayku, María la Sanguinaria nispa suticharqanku. Cuentasqankumanjina, mana juchachanankupaq kayta nisqa: “Religionniyman churanakuqkunaq almasnin wiñaypaq infiernopi ñakʼarinqanku chayqa, Diosjina paykunamanta vengakunay, kay Jallpʼapitaq nina lawray tʼuqupi ruphachinayqa, mana saqrachu”.

KAY TIEMPOPI RUNAS, ¿IMATÁ INFIERNOMANTA YUYANKU? Kay qhipa pʼunchaykunapi, wakin religionesqa infiernopi creeyninkumanta astawan ukhuncharirqanku. Iglesia Anglicanamanta kaqkunaqa, kay 1995 watapi nirqanku: “Infiernopiqa mana nipi wiñaypaq ñakʼarinchu; manaqa sapa juk runa, Diospa chiqnisqan ruwaykunata akllasqanrayku, wiñaypaq wañupun”, nispa.

[7 paginapi recuadro, dibujo/foto]

¿IMATAQ ‘LAWRACHKAQ NINA QUCHA’?

Apocalipsis 20:10 pʼitipi, Kuraq Supay lawrachkaq “nina qochaman”, wikchʼuykusqa kananta, “tuta pʼunchay, wiñaypa wiñayninkama” ñakʼarinanta niwanchik. Diosqa, Kuraq Supayta wiñaypaq ñakʼarichinan kaptinqa, manachá wañuchinanchu kanman. Chaywanpis Bibliaqa, Jesús, Kuraq Supayta ‘pʼaltarparinanta’ niwanchik (Romanos 16:20). Chantapis kay nina lawray quchaqa, ‘iskay kaq wañuy’ ninayan (Apocalipsis 21:8). ¿Chay imaniytataq munan? Kaypiqa, mana Adán juchallikusqanrayku wañupuspa kawsarimunamantachu parlachkan (1 Corintios 15:21, 22). Bibliapiqa, mana ni mayniqpi nichkhanchu, chay ‘lawrachkaq nina quchamanta’, nisunman chay ‘iskay kaq wañuymanta’ runas salvakunankuta, manaqa wiñaypaq wañupunankuta niyta munarqa.

Chaywanpis, ¿imaynatá Dios wiñaypaq ‘lawrachkaq nina quchapi’ pitapis ñakʼarichinman? Wakin kuti, kay ñakʼariy rimayqa pillatapis “carcelpi” wisqʼachinata ninayan. Juk kuti Jesusqa, supaykunawan tinkukurqa, chay supaykunataq Jesusta nirqanku: “Noqaykuta ñakʼarichejchu jamunki, manaraj ñakʼarinayku kashajtin?”, nispa (Mateo 8:29). Kaytaq sutʼinchakurqa, Jesús supaykunata juchachachkaptin, maypichus Jesusta “rogakurqanku mana supaykunaspa carcelninpi wisqʼachimunanpaq” (Lucas 8:30, 31, Biblia del Peregrino, nota). Arí, lawrachkaq nina “quchaman” wikchʼuykusqa kaqkunaqa, carcelpi wisqʼasqa wiñaypaq ‘iskay kaq wañuypi’ ñakʼarinqanku, nisunman wiñaypaq wañupunqanku, manataq kawsarimunqankuchu.