Llimphuchakunapaq kallpachakuyqa may allin

Runaqa, may chhika watastaña tukuy imawan unqun. Unaymantapachañataq, juchasapa runasman, Dios phiñakuyninta chayjinamanta rikuchisqanta ninku. Chaywanpis unaytaña ukhuncharisqankumanjina, runa unqunanpaq juchayuqkunaqa kikin wasillapitaq kasqankuta reparasqanku.

Yachayniyuq runas ukhuncharisqankumanjina, tujus, jukʼuchas, chulupis, chʼuspis, tiulas ima, mana rikukuq khuritusta chakisninkupi apaykachanku, chaytaq runata unquchin. Chantá runaqa mana llimphuchakusqankurayku tukuy laya unquywan chimpachikusqankuta reparallasqankutaq. Mana unqunapaq, unquyraykutaq mana wañunapaq llimphuchakuyqa may allin.

Llimphuchakuyqa, runap ususninmanjina chantá llaqtasmanjina mana kikinchu, imaraykuchus wakin llaqtaspiqa mana yaku kanchu chayri pisilla tiyan. Sutʼincharinapaq, maypichus tiyakunchik chaypi, ichá mana achkha yaku kanchu, nitaq juk alcantarilladollapis. Llimphuchakunapaq mayta kallpachakuspaqa, tukuy imapi llimphus kayta atisunman. Ajinata ñawpa tiempopi israelitas ruwarqanku. Chʼin pampanta richkaptinkuqa —mana llimphuchakunankupaqjina kaptinpis— Dios, kamachisqanmanjina, llimphuchakuyta atirqanku.

Llimphuchakuna, ¿imaraykutaq may allin?, ¿imatá Dios Llimphuchakunamanta nin? Familiapi tukuyninku, ¿imatá ruwankuman mana unqunankupaq?

CAMERÚN llaqtamanta, pisi kapuyniyuq familiamanta, Maxqa, yachaywasimanta lluqsiytawankama wasinman ripun. * Payqa may yarqhasqa, yaku chʼakiywan ima, wasinman yaykuytawan alqunta abrazaykun, mochilanta mesa pataman churarpaytawankamataq, mikhunata qunankuta suyan.

Mamantaq cocinapi kachkarqa, wawanta yaykumuqta uyarispataq, mikhunata wakichipun. Mesa patapi, wawanpa mochilanta rikuytawankamataq, phiñakuqjina wawanta “¡Max!”, nispa qhawarinallan tiyan, imatachus ruwananta yachasqantaña ruwananpaq. Maxqa, usqhayllata mesa patamanta mochilanta uqharin, chantá makisninta mayllakuq rin. Chaymanta mamanmanta perdonta  mañakun: “Mamay qunqasqani makisniyta mayllakuyta”, nispa.

Kay rikusqanchikmanjina, familiapi mamaqa wawas llimphuchakunankupaq mayta yanapanman, chaywanpis astawan sumaqqa tukuyninku llimphuchakuypi yanapanakunanku. Chaypaqtaq paciencia necesitakun, llimphuchakuyqa mana atinapaqjinallachu, imaraykuchus wawasqa mayllakunankupaq sapa kuti yuyarichinata necesitanku.

Maxpa mamanqa, ima mikhunapis tukuy imaymanamanta chʼichichakunanta yachaspa, niraq mikhunata wakichichkaspa, makisninta mayllakun chantá mikhunatapis, mana chʼuspis chimpanankupaq tapan. Wasinta llimphuchasqan, mikhunatapis tapasqanqa, mana ni tujus, ni jukʼuchas, ni chulupis ima, “yaykunankupaq” yanapan.

Maxpa mamanqa, tukuy imapi llimphu, imaraykuchus Diosta kusichiyta munan. Pay kikin sutʼinchan: “Bibliap nisqanmanjina, Diospa kamachisninqa llimphus kananchik tiyan, imaraykuchus Diosqa llimphu, mana chʼichiyuq” (1 Pedro 1:16). Nillanpuni: “Llimphuchakuyqa, llimphu kawsayniyuq kaywan kikinchakun. Chayrayku wasiypis llimphu kananta, familiaypis sumaq pʼachallisqa maymanpis rinanta munani. Kaytaq may allin tukuyninchik familiapi yanapanakuptinchik”.

Tukuy familia yanapanakunanku tiyan

Maxpa maman, tukuy familia llimphus kanapaq yanapanakuna nispaqa, chiqata nin. Wakin familiasqa sapa kuti tantakunku, imaynatachus wasita allinchanankumanta, llimphuchanankumanta ima, parlanankupaq. Chayta ruwasqankutaq familiata astawan jukchan, chantá sapa juk imatachus, wakpa allinninrayku ruwayta munasqanta yuyarichinapaq may allin. Sutʼincharinapaq, mamaqa kuraq wawasninman imaraykuchus makisninkuta, bañomanta lluqsimuspa, qullqita japʼinku chayqa niraq mikhuchkaspa mayllakunanku kasqanta sutʼinchanan tiyan, chantá paykunaqa sullkʼa hermanosninkuta makisninkuta mayllakunankuta nillankumantaq.

Sapa juk imatachus ruwanankuta niyqa, may allin kanman. Sapa semana imatachus llimphuchanapaq, watapi iskay kutillatapis tukuy imata llimphuchanapaq ima, juk horariota ruwayqa may allin. Wasi wasasta llimphuchanamanta, ¿imatá nisunman? Estados Unidos suyumanta parlaspa, juk ecologista, Stewart Udall sutiyuq nin: “Tiempo pasasqanmanjina, kʼacha  huertasqa chinkapuchkan, chayman qʼupata wikchʼusqankurayku”.

¿Maypichus tiyakunki chaypi ajinallataqchu? África suyup, wakin llaqtasninpiqa, ñawpa tiempojina qʼupata wikchʼunankupaq, callesta, larkʼastas, maynintachus chʼichi yaku lluqsin chayta pichanankupaq, sachʼasta kʼutunankupaq, saqra qhurasta tʼiranankupaq ima, juk yuyarichiq campanata tocaspa puriq. Chayta uyarinankupaqtaq runaqa jawaman lluqsiq kanku.

Achkha suyuspi kamachiqkunaqa, suyunku llimphu kananpaq ni imata ruwayta atinkuchu, chaytaq tukuy runaspaq may llakiy. Wakin llaqtaspiqa, mana imatapis qʼupata wikchʼunankupaq qunkuchu, chayraykutaq callespi qʼupaqa tantakun. Chayrayku chay llaqtapi tiyakuqkuna yanaparinankuta mañanku. Kʼacha vecinos kaspataq cristianosqa chay llaqtata kamachiqta kasukunku (Romanos 13:3, 5-7). Chaywanpis cristianosqa imatapis llimphuchanankupaq, mana juk yuyarichiq ninantapunichu suyanku, nitaq imatachus llimphuchanankuta nisqallantachu llimphuchanku. Paykunaqa llimphu llaqtapi tiyakuyta munasqankurayku, paykuna kikin imatapis llimphuchanku, mana wak ninantaraqchu suyanku. Paykunaqa, sapa juk, ukhunchikta llimphuchakunata, tukuy familia llimphu kanata ima yachanku, chantá runa masinkutapis jatunpaq qhawanku, allinpaq qhawachikuyta munaspa. Maypichus tiyakunchik chaypi tukuy ima llimphu chayqa, llaqtanchik llimphu kananpaq, kʼachitu rikukunanpaq ima, yanapanchik.

Ukhunchikta llimphuchakuyqa, Diosta jatunchan

Tukuy imapi llimphu kasqanchikqa, Diosta yupaychasqanchikta rikuchin. Ajina karqa juk kuti, Toulouse (Francia) llaqtapi, maypichus 15 waynas, sipaskuna ima, Jehovap sutʼinchaqkunap jatun tantakuyninku tukukusqantawan, juk restauranteman mikhuq risqanku. Maypichus paykuna tiyachkarqanku chay ladopitaq, juk machitu qusa, payita warminwan mikhuchkasqanku, kay waynasta, sipaskunata ima, rikuspataq: chʼaqwaspa mana sunqu tiyasqa kakuqta saqinankuta, yuyasqanku. Chaywanpis chay allin pʼachallisqa waynas, sipaskuna ima, pitapis jatunpaq qhawasqankuta, mana chʼaqwaspa parlasqankuta ima, rikuspa tʼukuchkaq qhipakusqanku. Ripuchkaptinkuñataq, juknin waynata nisqanku: “Manañachá ajina waynas, sipaskuna ima, kankuchu nispa yuyarqayku”.

Ajinallataq Jehovamanta sutʼinchaqkunap sucursalesnin, oficinasnin, imprentasnin ima, llimphu kasqanrayku may allinpaq qhawasqa. Chay sucursalpi tiyakuqkunata, oficinaspi llamkʼaqkunata ima, llimphu pʼachayuq rinankuta, ukhunkupis llimphu kananta ninku. Chantá, juk runa mana cuerponta mayllakun chayqa, ni sumaq qʼapachkaq jawinaspis llimphuchanchu. Chaypi llamkʼaqkunaqa, allinta kʼachanchakunku, pʼachallikunku ima, Diospa Reinonmanta sapa tarde, chayri sapa sábado, domingo ima, willaq rinankupaq, ajina pʼachallisqas, llimphus risqankutaq willayninkuta vecinosninku uyarinankupaq yanapan.

Diosta, “qhawarispa kikinta ruwaychej”

Bibliaqa, cristianosta ‘Diospa munasqa wawasninjina, payta qhawarispa kikinta ruwanankuta’, nin (Efesios 5:1). Diosqa, llimphu mana chʼichiyuq, profeta Isaiasqa musquypi rikusqanmanjina, Ruwawaqninchikta, ángeles “santo, santo, santo” nispa jatunchachkasqankuta rikurqa (Isaías 6:3). Chayrayku Diosqa, kamachisnin santos, llimphus, mana chʼichiyuq kanankuta munan. Pay kikin niwanchik: “Juchamanta tʼaqasqa santos kaychej, imaraykuchus noqa may santomin kani”, nispa (1 Pedro 1:16).

Diosqa, cristianos ‘maychus kaqmanjina pʼachallikunankuta’ munan (1 Timoteo 2:9). Bibliaqa, juk ‘yuraq lliphipiq linomanta’ parlan, chaytaq “Diospa ajllakusqasnimpa cheqan ruwasqasninkuwan” ninakun (Apocalipsis 19:8). Chʼichi kaqtaq chayri chʼichiyuq kayqa juchawan ninakun (Proverbios 15:26; Isaías 1:16; Santiago 1:27).

Kunan tiempopis achkha runaqa, sapa pʼunchay kallpachakunku ukhunkupi, kawsayninkupi, Diosta yupaychayninkupi ima, llimphus kanankupaq. Dios, ‘tukuy imata musuqyachisaq’ nisqanta juntʼananta yachaspa, mayta sunquchakunku (Apocalipsis 21:5). Chay nisqan juntʼakuptintaq, millay kawsay, chʼichi kaq ima, chinkanqa.

[Sutʼinchaynin]

 [10 paginapi recuadro]

Llimphu kayqa, Diospa kamachiynin

Israelitas chʼin pampata richkaptinku, Diosqa, llimphuchakuymanta achkha kamachiykunata qurqa, paykunaqa jarasninkumanta jawapi, jatun jispʼayninkuta jallpʼawan pʼampananku karqa (Deuteronomio 23:12-14). Chay jaraspi 3.000.000 israelitas tiyakusqankurayku, manachá chay kamachiyta juntʼayqa atikullarqachu, chaywanpis chay kamachiyta juntʼaspa mana ni ima unquykunawan chimpachikurqankuchu.

Juk wañusqa animal, ima patamanpis urmaykuptinqa, imachus chʼichichasqa kaqta mayllananku chayri pʼakinanku karqa (Levítico 11:32-38).

Sacerdotesqa, niraq tabernáculo nisqaman yaykuchkaspa, ‘broncemanta ruwasqa chʼillamipi’ makisninkuta, chakisninkuta ima mayllakunanku karqa. Ichapis chay chʼillamimanqa yakuta juntʼachiy mana atikullarqachu, chaywanpis kay kamachiy mana juntʼayta atinapaqjina kaptinpis, mayllakunankupuni karqa, imaraykuchus chayqa juk kamachiy karqa (Éxodo 30:17-21).

[11 paginapi recuadro]

Doctorpa yuyaychaykunasnin

Yakuqa, kawsananchikpaq may allin, yaku chʼichi chayqa unquchiwasunman, wakin kutiqa wañuchiwasunman. Juk doctor Jephté Mbangue Lobe sutiyuq, (Camerún) llaqtapi kay Departamento de Sanidad del puerto de Duala nisqapi kamachiq, payta tapurisqankumanjina kay yuyaychaykunata nisqa:

“Ukyayta munasqayki yaku, llimphuchus chʼichichus kasqanta mana yachaspaqa, niraq ukyaykuchkaspa chay yakuta tʼimpuchiy, yakuta llimphuchayta munaspataq, clorowan llimphuchawaq, chay clorotataq maychus kaqmanjina yakuman churaykuy, chantá chay clorota jallchʼay, ama maypipis saqirparillaychu. Bañomanta lluqsimuspa niraq mikhuchkaspa ima, achkha yakuwan jabonwan ima, makisniykitaqa mayllakuypuni. Jabonta rantinapaqqa pisi qullqilla necesitakun, tukuy llaqtaspitaq jabontaqa tariyta atiwaq. Sapa chʼichichaspataq pʼachaykitapis tʼaqsay, ima unquywanpis kachkanki chaytaq, pʼachaykita rupha yakuwan tʼaqsay”.

Nillantaq: “Tukuyniykichik familiamantaqa bañosta, wasi ukhuta, jawanta ima, llimphuchanaykichik tiyan, mana chʼuspis, chulupis ima, tantakamunankupaq”. Kay yuyaychaykunaqa wawaspaq: “Mayuspi mayllakuytaqa jarkʼakunayki tiyan, imaraykuchus chay yakupi achkha mana rikukuq khuritus tiyan”. Chantá nin: “Camaykichikmanpis mosquiterasta churaychik, puñukapunaykichikpaqtaq, ukhuykichikta mayllakuychik, kirusniykichiktapis cepillakuychik”. Kay yuyaychaykunaqa juk yuyaychaylla, chayrayku kay yuyaychaykunamanjina ruwanaqa may allin, unquykuspa jampichikunamanta nisqaqa.

[10 paginapi dibujo/foto]

Pʼachanchikta tʼaqsayqa mana unqunanchikpaq yanapawanchik

[10 paginapi dibujo/foto]

Cristianosqa paykuna kikinmanta wasi ukhuta, jawantapis llimphuchanku

[10 paginapi dibujo/foto]

Familiapi mamaqa, wawas llimphuchakunankupaq mayta yanapanman