Ni jaykʼaqjina leyesta wasanchakurqa

ÑAWPA tiempo juiciosmantaqa pisilla may riqsisqa kanku. Bibliap tawa evangeliosninpi, imaynatachus Jesusta presochasqankuta, juzgasqankuta, wañuchisqankuta ima willawanchik. Chantapis Jesusta wañuchinankupaq juzgasqanku, ¿imaraykutaq interesanawanchik tiyan? 1) Yachachisqasninman wañuyninta yuyarinankuta kamachisqanrayku, 2) imasmantachus Jesusta tumpasqankuta chiqata yachananchikrayku, 3) Jesús wañuyninwan qhipaman kawsayta quyta atiwasqachikrayku (Lucas 22:19; Juan 6:40).

Romanos chay tiempopi Judea llaqtata kamachichkasqankurayku, religionta kamachiqkunata leyesninkumanjina juzganankupaq atiyta qurqanku. Chaywanpis juchallikuqkunata wañuchinankupaq mana atiyniyuqchu karqanku. Judiospa religionninkuta kamachiqkuna Jesusta presochaptinkupis, romanos wañuchirqanku. Jesuspa willayninta mana allinpaqchu qhawarqanku, wañuchinankupaqtaq yachachinakurqanku, leyesninkumanjina chiqanta ruwachkankumanpisjina rikuchiyta munaspa. Leyesmanta yachaq  runa Jesusta juzgasqankumanta jinata nirqa: “Leyes kasqanmantapacha ni jaykʼaq kayjina saqrata ruwakusqanmanta uyarikurqachu”. *

Ni imapi chiqan kaqta ruwakurqachu

Kay tiempokama tukuy leyesta urqhukusqanmantaqa, Moisés Israel llaqtaman Leyesta qusqan “aswan sumaq wakichisqa, maychus kaq” kasqanta sutichakun. Leyesta yachachiqkuna Jesuspa tiemponpi, mana qillqasqa kamachiykunata yapaykurqanku, watas pasasqanmanjinataq jatunpaq qhawasqa libronkupi Talmud nisqa wakinta qillqakurqa ( “Ñawpa cristianospa tiemponpi judiospa leyesninku”, nisqa recuadrota 22 paginapi ñawiriy). ¿Biblia kamachisqanjinachu chantá chay tiempomanta leyesmanjinachu Jesusta juzgarqanku?

Leyes nisqanmanjina Jesusta presochanankupaqqa iskay testigos juecespa ñawpaqinpi imamantachus tumpachkasqankuta declaraspa juchachananku karqa. Palestinapi, chay tiempopi juk runa leyta pʼakikusqanta creeqqa, juecespa ñawpaqinpi imasmantachus tumpachkasqanta declaranan karqa. Juecesqa testigospa tumpasqallankuta sutʼinchanankupaq churasqa karqanku. Testigoslla tumpaqkuna karqanku. Juicio qallarinanpaq iskay testigosllapis kikinta declarananku karqa, juchanrayku pitapis presochanankupaq (Deuteronomio 19:15). Judiospa religionninkuta kamachiqkunataq “maskʼasharqanku imaynamantachus Jesusta wañuchinankuta”. Chayrayku chʼisinpi “mana runaj rikusqallanta” presochanankupaq paykuna yachachinakurqanku (Lucas 22:2, 5, 6, 53).

Jesusta presochachkaptinku, ni pi contranpi declararqachu. Presochasqa kaptinraq sacerdotes, judiospa jatun juntanmanta jueces ima testigosta maskʼachkarqanku, nitaq iskay testigospa declarasqankupis kikinchu karqa (Mateo 26:59). Chaywanpis jatun juntaqa mana testigosta maskʼananchu karqa. Juk abogado A. Taylor Innes sutiyuq nin: “Juk runata wañuchinapaq juchachachkaptinku, ñawpaqta imamantachus tumpachkasqankuta mana sutʼinchakuptinqa may saqra ruway”.

Jesusta presochaspa, kuraq kaq sacerdote Anaspa wasinman pusarqanku, paytaq tapuykachayta qallarirqa (Lucas 22:54; Juan 18:12, 13). Manataq leymanjinachu karqa, imaptinchus wañuchinankupaq tumpasqankuqa, mana chʼisinpichu atiendekunan karqa, manaqa pʼunchaypi. Chantapis, runas uyarinankuta ruwakunan karqa, manataq wisqʼasqa wasipichu. Jesús leymanjina mana ruwachkasqankuta yachaspa, Anasman kutichirqa: “Imaraykutaj noqata tapuwankiri? Parlasqayta uyariwajkunata tapuy ari; paykuna yachanku imatachus parlasqayta”, nispa (Juan 18:21). Testigoslla, manataq tumpasqa runachu declarananku karqa. Jesuspa nisqanwan chiqanta juzgaq juez maychus kasqanmanjina juzgananta entiendenman karqa, Anastaq mana chaytachu ruwayta munachkarqa.

Jesús kutichisqanwan juknin soldado laqʼanallanpaq karqa, chaytaq chay chʼisi ñakʼarisqanmanta juknillan karqa (Lucas 22:63; Juan 18:22). Bibliapi Números 35 tʼaqapi pakakunapaq llaqtasmanta kamachiypi, tumpasqa runa manaraq juchayuq kasqanta nikuptin, jarkʼanankuta nirqa. Jesusta ajinata jarkʼananku karqa.

Chaymanta Jesusta presochaqkuna kuraq sacerdotep Caifaspa wasinmanñataq pusarqanku, maypichus chʼisintinta mana chiqan kaqmanjina juzgachkallarqankupuni (Lucas 22:54; Juan 18:24). Chaypi sacerdotes, “maskʼasharqanku imallatapis, chaymanta Jesusta tumpaspa payta wañuchinankupaj”, nitaq ni mayqin testigos Jesuspa nisqanmanta kikinta declararqankuchu (Mateo 26:59; Marcos 14:56-59). Chantá Caifás, Jesusllataq tumpakunanpaq tapurqa: “[¿]Manachu imatapis kutichikunki? [¿]Imasmanta kaykuna chʼatasunku?” nispa (Marcos 14:60). Ajinata Jesusta urmachiyta  munarqa. Taylor Innes nin: “Tumpasqaman tapuykachay, kutichisqanmanjinataq wañuchiyta munayqa leyesta pʼakiywan ninakurqa”.

Kuraq sacerdoteqa, Jesusta tapullarqataq: “[¿]Qanchu Cristo kanki, yupaychasqa Diospa Churin?”, nispa. Pay nirqa: “Arí, noqa kani. Qankunataj rikunkichej Runaj Churinta Tukuy Atiyniyoj Diospa pañampi tiyashajta, cieloj phuyuspitaj jamushajta”, nispa. Sacerdotes chayta uyarispa, Diospa contranta saqrata rimasqanta yuyarqanku, “tukuyninkutaj Jesusta wañuchisqa kanampaj juchacharqanku” (Marcos 14:61-64). *

Dios Moisesman Ley qusqanpi, runaspa ñawpaqinpi juicios ruwakunanta kamachikurqa (Números 35:12; Deuteronomio 16:18). Jesustataq pakayllapi juzgarqanku. Payman sayaykukuspa ni pita declaranankuta saqirqankuchu. Nitaq Mesías kani nisqanta sutʼinchakurqachu, mana juchayuq kasqanta rikuchinanpaq testigosta apakamunantapis saqirqankuchu. Juecesqa imamantachus Jesusta tumpachkasqankuta ni jaykʼaq nirqankuchu.

Pilatop ñawpaqinpi

Judiosqa, Jesusta wañuchinankupaq manasina atiyniyuqchu karqanku. Chayrayku kamachiq romano Poncio Pilatoman pusarqanku, paytaq tapurqa: “[¿]Imamantataj kay runata chʼatankichejri?” nispa. Diospa contranta saqrata rimay, Romapi mana juchachu kasqanta yacharqanku, chaywanpis qhasillamanta tumpananta munarqanku, kutichirqankutaq: “Manachus sajrata ruwanman karqa chayqa, mana qanman pusamuykumanchu karqa”, nispa (Juan 18:29, 30). Pilato nisqankuta qhisachasqanrayku, kaytañataq contranpi wakichirqanku: “Kaytaqa taripayku runasta chʼajwachishajta, manataj munanchu Cesarman impuestota paganata. Nillantaj pay Cristo kasqanta, jinallataj rey kasqanta”, nispa (Lucas 23:2). Jinamanta Diospa contranta saqrata rimayta, kamachiqta wasanchaywanñataq tumpaykurqanku.

Jesús impuestosta mana paganata ni jaykʼaq nirqachu, judiostaq chayta yacharqanku. Astawanpis paganatapuni yachachirqa (Mateo 22:15-22). Jesusta rey ruwakun nispa tumpasqankuta, ¿imaynatá Pilato qhawarqa? Romanosta ni ima saqratapis ruwayta atisqanta sutʼita reparasqanrayku nirqa: “Kay runapeqa mana ima juchatapis tarinichu”, nispa (Juan 18:38). Jesusta juzgakuchaptin Pilatoqa kikillantapuni yuyarqa.

Pascua raymi kasqanrayku Pilatoqa judiospa usunkumanjina, Jesusta kacharichiyta munarqa. Chaywanpis Barrabasta, runata wañuchisqanrayku, kamachiqpa contranta uqharikusqanrayku ima juchayuq kaptinpis kacharichirqa (Lucas 23:18, 19; Juan 18:39, 40).

Jesusta watiqmanta kacharichiyta munaspa, romanospa jasutʼiyninkumanjina ruwanankuta kamachirqa, puka pʼachawan pʼachallichinankuta, umanman khiskamanta simpʼasqa  pilluta churaykunankuta, maqaykunankuta, asipayanankuta ima saqillarqataq. Chaymanta mana juchayuq kasqanta nillarqataq. Sacerdotesman: “Kaykamalla castigasunchik, ¿icharí?” ninmanpisjina karqa. Jesusta chayjinata ruwasqankuta rikuspa, ichapis khuyakunankuta yuyarqa (Lucas 23:22). Manataq jinachu karqa.

“Chaymantapacha Pilatoqa Jesusta kacharipuyta munasharqa; judiostajri qhaparerqanku: Chay runatachus kacharinki chayqa, mana Cesarman sayasqachu kanki; pillapis rey ruwakojqa Cesarwan churanakun”, nispa (Juan 19:12). Tiberio —chay tiempopi Romap reynin— contranpi uqharikuqkunata may atiyniyuq soldado kaqtapis, wañuchisqanrayku riqsisqa karqa. Pilatop ruwasqan judiosta phiñachirqa, chayrayku reyta wasanchaqtajina tumpanankuta mana munarqachu. Runas qhaparisqankuta uyarispa mayta manchachikurqa. Judíos mañasqankumanjinataq, Jesusta mana juchayuq runata kurkupi wañuchinankuta saqirqa (Juan 19:16).

Jesusta ñakʼarichisqankumanta

Leyesmanta yachaq runas, Bibliapi Jesusta juzgasqankumanta ukhunchaspa, leyes nisqanmanjina mana ruwakusqanta ninku. Taylor Innes nirqa: “Juk juicio khuskan tutata qallariptin, qʼayantin khuskan pʼunchaykama ruwakusqanqa, mana hebreospa leyninkumanjinachu, nitaq chiqan kaqmanjinachu karqa”, nispa. Leyesta yachachiq runa nin: “Chay juicioqa qhasi imaswan juntʼa karqa, nipunitaq imatapis chiqan kaqmanjinachu ruwakurqa, leyestaqa ni imapaq valechirqankuchu”.

Jesús ni ima juchayuqchu karqa. Kawsayninta quptillan kasukuq runas salvasqa kanankuta yacharqa (Mateo 20:28). ¿Pi runallatapis jinata juzgakurqachu? Mana. ¿Imaraykutaq Jesús jinata juzganankuta saqillarqa? Chiqan kaqta mayta munakusqanrayku. Arí, Cristo juchanchikrayku wañusqantaqa, ni jaykʼaq qunqanachu tiyan.

[Sutʼinchaykunasnin]

 [22 paginapi recuadro, dibujo/foto]

 Ñawpa cristianospa tiemponpi judiospa leyesninku

Judiospa usunkumanta kamachiykuna ñawpa cristianospa tiemponkumanta qhipamanraq qillqakurqa. Chaykunamanta wakin kaykuna kanku.

▪ Wañuchinankupaq juchachachkaptinku, mana juchayuq kasqanta rikuchinanpaq, ñawpaqta uyarinankuraq karqa

▪ Jueces tumpasqa runata mana wañuywan juchachanankupaqqa tukuy imata ruwaq kanku

▪ Juecesqa tumpasqa runaman sayaykuyta atiq kanku, manataq contranpichu

▪ Testigosmanta sayaqkunataqa, makinkupi kawsay kasqanta niq kanku

▪ Testigota mana wak testigop ñawpaqinpichu tapukuq

▪ Testigospa nisqankuqa tukuy imapi kikin kanan karqa (maykʼaq, maypi, ima ratopi, wakkunapiwan ima)

▪ Wañuywan juchachanapaq juiciosqa, pʼunchaypi ruwakunan karqa, pʼunchayllapitaq tukukunan karqa

▪ Wañuywan juchachanapaq juiciosqa, fiesta chayri sábado qayllata mana ruwakunanchu karqa

▪ Wañuywan juchachanapaq juiciosqa, tumpasqa runa mana juchayuq kasqanta nikuptin kikin pʼunchaypi tukukunan karqa, wañunanpaq juchachaptinkutaq qʼayantinraq tukukunan, wañuchisqa ima kanan karqa

▪ Kayjina juiciospiqa iskay chunka kimsayuq juecesllapis kananku karqa

▪ Tumpasqa runa wañunanpaq chayri kacharichisqa kananpaq, musuq juezkunamanta qallarispa, tukuyninku votacionpi yaykuq kanku, leymanta yachachiqkunataq chay votasqankuta anotaq kanku

▪ Tumpasqa runa kacharichisqa kananpaq juk votollawanpis kuraq kanan karqa, wañuchinankupaqrí iskay votoswan, mana jina kaptintaq iskay juecestawan yapaq kanku, machkha kutitachus necesitakusqanjina, leyes kamachisqanta ruwakunankama

▪ Tumpasqa runaman ni mayqin juezpis sayaykuqchu chayqa, wañuywan juchachasqankuqa mana valeqchu, “qhasimanta wañuchiyta munasqanku paykunalla wakichisqankuta” sutʼita rikuchiq

Jesusta mana leyesmanjinachu juzgarqanku

▪ Juzgaqkunaqa, Jesusman sayaykuspa declaranankupaq testigosta mana mañarqankuchu

▪ Juezkunamanta ni mayqin payman sayaykukurqachu

▪ Wañuywan juchachanankupaq sacerdotes llullakuq testigosta maskʼarqanku

▪ Chʼisinpi, wisqʼasqa wasipitaq juzgarqanku

▪ Juicioqa juk diallapi qallarirqa, tukukurqa ima, fiesta qayllapitaq

▪ Manaraq presochachkaptinku, ni imapis contranpi karqachu

▪ Mesías kani nisqanmanta tumpasqankutaqa mana sutʼinchakurqachu

▪ Pilatop ñawpaqinman pusaspaqa wak imamantañataq tumparqanku

▪ Llullakuspa tumparqanku

▪ Pilatoqa, ni ima juchata paypi tarisqanta nirqa chaywanpis wañuchinankuta kamachirqa

[24 paginapi recuadro]

Testigospa makinkupi kawsay karqa

Tumpasqa runata wañunanpaqjina juzganankupaq juecesqa testigosman kawsay may valorniyuq kasqanta reparachinankupaq, manaraq ni imata declarachkaptinku, jinata niq kanku:

“Imastachus qamkuna parlankichik chayqa, manachá qamkunap yuyasqallaykichikmantachu, wakkuna parlasqallankumantachu, nisqallankumantachu, chayri chiqanta parlaq runap nisqanmantachu kachkan, ¿icharí? Tukuy nisqaykichikta watunayku kasqanta, ¿yachachkankichikchu? Wañuywan juchachanapaq juiciosqa mana qullqirayku juiciosjinachu kasqanta, ama qunqaychikchu. Qullqirayku juiciospiqa [llullakuq testigo], llullakuspa declarasqanrayku [runata ñakʼarichisqanmanta] pagayta atinman. Wañuywan juchachanapaq juiciospirí, yawarmanta [jichʼakusqanrayku] juchayuq rikhurinqa mirayninmantawan kay pacha tukukunankama.” (El Talmud de Babilonia, “Sanedrín”, 37a.)

Tumpasqa runa wañunan kaptinqa, testigosqa wañuchiysinanku karqa (Levítico 24:13, 14; Deuteronomio 17:6, 7).