Ima cangancunaman yaycunapaj

Ir al índice

¿Imanirtaj ali cajcunata shuyarashwan?

¿Imanirtaj ali cajcunata shuyarashwan?

¿Imanirtaj ali cajcunata shuyarashwan?

GUEPA caj yachachicuychoga Danielpita parlashcanchi. ¿Imaraj pasanman cargan gueshyanpita alchacänanpaj shuyarcuptenga? ¿Rasunpachuraj alchacanmancu y canancama cawaycanmanchuraj cargan? Chaytaga manami pipis musyanchu. Ali cajcunata shuyarashganchega, gueshyata manami ilacächinchu.

Juc cuticho Nathan Cherney docturta caypita tapucäriptin, payga nirgan: “Waquin majayojcuna majanta nipäcun ‘gamga mana alicunalaman yarparaycanqui, chaychi mana alchacunquichu’. Chayno niptenga warminta culpachaycan gueshyanpita mana aliyarcushganpita, y cayga manami rasunpachu”.

Gueshyawan antsacaycajcunaga imaycanopapis alchacayta munan. Chaymi cuyashga castancunaga gueshyaycashganta mana culpachanmancu ni laquichinmanpischu.

Chaurasga ali cajcunata shuyarashganchega, ¿mana yanapacunantachu niycanchi? Manami. Cherney docturga gueshyajcunata yanapan ali cananpaj y calpata goycun shacyächinanpaj. Waquin docturcunapis yarpapäcun pipis cushishgala captenga, sanumi cawan y pasaypa antsacashga caycajcunapis ali sienticunmi. Ricarcushun waquincuna ima nipäcushganta.

Alicunata shuyarashganchega yanapämanchimi

W. Gifford-Jones jutiyoj doctor nirgan: “Alicunata shuyarashganchega yanapämanchimi”. Payga achca estudiucunata rurashga antsacashga runacunata shuyacuy imano yanapashganta. Y cuentata gocurgan runacuna cushish caycanganta y ali cajman yarpapäcun. 1989 watacho juc estudio musyachicurgan pitapis shacyächiptinchega más tiempo cawan. Y chaylaraj watacunachopis waquincuna nipäcurgan gueshyaycajcunata animapäcuptinga, alapa laquicärinchu ni yarpachacärinchu.

Ricärishun cushishga cawajcuna y laquishga caycajcunapis imano sienticäringanta. Juc cuticho 1300 runacunata tapucärirgan imano cawapäcunganta. Chunca watacuna pasariptenga cuentata gocurgan pulan caj runacuna shonguwan gueshyaycajta (cardiopatía isquémica). Laura Kubzansky, profesora adjunta de Salud y Conducta Social de la Facultad de Salud Pública de Harvard, cayno nirgan: “Runacuna cushishgala goyaptenga, sanumi cawan y gueshyaycajcunaga yarpachacärinchu gueshyanmanpis”.

Saludpita musyajcuna nin: ‘Pipis saludninraycur alapa yarpachacurga, rasla alchacanchu. Ichanga ali cajman yarparajcunaga raslami aliyarcun’. Cushishgala cawajcunaga achca watacuna cawapäcun ninmi waquincuna. Juc estudiuta rurajcuna wilacärirgan edayashgacuna imano sienticäringanta shacya shacyala parlapaptinchi. “Gamcunaga yachajmi y imaycatapis musyapäcunqui” paycunata niptinchega, chayta wiyarshi paycunaga cushi cushilami purin, cayga fisicata ruraypitapis mastaräshi yanapan.

¿Imanirtaj ali cajcunata shuyarashganchega yanapan ali caycänapaj? Imaycata estudiajcuna y jampita estudiajcunapis shumaj tantiapäcunrächu imano yarpayninchi y cuerpunchipis rurashga caycan, chaymi shumaj yanapämayninchita camäpacunchu. Neurología estudiaj profesor nin: “Cushishga cayga alapa alimi, yanapämanchi mana alapa yarpachacunapaj. Saludninchi ali cananpäpis yanapämanchi”.

Docturcuna, imaycata estudiajcuna y waquin runacunapis chaylaraj cuentata gocurgan rasunpa cashganta. Ichanga Bibliata estudiajcunaga unaypitanami cayta musyapäcurgan. Rey Salomón cawashganpita 3 mil watacunanona pasargan y payga caynomi escribirgan: “Cushishalla goyajcunaga sänumi cawan. Llaquishalla goyajcunapami ichanga gänasnin imapäpis mana canchu” (Proverbios 17:22, Tayta Diosninchi Isquirbichishan). ¡Cay texto nishganga rasunpami! Caychoga manami ninchu cushishgala goyajcunapäga gueshyan ilacänanpaj, sinoga nin “sänumi cawan”.

Ali cajcunata shuyarashganchega, yanapämanchi cushishgala cawanapaj. Y mana chaylachu, sinoga imaycachopis yanapämanchimi.

¿Imanotaj yanapämanchi ali cajlaman yarpayga y mana valejno sienticuyga?

Yachaj runacuna nipäcun cushishgala cawajcunapa saludninpis alimi caycan. Awmi, paycunaga cushi cushilami arupäcun, estudiapäcun y puclachopis ganas ganaswanmi puclapäcun. Juc cutishi correj warmicunata entrenadurcuna pruebata rurargan musyacänanpaj imano cuerpun aguantashganta carreracho. Nircur tapucärirgan imano sienticunganta carreracho caycar. Cay estudiuta rurajcunaga cuentata gocurgan cay warmicunataga manami yanaparganchu imayca practicashgan, sinoga corrishgancho imata shuyarashgan cajmi. Chaymi ninchi ali cajcunata shuyarashganchega yanapämanchimi.

1960 wata wichan waquin estudiajcuna, uywacuna imano canganta estudiapäcurgan. Waquin uywacunaga defendinanpaj tucran wanunanpaj cajlata shuyaran. Chaynolami waquin runacunapis gueshyarga wanuylatami shuyaran. Tantiarinapaj, juc cutishi achca runacunata nirgan, caycashgan sitiucho bullata ruraycaj maquinata upichipäcunanpaj botuncunata lapiycur, y lapancunashi chayta rurapäcurgan.

Nircur waquin runacunatapis nirgan botuncunata lapiycur bullata ruraycaj maquinata upichipäcunanpaj, pero manami puedipäcurganchu y “imanashuntaj” nipäcurgan. Chayno captinpis, paycunaga calpachacärirgan chayta rurananpaj. Juc grupo runacunanashi manami munapäcurganchu maquinata upichipäcuyta.

Martin Seligman jutiyoj doctor yachacuyta munargan cushishga caj runacuna imano sienticärin y mana valejno sienticojcuna imata rurapäcun. Pay nirgan “laquishgala goyajcunapäga imatapis rurananpaj ganasninpis canchu”. Nircur caytapis nirgan: “Ishcay chunca watacuna estudiashpämi tantiargä, pipis mana alicunapita culpayoj sienticuptenga, mana alichomi ushanga y laquisgala cawanga. Ichanga cushishgala cawajcunaga chaycunaman manami yarpapäcunchu”.

Cay runa wilacushganga capaz waquin runacunapäga mushojlaraj canman, pero Bibliata estudiajcunaga cayta musyapäcurganna. Biblia cayno nin: “Nacaycunapa pasar laquishgala caycarga, calpayquipis ushacangami” (Proverbios 24:10, Traducción del Nuevo Mundo). Bibliaga nimanchi pipis laquishgala caycarga calpaynaj sienticun y ganasninpis canchu. Chaurasga, ¿imatataj rurashwan ali cajcunalaman yarparänapaj y mana valej canganta mana sienticunapaj?

[Foto]

Ali cajcunata shuyarashganchega yanapämanchimi