1, 2. a) ¿Jasche kachomaj che ri chʼawem are jun nimalaj sipanik? b) ¿Jasche nim ubʼanik che kqetaʼmaj ri kukʼut ri Biblia chrij ri chʼawem?

WE KJUNAMAX ri uwach Ulew rukʼ ri kajulew, kqilo che ri uwach Ulew sibʼalaj nitzʼ. Chuwach ri Jehová, konojel ri e winaq xaq e junam rukʼ jun tzʼuj re joron (Salmo 115:15; Isaías 40:15). Paneʼ xaq ta junam ri qanimal rukʼ ri kajulew, ri Biblia kubʼij: «Ri Ajawaxel, naqaj kʼo wi chke ri kkinataj ri ubʼiʼ, ri kkinataj ri ubʼiʼ rukʼ ronojel kanimaʼ. Ri areʼ kutzʼaqatisaj ri kirayibʼal ri keyoʼw uqʼij; are taq kkitzʼonoj ri utobʼanik, keʼutoʼ, keʼukolo» (Salmo 145:18, 19). Yaʼom jun nimalaj sipanik chqe. Jehová are ri Bʼanol qe che sibʼalaj nim uchuqʼabʼ, kraj kux qachiʼl xuqujeʼ kutatabʼej ri e qachʼawem. Ri chʼawem are jun nimalaj sipanik uyaʼom ri Jehová chqe pa qajujunal.

² Are kʼu ri Jehová xaq xiw kutatabʼej ri qachʼawem we kqabʼan ri kraj. ¿Jas kqabʼan che ubʼanik? Chqilaʼ ri kukʼut ri Biblia chrij ri chʼawem.

3. ¿Jasche rajawaxik kabʼan achʼawem che ri Jehová?

³ Jehová kraj che kabʼan achʼawem che, che kattzijon rukʼ. ¿Jasche qetaʼm wariʼ? Chatchoman chrij ri utzalaj sikʼinik che kubʼan ri Dios chawe pa Filipenses 4:6, 7 (chasikʼij uwach). Ri Bʼanol re ri kaj xuqujeʼ ri uwach Ulew kel ukʼuʼx chawe xuqujeʼ kraj kabʼij che ri kanaʼo xuqujeʼ ri e kʼax kariqo.

4. We amaqʼel kqabʼan qachʼawem, ¿jas kubʼan ri qachilanik rukʼ ri Jehová, xuqujeʼ jasche?

 ⁴ Ri chʼawem kojutoʼ rech knimar más ri qachilanik rukʼ ri Jehová. Are chiʼ e kebʼ winaq che kachiʼl kibʼ ketzijon chrij ri kkichomaj, ri kkinaʼo xuqujeʼ ri kkibʼisoj, kubʼan sibʼalaj ko ri kachilanik. Junam rukʼ wariʼ, Jehová ubʼim kan pa ri Biblia ri kuchomaj xuqujeʼ ri kunaʼo, xuqujeʼ ubʼim ri kubʼan na pa ri petinaq. Rumal ri chʼawem, at xuqujeʼ katkunik kabʼij che Jehová ronojel ri kanaʼo che qas kel lo pa ri awanimaʼ. We amaqʼel kabʼan achʼawem, ri awachilanik rukʼ ri areʼ kux sibʼalaj ko (Santiago 4:8).

5. ¿Jasche qetaʼm che Jehová kutatabʼej ta ronojel ri chʼawem kbʼan che?

⁵ ¿La kuta ri Jehová ronojel ri chʼawem? Kuta taj. Pa ri uqʼij ri qʼaxal tzij Isaías, Jehová xubʼij chke ri israelitas: «Are taq kiyak ri iqʼabʼ che ubʼanik chʼawem, ri in man kixinkayej taj; paneʼ kibʼan kʼi chʼawem, ri in man kixintatabʼej  taj, rumal chi tzʼajtajinaq ri iqʼabʼ che kikʼ» (Isaías 1:15). We kqachajij ta qibʼ, weneʼ kqabʼan jun jastaq che kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Jehová. We jeʼ kkʼulmatajik Jehová kutatabʼej ta riʼ ri qachʼawem.

6. a) ¿Jasche nim ubʼanik ri kojonik? b) ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che kʼo qakojonik?

⁶ We kqaj che Jehová kutatabʼej ri qachʼawem, rajawaxik kkʼojiʼ qakojonik chrij (Marcos 11:24). Ri apóstol Pablo xubʼij: «We kʼu man kʼo kojonik, jun man kuya taj kqaj chuwach ri Dios. Rajawaxik kʼut chi apachin ri kqebʼ chuwach ri Dios, chukojoʼ chi kʼolik, xuqujeʼ chi kuya tojbʼal ke ri winaq ri kkitzukuj ri areʼ» (Hebreos 11:6). Xaq xiw ta kqabʼij che kʼo qakojonik. Rajawaxik kqakʼutu are chiʼ kqanimaj ri Jehová ronojel taq qʼij (chasikʼij uwach Santiago 2:26).

7. a) ¿Jasche rajawaxik nim kqil wi ri Jehová xuqujeʼ kojmachʼachʼik are chiʼ kojchʼaw rukʼ? b) ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che qastzij ri kqabʼij pa ri qachʼawem?

⁷ Are chiʼ kqabʼan qachʼawem che ri Jehová, rajawaxik che kojmachʼachʼik xuqujeʼ nim kqilo. ¿Jasche? We kojchʼaw rukʼ jun qʼatal tzij o jun presidente, qastzij riʼ che nim kqilo. Rumal che Jehová are ri kʼo nimalaj uchuqʼabʼ, rajawaxik más kqakʼut machʼachʼem xuqujeʼ nim kqil wi are chiʼ kojchʼaw rukʼ (Génesis 17:1; Salmo 138:6). Xuqujeʼ rajawaxik kqabʼan qachʼawem che rukʼ ronojel qanimaʼ, xaq ta kqakamulij ri kqabʼij pa ri qachʼawem (Mateo 6:7, 8).

8. ¿Jas rajawaxik kqabʼano are chiʼ kqataʼ jun jastaq che ri Jehová?

⁸ Kʼisbʼal, are chiʼ kqataʼ jun jastaq che ri Jehová, rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik ri kqataʼ che. Jun kʼutbʼal, weneʼ kqataʼ che, che kojutoʼ che uriqik ri rajawaxik chqe. Are kʼu rajawaxik che kojchakunik xuqujeʼ kqeyeʼj taj che xaq kʼateʼ Jehová kuya ronojel chqe. Rajawaxik che kojchakunik rech kqariq ri kajwataj chqe, chojchakun rukʼ chuqʼabʼ xuqujeʼ chqabʼanaʼ apastaneʼ chak che kojkun che ubʼanik (Mateo 6:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Xuqujeʼ we kqataʼ  che ri Jehová che kojutoʼ rech kqaya kan ubʼanik jun jastaq che utz taj, chqachajij qibʼ chuwach apachike jastaq che kojukʼam bʼi pa ri mak (Colosenses 3:5). Chqilaʼ nikʼaj preguntas che kkibʼan ri winaq chrij ri chʼawem.

9. a) ¿Jachin che kqabʼan wi qachʼawem? b) ¿Jas kukʼut chqawach Juan 14:6 chrij ri chʼawem?

⁹ ¿Jachin che kqabʼan wi ri qachʼawem? Jesús xukʼut chkiwach ri utijoxelabʼ che jewaʼ kkibʼan che ri kichʼawem: «QaTat ri kʼo la pa ri kaj» (Mateo 6:9). Rumal laʼ rajawaxik che xaq xiw che Jehová kqabʼan wi qachʼawem. Jesús xuqujeʼ xubʼij: «In riʼ ri bʼe, ri qastzij, ri kʼaslemal. Man kʼo ta jun kopan rukʼ ri Tataxel, we ta ma ta wumal in» (Juan 14:6). Wariʼ kukʼutu che rajawaxik kqabʼan qachʼawem pa ubʼiʼ ri Jesús. ¿Jas kraj kubʼij wariʼ? We kqaj che Jehová kuta ri qachʼawem, rajawaxik che nim kqil wi ri nimalaj chak che xuya che ri uKʼojol. Junam rukʼ ri qetaʼm chik, Jesús xpe pa ri uwach Ulew che qakolik chuwach ri makaj xuqujeʼ chuwach ri kamikal (Juan 3:16; Romanos 5:12). Xuqujeʼ, Jesús xkoj rumal ri Jehová junam che Kojol Tabʼal toqʼobʼ xuqujeʼ Qʼatal tzij (Juan 5:22; Hebreos 6:20).

10. ¿La rajawaxik kojtakʼiʼk o kojxukiʼk are chiʼ kqabʼan qachʼawem? Chabʼij ri rumal.

¹⁰ ¿La rajawaxik kojtakʼiʼk o kojxukiʼk are chiʼ kqabʼan qachʼawem? Rajawaxik taj. Jehová kubʼij taj che rajawaxik kojxukiʼk, kojtʼuyiʼk o kojtakʼiʼk are chiʼ kqabʼan qachʼawem. Ri Biblia kukʼut chqawach ri kqabʼano (1 Crónicas 17:16; Nehemías 8:6; Daniel 6:10; Marcos 11:25). Ri más nim ubʼanik chuwach ri Jehová are che kqachʼabʼej rukʼ utz qanimaʼ, are ta krilo we kojtakʼiʼk o kojxukiʼk. Kojkunik kqabʼan qachʼawem pa qanimaʼ o ko kqabʼij ri kqachomaj, apastaneʼ ri lugar xuqujeʼ ri hora, we paqʼij o chaqʼabʼ. Are  chiʼ kqabʼan qachʼawem, qas qetaʼm che Jehová kojutatabʼej paneʼ kʼo ta jun winaq kojtatabʼenik (Nehemías 2:1-6).

11. ¿Jas jastaq kojkunik kqataʼ pa qachʼawem?

¹¹ ¿Jas jastaq kojkunik kqataʼ pa qachʼawem? Apachike jastaq che kʼo ubʼanik rukʼ ri urayibʼal ri Jehová. Ri Biblia kubʼij: «Chi we kʼo ri kqatzʼonoj jas ri ubʼeyal ri urayinik, kojutatabʼej» (1 Juan 5:14). ¿La kojkunik kqabʼan qachʼawem chrij ri kqakʼulmaj pa qajujunal? Kojkunik. Ubʼanik chʼawem rukʼ Jehová rajawaxik che junam rukʼ ri kqabʼan che uchʼabʼexik jun utz qachiʼl. Kojkunik kqabʼij ri kqachomaj xuqujeʼ ri kqanaʼo (Salmo 62:8). Xuqujeʼ kojkunik kqataʼ che, che kuya ri ruxlabʼal chqe rech kqabʼan ri utzilal (Lucas 11:13). Xuqujeʼ, sibʼalaj utz kqataʼ qanoʼj che rech kqachaʼ ubʼanik ri utz xuqujeʼ kqataʼ qachuqʼabʼ che rech kqachʼij ri kʼax (Santiago 1:5). Rajawaxik kqataʼ toqʼobʼ che Jehová che kukuy ri e qamak (Efesios 1:3, 7). Xuqujeʼ rajawaxik kqabʼan qachʼawem pa kiwiʼ e nikʼaj chi winaq, pa kiwiʼ ri qafamilia xuqujeʼ ri e qachalal pa ri congregación (Hechos 12:5; Colosenses 4:12).

12. ¿Jas ri más nim ubʼanik kqabʼij pa ri qachʼawem?

¹² ¿Jas ri más nim ubʼanik kqabʼij pa ri qachʼawem? Ri más nim ubʼanik are ri Jehová xuqujeʼ ri kurayij ubʼanik. Rajawaxik kojmaltyoxin che ri Jehová rukʼ ronojel qanimaʼ rumal ronojel ri ubʼanom pa qawiʼ (1 Crónicas 29:10-13). Are chiʼ ri Jesús xukʼut chkiwach ri utijoxelabʼ ri kkibʼan che kichʼawem, xukʼut ri más nim ubʼanik che kqabʼij pa ri qachʼawem (chasikʼij uwach Mateo 6:9-13). Areʼ xubʼij che ri nabʼe rajawaxik kqataʼ pa ri qachʼawem are che ktastaj ri ubʼiʼ ri Jehová, kraj kubʼij, che nim kil wi xuqujeʼ che kux chʼajchʼoj. Tekʼuriʼ, Jesús xukʼutu che rajawaxik kqataʼ che kpe ri uQʼatbʼal tzij ri Dios xuqujeʼ che kubʼan ri urayibʼal cho ri uwach Ulew. Xubʼij che, are chiʼ qabʼim chi ri jastaq che nim kibʼanik pa qachʼawem utz kqabʼij ri kajwataj chqe.  Are chiʼ nabʼe kojchʼaw chrij ri Jehová xuqujeʼ ri urayibʼal, tajin kqakʼutu ri más nim ubʼanik chqawach.

13. ¿Jampaʼ tiempo kqakoj che ubʼanik qachʼawem?

¹³ ¿Jampaʼ tiempo kqakoj che ubʼanik qachʼawem? Ri Biblia kubʼij taj jampaʼ tiempo. Weneʼ kqakoj nim o nitzʼ tiempo che ubʼanik ri qachʼawem, are kqil ri kajwatajik. Jun kʼutbʼal, are chiʼ kqatij qawa kojkunik kqabʼan jun chʼawem rukʼ kebʼ oxibʼ tzij, are kʼu chiʼ kojmaltyoxin che  Jehová o kqatzijoj jun kʼax che kojkunik kqakoj más tiempo (1 Samuel 1:12, 15). Kqaj taj kqabʼan jun nimalaj chʼawem xa rumal che kqaj kojkil ri e nikʼaj chik, junam rukʼ ri xkibʼan e jujun winaq pa taq uqʼij ri Jesús (Lucas 20:46, 47). Ri Jehová utz ta kril ri e chʼawem riʼ. Areʼ kraj che kqabʼan qachʼawem che rukʼ ronojel qanimaʼ.

14. a) ¿Jampaʼ mul rajawaxik kqabʼan qachʼawem? b) ¿Jas kukʼut chqawach chrij ri Jehová?

¹⁴ ¿Jampaʼ mul rajawaxik kqabʼan qachʼawem? Jehová kubʼij che amaqʼel kqabʼan qachʼawem che. Ri Biblia kubʼij: «Chixkʼaskʼatoq, chibʼanaʼ chʼawem rukʼ Dios», «amaqʼel chibʼanaʼ chʼawem» xuqujeʼ «mitanabʼaʼ ri ichʼawem rukʼ Dios» (Mateo 26:41; 1 Tesalonicenses 5:17; Romanos 12:12). Jehová amaqʼel kraj kojutatabʼej. Ronojel qʼij kojkunik kqamaltyoxij ri uloqʼoqʼebʼal xuqujeʼ rumal ri usipanik. Xuqujeʼ  kojkunik kqataʼ che rech kukʼam qabʼe, kuya qachuqʼabʼ xuqujeʼ kukubʼsaj qakʼuʼx. We nim kqil wi ri sipanik re ri chʼawem, kojchʼaw rukʼ ri Jehová ronojel tiempo.

15. ¿Jasche rajawaxik kqabʼij «amén» chukʼisbʼalil ri qachʼawem?

¹⁵ ¿Jasche kqabʼij «amén» chukʼisbʼalil ri qachʼawem? Ri tzij amén kraj kubʼij «jeʼ chbʼantajoq» o «qastzij wi». Are chiʼ kqabʼij wariʼ, kqakʼutu che qastzij xqachomaj ri xqabʼij pa ri qachʼawem (Salmo 41:13). Xuqujeʼ, ri Biblia kukʼut chqawach che chukʼisbʼalil jun chʼawem che kbʼan kukʼ e kʼi winaq rajawaxik kqabʼij «amén», weneʼ ko kqabʼij o xaq pa qanimaʼ. Rukʼ wariʼ, kqakʼutu che xa junam ri qachomanik rukʼ ri xbʼix pa ri chʼawem (1 Crónicas 16:36; 1 Corintios 14:16).

16. ¿Jasche qetaʼm che ri Dios qas kuya ri kqataʼ che pa ri qachʼawem?

¹⁶ ¿La qastzij kuta ri Dios ri qachʼawem? Qastzij. Ri Biblia kubʼij che are kutatabʼej «ri chʼawem» che kbʼan chuwach xuqujeʼ kuya ri kqataʼ che (Salmo 65:2; Isaías 30:19). Jehová kuta ri chʼawem che kkibʼan ri e kʼi winaq rukʼ ronojel kanimaʼ xuqujeʼ jalajoj kubʼan che uyaʼik ri ktaʼ che.

17. ¿Jas kubʼan Jehová che kikojik ri ángeles xuqujeʼ ri upatanelabʼ rech kuya ri kqataʼ che pa ri qachʼawem?

¹⁷ Jehová keʼukoj ri ángeles xuqujeʼ ri upatanelabʼ rech kuya ri kqataʼ che pa qachʼawem (Hebreos 1:13, 14). E kʼi winaq kibʼanom kichʼawem che utaʼik tobʼanik rech kkichʼobʼ ri kubʼij ri Biblia, nim ta tiempo qʼaxinaq ri Testigos xeʼopan pa kachoch. Wariʼ kukʼutu che ri ángeles tajin kkikʼam ubʼe ri utzijoxik ri «tzij re kolobʼal ibʼ» cho ronojel ri uwach Ulew (chasikʼij uwach Apocalipsis 14:6). Xuqujeʼ, kʼi chqe qabʼanom qachʼawem che ri Jehová rumal che oj kʼo pa jun kʼax o kʼo kajwataj chqe, tekʼuriʼ qilom che jun  qachalal rech ri congregación kuya ri utobʼanik chqe (Proverbios 12:25; Santiago 2:16).

18. ¿Jas kubʼan ri Jehová che ukojik ri uxlabʼixel xuqujeʼ ri Biblia che uyaʼik ri kqataʼ che pa ri qachʼawem?

¹⁸ Rech kuya ri kqataʼ che pa chʼawem, ri Jehová xuqujeʼ kukoj ri uxlabʼixel. Are chiʼ kqataʼ tobʼanik che rech kqachʼij jun kʼax, weneʼ ri Dios kukoj ri uxlabʼixel rech kukʼam qabʼe xuqujeʼ kuya qachuqʼabʼ (2 Corintios 4:7). Jehová xuqujeʼ kukoj ri Biblia rech kuya ri kqataʼ che xuqujeʼ kojutoʼ rech are kqachaʼ ubʼanik ri utz. Weneʼ are chiʼ kqasikʼij uwach ri Biblia kqariq textos che kojkitoʼ. Jehová xuqujeʼ kkunik kubʼano che jun winaq kuya jun comentario che kubʼij ri qas kajwataj chqe. Xuqujeʼ kkunik kukoj jun kʼamal bʼe re ri congregación rech kukʼut chqawach jun chomanik re ri Biblia (Gálatas 6:1).

19. Weneʼ jumul awilom che Jehová uyaʼom ta ri xataʼ che pa ri achʼawem, ¿jas weneʼ ri rumal che ubʼanom taj?

¹⁹ Weneʼ jumul awilom che Jehová uyaʼom ta ri xataʼ che pa ri achʼawem, chnaʼtaj chawe che areʼ retaʼm jampaʼ xuqujeʼ ri kubʼan che uyaʼik ri xqataʼ che. Jehová qas retaʼm ri kajwataj chqe. Are kʼu weneʼ rajawaxik che kqatanabʼaʼ ta kan utaʼik ri xqataʼ che, rech ri Jehová krilo che nim ubʼanik chqawach xuqujeʼ che kojkojon chrij (Lucas 11:5-10). Jujun taq mul qachomam taj ri kubʼan ri Jehová che uyaʼik ri xqataʼ che. Jun kʼutbʼal, weneʼ kqabʼan qachʼawem rumal che qariqom jun nimalaj kʼax, are kʼu ri Jehová kresaj ta ri kʼax, are kuya qachuqʼabʼ rech kqachʼijo (chasikʼij uwach Filipenses 4:13, Ri Tyoxlaj Wuj).

20. ¿Jasche rajawaxik amaqʼel kqabʼan qachʼawem?

²⁰ Qastzij wi che ri chʼawem are jun nimalaj sipanik uyaʼom ri Jehová chqe. Areʼ qas kuta ri qachʼawem (Salmo 145:18). Are chiʼ más kqabʼan qachʼawem che rukʼ ronojel qanimaʼ, kubʼan más ko ri qachilanik rukʼ.