1, 2. ¿Jas kqabʼano chiʼ kqachomaj ubʼanik jun jastaq?

CHACHOMAJAMPEʼ: kawaj katij jun uwach cheʼ, tekʼuriʼ kawilo che kʼo jun chʼaqap che qʼayinaq chik. ¿Jas kabʼano? Kʼo oxibʼ jastaq che kuya kabʼano: katij bʼi ronojel rukʼ ri qʼayinaq, kakʼaq pan ronojel pa ri mes o kawesaj ri utz täj che, rech katij ri utz. ¿Jas kachaʼ ubʼanik?

² Ri jastaq che kutzujuj ri uwach Ulew junam rukʼ wajun uwach cheʼ riʼ. Chiʼ kojok che rilik, kqilo che kʼo kʼi jastaq che utz ta kubʼan che ri qakʼaslemal. ¿Jas kqabʼano? E kʼo jujun che «kkibʼan» ronojel, kkil täj we utz o utz täj. Nikʼaj chik, kkixutuj ronojel rumal che kkaj täj kkiriq kʼäx. Kʼisbʼal re e kʼo nikʼaj chik are kkixutuj ri utz täj, tekʼuriʼ kʼo jujun mul kkibʼan rukʼ kikotemal ri utz. ¿Jas kqachaʼ ubʼanik öj rech kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chaqe?

3. ¿Jas kqil na?

³ Kʼi chaqe kqaj kqabʼan ri urox jastaq: kqachʼobʼo che rajawaxik kʼo kqabʼano rech kojkikotik, tekʼuriʼ xaq xiw rukʼ jastaq che kubʼan ta kʼäx chaqe. Qastzij wi, rech kqabʼan wariʼ rajawaxik kqetaʼmaj uchaʼik ri utz xuqujeʼ ri utz täj. Nabʼe chqilaʼ jas kubʼan che ri qaqʼijilanik che kqaya che ri Jehová.

4. Rumal che qajachom chi ri qakʼaslemal che ri Ajawaxel, ¿jas kubʼan chaqe chiʼ kqachaʼ ubʼanik jun jastaq?

⁴ Majaʼ kʼi junabʼ, jun testigo rech Jehová che xubʼan uqasanjaʼ pa 1946 xubʼij: «Amaqʼel kwaj kinta ri chʼabʼal rech qasanjaʼ xuqujeʼ kintatabʼej, junam taneʼ che in kinbʼan ri nuqasanjaʼ». ¿Jasche xubʼan wariʼ? Areʼ xubʼij: «Kinutoʼ rech knaʼtaj chwe che nujachom ri nukʼaslemal che ri Jehová xuqujeʼ che kinbʼan sukʼ chuwach». Öj xuqujeʼ junam kojchoman rukʼ wajun qachalal riʼ: rech amaqʼel öj sukʼ are rajawaxik che knaʼtaj chaqe che xqajach ri qakʼaslemal che upatanexik ri Jehová (chasikʼij uwach Eclesiastés 5:4). Qastzij wi, che ri qatzujum rajawaxik kukʼut ri kqanaʼ chirij ri upatanexik ri Ajawaxel. Xuqujeʼ rajawaxik che kʼo kubʼan pa ronojel qakʼaslemal, junam rukʼ chiʼ kqaj kqabʼan jun etzʼanem. Je riʼ xubʼij ri apóstol Pablo chiʼ xutzʼibʼaj chike ri cristianos pa täq ri uqʼij: «We kixwaʼik, we kixukʼiʼanik, o we kʼo jun jasach chik kibʼano, chibʼanaʼ ronojel che unimarisaxik uqʼij ri Dios» (1 Corintios 10:31).

5. Junam rukʼ kubʼij pa Levítico 22:18-20 che utz täj kbʼanik, ¿jas nimalaj pixabʼ kʼo chupam Romanos 12:1?

⁵ Ronojel ri kqabʼan pa ri qakʼaslemal kʼo kubʼan che ri qaqʼijilanik  che ri Jehová. Pablo xuya ubʼixik chike ri cristianos rech Roma rukʼ wa täq tzij riʼ: «Kijach ri icuerpo pa uqʼabʼ ri Dios, che jun tabʼal toqʼobʼ cho ri Dios, jun tastalik sipanik, ri kʼaslik, ri kaqaj chuwach ri Dios» (Romanos 12:1). Pablo xchʼaw chirij ronojel ri qakʼaslemal, ri qachomanik, ri qanimaʼ xuqujeʼ ri qachoqʼabʼ. Öj kqakoj ronojel wariʼ chiʼ kqapatanej ri Ajawaxel (Marcos 12:30). Ri Pablo xubʼij che wariʼ are jun tabʼal toqʼobʼ. Ri tzij che xkoj che ubʼixik «tabʼal toqʼobʼ» kuya jun nimalaj pixabʼ chaqe. ¿Jasche? Rumal che ri Taqonik che xyaʼ che ri Moisés kubʼij che utz täj kyaʼ jun chikop che tabʼal toqʼobʼ we yawabʼ; ri Ajawaxel kukʼam täj (Levítico 22:18-20). Junam rukʼ, we jun cristiano kuya jun qʼijilanik che utz täj, ri Jehová kukʼam täj. Tekʼuriʼ, ¿jas jastaq kubʼano che kukʼam ta ri qaqʼijilanik kqaya che?

6, 7. ¿Jas kubʼan tzʼil che ri qabʼaqil, xuqujeʼ jas tojbʼal re kqariqo?

⁶ Ri Pablo xuya wajun pixabʼ riʼ chike ri cristianos rech Roma: «Miyaʼ bʼaʼ kʼolbʼal che ri mak chi kataqan puwiʼ ri icuerpo». Xuqujeʼ xbʼix chike che «kebʼikamisaj ri itzel täq ubʼanoj ri icuerpo» (Romanos 6:12-14; 8:13). Nabʼe kanoq, chʼawinaq chi chirij ri jalajoj täq chʼaqapil rech ri bʼaqil xuqujeʼ ri ukojik che ubʼanik e itzel jastaq. Xchʼaw chikij ri winaq che ajmakibʼ, xubʼij: «Ri kaqʼ bʼanal tzij». «Ri upakichiʼ nojinaq che kʼaxalaj täq tzij.» «Ri kaqan aninaq kebʼe che utixik kikʼ.» (Romanos 3:13-18.) ¿Jas kubʼano we jun cristiano kukoj jun chʼaqap che ri ubʼaqil che ubʼanik jun mak junam rukʼ wariʼ? Kubʼano che ronojel ri ubʼaqil kubʼan tzʼil. Jun kʼutbʼal re, we retaʼm che utz täj kril ri pornografía o chʼoj tekʼuriʼ krilo, tajin kubʼano che «kujach ri [ubʼaqʼwach] che ri mak» wariʼ kubʼan tzʼil che ronojel ri ubʼaqil. Rumal laʼ utz täj che kuya che ri Ajawaxel junam rukʼ jun tabʼal toqʼobʼ, rukʼ  wariʼ tajin ta chi kuya jun qʼijilanik chʼajchʼoj che (Deuteronomio 15:21; 1 Pedro 1:14-16; 2 Pedro 3:11). Rumal ri utz täj che kqabʼano, kqariq nim kʼäx.

⁷ Qastzij ri kqachaʼ ubʼanik kʼo kubʼan pa ri qakʼaslemal. Qastzij wi, che kqaj che ri kqachaʼ ubʼanik kubʼan ta kʼäx che ri qaqʼijilanik che kqaya che ri Ajawaxel, are kqaj che kubʼan nim che. Chqilaʼ jas kqabʼan che uchaʼik ri utz o ri utz täj kqabʼano.

8, 9. a) ¿Jas kebʼ uwach kqabʼano o kqilo kʼolik? b) ¿Jas utz täj kqabʼano, xuqujeʼ jasche?

⁸ Kʼo kebʼ jastaq chirij ri kqilo o ri kqabʼano: ri jastaq che rajawaxik kqaxutuj, xuqujeʼ ri kqabʼano we kuya bʼe ri retaʼmabʼal qakʼuʼx chaqe. Chqilaʼ ri nabʼe: ri jastaq che utz täj kubʼan jun rajpatanel ri Ajawaxel.

⁹ Junam rukʼ ri xqil pa ri nabʼe kʼutunem re wajun wuj riʼ, kʼo jujun jastaq che kukʼut chomanik xuqujeʼ bʼantajik che ri Loqʼalaj Pixabʼ qas kubʼij che utz täj kbʼanik. Chqilaʼ ri kkibʼan kʼi programas rech televisión, ri Internet, ri películas xuqujeʼ ri qʼojom. Kkikʼutu, o kkibʼan nim che ri ubʼanik ri e tzʼil jastaq pa ri kʼaslemal, ri chʼoj, ri kichak ri ajqʼijabʼ xuqujeʼ ri e pornografía. ¿Jas kqabʼan öj chuwach jun jastaq o bʼantajik che kkibʼan nim che ri kubʼij ri utaqonik xuqujeʼ ri upixabʼ ri Ajawaxel che utz täj kbʼanik? Rajawaxik che kqaxutuj (Hechos 15:28, 29; 1 Corintios 6:9, 10; Apocalipsis 21:8). Rumal wariʼ kqakʼut chuwach ri Jehová che qas kqaj kqanimaj ri kebʼ taqonik riʼ: «Chiwetzelaj uwach ri lawaloyil [o itzelal]» xuqujeʼ «Chatasaʼ awibʼ chrij ri etzelal». Xuqujeʼ, chiʼ kqabʼan wariʼ kqakʼut «jun kojonik ri man xaq ta kiʼebʼ uwach» (Romanos 12:9; Salmo 34:14; 1 Timoteo 1:5).

10. ¿Jas kkichomaj jujun chike ri winaq, xuqujeʼ jasche utz ta wajun chomanik riʼ?

 ¹⁰ Kʼo jujun kkichomaj che kʼo ta kubʼano chiʼ kkil e itzel jastaq che ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij che utz täj. Weneʼ kkibʼij: «Junam täj chiʼ xaq xiw kwil jun jastaq rukʼ kinbʼano». Tekʼuriʼ ri kkichomaj wariʼ xa kkisach kibʼ xuqujeʼ kkiriq nim kʼäx (chasikʼij uwach Jeremías 17:9). We utz kqil rilik ri kubʼij ri Jehová che utz täj, ¿la kojkunik kqabʼij che «[kqetzelaj] uwach ri lawaloyil»? Xuqujeʼ chiʼ kqil kʼi mul ri e itzel jastaq kubʼan ko che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx, wariʼ kubʼan chaqe che kqabʼan ri mak o che itzel ta chi kqil ri utz täj che kkibʼan ri nikʼaj chik (Salmo 119:70; 1 Timoteo 4:1, 2).

11. ¿Jas kqabʼan che ukojik ri kubʼij pa Gálatas 6:7 chiʼ kqaj kqabʼan jun jastaq?

¹¹ Are wariʼ xkibʼan jujun cristianos. Rumal che xkil itzel jastaq, xubʼano che xkibʼan ri itzelal. Rukʼ kʼäx ketaʼmam wi che «jas ri utikoʼn ri winaq, are je uwachinik kuyak na» (Gálatas 6:7). Tekʼuriʼ, öj kʼo ta jasche kqabʼan wariʼ. We kqakoj qachoqʼabʼ rech kqakoj e utz chomanik pa qajolom, kqariq utzilal (chawilaʼ ri recuadro « ¿Jas jastaq kqachaʼ rilik o ubʼanik?»).

12. ¿Jas kqabʼan che ubʼanik ri kubʼij pa Gálatas 6:5 chiʼ kqachaʼ ubʼanik jun jastaq, xuqujeʼ jachiʼ kqariq wi tobʼanik chiʼ kqachaʼ ubʼanik ri kqaj?

¹² Chojchʼaw chirij ri ukabʼ jastaq: are ri kubʼij täj ri Loqʼalaj Pixabʼ we utz o utz täj kbʼanik. Chiʼ je wariʼ, are ri winaq kchomanik we kubʼan kʼäx che o kubʼan täj (chasikʼij uwach Gálatas 6:5). Tekʼuriʼ xaq xiw ta ri kqachomaj öj. Kʼo jun jastaq che kojutoʼ che kojchoman chirij wariʼ. Are ri pixabʼ, o ri qastzij, che kʼo pa ri Utzij ri Ajawaxel. Wa täq pixabʼ riʼ kukʼut chqawach ri kuchomaj ri Jehová.  Rumal laʼ, we utz rilik kqabʼano, kojkunik kqachʼobʼo «jas ri urayibʼal ri Ajawaxel» pa ronojel ri qakʼaslemal, xuqujeʼ chiʼ kqaj kqilo o kqabʼan jun jastaq (Efesios 5:17).

13. ¿Jas kojutoʼ rech kqaxutuj ri utz ta kril ri Jehová?

¹³ Konojel ta ri cristianos junam ri ketaʼmabʼal. Wariʼ kraj kubʼij ri kkibʼan che rilik ri jastaq (Filipenses 1:9). Xuqujeʼ, junam ta ri utz kqilo o kqabʼano. Rumal laʼ, rajawaxik täj che kqabʼij che junam ri kqaj kqabʼano. Tekʼuriʼ,  qonojel rajawaxik che amaqʼel kojchoman chirij ri upixabʼ ri Ajawaxel xuqujeʼ kqaya bʼe che kubʼan utz che ri qachomanik xuqujeʼ ri qanimaʼ. Rumal wariʼ amaqʼel kqaj kqaxutuj ronojel jastaq che utz ta kril ri Jehová (Salmo 119:11, 129; 1 Pedro 2:16).

14. a) ¿Jas jun chi jastaq rajawaxik kojchoman chirij chiʼ kʼo kqaj kqabʼano o kqilo? b) ¿Jas kojutoʼ rech qas kqabʼan ri jastaq re ri qakojonik?

¹⁴ Qastzij, utz che kqachomaj jas ri kqachaʼ ubʼanik, rumal che wariʼ kukʼutu jas ri kqachomaj chirij ri utz xuqujeʼ ri utz täj. Tekʼuriʼ, rajawaxik kojchoman chirij jun chi jastaq: ri tiempo che kqakoj che ubʼanik wa täq jastaq riʼ. ¿Jasche? Rumal che wariʼ kojutoʼ che rilik we tajin kqabʼan nim che. Rajawaxik che ksach ta chaqe che ri más nim ubʼantajik che jun cristiano are ri jastaq re ri ukojonik (chasikʼij uwach Mateo 6:33). ¿Jas kojutoʼ che ubʼanik wariʼ? Are ri pixabʼ che xuya ri apóstol Pablo: «Chiwilaʼ na jas ri kibʼano. Mibʼan iwe jas ri man kʼo ta kinoʼj, xaneʼ chibʼanaʼ iwe jas ri kʼo kinoʼj, chiwechbʼej täq ri qʼij che ubʼanik ri utz» (Efesios 5:15, 16). Utz che kqachomaj ri kqabʼano rech kqakoj ta kʼi tiempo chiʼ kojuxlanik, wariʼ kubʼano che kʼo más qatiempo che ubʼanik «ri qas utz na», ri jastaq che kubʼan utz che ri qakojonik (Filipenses 1:10).

15. ¿Jasche are sibʼalaj utz che kqachaʼ ri kqabʼano o kqilo?

¹⁵ Chiʼ kqachaʼ ubʼanik jun jastaq rajawaxik che kqatas kan nikʼaj. ¿Jasche kqabʼij wariʼ? Chojchoman chi jumul chirij ri uwach cheʼ che xojchʼaw chirij pa ri nabʼe chʼaqapil rech wajun kʼutunem riʼ. Rech kqatij ta ri qʼayinaq, rajawaxik xaq xiw ta kqesaj ri utz täj, are utz che kqesaj jubʼiqʼ che ri utz. Ri jastaq che kqaj kqabʼano o kqilo, rajawaxik che kqaxutuj ri qas kubʼij ri upixabʼ ri Ajawaxel che utz täj; xuqujeʼ utz che kqaxutuj ri nikʼaj  jastaq che qetaʼm täj we utz o utz täj o kqachomaj che kubʼan kʼäx che ri qachilanik rukʼ ri Jehová (Proverbios 4:25-27). Ri kojutoʼ che ubʼanik wariʼ are ri unimaxik ri upixabʼ ri Ajawaxel.

16. a) ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che junam ri qachomanik rukʼ ri Jehová? b) ¿Jas rajawaxik kqabʼan ronojel qʼij?

¹⁶ Chiʼ kqachaʼ ri kqaj kqabʼano o kqilo, ri rajawaxik nabʼe kqachomaj are ri uchomanik ri Ajawaxel. Rumal laʼ, kqil ri kubʼij ri Loqʼalaj Pixabʼ, che kubʼij ri uchomanik ri Jehová. Utz che kqasikʼij uwach, jun kʼutbʼal re, ri xuya ubʼixik ri Salomón chirij ri jastaq che Jehová itzel krilo, jun chike are «ri aqʼaj ri bʼanal tzij», «ri qʼabʼaj ri kebʼukamisaj winaq ri man kʼo ta kimak», «ri chomanik ri kebʼuchomaj kibʼanik itzelalaj täq jastaq», «ri aqanaj ri kexikʼin rukʼ rayinik che ubʼanik ri etzelal» (Proverbios 6:16-19). Qastzij wi, chiʼ qetaʼmam chi ri uchomanik ri Jehová, ¿jas rajawaxik kqabʼano? Ri salmista xubʼij: «Ix ri kiloqʼoqʼej ri Ajawaxel, chiwetzelaj uwach ri lawaloyil» (Salmo 97:10). Rumal laʼ, ri kqachaʼ ubʼanik o rilik rajawaxik kukʼutu che kqaxutuj ri itzel kril ri Jehová (Gálatas 5:19-21). Rajawaxik che je kqabʼan waʼ chiʼ öj kʼo chkixoʼl kʼi winaq o xaq qatukel, chiʼ qas kqakʼut ri qabʼantajik (Salmo 11:4; 16:8). ¿La qas kqaj rukʼ ronojel qanimaʼ kqabʼan ri kuchomaj ri Jehová?  Qastzij, we amaqʼel knaʼtaj chaqe ri upixabʼ ri Ajawaxel pa ronojel ri kqaj kqabʼano. Are waʼ ri kqaj kqabʼan ronojel qʼij (2 Corintios 3:18).

17. ¿Jas chirij rajawaxik kojchoman wi chiʼ kʼo jas kqaj kqabʼano o kqilo?

¹⁷ ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqetaʼmaj we utz kril ri Jehová ri kqaj kqabʼano? Chachomaj wariʼ: «¿Jas kubʼan che ri nukʼaslemal xuqujeʼ che ri wachilanik rukʼ ri Ajawaxel?». Jun kʼutbʼal re, chi kqaj kqil jun película nabʼe rajawaxik kqachomaj: «¿Jas kubʼan che ri retaʼmabʼal nukʼuʼx?». Chqilaʼ kʼi pixabʼ che kojutoʼ.

18, 19. a) ¿Jas tobʼanik kuya ri pixabʼ rech Filipenses 4:8 chi kqachaʼ ri kqabʼano o kqilo? b) ¿Jas nikʼaj chik pixabʼ kojkitoʼ? (Chawilaʼ ri nota.)

¹⁸ Jun chike ri pixabʼ che sibʼalaj rajawaxik are ri kʼo pa Filipenses 4:8: «E joropaʼ jastaq ri qas e je, e joropaʼ jastaq ri yaʼtal uyaʼik kiqʼij, e joropaʼ jastaq ri e sukʼ, e joropaʼ jastaq ri e chʼajchʼoj, e joropaʼ jastaq ri yaʼtal kiloqʼoqʼexik, e joropaʼ jastaq ri e utz kitzijol, we kʼo kʼu apachike utzil, o apachike aqʼanasibʼal qʼij, e areʼ waʼ chebʼinoʼjij». Qastzij chiʼ ri Pablo xubʼij wa täq tzij riʼ tajin ta kchʼaw chirij rilik películas o utaʼik qʼojom, are tajin kchʼaw chirij che rajawaxik kojchoman chirij ri utz kril ri Ajawaxel (Salmo 19:14). Tekʼuriʼ, wa täq tzij riʼ xuqujeʼ kuya pixabʼ chirij ri kqabʼano o kqilo. ¿Jas kubʼan che uyaʼik?

¹⁹ Qastzij wi, chojchoman chirij chiʼ kqachaʼ urilik weneʼ películas, etzʼanem, qʼojom o nikʼaj chik, xuqujeʼ chqabʼij wariʼ: «¿La kkibʼan chwe che kinchoman chirij ‹e chʼajchʼoj› täq jastaq?». Jun kʼutbʼal re, chiʼ qilom chi jun película chqachomaj jas xuya kan pa qajolom. We utz, chʼajchʼoj xuqujeʼ kuya qachoqʼabʼ, qastzij riʼ utz ri xqachaʼ rilik. Tekʼuriʼ je ta kqabʼij we kuya kan itzel  chomanik pa qajolom (Mateo 12:33; Marcos 7:20-23). ¿Jas kʼäx kuya chaqe chiʼ kojchoman chirij jastaq che utz täj? Kubʼano che kʼo ta jororibʼal, kubʼan ko che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx xuqujeʼ weneʼ kubʼan kʼäx che ri qachilanik rukʼ ri Jehová (Efesios 5:5; 1 Timoteo 1:5, 19). Rumal ri kʼäx kubʼan ri e itzel jastaq, rajawaxik che qas kqaxutuj (Romanos 12:2). * Kqaj kqabʼano jas ri salmista che xutaʼ che ri Jehová: «Chatoʼoʼ bʼaʼ ri nuwoqʼoch chuwach ri itzel täq jas uwach» (Salmo 119:37, TW).

20, 21. ¿Jas kqabʼan che ubʼanik ri kubʼij pa 1 Corintios 10:23, 24 chiʼ kqachaʼ ri kqaj kqabʼano o kqilo?

²⁰ Pablo xubʼij chi jun pixabʼ re ri Utzij ri Jehová che rajawaxik knaʼtaj chaqe chiʼ kqaj kqabʼan o kqil jun jastaq che öj kojchowik we utz o utz täj: «Ronojel kuyaʼ kinbʼano, man ronojel ta kʼut kuyaʼ qachuqʼabʼ pa ri qakojonik. Kʼo jun mutzukuj ri utz che chbʼil ribʼ, xaneʼ chutzukuj ri utz che ri jun chik» (1 Corintios 10:23, 24). ¿Jas kojutoʼ rech kqabʼan wajun pixabʼ riʼ chiʼ kqaj kqariq utz täq jastaq che kqabʼano o kqilo? Chojchoman chirij wariʼ: «¿Jas kubʼan chike nikʼaj chik ri kinchaʼ ubʼanik?».

²¹ Weneʼ ri retaʼmabʼal qakʼuʼx kubʼij che kuya kqabʼan, jujun chike ri etzʼanem. Tekʼuriʼ we kqilo che nikʼaj chik qachalal junam ta ri retaʼmabʼal kikʼuʼx qukʼ, weneʼ utz kqatzukuj nikʼaj chik ri kqaj kqabʼano. ¿Jasche? Rumal che kqaj täj keqatzaqisaj ri qachalal che upatanexik ri Ajawaxel. Wariʼ kubʼano che kojmakun chike «ri achalaxelabʼ» xuqujeʼ, junam rukʼ ri xubʼij ri Pablo, kojmakun chuwach «ri Cristo». Rajawaxik che qas kqabʼan  wajun pixabʼ: «Mixux yaʼl tzaqibʼal» (1 Corintios 8:12; 10:32). Pa neʼ kʼo jastaq che kuya kqabʼano, tekʼuriʼ kqabʼan täj ri jastaq che kuya ta kichoqʼabʼ ri qachalal. Rumal wariʼ kqabʼan ri qastzij xuqujeʼ ri e utz pixabʼ xuya ri Pablo (Romanos 14:1; 15:1).

22. ¿Jasche rajawaxik nim kqil wi ri kkichomaj ri nikʼaj chik winaq chiʼ kkichaʼ ubʼanik jun jastaq?

²² Tekʼuriʼ, qastzij che rajawaxik nabʼe kojchoman chirij ri kubʼan utz chike ri winaq, we kubʼij ri retaʼmabʼal qakʼuʼx che utz ta ri kkibʼano. Qastzij, che kqakoj ta qachoqʼabʼ rech kqaj che ri nikʼaj chik qachalal junam ri kkichomaj qukʼ chirij ri kqabʼano o kqilo. Junam rukʼ, kqachomaj täj che ri e chʼichʼ che e kʼo pa jun bʼe junam aninaq kebʼek junam rukʼ ri kqaj öj. Rumal laʼ, we kʼo jun qachalal che kuchaʼ ubʼanik o rilik jun jastaq che öj kqachomaj che utz täj, ¿jas kqabʼano? We ri Ajawaxel kubʼij täj che utz täj kbʼanik, rumal ri qaloqʼoqʼenik, kʼot kqabʼij chirij ri kkichaʼ ubʼanik. Je riʼ, «ri [qa]chʼuchʼujil chetamax kumal konojel ri winaq» (Filipenses 4:5; Eclesiastés 7:16).

23. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech utz uchaʼik ri kqilo o kqato?

²³ Junam rukʼ ri xqilo, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech utz uchaʼik ri kqaj kqabʼano o kqilo? Nabʼe rajawaxik che kqachomaj we kʼo jun jastaq che utz täj chupam, che ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij utz täj kbʼanik; we je riʼ, rajawaxik kqaxutuj. Chiʼ öj kʼo chuwach jun jastaq che kubʼij ta pa ri Utzij ri Ajawaxel, rajawaxik kojchoman chirij ri e pixabʼ che kojutoʼ. Xuqujeʼ, kqabʼan ta ri jastaq che kubʼan kʼäx che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx, kqaj täj kqabʼan kʼäx chike nikʼaj chik winaq xuqujeʼ chike ri qachalal. We kqakoj qachoqʼabʼ che kqachaʼ utz jastaq rech kqabʼano o kqilo, kqaya uqʼij ri Ajawaxel xuqujeʼ kresaj ta ri uloqʼoqʼenik chaqe, pa qajujunal o rukʼ ri qafamilia.