«Qonojel kqaj kqabʼan ri jastaq che xqabʼan nabʼe kanoq» (Ángela Merkel, Qʼatal tzij re Alemania).

 Weneʼ at xuqujeʼ je kachomaj wariʼ are chiʼ kawilo che ri nimalaj yabʼil, COVID-19 tajin kubʼan kʼax pa ronojel ri uwach Ulew. Are kʼu ¿jas kraj kubʼij che kqabʼan ri xqabʼan ojer kanoq? ¿Jas riʼ ri kkaj ri winaq kibʼan chi jumul?

•   Kkibʼan ri xkibʼan nabʼe are chiʼ majaʼ kpe ri pandemia. E jujun kkaj kekʼojiʼ chi jumul kukʼ ri winaq che kekaj, kkimatzej kibʼ, kkichap kiqʼabʼ y kebʼe pa waʼkatem. E jujun junam kechoman rukʼ ri doctor Anthony Fauci, a che kubʼij: «kqabʼan ri xqabʼan nabʼe kanoq kraj kubʼij che koj bʼe pa taq ri restaurantes, teatros y pa nikʼaj chi lugar».

•   Ksukʼumataj ri kʼaslemal. E jujun kkichomaj che ri pandemia ktobʼanik rech kkisukʼumaj ri kikʼaslemal, kkibʼan más utz che ri kikʼaslemal chuwach ri nabʼe kanoq. Kkichomaj che rajawaxik kkʼex jujun jastaq, junam rukʼ ri chak che sibʼalaj kʼax kibʼanik, junam ta keʼil ri winaq y che kimik más e kʼi chik kiriqom yabʼil pa kijolom. Klaus Schwab, che xmajin ri Foro Económico Mundial, kubʼij wariʼ: «rumal ri pandemia kojkunik kqakʼex ri qachomanik y kqamajij jun kʼakʼ kʼaslemal».

 Are kʼu, jujun winaq kiriqom más kʼax rumal ri pandemia kekun ta chik kkibʼan ri kkibʼan nabʼe kanoq. E kʼi kʼo ta chi kichak, kʼo ta chi kachoch, xkiriq yabʼil o weneʼ xkam jun kachalaxik.

 Qastzij che kʼo ta jun etaʼmanaq jas ubʼanik ri kʼaslemal are chiʼ kkʼis ri pandemia (Eclesiastés 9:11). Are kʼu ri Biblia kojutoʼ che uchʼijik ri kʼax che kqariq kimik. Xuqujeʼ kukubʼsaj qakʼuʼx rumal che kubʼij che kqariq na kʼi taq tewchibʼal, tewchibʼal che weneʼ qachomam taj.

 Ojer kanoq, ri Biblia xubʼij che kepe na nimaʼq taq yabʼil pa ri kʼisbʼal taq qʼij (Lucas 21:11; Mateo 24:3). Ri COVID-19 kʼo chuxoʼl ri etal che xuya ubʼixik ri Biblia y che kqil na pa ri kʼisbʼal taq qʼij, junam rukʼ ri wiʼjal, ri nimaʼq taq chʼoj y ri nimaʼq taq kabʼraqan.

 ¿La kʼo kojutoʼ wi retaʼmaxik wariʼ? Paneʼ ri pandemia kubʼan ta chi más kʼax, are kʼu ri Biblia kubʼij chqe che kepe na «kʼaxalaj taq qʼij» (2 Timoteo 3:1). Retaʼmaxik wariʼ kojutoʼo rech man kqaxibʼij ta qibʼ chuwach ri kkʼulmataj na pa ri petinaq.

 Ri Biblia kuya ubʼixik ri kkʼulmataj na: ri uwach Ulew kkʼextaj na. ¿Jas kraj kubʼij wariʼ?

 Ri Biblia xaq xiw ta kchʼaw chrij ri kʼax che kʼo kimik, xaneʼ xuqujeʼ kchʼaw chrij jun utzalaj kʼaslemal pa ri petinaq. Jun kʼaslemal che ri e qʼatal taq tzij kekun ta che uyaʼik. Xaq xiw ri Dios kkunik kuya wajun kʼaslemal riʼ chqe. Ri areʼ «kusuʼ na ronojel ri uwaʼl kiwach ri e oqʼinaq. Man kʼo ta chi kamikal. Man kʼo ta chi bʼis, man kʼo ta chi kuraq uchiʼ rumal kʼax, mawi kʼo chi qʼoxowem. Xeʼokʼow kʼut ri nabʼe taq jastaq» (Apocalipsis 21:4).

 Ri Jehová b kubʼij: «Chawilampeʼ, kinbʼan kʼakʼ chke konojel ri jastaq». (Apocalipsis 21:5). Ri areʼ kusachisaj na ronojel ri kʼax che kʼo cho ri uwach Ulew, xuqujeʼ ri kʼax che xuya ri pandemia. Ri Dios kubʼan na wariʼ:

•   Ksach na uwach ri yabʼil che kubʼan kʼax che ri qacuerpo y ri qachomanik. Kʼo ta chi yabʼil ni kamikal (Isaías 25:8; 33:24).

•   Kkʼojiʼ na qachak che kuya kikotemal chqe. Kʼo ta chi chak che kuya bʼis, kosik y che kresaj qachuqʼabʼ (Isaías 65:22, 23).

•   Qonojel kqariq na jun utzalaj kʼaslemal. Kʼo ta chi mebʼayil ni wiʼjal (Salmo 72:12, 13; 145:16).

•   Kʼo ta chi yabʼil pa ri qachomanik. Kqakubʼsaj qakʼuʼx che kekʼastaj na ri qafamilia che e kaminaq (Isaías 65:17; Hechos 24:15).

 ¿La kʼo kojutoʼ wi retaʼmaxik wariʼ? Ri Biblia kubʼij: «Ko takʼalik je jas ri ktakʼabʼan jun nim jukubʼ, kuyaʼ kkubʼiʼ qakʼuʼx chrij» (Hebreos 6:19). Kuya kikotemal chqe retaʼmaxik che ksukʼumataj na ronojel. Kojutoʼ chuwach ri kʼax che tajin kqariq kimik, kqanaʼ jamaril, kojkikotik y kqariq ta chi ansiedad.

 Are kʼu ¿la kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Biblia? Chawilaʼ ri kʼutunem «La Biblia tiene la verdad».

•   Nim chawilaʼ wi ri kʼaslemal

   Ri kubʼij ri Biblia: «Ri noʼj kʼo na ri ujalbʼem ribʼ che uyaʼik ukʼaslemal ri ajnoʼj» (Eclesiastés 7:12).

   ¿Jas kabʼan che ukojik wajun pixabʼ riʼ? Utz chabʼanaʼ che uchaʼik ri kawaj kabʼano rech kachajij awibʼ chuwach ri yabʼil. Chawetaʼmaj ri taqanik che kuya ri qʼatbʼal tzij chrij ri uchajixik ibʼ chuwach ri pandemia, e jampaʼ kiriqom ri yabʼil y e jampaʼ kikojom chi ri vacunas. Uchʼobʼik wariʼ katutoʼo rech katkunik kachajij awibʼ.

•   Qas chawilaʼ na

   Ri kubʼij ri Biblia: «Ri ajnoʼj kunaʼ ribʼ chuwach ri etzelal kel kʼu chuwach, areʼ kʼu ri man kʼo ta unoʼj bʼanal nimal xuqujeʼ jikil ukʼuʼx» (Proverbios 14:16).

   ¿Jas kabʼan che ukojik wajun pixabʼ riʼ? Qas chachajij awibʼ rech katyawaj taj. Ri winaq che kʼo nim ketaʼmabʼal kkibʼij che ri coronavirus ksach ta uwach.

•   Kakoj ta ronojel ri kbʼixik

   Ri kubʼij ri Biblia: «Ri kon kukoj ronojel ri kbʼix che; ri utz kchomanik kril na jawijeʼ ri kbʼin wi» (Proverbios 14:15).

   ¿Jas kabʼan che ukojik wajun pixabʼ riʼ? Qas chatchoman chrij ri kabʼano. Rumal che we are kabʼan ri qastzij taj che kkibʼij ri nikʼaj chik, weneʼ kariq yabʼil.

•   Chkʼol utz achomanik

   Ri kubʼij ri Biblia: «Mawi jumul chakʼotoʼ ta achiʼ jasche ronojel ri qʼijol ri okʼowinaq are utz na, jun kʼotoj chiʼaj kʼu waʼ ri man kakʼoxoman taj» (Eclesiastés 7:10).

   ¿Jas kabʼan che ukojik wajun pixabʼ riʼ? Chawilaʼ jas katkunik kabʼano paneʼ kʼo ri yabʼil. Are ta katchoman chrij ri xabʼan nabʼe kanoq are chiʼ majaʼ kʼo ri pandemia y kachomaj taj ri katkun ta chi che ubʼanik.

•   Nim cheʼawilaʼ wi ri nikʼaj chik

   Ri kubʼij ri Biblia: «Nim cheʼiwilaʼ wi konojel» (1 Pedro 2:17).

   ¿Jas kabʼan che ukojik wajun pixabʼ riʼ? Ri winaq jalajoj ri kichomanik chrij ri pandemia y ri kʼax che ubʼanom. Nim chawilaʼ wi ri kkichomaj ri nikʼaj chik, xuqujeʼ kaya ta kan ubʼanik ri achomam ubʼanik. Nim cheʼawilaʼ wi ri kikojom ta ri kivacunas, ri nim chi kijunabʼ y ri kiriqom jun yabʼil che kʼo ta ukunabʼalil.

•   Chkʼol apaciencia

   Ri kubʼij ri Biblia: «Ri kʼo loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx are riʼ kuqʼiʼ ri kʼax, chʼuchʼuj» (1 Corintios 13:4).

   ¿Jas kabʼan che ukojik wajun pixabʼ riʼ? Chel akʼuʼx chke ri nikʼaj chik are chiʼ kkixeʼj kibʼ kkibʼan ri xkibʼan kan nabʼe. Are chiʼ kbʼixik che kuya chik kqabʼan ri xqabʼan kan nabʼe, katbʼison taj we kaxeʼj awibʼ kabʼano, chkʼol apaciencia.

 Ri testigos rech Jehová kiriqom kikotemal rumal che ketaʼm ri utzalaj kʼaslemal che kutzujuj ri Biblia pa ri petinaq. Wariʼ ubʼanom che kechoman ta más chrij ri nimalaj yabʼil. Rumal che kkinimaj ri taqanik che kuya ri Biblia rech kimulij kibʼ, kekunik kkiya kichuqʼabʼ chbʼil taq kibʼ (Hebreos 10:24, 25). Konojel kekunik kekʼojiʼ pa ri kiriqbʼal ibʼ ri testigos rech Jehová, che tajin kbʼan pa videoconferencia rumal ri pandemia.

 E jujun winaq kibʼim che sibʼalaj e utoʼm ri e riqbʼal ibʼ kech ri testigos rech Jehová pa waʼ kʼaxalaj taq qʼij riʼ. Jun kʼutbʼal, jun ixoq che xuriq ri COVID-19 xraj xubʼan conectar ribʼ pa ri kiriqbʼal ibʼ ri testigos rech Jehová. Paneʼ ri yabʼil xuya kan kʼax che, are kʼu ri riqbʼal ibʼ xuya kikotemal che. Ri areʼ xubʼij: «Kinnaʼo che ri e winaq riʼ e jetaneʼ nufamilia. Usikʼixik ri Biblia kuya jamaril chwe y kubʼano che are ta kinchoman chrij ri yabʼil xaneʼ kinchoman chrij ri kʼaslemal pa ri petinaq. Ojer waʼ kwaj kwetaʼmaj uwach ri Dios, maltyox che xinitoʼ che uchʼobʼik uwach».