We jeriʼ, ri e qachalal kkichomaj riʼ che xkʼis kan ri nabʼe ukʼulanem are chiʼ xkʼuliʼ chi jumul y kʼo upatan ri kʼakʼ ukʼulanem chuwach ri qʼatbʼal tzij. Rech kqachʼobʼ ri rumal che kqabʼij wariʼ, chqanikʼoj ri xubʼij ri Jesús chrij ri ujachik ibʼ chuwach ri qʼatbʼal tzij y ukʼamik chi jun winaq.

Pa Mateo 19:9, ri Jesús xubʼij ri rumal che jun winaq kkunik kujach kan ri ukʼulaj. Chilaʼ kubʼij wi: «Apachin taneʼ kujach bʼik ri rixoqil, we man rumal rukʼaxik ribʼ ri ixoqil rukʼ jun achi che ubʼanik makunik, we kkʼuliʼ chi rukʼ jun ixoq chik, kqaj pa mak». Chrij ri xubʼij ri Jesús kqetaʼmaj 1) che jun winaq kkunik kujach ri ukʼulaj chuwach ri qʼatbʼal tzij we jun chke xqaj pa mak rukʼ jun chi winaq y 2) che we ri achi kujach kan ri rixoqil are kʼu rumal ta ri kubʼij ri Biblia y kkʼuliʼ chi rukʼ jun ixoq tajin kqaj pa mak. a

¿La xraj xubʼij ri Jesús che we jun achi xqaj pa mak y kujach kan ri rixoqil, kkunik kkʼuliʼ chi jumul junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia? Je taj. Are chiʼ jun chke ri kʼulaj kmakunik, ri kʼo ta umak are kchaʼowik we kukuy umak ri ukʼulaj o kujach kanoq. We kusach ta umak y kkijach kibʼ chuwach ri qʼatbʼal tzij, ri e kebʼ kekunik kekʼuliʼ chi jumul are chiʼ kkʼis ubʼanik ri wuj re jachoj ibʼ chuwach ri qʼatbʼal tzij.

Are kʼu weneʼ ri kʼulaj che kʼo ta umak kraj taj kkijach kan kibʼ y kukuy umak ri rachajil. Are kʼu, ¿jas kkʼulmatajik we ri achi che xmakunik kraj taj ksach umak rumal ri rixoqil, xaneʼ kutzukuj ri kubʼano rech kkijach kibʼ chuwach ri qʼatbʼal tzij? Rumal che ri ixoq kraj kusach umak ri rachajil rech kkijach ta kibʼ, ri achi kkun taj kkʼuliʼ rukʼ chi jun ixoq. We ri achi kraj taj kubʼan ri kubʼij ri Biblia y kkʼuliʼ rukʼ jun chi ixoq y retaʼm che kkun taj kubʼano, xa kmakun chi jumul. Ri e kʼamal bʼe re ri congregación rajawaxik kkibʼan chi jun comité judicial rech kkilo jas rajawaxik kbʼanik (1 Cor. 5:1, 2; 6:9, 10).

We jun achi kkʼuliʼ chi jumul y are ta rumal ri kubʼij ri Biblia, ¿jas kkichomaj riʼ ri e qachalal re ri congregación chrij ri nabʼe y ri kʼakʼ ukʼulanem? ¿La kʼa kʼo na upatan ri nabʼe ukʼulanem chuwach ri Jehová? ¿La kʼa kʼo na pa uqʼabʼ ri nabʼe rixoqil ksach umak rumal o kjach bʼik? ¿La kchomaxik che ri kʼakʼ ukʼulanem are jun mak?

Kʼa chanim, ri e qachalal re ri congregación kkichomaj che ri kʼakʼ kʼulanem are jun makaj chuwach ri Dios we ri kʼulaj che kʼo ta umak, kʼa kʼasal na, kʼulan taj y qajinaq ta pa mak. Are kʼu, are chiʼ ri Jesús xchʼaw chrij ri jachoj ibʼ y ri ukʼamik jun chi winaq, xchʼaw ta chrij ri kʼulaj che kʼo ta umak. Xaneʼ are xchʼaw chrij che we jun achi kujach kan ri rixoqil are kʼu rumal ta ri kubʼij ri Biblia y kkʼuliʼ rukʼ jun chi ixoq, kmakunik. We je kkʼulmatajik, ri jachoj ibʼ y ri kʼakʼ kʼulanem, che  ri Jesús xubʼij che are jun makaj, kubʼano che ri nabʼe kʼulanem ksach uwach.

Are chiʼ jun winaq kusach uwach ri ukʼulanem chuwach ri qʼatbʼal tzij y kkʼuliʼ rukʼ jun chi winaq, ri kʼulaj che kʼo ta umak kkun ta chik kubʼij che kukuy umak ri ukʼulaj o kukuy taj. Rumal laʼ, ri kʼulaj che kʼo ta umak kʼo ta chi kkunik kubʼano. Xuqujeʼ, ri kkichomaj ri e qachalal re ri congregación chrij ri kʼakʼ kʼulanem, are ta rumal che ri kʼulaj che kʼo ta umak kʼa kʼasal na, kʼulan taj o qajinaq ta pa mak. b

Pa ri kʼutbʼal che xojchʼaw chrij nabʼe, ri achi xqaj pa mak y wariʼ xubʼano che xkijach kibʼ rukʼ ri rixoqil. Are kʼu, ¿jas kkʼulmatajik we ri achi qajinaq ta mak, kujach kan ri rixoqil y kkʼuliʼ rukʼ jun chi ixoq? O ¿jas kkʼulmatajik we ri achi qajinaq ta pa mak are chiʼ majaʼ kchup ri kʼulanem chuwach ri qʼatbʼal tzij, xaneʼ kʼateʼ xmakunik are chiʼ chupum chik, y xkʼuliʼ chi rukʼ jun chi ixoq paneʼ ri nabʼe kan rixoqil xraj xukuy umak? Ronojel wariʼ, ri ujachik ibʼ y ri kʼakʼ kʼulanem are jun makaj y kusach uwach ri nabʼe kʼulanem. Ri kʼakʼ kʼulanem kʼo upatan chuwach ri qʼatbʼal tzij. Ri wuj La Atalaya 15 re febrero 1980, uxaq 30, xuya ubʼixik che ri winaq xkʼuliʼ chi jumul, «y kbʼan taj che xaq kukʼis kan ri kʼakʼ ukʼulanem y ktzalij chi rukʼ ri nabʼe ukʼulaj; ri nabʼe kʼulanem xkʼis kanoq, rumal che ri winaq xujach kan ri ukʼulaj chuwach qʼatbʼal tzij, xqaj pa mak y xkʼuliʼ rukʼ jun chi winaq».

Ri kʼakʼ chomanik re wajun kʼutunem kraj ta kubʼij che nim ta ubʼanik ri kʼulanem o ri ubʼanik ri makaj. We jun achi kujach kan ri rixoqil che are ta rumal ri kubʼij ri Biblia y kkʼuliʼ rukʼ jun chi winaq are kʼu yaʼtal ta che kubʼano, ri e kʼamal taq bʼe rajawaxik kkibʼan jun comité judicial rech ketzijon rukʼ ri xmakunik. (We cristiana ri kʼakʼ rixoqil ri qachalal, rajawaxik kbʼan chi jun comité judicial rumal che ri ixoq xuqujeʼ xqaj pa mak). Paneʼ kqʼalajinik che are ta jun mak ri kʼakʼ kikʼulanem, ri qachalal achi pa kʼi junabʼ kbʼan taj kyaʼ eqeleʼn che pa ri congregación. Rajawaxik keyeʼx na che ksach kan chke ri e winaq ri kkichomaj chrij rumal ri xubʼano. Xuqujeʼ rajawaxik kchomax rij ri kriqitaj wi ri nabʼe kan rixoqil ri xubʼan kan kʼax che y we e kʼo ralkʼwaʼl che xeʼuwonobʼa kanoq (Mal. 2:14-16).

Uchomaxik rij ri nimaʼq taq kʼax kuya ri jachoj ibʼ y ukʼamik chi jun winaq, ri cristianos utz kqabʼano we kqesaj uwach ri Jehová are chiʼ kqil ri kʼulanem junam rukʼ jun jastaq che sibʼalaj chʼajchʼoj (Ecl. 5:4, 5; Heb. 13:4).