Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 17

Ri Jehová katutoʼ che uchʼijik ri e kʼax che xaq kʼateʼ kakʼulmaj

Ri Jehová katutoʼ che uchʼijik ri e kʼax che xaq kʼateʼ kakʼulmaj

«Ri utzalaj winaq riʼ kokʼow pa kʼi taq kʼaxkʼolil, are kʼu ri Ajawaxel kesan na chkipam konojel waʼ» (SAL. 34:19).

BʼIXONEM 44 Chʼawem re utaʼik toqʼobʼ

RI KQETAʼMAJ NA a

1. ¿Jas qas qetaʼm che kubʼan ri Jehová?

 RI OJ upatanelabʼ ri Jehová qetaʼm che kojraj y kraj ri utzilal chqe (Rom. 8:35-39). Xuqujeʼ qetaʼm che we kqanimaj ri kubʼij kuya utzilal chqe (Is. 48:17, 18). Are kʼu ¿jas kqabʼano we xaq kʼateʼ kqariq jun kʼax?

2. ¿Jas kʼax weneʼ kqariqo, y jas kqachomaj jujun taq mul?

2 Qonojel ri oj upatanelabʼ ri Jehová kqariq kʼax. Jun kʼutbʼal, weneʼ jun qachalaxik kubʼan jun kʼax chqe o kubʼij jun tzij chqe che kʼax kqanaʼo. Weneʼ kqariq jun kʼax che kuya ta chi bʼe chqe kqapatanij ri Jehová. O kqariq kʼax rumal jun kabʼraqan, kaqiqʼ jabʼ o nikʼaj chik. Xuqujeʼ weneʼ kbʼan kʼax chqe rumal ri qakojonik. Are chiʼ kqariq waʼ taq kʼax weneʼ kqachomaj: «¿Jasche tajin kinkʼulmaj wariʼ? ¿La xa kʼo utz ta xinbʼano? ¿La xa tajin ta kinutewchiʼj ri Jehová?». ¿La kʼo jumul anaʼom wariʼ? We kʼolik, matbʼisonik. E kʼi upatanelabʼ ri Jehová je kikʼulmam (Sal. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3).

3. ¿Jas kukʼut Salmo 34:19 chqawach?

3 (Chasikʼij uwach Salmo 34:19). Pa wajun versículo kchʼaw chrij kebʼ jastaq: 1) ri e utz taq winaq keqʼax pa kʼi kʼax y 2) ri Jehová keʼutoʼ chuwach. Jun che ri kubʼan che qatoʼik are che kojutoʼ rech ksach ta qakʼuʼx chuwach ri kʼax. Qastzij che ri Jehová ubʼim chqe che we kqapatanij kojkikotik, are kʼu wariʼ kraj ta kubʼij che mat kqariq jun kʼax (Is. 66:14). Kraj che kojchoman chrij ri kʼaslemal che utzujum chqe, rumal che are laʼ ri kʼaslemal che kraj chqe (2 Cor. 4:16-18). Are kʼu kimik kojutoʼ che uchʼijik ri kʼax (Lam. 3:22-24).

4. ¿Jas kqetaʼmaj na pa wajun kʼutunem?

4 Pa wajun kʼutunem kqetaʼmaj na ri xkikʼulmaj e jujun upatanelabʼ ri Jehová re ojer y re kimik. Kqetaʼmaj na che paneʼ kqariq jujun taq kʼax, are kʼu we kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová ri areʼ kojutoʼ na (Sal. 55:22). Are chiʼ kanikʼoj rij ri kikʼulmam ri upatanelabʼ ri Jehová, chatchoman chrij wariʼ: «¿Jas ta xinbʼan riʼ wet in xinriq wariʼ? ¿Jas kubʼan wajun kʼutbʼal riʼ che nutoʼik rech kinkubʼsaj más nukʼuʼx chrij ri Jehová? ¿Jas más kwetaʼmaj?».

RI KIKʼUTBʼAL RI UPATANELABʼ RI JEHOVÁ OJER

20 junabʼ xchakun ri Jacob rukʼ ri Labán. Pa ronojel ri tiempo riʼ, ri Jehová xutewchiʼj ri Jacob. (Chawilaʼ ri párrafo 5).

5. ¿Jas kʼax xubʼan ri Labán che ri Jacob? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).

5 Xekʼojiʼ upatanelabʼ ri Jehová ojer che xaq kʼateʼ xkiriq kʼax. Chojchomanampeʼ chrij ri Jacob. Ri utat xubʼij che che kkʼuliʼ rukʼ jun umiʼal ri Labán, jun rachalaxik che xuqujeʼ kupatanij ri Jehová. Y xubʼij che che we knimanik ktewchiʼx rumal ri Jehová (Gén. 28:1-4). Rumal laʼ ri Jacob xbʼe rukʼ ri Labán che e kʼo kebʼ umiʼal, jun Lea ubʼiʼ y ri jun chik Raquel. Ri Jacob are más utz xril ri Raquel, ri kʼa majaʼ na. Are kʼu xchakun na siete junabʼ rukʼ ri Labán rech kkʼuliʼ rukʼ ri umiʼal (Gén. 29:18). Are kʼu je ta xel ri xraj, rumal che ri Labán are xuya ri Lea che rixoqil, ri nabʼeʼal. Are chiʼ qʼaxinaq chi jun semana ri Labán xuya ri Raquel che rixoqil ri Jacob, xaq xiw che kchakun chi na siete junabʼ rukʼ (Gén. 29:25-27). Xaq xiw ta laʼ ri kʼax xubʼan ri Labán che ri Jacob, xaneʼ xubʼan chi nikʼaj kʼax che pa ri 20 junabʼ che xchakun rukʼ (Gén. 31:41, 42).

6. ¿Jas nikʼaj chi kʼax xuriq ri Jacob?

6 Kʼo chi nikʼaj kʼax xuriq ri Jacob. Ri e ralkʼwal xkikʼayij bʼi ri José ri jun chi ukʼojol rech kux loqʼom pataninel. Xuqujeʼ e kebʼ chi ukʼojol, Simeón y Leví xkesaj ukʼixbʼal ri kifamilia y ri Jehová. Y xaq uwiʼ chik xkam ri Raquel are chiʼ xkʼojiʼ ri ukabʼ ral. Xuqujeʼ rumal ri wiʼjal che xkʼulmataj pa ri utinamit xbʼe pa Egipto paneʼ riʼj chik (Gén. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28).

7. ¿Jas xubʼan ri Jehová che ukʼutik chuwach ri Jacob che kkikot rukʼ?

7 Paneʼ ri Jacob sibʼalaj xuriq kʼax, are kʼu xuya ta kan ukubʼsaxik ukʼuʼx chrij ri Jehová y chrij ri utzujunik. Ri Jehová xukʼut chuwach che kkikot rukʼ, rumal che xutewchij rukʼ kʼi rawaj are chiʼ xkʼojiʼ rukʼ ri Labán. Y are chiʼ xril chi na uwach ri José qastzij riʼ che sibʼalaj xumaltyoxij che ri Jehová. Ri Jacob xuchʼij ronojel ri e kʼax riʼ rumal che sibʼalaj nim ri rachilanik rukʼ ri Jehová (Gén. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30). Xuqujeʼ ri oj kojkunik kqachʼij ri kʼax we kʼo jun nim qachilanik rukʼ ri Jehová.

8. ¿Jas xraj xubʼan ri David?

8 Ri qʼatal tzij David xkun ta che ubʼanik ronojel ri xraj xubʼan che upatanexik ri Jehová. Rumal che xraj xubʼan jun rachoch ri Jehová. Are chiʼ xubʼij che ri qʼaxal tzij Natán ri kraj kubʼano xbʼix wariʼ che: «Bʼanaʼ bʼaʼ la ronojel ri chomam la ubʼanik, kʼo kʼut ri Dios ukʼ la che toʼik la» (1 Crón. 17:1, 2). Qastzij riʼ che ri David xkikotik are chiʼ xutaʼ wariʼ, weneʼ xumajij rilik ri kubʼan che ubʼanik ri ja.

9. ¿Jas xubʼan ri David are chiʼ xbʼantaj ta ri uchomam ubʼanik?

9 Are kʼu pa riʼ ri chaqʼabʼ xchʼabʼex ri qʼaxal tzij rumal ri Jehová, xbʼix che che are ta ri David kyakow ri rachoch, xaneʼ are jun ukʼojol. Rumal laʼ xbʼe chi ri qʼaxal tzij che ubʼixik che ri David ri xbʼix lo che (1 Crón. 17:3, 4, 11, 12). ¿Jas xubʼan ri David are chiʼ xbʼix wariʼ che? Xukʼex ri uchomam ubʼanik. Xumulij ri pwaq y ri e chakubʼal che kukoj ri Salomón che ri rachoch ri Jehová (1 Crón. 29:1-5).

10. ¿Jas xubʼan ri Jehová che utewchixik ri David?

10 Ri Jehová xubʼan jun pacto rukʼ ri David are chiʼ kʼateʼ xubʼij che che are ta kyakow ri rachoch, xubʼij che che jun chke ri rachalaxik kuqʼat na tzij chbʼe qʼij saq (2 Sam. 7:16). Rumal laʼ, sibʼalaj kkikot riʼ ri David are chiʼ kretaʼmaj che ri kuqʼat na tzij pa Mil Junabʼ are jun rachalaxik. Wariʼ kukʼut chqawach che weneʼ jujun mul kojkun taj kqabʼan ri xqachomaj kqabʼan che upatanexik ri Jehová, are kʼu ri areʼ kojutewchij na.

11. ¿Jas tewchibʼal xkeyej ri cristianos re ri nabʼe siglo? (Hechos 6:7).

11 Ri cristianos re ri nabʼe siglo xuqujeʼ xkiriq jujun kʼax, rumal che keyem che ya kpe ri uQʼatbʼal tzij ri Dios, are kʼu je ta xkʼulmatajik (Hech. 1:6, 7). ¿Jas xkibʼano? Xkiya ta kan utzijoxik utzij ri Dios. Are chiʼ xkilo che tajin ktzijox más ri utzij ri Dios pa nikʼaj chi lugar, xkilo che ri Jehová tajin kutewchij ri kichak (chasikʼij uwach Hechos 6:7).

12. ¿Jas xkibʼan ri cristianos re ri nabʼe siglo are chiʼ xpe jun nimalaj wiʼjal?

12 Pa ri nabʼe siglo xpe jun nimalaj wiʼjal pa «ronojel ri uwach ulew» (Hech. 11:28). Y xkiriq kʼax ri cristianos pa riʼ ri tiempo, rumal che ri e tat nan xkibʼisoj jas kkiya chke ri kifamilia. Y ri alabʼom alitomabʼ che kichomam upatanexik más ri Jehová weneʼ xkichomaj jas kkibʼano. Apastaneʼ ri xkʼulmatajik, ri cristianos xkiya ta kan upatanexik ri Jehová y xkijach ri jastaq kech chkiwach kukʼ ri e kʼo pa Judea (Hech. 11:29, 30).

13. ¿Jas tewchibʼal xkiriq ri cristianos re ri nabʼe siglo are chiʼ xubʼan wiʼjal?

13 ¿Jas tewchibʼal xkiriq ri cristianos pa riʼ ri kʼaxalaj tiempo? Xkilo che ri Jehová qas tajin keʼuchajij are chiʼ xuya ri xajwataj chke (Mat. 6:31-33). Qastzij riʼ che más xkaj kibʼ are chiʼ xkitolaʼ kibʼ. Y ri xkiya kikuchuj o xkiya chi jun tobʼanik chke ri kʼo kajwataj chke qas xekikot riʼ (Hech. 20:35). Rumal laʼ, ri Jehová xeʼutewchij rumal che xkiya ta kan upatanexik paneʼ xkiriq kʼax.

14. ¿Jas xkikʼulmaj ri Bernabé y ri apóstol Pablo, y jas utzilal xriqitajik? (Hechos 14:21, 22).

14 Xuqujeʼ sibʼalaj xbʼan kʼax chke ri nabʼe taq cristianos rumal ri kikojonik. Chqilampeʼ ri xkikʼulmaj ri apóstol Pablo y ri Bernabé are chiʼ xkitzijoj ri utzij ri Dios pa Listra. Nabʼe, ri winaq sibʼalaj utz xkito. Are kʼu, xkimulij kibʼ ri winaq chkij y xkikʼaq abʼaj chrij ri Pablo xa jubʼiqʼ xraj xkikamisaj (Hech. 14:19). Rumal laʼ, ri Bernabé y ri Pablo xebʼe chi pa jun lugar che utzijoxik ri utzij ri Dios. ¿Jas utzilal xkiriqo? «E kʼi [...] xekojonik» y xkiya kichuqʼabʼ ri e nikʼaj chi cristianos rukʼ ri kitzij y rukʼ ri kikʼutbʼal (chasikʼij uwach Hechos 14:21, 22). Paneʼ xbʼan kʼax chke ri Bernabé y ri Pablo xkiya ta kan utzijoxik utzij ri Dios y xekunik xekitoʼ e kʼi winaq. ¿Jas kqetaʼmaj chrij wariʼ? Che we kqaya ta kan utzijoxik ri utzij ri Dios kqariq kʼi tewchibʼal.

RI KIKʼUTBʼAL RI UPATANELABʼ RI JEHOVÁ KIMIK

15. ¿Jas kawetaʼmaj chrij ri qachalal Alexander Macmillan?

15 Ojer e kʼi qachalal keyem kebʼe pa ri kaj, jun chke are ri qachalal Alexander Macmillan. Rumal laʼ, are chiʼ xuya jun chʼabʼal pa ri septiembre re 1914, xubʼij: «Weneʼ are waʼ ri kʼisbʼal chʼabʼal kinyaʼo». Are kʼu je ta xkʼulmatajik. Are chiʼ qʼaxinaq chi jubʼiqʼ tiempo, xubʼij wariʼ: «Oj kʼi xqachomaj che weneʼ naj ta chik oj kʼo cho ri uwach Ulew, rumal che kojbʼe pa ri kaj, tekʼuriʼ xqachʼobʼo che ri rajawaxik kqabʼano are kojchoman chrij ri upatanexik ri qAjaw». Rumal laʼ, are xok il che utzijoxik ri utzij ri Dios, xukubʼsaj kikʼuʼx ri e qachalal che e kʼo pa cárcel y xuya ta kan bʼenam pa ri e riqbʼal ibʼ paneʼ riʼj chik. ¿Jas utzilal xuriqo? Xutzʼibʼaj kan wariʼ pa ri 1966, are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik: «Kinnaʼo che ri nukojonik kimik junam ukowil rukʼ ri nabʼe». Xuya kan jun nimalaj kʼutbʼal chqawach qonojel más na ri naj tiempo kichʼijom ri kʼax (Heb. 13:7).

16. ¿Jas kʼax xaq kʼateʼ xkiriq ri qachalal Herbert y ri rixoqil? (Santiago 4:14).

16 E kʼi upatanelabʼ ri Jehová xaq kʼateʼ keyawajik. Jun kʼutbʼal, ri qachalal Herbert Jennings y ri rixoqil xeʼux misioneros pa Ghana. b Are kʼu xaq kʼateʼ xyawaj ri qachalal Herbert. Ri areʼ xubʼij che kichomam ta ri xkiriqo, junam rukʼ ri kubʼij pa Santiago 4:14 (chasikʼij uwach). Xuqujeʼ xubʼij: «Xojel bʼi pa Ghana, xeqaya kan ri e qachiʼl y ri e qachalal, rumal che xojtzalij pa Canadá [rech kinkunaxik]». Are kʼu ri Jehová xeʼutoʼ rech xkiya ta kan upatanexik paneʼ xkiriq kʼax.

17. ¿Jas ubʼanom ri ukʼutbʼal ri qachalal Herbert che kitoʼik e nikʼaj chik?

17 Ri jeʼlalaj taq utzij ri qachalal Herbert xeʼutoʼ e nikʼaj chik. Jun qachalal ixoq xubʼij: «Sibʼalaj utz xwil wajun kʼutunem riʼ [...]. Are chiʼ xwilo che ri qachalal Herbert xuya kan ri reqeleʼn rech are krilij ri uyabʼ, wariʼ xinutoʼ rech xaq xiw ta kinchoman chrij ri nuyabʼ». Jun chi qachalal che diez junabʼ kʼamal bʼe, xubʼij: «Xinya kan ri weqeleʼn rumal che xinriq jun yabʼil. Rumal che kinnaʼo che kʼo ta nupatan, jujun mul kwaj taj kinsikʼij ri kʼutunem che kchʼaw chrij ri kikʼaslemal ri e qachalal [...]. Are kʼu ri ukʼutbʼal ri qachalal Herbert sibʼalaj xinutoʼ». Wariʼ kunaʼtasaj chqe che paneʼ kqariq jujun taq kʼax pa ri qakʼaslemal, kojkunik kqaya kichuqʼabʼ ri e nikʼaj chik (1 Ped. 5:9).

We kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová, kojutoʼ rech más kojqebʼ rukʼ are chiʼ xaq kʼateʼ kqariq kʼax. (Chawilaʼ ri párrafo 18).

18. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri qachalal re Nigeria? (Chawilaʼ ri wachbʼal che kukʼut ri xuriq ri qachalal).

18 Pa ri tiempo re ri COVID-19 e kʼi qachalal xkiriq kʼax. Jun chke are jun qachalal re Nigeria che kʼax xubʼan che uriqik ri kutijo. Jumul, are chiʼ xa jubʼiqʼ chi ri rarroz kʼolik ri alaj ral xutaʼ che jas kkitij chi paqʼij. Ri areʼ xubʼij che che kkibʼan ke junam rukʼ ri malkaʼn ixoq re Sarepta (1 Rey. 17:8-16). Are kʼu are chiʼ majaʼ kkichomaj jas kkitij paqʼij, ri e qachalal re labores de socorro xeʼopan che uyaʼik jastaq kech. Ri xyaʼ kan chke xuchʼij kebʼ semanas. Rukʼ wariʼ ri qachalal xrilo che ri Jehová xutatabʼej ri xubʼij che ri alaj ral. Wariʼ kukʼut chqawach che we kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová are chiʼ xaq kʼateʼ kqariq jun kʼax kojkunik kojqebʼ más rukʼ (1 Ped. 5:6, 7).

19. ¿Jas xukʼulmaj ri qachalal Alexéi Yershov?

19 E kʼi qachalal xaq kʼateʼ kmaj ubʼanik kʼax chke rumal ri kikojonik. Chqilampeʼ ri xukʼulmaj jun qachalal re Rusia, Alexéi Yershov ubʼiʼ, are chiʼ xubʼan uqasanjaʼ pa ri 1994 qʼatem ta uwach ri qachak che ri Dios pa riʼ ri tinamit. Are kʼu xkʼextaj ri ukʼaslemal, pa ri 2020 ri policías xeʼok pa rachoch y xkikʼam bʼi kʼi jastaq rech. Are chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ ikʼ, xqʼabʼax kʼi jastaq chrij rumal ri qʼatal tzij, rumal che jun winaq che xujaluj ribʼ che kraj kretaʼmaj chrij ri Biblia xubʼan grabar ri qachalal are chiʼ kopan rukʼ.

20. ¿Jas xubʼan ri qachalal Yershov che unimarisaxik ri rachilanik rukʼ ri Jehová?

20 ¿La kʼo xretaʼmaj ri qachalal Yershov chrij ri xukʼulmaj? Kʼolik. Más xnimar ri rachilanik rukʼ ri Jehová. Xubʼij: «Oj kebʼ rukʼ ri wixoqil más kqabʼan chi qachʼawem. Rumal che wet mat xinutoʼ ri Jehová xinkun ta riʼ xinchʼij ri kʼax». Xuqujeʼ xubʼij: «Unikʼoxik uwach ri Biblia xinutoʼ rech xinbʼison ta más. Xinchoman chkij ri upatanelabʼ re ojer che xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij y xsach ta kikʼuʼx chuwach ri kʼax».

21. ¿Jas xqetaʼmaj pa wajun kʼutunem?

21 ¿Jas xqetaʼmaj pa wajun kʼutunem riʼ? Che xaq kʼateʼ kqariq kʼax, are kʼu we kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová ri areʼ amaqʼel kʼo che qatoʼik. Junam rukʼ ri kubʼij ri texto re wajun kʼutunem: «Ri utzalaj winaq riʼ kokʼow pa kʼi taq kʼaxkʼolil, areʼ kʼu ri Ajawaxel kesan na chkipam konojel waʼ» (Sal. 34:19). Rumal laʼ, xaq xiw ta kojchoman chrij ri kʼax che kqariqo. Xaneʼ chqakubʼsaj qakʼuʼx che ri Jehová kojutoʼo. Rech kojkunik kqabʼij qe junam rukʼ ri apóstol Pablo: «Ronojel kinkun che ubʼanik rumal ri kyaʼow nuchuqʼabʼ» (Filip. 4:13, La Biblia. Traducción del Nuevo Mundo).

BʼIXONEM 38 Jehová katuchajij na

a Jujun taq mul xaq kʼateʼ kqariq jun kʼax, are kʼu ri Jehová kʼo che qatoʼik. ¿Jas xubʼan che kitoʼik ri upatanelabʼ ojer y jas kubʼan che kitoʼik ri upatanelabʼ kimik? Kqil na wariʼ pa wajun kʼutunem rech kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová che kojutoʼo.