1. ¿Jasche ri Jesús xutaʼ che ri Jehová che keʼuchajij ri utijoxelabʼ?

 PA RI ukʼisbʼal chaqʼabʼ che kʼa kʼas na ri Jesús, ri areʼ xutaʼ jun jastaq che ri uTat che sibʼalaj nim ubʼanik: che keʼuchajij ri upatanelabʼ (Juan 17:15, 20). Ri areʼ retaʼm che ri Jehová, qas e uchajim ri upatanelabʼ. Are kʼu xuqujeʼ retaʼm che ri Satanás kubʼan na más kʼax chke y rumal laʼ kajwataj ri utobʼanik ri Jehová chke.

2. Junam rukʼ ri kubʼij Salmo 33:18-20, ¿jasche kqaxibʼij ta qibʼ chuwach ri kʼax che kqariqo?

² Rumal che ri uwach Ulew kʼo pa uqʼabʼ ri Satanás, sibʼalaj kʼi taq kʼax kkiriq ri qastzij cristianos. Ri e kʼax riʼ kubʼano che kʼo ta chi qachuqʼabʼ y kubʼano che kqanimaj ta ri Jehová. Pa wajun kʼutunem riʼ kqetaʼmaj na ri rajawaxik kqabʼano rech kqaxeʼj ta qibʼ chuwach ri kʼax che kqariqo. Ri Jehová amaqʼel kok il chqe, kraj kubʼij, che ri areʼ kril ronojel ri kqariqo y amaqʼel kʼo che qatoʼik. Chqilampeʼ kebʼ kʼutbʼal re ri Biblia che kukʼutu che ri Jehová «amaqʼel keʼuchajij ri nim kil wi kumal» (chasikʼij uwach Salmo 33:18-20).

3. ¿Jas kbʼanow chqe che kqanaʼo che xaq qatukel oj kʼolik?

³ Paneʼ oj kʼo pa jun nimalaj familia, weneʼ jujun taq mul kqanaʼo che xaq qatukel oj kʼolik. Jun kʼutbʼal, weneʼ ri e alabʼom alitomabʼ kkinaʼo che xaq kitukel e kʼolik are chiʼ kechʼaw chrij ri kikojonik kukʼ ri e kachiʼl pa ri tijobʼal o are chiʼ kkikʼex ri kicongregación. Weneʼ kʼo jujun chqe kojbʼisonik o kpe chomanik pa qajolom che kuqasaj qachuqʼabʼ y kubʼan chqe che kqachomaj che kʼo ta jun kok il chqe y che xaq qatukel oj kʼolik. Y kqaxibʼij qibʼ kojtzijon rukʼ jun chi qachalal rumal che kqachomaj che kuchʼobʼ ta ri kqanaʼo. Y weneʼ kqachomaj che nijun qachalal kojraj. Apastaneʼ ri kqakʼulmaj,  wariʼ kuqasaj qachuqʼabʼ y kuya bʼis chqe. Are kʼu ri Jehová kraj taj che kqanaʼ wariʼ. ¿Jasche qetaʼm?

4. ¿Jasche ri qʼaxal tzij Elías xubʼij: «Xuwi ri in in kanajinaq kanoq»?

⁴ Chqilampeʼ ri ukʼutbʼal ri qʼaxal tzij Elías. Ri areʼ xuya ta kan upatanexik ri Jehová y 40 qʼij xanimaj chuwach jun ixoq Jezabel ubʼiʼ rumal che kkamisax rumal (1 Rey. 19:1-9). Xrowaj ribʼ pa jun jul, y chilaʼ xubʼij che ri Jehová: «Xuwi ri in in kanajinaq kanoq» (1 Rey. 19:10). Ri areʼ xuchomaj che xaq xiw chi ri areʼ qʼaxal tzij kʼo pa ri tinamit, are kʼu qastzij taj. Rumal che ri Abdías xkunik xeʼukol 100 qʼaxal tzij chuwach ri Jezabel (1 Rey. 18:7, 13). ¿Jas kʼu che ri Elías xunaʼo che xaq utukel kʼolik? Weneʼ xuchomaj che xekamisax konojel ri qʼaxal taq tzij che xerowaj o xukʼuʼ ri Abdías. O weneʼ xunaʼ wariʼ rumal che nijun winaq xraj xupatanij ri Jehová are chiʼ xkil ri xkikʼulmaj ri e qʼaxal tzij re ri Baal pa ri juyubʼ Carmelo. O jun chi jastaq che weneʼ xuchomaj are che kʼo ta nijun retaʼm ri nimalaj kʼaxkʼolil tajin kuriqo y che nijun kel ukʼuʼx che. Ri Biblia kchʼaw ta chrij ronojel ri xkʼulmatajik, are kʼu ri qas qetaʼm are che ri Jehová xuchʼobʼo jasche ri Elías xunaʼo che xaq utukel kʼolik y xutoʼo.

5. ¿Jas xubʼan ri Jehová rech xukʼut chuwach ri Elías che xaq ta utukel kʼolik?

⁵ Ri Jehová xutzukuj ri xubʼan che utoʼik ri Elías. Jun kʼutbʼal, xubʼij utz taq tzij che rech kubʼij ronojel ri kunaʼo. Y kamul xutaʼ che: «¿Jas kabʼan waral Elías?» (1 Rey. 19:9, 13). Ri kebʼ mul che ri Elías xubʼij ronojel ri kunaʼo, ri Jehová qas xutatabʼej tekʼuriʼ xukʼut chuwach che amaqʼel kʼo rukʼ y che are jun Dios che sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ. Xuqujeʼ xubʼij che pa Israel kʼa e kʼo na winaq che kiyaʼom ta kan ri qastzij qʼijilanik (1 Rey. 19:11, 12, 18). Qastzij riʼ che ri Elías xunaʼ jun nimalaj jororibʼal are chiʼ xubʼij che ri Jehová ronojel ri kunaʼo y are chiʼ xuta ri xbʼix che. Xuqujeʼ xyaʼ kʼi taq chak che che sibʼalaj nim ubʼanik: kuchaʼ ri Hazael rech kuqʼat tzij puwiʼ Siria, ri Jehú rech kux qʼatal tzij re Israel y ri Eliseo rech kux qʼaxal tzij (1 Rey. 19:15, 16). Are chiʼ xyaʼ ri chak riʼ che, ri Jehová xutoʼo  rech kchoman chrij utz taq jastaq y xuya jun utzalaj rachiʼl, ri Eliseo. ¿Jas rajawaxik kqabʼano, are chiʼ kqanaʼo che xaq qatukel oj kʼolik y kajwataj ri utobʼanik ri Jehová chqe?

6. Junam rukʼ ri kubʼij Salmo 62:8, ¿jas kojkunik kqabʼij che ri Jehová are chiʼ kqanaʼo che xaq qatukel oj kʼolik?

⁶ Ri Jehová kubʼij chqe che kqabʼij che ronojel ri kqanaʼo. Ri areʼ kril ri kqanaʼo y kubʼij chqe che kojkunik kqabʼan qachʼawem pa apachike hora (1 Tes. 5:17). Ri areʼ qas kutatabʼej ri kichʼawem ri upatanelabʼ (Prov. 15:8). ¿Jas kqabʼij che ri Jehová are chiʼ kqanaʼo che xaq qatukel oj kʼolik? Kojkunik kqajaq ri qanimaʼ chuwach jachaʼ xubʼan ri Elías (chasikʼij uwach Salmo 62:8). Chqabʼij che ri kqabʼisoj y ri kqanaʼo y chqataʼ che che kojutoʼo rech kqachʼobʼo jas ri rajawaxik kqabʼano. Jun kʼutbʼal, we at ala o at ali, ¿jas rajawaxik kabʼano are chiʼ kanaʼo che xaq atukel at kʼolik y kaxeʼj awibʼ katchʼaw kukʼ ri e awachiʼl chrij ri Jehová pa ri tijobʼal? Katkunik kataʼ más achuqʼabʼ che ri Jehová y anojibʼal rech rukʼ utz taq tzij katchʼaw kukʼ ri e awachiʼl chrij ri Jehová (Luc. 21:14, 15). ¿Y jas kabʼano we amaqʼel kpe chomanik pa ajolom che kuqasaj achuqʼabʼ? Chataʼ atobʼanik che ri Jehová rech kattzijon rukʼ jun qachalal che ko pa ri ukojonik y chabʼij che ri qachalal ri qas kanaʼo rech kkunik katutoʼ. Rech kqanaʼ ta chik che xaq qatukel oj kʼolik rajawaxik kqabʼij che ri Jehová ronojel ri kqanaʼo, chqilaʼ ri kubʼan ri Jehová che uyaʼik ri kqataʼ che pa ri qachʼawem y chqakʼamaʼ ri tobʼanik che kkiya ri nikʼaj chik chqe.

7. ¿Jas kawetaʼmaj chrij ri xukʼulmaj ri a Mauricio?

⁷ Ri Jehová kuya chak chqe che sibʼalaj nim ubʼanik. Ri areʼ nim kril ri chuqʼabʼ che kqakojo rech kqaya tobʼanik pa ri congregación y che utzijoxik ri utzij (Sal. 110:3). Rumal che latzʼ qawach che upatanexik ri Jehová, wariʼ kojutoʼo rech kqanaʼ taj che xaq qatukel oj kʼolik. ¿Jasche? Chqilampeʼ jun kʼutbʼal re jun ala ubʼiʼ Mauricio. b Are chiʼ ri a Mauricio kʼateʼ xubʼan ri uqasanjaʼ, jun chke ri e rachiʼl nojimal xuya kan upatanexik ri Jehová. Ri areʼ xubʼij: «Are chiʼ xwil ri wachiʼl che xuya kan upatanexik ri Jehová, xubʼan kebʼ nukʼuʼx y xinchomaj che weneʼ kinkun taj kinbʼan ri xintzujuj che ri Jehová y kinkʼojiʼ na pa ri ufamilia. Xinnaʼo che xaq nutukel in kʼolik y xinchomaj che nijun kuchʼobʼ ri kinnaʼo». ¿Jas xtoʼw ri a Mauricio rech xuya ta kan upatanexik ri Jehová? Ri areʼ kubʼij: «Utzijoxik ri utzij ri Dios xinutoʼo rech xaq xiw ta xinchoman chwij in y xinutoʼo rech xaq xiw ta kinchoman chrij ri xinkʼulmaj. Are chiʼ kintzijoj ri utzij ri Dios kukʼ nikʼaj chi qachalal, sibʼalaj kinkikotik y kinnaʼ ta chik che  xaq nutukel in kʼolik». Xuqujeʼ kqanaʼ wariʼ paneʼ qas ta oj kʼo kukʼ ri e qachalal che utzijoxik ri utzij ri Dios. Paneʼ pa carta o pa teléfono kqatzijoj wi ri utzij ri Dios wariʼ kuya qachuqʼabʼ. ¿Jas más xtoʼw ri a Mauricio? Ri areʼ xubʼij: «Xinbʼan más chak pa ri congregación. Xinkoj nuchuqʼabʼ rech utz kinbʼan che utijoxik wibʼ y che uyaʼik ri asignaciones che kyaʼ chwe. Rumal wariʼ xinnaʼ ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová y che kinkaj ri e qachalal».

8. ¿Jas kqanaʼo are chiʼ kqariq kʼax?

⁸ Qonojel qetaʼm che kqariq kʼax pa ri kʼisbʼal taq qʼij riʼ (2 Tim. 3:1). Are kʼu jujun mul xaq kʼateʼ kqariq jun kʼax. Weneʼ kʼax kqabʼan che uriqik ri pwaq, kbʼix chqe che kʼo jun nimalaj yabʼil chqe o kkam jun winaq che sibʼalaj kqaj. Pa taq ri e qʼij riʼ weneʼ sibʼalaj kojbʼisonik y más na we kkiriq kibʼ ri e kʼax chqij. Are kʼu chnaʼtaj chqe che ri Jehová kel ukʼuʼx chqe y rukʼ ri utobʼanik kojkunik kqachʼijo.

9. ¿Jas kʼax xuriq ri Job?

⁹ Chqilampeʼ ri xukʼulmaj ri Job. Xa pa jubʼiqʼ tiempo wajun utzalaj achi riʼ xuriq kʼi taq kʼax. Xa pa jun qʼij, xuriq jalajoj taq uwach kʼax, xekam konojel ri rawaj, ri upatanelabʼ y más na ri e ralkʼwal (Job 1:13-19). Are chiʼ tajin kqʼax chuwach ri e kʼax riʼ xuriq chi jun, xuriq jun nimalaj yabʼil che xubʼano che kchʼobʼotaj ta chi uwach (Job 2:7). Rumal che sibʼalaj xuriq kʼax, xubʼij ri e tzij riʼ: «Man kinqʼiʼ ta chik. Man kinwaj taj kintaqej kʼaslem» (Job 7:16).

10. ¿Jas xubʼan ri Jehová che utoʼik ri Job rech kuchʼij ri kʼax? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).

¹⁰ Ri Jehová xril ronojel ri kʼax che xukʼulmaj ri Job y rumal che sibʼalaj loqʼ chuwach, xuya uchuqʼabʼ rech kuchʼij ri kʼax y rech kuya ta kan upatanexik. Ri Jehová xtzijon rukʼ ri Job y xubʼij che ri nimalaj unojibʼal y che rukʼ loqʼoqʼebʼal keʼuchajij ronojel ri jastaq che ubʼanom. Xchʼaw chkij kʼi mayibʼalalaj taq awaj (Job 38:1, 2; 39:9, 13, 19, 27; 40:15; 41:1, 2). Xuqujeʼ ri Jehová xukoj ri Elihú rech xuya uchuqʼabʼ ri Job y xukubʼsaj ukʼuʼx. Wajun utzalaj ala riʼ xunaʼtajisaj che ri Job che ri Dios amaqʼel keʼutewchij ri winaq che kkichʼij ri kʼax. Are kʼu ri Jehová xuqujeʼ xukoj ri Elihú rech xuya utzalaj taq pixabʼ che ri Job. Rukʼ utzalaj taq tzij ri Elihú xutoʼ ri Job rech kuchʼobʼo jasche tajin kuriq kʼax, rumal che xunaʼtajisaj che che ri Jehová más kʼo na uchuqʼabʼ chkiwach ri e winaq (Job 37:14). Ri Jehová xuqujeʼ xutaq ri Job che ubʼanik jun jastaq: kubʼan uchʼawem pa kiwiʼ ri oxibʼ rachiʼl che xemakunik (Job 42:8-10). Y kimik riʼ, ¿jas kubʼan ri Jehová che qatoʼik rech kqachʼij ri kʼax che kqariqo?

11. ¿Jas kubʼan ri Biblia che ukubʼsaxik qakʼuʼx are chiʼ kqariq kʼax?

¹¹ Qastzij wi che ri Jehová ktzijon ta qukʼ junam rukʼ ri xubʼan rukʼ ri Job. Are kʼu kimik kukoj ri Biblia rech ktzijon qukʼ (Rom. 15:4). Kuya qachuqʼabʼ rumal che utzujum chqe che kqariq na kikotemal pa ri petinaq. Chqilampeʼ jujun taq bʼantajik che kʼo pa ri Biblia che kukubʼsaj qakʼuʼx are chiʼ kqariq kʼax. Pa ri Biblia, ri Jehová kubʼij chqe che kʼo ta nijun jastaq, —ni ri kʼax che kqariqo— «kkun ta che qatasik chrij ri loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx ri Dios» (Rom. 8:38, 39). Xuqujeʼ kutzujuj chqe che «naqaj kʼo wi chke ri kkinataj ri ubʼiʼ», kraj kubʼij, che kutatabʼej ri qachʼawem (Sal. 145:18). Ri Jehová kutzujuj chqe che we kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij kimik, kojkunik kqachʼij apachike uwach kʼax y kqaya ta kan unaʼik kikotemal (1 Cor. 10:13; Sant. 1:2, 12). Xuqujeʼ ri uTzij ri Dios kunaʼtasaj chqe che  ronojel ri e kʼax che kqariq kimik xaq keqʼaxik y che are más utz na ri kʼaslemal che kutzujuj chqe (2 Cor. 4:16-18). Ri Jehová xuqujeʼ kutzujuj che kusachisaj na uwach ri Satanás y konojel ri kejunamataj rukʼ rumal che e areʼ kebʼanow ri kʼax (Sal. 37:10). Rumal laʼ, ¿la akʼolom jujun textos rech ri Biblia pa ajolom che katutoʼo rech kachʼij ri kʼax?

12. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kojutoʼ ri Biblia?

¹² Rech utz kqabʼan che ukojik ri tobʼanik che kuya ri Jehová chqe pa ri uTzij, ri areʼ kraj che amaqʼel kqasikʼij uwach ri Biblia y kojchoman chrij. We kqakoj pa ri qakʼaslemal ri kqetaʼmaj, ri qakojonik y ri qachilanik rukʼ ri Dios más knimarik. Y wariʼ kuya qachuqʼabʼ rech kqachʼij apachike uwach kʼax. Xuqujeʼ we kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri uTzij ri Dios, ri Jehová kuya ri ruxlabʼixel rech kojutoʼo y rukʼ «ri nimalaj kuʼinem» kqachʼij ri kʼax (2 Cor. 4:7-10).

13. ¿Jas kubʼan ri e wuj che kuya «ri jikalaj pataninel, utz uchomanik» rech kqachʼij ri kʼax?

¹³ Rukʼ ri utobʼanik ri Jehová, «ri jikalaj pataninel, utz uchomanik» kuya kʼi taq wuj, videos y bʼixonem rech kubʼan ko ri qakojonik y rech amaqʼel kojkʼaskʼatik (Mat. 24:45). Rajawaxik nim kqil waʼ taq sipanik riʼ che kyaʼ chqe pa ri tiempo che qas kajwatajik. Majaʼ naj kanoq, jun qachalal ixoq re Estados Unidos xumaltyoxij ri kʼi taq tobʼanik che yaʼom che pa ri ukojonik. Xubʼij: «Pa ri 40 junabʼ che nupatanim ri Jehová, kʼi mul nuriqom kʼi taq kʼax pa ri nukojonik». Wajun qachalal ixoq riʼ qʼaxinaq pa kʼi taq kʼax. Jun qʼabʼarel achi xukʼaq kan ri umam rukʼ ri ucarro, ri e utat unan xkiriq nimaʼq taq yabʼil y ri areʼ kamul xuriq cáncer. ¿Jas xtoʼw wajun qachalal riʼ rech xkʼistaj ta ukʼuʼx? Ri areʼ kubʼij: «Amaqʼel inuchajim ri Jehová. Ri kʼi taq wuj che uyaʼom ri jikalaj pataninel utz uchomanik, inutoʼm rech kinchʼij ri kʼax. Rumal wariʼ kinkunik kinbʼij ri tzij che xubʼij ri Job: ‹Joropaʼ qʼij kinkʼasiʼk, kintaqej na ubʼixik chi man kʼo ta numak›» (Job 27:5).

14. Junam rukʼ ri kubʼij 1 Tesalonicenses 4:9, ¿jas kubʼan ri Jehová che kikojik ri e qachalal rech kojkitoʼ chuwach ri kʼax?

¹⁴ Ri Jehová ukʼutum chkiwach ri upatanelabʼ che kkiloqʼoqʼej kibʼ y kkikubʼsala kikʼuʼx are chiʼ kkiriq kʼax (2 Cor. 1:3, 4; chasikʼij uwach 1 Tesalonicenses 4:9). Konojel ri e qachalal kejunamataj rukʼ ri Elihú, kkaj kojkitoʼo rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová are chiʼ kqariq  kʼax (Hech. 14:22). Jun qachalal ubʼiʼ Diane xril wariʼ are chiʼ xuriq kʼax. Are chiʼ ri rachajil xyawajik, konojel ri e qachalal pa ri congregación xkiya uchuqʼabʼ y xkitoʼo rech ko pa ri ukojonik. Ri areʼ kubʼij: «Pa riʼ ri ikʼ che sibʼalaj xqariq kʼax, xqil ri utobʼanik ri Jehová. Ri e qachalal sibʼalaj xojkitoʼo, xkiya ronojel ri kajwataj chqe rech kqachʼij wajun kʼax riʼ, xepe che qachʼabʼexik, xojkichʼabʼej lo pa teléfono, xojkimatzej... Y rumal che wetaʼm taj kinbʼinisaj carro kinkikʼam bʼi pa taq ri riqbʼal ibʼ y che utzijoxik ri utzij ri Dios, are chiʼ kinkunik kinbʼek». ¿La mat qastzij che sibʼalaj kojkikotik che oj kʼo pa jun familia che kkiloqʼoqʼej kibʼ?

15. ¿Jasche qas qetaʼm che kojkunik kqachʼij apachike uwach kʼax?

¹⁵ Qonojel kqariq kʼax. Are kʼu junam rukʼ ri qilom chik, xaq ta qatukel oj kʼolik. Rumal che, junam rukʼ ri kubʼan jun tat che kuloqʼoqʼej ri ralkʼwal, ri Jehová amaqʼel kok il chqe. Xuqujeʼ kʼo qukʼ, kraj kojutatabʼej are chiʼ kqataʼ tobʼanik che y kojutoʼo (Is. 43:2). Qas qetaʼm che kojkunik kqachʼij apachike uwach kʼax rumal che ri Jehová kuya ronojel ri kajwataj chqe: ri chʼawem, ri Biblia, ri e wuj, audios y videos y ri e qachalal che sibʼalaj kojkiloqʼoqʼej.

16. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kuya ta kan qachajixik ri Jehová?

¹⁶ Sibʼalaj kqamaltyoxij che ri qaTat che kʼo pa ri kaj kok il chqe. Junam rukʼ ri kubʼij Salmo 33:21: «Ri qanimaʼ kkikot rukʼ ri Ajawaxel». Ri Jehová amaqʼel kojuchajij, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kqamaltyoxij che? Kqakʼam ri tobʼanik che kuya chqe. Rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech ri Jehová kuya ta kan qachajixik, rajawaxik amaqʼel kqanimaj y kqabʼan ri utz krilo. We kqabʼan wariʼ, ri areʼ amaqʼel kok il chqe (1 Ped. 3:12).