Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 52

Tat nan, cheʼitijoj ri e iwalkʼwal rech kkiloqʼoqʼej ri Jehová

Tat nan, cheʼitijoj ri e iwalkʼwal rech kkiloqʼoqʼej ri Jehová

«Ri e qakʼojol ri keʼalaxik, e jeʼlalaj taq utewichibʼal ri Ajawaxel» (SAL. 127:3).

BʼIXONEM 134 Ri alkʼwalabʼ e utewchibʼal ri Dios

RI KQETAʼMAJ NA *

1. ¿Jas eqelen uyaʼom ri Jehová chke ri e tat nan?

JEHOVÁ xeʼubʼan ri Adán xuqujeʼ ri Eva rukʼ ri rayinik che kkʼojiʼ kalkʼwal. Rumal laʼ, ri Biblia kubʼij: «Ri e qakʼojol ri keʼalaxik, e jeʼlalaj taq utewichibʼal ri Ajawaxel» (Sal. 127:3). Rech kqachʼobʼ ri kraj kubʼij ri e tzij riʼ, chqachomaj che jun qachiʼl kubʼij chqe che kqachajij kʼi urajil. ¿La mat qastzij che sibʼalaj nim kqilo che kukubʼsaj ukʼuʼx chqij? Are kʼu xuqujeʼ kojbʼison riʼ rumal che kqaj che kʼo ta kukʼulmaj ri pwaq qukʼ. Rumal laʼ, Jehová, ri utzalaj qAchiʼl, uyaʼom jun eqelen chke ri e  tat nan che más nim na ubʼanik chuwach ri pwaq: uchajixik ri kalkʼwal rech kkinaʼ utzilal xuqujeʼ kikotemal.

2. ¿Jas preguntas kqil pa wajun kʼutunem riʼ?

2 ¿Jachin kchaʼowik we jun kʼulaj kkʼojiʼ kalkʼwal xuqujeʼ e jampaʼ? Xuqujeʼ ¿jas kekunik kkibʼan ri tat nan rech ri kalkʼwal kkiriq kikotemal? Chqilaʼ jujun pixabʼ kuya ri uTzij ri Dios che kkunik keʼutoʼ ri e kʼulaj cristianos rech utz kkibʼan che uchaʼik ri kkibʼano.

NIM CHQILAʼ WI RI KKICHAʼ UBʼANIK RI E KʼULAJ

3. a) ¿E jachin kechowik we ri kʼulaj kkʼojiʼ kalkʼwal? b) ¿Jas e pixabʼ re ri Biblia rajawaxik knaʼtaj chke ri kifamilia xuqujeʼ ri kachiʼl ri kʼulaj?

3 Pa jujun taq lugares, ri e winaq kkaj che ri kʼateʼ xekʼuliʼ aninaq kkʼojiʼ kalkʼwal. Weneʼ ketaqchix kumal ri kifamilia o e nikʼaj chi winaq rech kkibʼan ri costumbre riʼ. Jun Testigo rech Asia ubʼiʼ Jethro kubʼij: «Pa ri congregación, e jujun taq qachalal che kʼo kalkʼwal kkitaqchij ri e nikʼaj chik rech kkʼojiʼ kalkʼwal». Jeffrey, jun chi qachalal rech Asia, kubʼij: «E jujun kkibʼij chke e nikʼaj chik che kkʼojiʼ kalkʼwal rech kʼo kechajinik are chiʼ e nim winaq chik». Are ri e kʼulaj kechowik we kkaj kkʼojiʼ kalkʼwal. Rumal che e areʼ kechajinik (Gál. 6:5). Qastzij che ri e kachiʼl xuqujeʼ ri kifamiliares kkaj che ri e kʼulaj kekikotik, are kʼu rajawaxik knaʼtaj chke che are ri kʼulaj kchowik we kkʼojiʼ kalkʼwal (1 Tes. 4:11).

4, 5. a) ¿Jas kebʼ jastaq nim kibʼanik rajawaxik ketzijon ri e kʼulaj chrij? b) Chabʼij jampaʼ are utz ketzijon chrij wariʼ.

4 We jun kʼulaj kkaj kkʼojiʼ kalkʼwal, rajawaxik ketzijon chrij kebʼ jastaq nim ubʼanik: nabʼe, jachike junabʼ kkaj che kkʼojiʼ kalkʼwal xuqujeʼ, ukabʼ, e jampaʼ kkaj. ¿Jampaʼ are utz ketzijon chrij wariʼ? Xuqujeʼ ¿jasche are nim ubʼanik?

5 Are más utz na che are chiʼ majaʼ kekʼulik ketzijon chrij we kkaj kkʼojiʼ kalkʼwal, rumal che are más utz che junam kkichomaj. Rajawaxik che kkichomaj we kekun che kichajixik ri e akʼalabʼ. E jujun taq kʼulaj kkichomaj che are utz che kkeyeʼj jun o kebʼ junabʼ are chiʼ keʼux e tat nan, rumal che wariʼ kukʼam tiempo xuqujeʼ chuqʼabʼ chke. Ubʼanik wariʼ keʼutoʼ rech kuya tiempo chke che retaʼmaxik más kiwach xuqujeʼ unimarisaxik ri kachilanik (Efes. 5:33).

6. Rukʼ ri tajin kkʼulmataj pa taq ri qaqʼij, ¿jas kichaʼom ubʼanik e jujun kʼulaj?

6 E jujun cristianos are kechoman chrij ri kikʼutbʼal ri e oxibʼ ralkʼwal ri Noé xuqujeʼ ri kixoqil, che aninaq taj xkʼojiʼ kalkʼwal (Gén. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Ped. 2:5). Jesús xujunamaj ri qaqʼij rukʼ ri e uqʼij ri Noé, qastzij che oj kʼo pa «kʼaxalaj taq qʼij» (2 Tim. 3:1; Mat. 24:37). Rukʼ wariʼ, e jujun kʼulaj kichomam che kkʼojiʼ ta kalkʼwal rech kʼo kitiempo che unimarisaxik ri kichak che ri Dios.

Are chiʼ kkichomaj we kkʼojiʼ kalkʼwal xuqujeʼ e jampaʼ, ri kʼulaj rajawaxik kkilo jampaʼ pwaq kkisach na. (Chawilaʼ ri párrafo 7). *

7. ¿Jas kubʼan che kitoʼik ri e kʼulaj ri e pixabʼ kriqitaj pa Lucas 14:28, 29 xuqujeʼ Proverbios 21:5?

7 Are chiʼ ri e kʼulaj kkichomaj we kkʼojiʼ kalkʼwal xuqujeʼ e jampaʼ kkaj, rajawaxik kkilo jampaʼ pwaq kkisach na (chasikʼij uwach Lucas 14:28, 29). Ri e tat nan che kʼo chi kalkʼwal ketaʼm che ukʼiyisaxik akʼalabʼ xaq xiw ta kukʼam pwaq, xaneʼ kukʼam tiempo xuqujeʼ chuqʼabʼ. Rumal laʼ ri kʼulaj rajawaxik kchoman chrij ri preguntas riʼ: «¿La rajawaxik oj kebʼ kojchakunik rech kqaya ri kajwataj che ri qafamilia? ¿La junam ubʼanom ri qachomanik chrij ri jastaq che kajwataj chqe? We oj kebʼ kojchakunik, ¿jachin keʼilow ri e akʼalabʼ? ¿Jachin ktaqan pa uwiʼ ri kichomanik xuqujeʼ ri kkibʼano?». Ri e kʼulaj che utz uchomaxik kkibʼan che ri preguntas riʼ are kkibʼano ri kubʼij pa Proverbios 21:5 (chasikʼij uwach).

Ri achi che kuloqʼoqʼej ri rixoqil kukoj uchuqʼabʼ che utoʼik. (Chawilaʼ ri párrafo 8).

8. a) ¿Jas kʼax kkiriq ri e kʼulaj che e Testigos? b) ¿Jas kubʼan ri achi che qas kuloqʼoqʼej ri rixoqil?

8 Ri tat xuqujeʼ ri nan rajawaxik kkiya kitiempo xuqujeʼ kichuqʼabʼ chke ri kalkʼwal. We naj ta kixoʼl ri akʼalabʼ, weneʼ kekun ta che uyaʼik ri kajwataj chke. E jujun kʼulaj che e qʼaxinaq chupam wariʼ kkibʼij che kosibʼal kilik. Weneʼ ri nan kkosik xuqujeʼ kqʼitaj che kilik, rumal laʼ kʼo ta chi uchuqʼabʼ rech kusikʼij uwach ri Biblia, kubʼan uchʼawem xuqujeʼ kutzijoj utzij ri Dios. Xuqujeʼ weneʼ qas ta kkunik kutatabʼej ri kbʼix pa ri e riqbʼal ibʼ. Qastzij, che ri achi che kuloqʼoqʼej ri rixoqil kuya utobʼanik che kilik ri akʼalabʼ pa ri riqbʼal ibʼ xuqujeʼ chiʼ e kʼo pa kachoch. Jun kʼutbʼal, ktobʼan che ri jastaq che kbʼan pa ri kachoch, kukoj uchuqʼabʼ rech kkibʼan ri kiqʼijilanik pa familia ronojel semana xuqujeʼ che ronojel ri familia amaqʼel kebʼe che utzijoxik ri utzij ri Dios.

¿JAS KBʼAN CHE UKʼUTIK CHKIWACH RI E AKʼALABʼ RECH KKILOQʼOQʼEJ RI JEHOVÁ?

9, 10. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri tat nan che kkaj kkitoʼ ri e kalkʼwal?

9 ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri tat nan rech kkikʼut chkiwach ri kalkʼwal uloqʼoqʼexik ri Jehová? ¿Jas kkibʼan che kichajixik chuwach ri itzelal kʼo pa wajun uwach Ulew riʼ? Chqilaʼ jujun taq pixabʼ.

10 Chitaʼ tobʼanik che ri Jehová pa chʼawem. Chqilaʼ ri ukʼutbʼal ri Manóah xuqujeʼ ri rixoqil. Are chiʼ areʼ xretaʼmaj che kkʼojiʼ jun ukʼojol, ubʼiʼ Sansón, xutaʼ toqʼobʼ che ri Jehová che kubʼij jas kubʼan che ukʼiyisaxik.

11. ¿Jas rajawaxik kkibʼan ri tat nan rech kkesaj uwach ri ukʼutbʼal Manóah, junam che kukʼut Jueces 13:8?

11 Ri Nihad xuquje’ Alma, re Bosnia-Herzegovina, xkesaj uwach ri ukʼutbʼal Manóah. Kubʼij: «Junam rukʼ Manóah, xqataʼ che ri Jehová che kukʼut chqawach ri rajawaxik kqabʼano rech kojux utzalaj taq tat nan. Areʼ jalajoj xubʼan che qatoʼik: rukʼ ri Biblia, ri e qawuj, ri e riqbʼal ibʼ xuqujeʼ ri e nimaʼq taq riqbʼal ibʼ» (chasikʼij uwach Jueces 13:8).

12. ¿Jas kʼutbʼal xkiya José xuqujeʼ María chke ri e kalkʼwal?

12 Chakʼutuʼ rukʼ ri kabʼano. Tat nan, ri kibʼij chke ri e iwalkʼwal nim ubʼanik. Ri kibʼano are más ktobʼan chuwach ri kibʼij. Qastzij riʼ che ri José xuqujeʼ María xkiya jun utzalaj kʼutbʼal chkiwach ri e kalkʼwal, jun chke are ri Jesús. Ri José xaq xiw ta xuya ri kajwataj che ri ufamilia, xuqujeʼ xukʼut chkiwach che nim kkil ri kiqʼijilanik che ri Jehová (Deut. 4:9, 10). «Ronojel junabʼ» José keʼukʼam bʼi ri ufamilia pa Jerusalén pa ri nimaqʼij re ri Pascua, paneʼ are ta jun taqanik (Luc. 2:41, 42). Weneʼ e jujun taq tat nan pa ri tiempo riʼ kkichomaj che kʼax ubʼanik ri viaje, rumal che naj xuqujeʼ kukʼam pwaq. Are kʼu, José nim kril wi ri jastaq re ri ukojonik rumal laʼ xukʼut chkiwach ri ralkʼwal che kkesaj uwach. Are kʼu María, qas retaʼm ri tzʼibʼatal pa ri loqʼalaj wuj. Qastzij riʼ che rukʼ ri kubʼij xuqujeʼ ri kubʼano xukʼut chkiwach ri e ral rech nim kkil ri uTzij ri Dios.

13. ¿Jas xubʼan jun kʼulaj rech xkesaj uwach ri ukʼutbʼal José xuqujeʼ María?

13 Ri Nihad xuqujeʼ Alma, che xojchʼaw chkij pa ri párrafo 11, xkikoj kichuqʼabʼ che resaxik uwach ri ukʼutbʼal José xuqujeʼ María rech kkitoʼ ri e kalkʼwal rech kkiloqʼoqʼej xuqujeʼ kkipatanij ri Dios. E areʼ kkibʼij ri xkibʼano: «Xqakoj qachuqʼabʼ rech kqaya jun utz kʼutbʼal chke ri e qalkʼwal rukʼ ri kqabʼano rech kkil ri utzilal kuya unimaxik ri upixabʼ ri Dios». Nihad xuqujeʼ kubʼij: «Rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech kojux utz taq winaq we kqaj che ri e qalkʼwal keʼux utz taq winaq».

14. ¿Jasche rajawaxik che ri tat nan kketaʼmaj e jachin ri e kachiʼl ri kalkʼwal?

14 Chitoʼ ri e iwalkʼwal rech kekʼojiʼ utz taq kachiʼl. Rajawaxik che ri tat nan kketaʼmaj e jachin kukʼ kekʼojiʼ wi ri kalkʼwal xuqujeʼ ri kkibʼano. Xuqujeʼ rajawaxik kketaʼmaj jachin kukʼ kechʼaw wi pa ri redes sociales xuqujeʼ pa ri teléfono. Ri e achilanik riʼ kʼo kubʼan che ri kichomanik xuqujeʼ che ri kkibʼano (1 Cor. 15:33).

15. ¿Jas kekunik kketaʼmaj ri e tat nan chrij ri ukʼutbʼal ri Jessie?

15 ¿Jas kekunik kkibʼan ri e tat nan we qas ta kekun ta che ukojik ri computadoras xuqujeʼ ri dispositivos móviles? Jun tat re Filipinas ubʼiʼ Jessie kubʼij: «Paneʼ qas ta qetaʼm chrij ri tecnología, rukʼ ta wariʼ mat xqabʼij chke ri qalkʼwal ri e kʼax che weneʼ kuya ri aparatos electrónicos». Xubʼij ta chke che kkikoj taj rumal che ri areʼ kkun ta che ukojik. Areʼ kubʼij: «Xinbʼij chke ri walkʼwal che ri dispositivos kkunik keʼutoʼ rech kketaʼmaj jun chʼabʼal, kkitijoj kibʼ che ri e riqbʼal ibʼ xuqujeʼ kkisikʼij uwach ri Biblia ronojel taq qʼij». Tat nan, ¿la isikʼim xuqujeʼ iwilom kukʼ ri iwalkʼwal ri utz taq pixabʼ chrij ri utaqik bʼi mensajes re texto xuqujeʼ e wachbʼal che kʼo pa ri sección «Alabʼom alitomabʼ» pa jw.org®? ¿La iwilom kukʼ ri videos ¿La xaq xiw kawilij ri e adispositivos electrónicos? xuqujeʼ We kakoj ri redes kaxim ta awibʼ? * Ri kyaʼ ubʼixik chupam sibʼalaj utz rech kikʼut chkiwach ri e iwalkʼwal rech utz kkibʼan che ukojik ri aparatos electrónicos (Prov. 13:20).

16. ¿Jas kibʼanom e kʼi tat nan xuqujeʼ jas utzilal uyaʼom wariʼ chke?

16 E kʼi tat nan kkibʼan jastaq rech ri e kalkʼwal kkachilaj qachalal che e utz pa ri kikojonik. Are laʼ ri xkibʼan NʼDéni xuqujeʼ Bomine, jun kʼulaj re Costa de Marfil. Amaqʼel kkibʼij che ri solinel re circuito che kkanaj kan cho kachoch. NʼDéni kubʼij: «Wariʼ sibʼalaj xuya tobʼanik che ri qalkʼwal. Xux precursor xuqujeʼ kimik are solinel sustituto re circuito». Tat nan, ¿la kixkunik kibʼan wariʼ kukʼ ri e iwalkʼwal?

17, 18. ¿Jampaʼ rajawaxik che ri tat nan kkikʼut chkiwach ri e kalkʼwal chrij ri Jehová?

17 Chiyaʼ etaʼmanik chke ri e iwalkʼwal are chiʼ kʼa e nitzʼaq na. Are chiʼ chanim kimaj ukʼutik chkiwach chrij ri Dios, kuya nim utzilal chke (Prov.22:6). Jelaʼ xubʼan ri unan ri Timoteo, Eunice, xuqujeʼ ri ratiʼt Loida, pa ri unitzʼal xkimaj ukʼutik chuwach chrij ri Jehová (2 Tim. 1:5; 3:15). Chiʼ xqʼax ri qʼij, Timoteo xbʼe rukʼ ri Pablo pa ri uviajes.

18 Jun chi kʼulaj re Costa de Marfil, Jean-Claude xuqujeʼ Peace, xkikʼut chkiwach ri e waqibʼ kalkʼwal chrij ri Jehová rech kkiloqʼoqʼej xuqujeʼ kkipatanij. ¿Jas xetowik rech xekun che? Xkesaj uwach ri ukʼutbʼal Eunice xuqujeʼ Loida. Kkibʼij: «Are chiʼ kʼateʼ xeʼalaxik xqamaj ukʼutik chkiwach chrij ri Jehová» (Deut. 6:6, 7).

19. ¿Jas kraj kubʼij ukʼutik chrij ri uTzij ri Dios chkiwach ri akʼalabʼ?

19 ¿Jas kraj kubʼij ukʼutik chrij ri utzij ri Dios chkiwach ri e akʼalabʼ? Ri verbo ukʼutik kraj kubʼij ukojik chuqʼabʼ che ubʼixik kʼi mul jun jastaq che jun winaq rech kkanaj kan pa ujolom. Wariʼ kukʼutu che ri e tat nan rajawaxik kkiya nim tiempo chke ri e kalkʼwal. Weneʼ kekos che ukʼutik kʼi mul chkiwach. Are kʼu rajawaxik kkil wariʼ junam rukʼ jun tobʼanik che kkiya chke ri e kalkʼwal rech kkichʼobʼ ri kubʼij ri uTzij ri Dios xuqujeʼ kkinimaj.

Rajawaxik che ri e tat nan are kechomanik ri kkibʼan che kitijoxik ri e kalkʼwal. (Chawilaʼ ri párrafo 20). *

20. Chayaʼ ubʼixik ri kbʼan che ukojik ri pixabʼ kʼo pa Salmo 127:4 che kikʼiyisaxik ri akʼalabʼ.

20 Qas chiwetaʼmaj kiwach ri e iwalkʼwal. Ri Salmo 127 kubʼij che ri e akʼalabʼ e junam kukʼ flechas (chasikʼij uwach Salmo 127:4). Ri flechas jalajoj jastaq kojom che kibʼanik xuqujeʼ jalajoj ri kinimal, ri e akʼalabʼ jalajoj kibʼantajik. Rumal laʼ ri e tat nan rajawaxik kkilo jas kkibʼan che kitijoxik ri e akʼalabʼ pa kijujunal. Jun kʼulaj re Israel xkunik xkitoʼ ri e kebʼ kalkʼwal rech kkipatanij ri Jehová, kkiya ubʼixik ri xetoʼw che ubʼanik: «Pa kijujunal xqaya etaʼmanik re ri Biblia chke». Qastzij che, are ri tat kchomanik jas kubʼan che uyaʼik etaʼmanik chke ri e kalkʼwal.

JEHOVÁ KIXUTOʼ CHE KIKIYSAXIK

21. ¿Jas tobʼanik kuya Jehová chke ri e tat nan?

21 Ri e tat nan weneʼ kekos rumal ri kʼax kkiriq che kikʼiyisaxik ri akʼalabʼ, ri akʼalabʼ are usipanik ri Jehová. Ri areʼ kuya ri utobʼanik chke ri e tat nan. Kuta ri kichʼawem xuqujeʼ kuya tobʼanik chke che kʼo pa ri Biblia, pa ri e qawuj, rukʼ kikʼutbʼal xuqujeʼ kipixabʼ e tat nan che e qʼaxinaq chi chupam.

22. ¿Jas jujun jastaq che más utz kkiya ri e nan tat chke ri e kalkʼwal?

22 Kbʼixik che ukʼiysaxik akʼalabʼ are jun chak che kukʼam veinte junabʼ, are kʼu ri qastzij ri kichak ri e tat nan kkʼis taj. Jujun jastaq che más utz kkiya chke ri kalkʼwal are ri kiloqʼoqʼebʼal, ri kitiempo xuqujeʼ kkikʼut chkiwach chrij ri Biblia. Jalajoj bʼantajik kkikʼut ri akʼalabʼ che ri jastaq che kkʼut chkiwach. Qastzij che, e kʼi e kʼiyisam kumal e tat nan che kkiloqʼoqʼej ri Jehová junam kkinaʼ rukʼ ri xunaʼ Joanna Mae, jun qachalal re Asia kubʼij: «Are chiʼ kinchoman chrij ri kʼutunik che xkiya ri nutat nunan chwe, qas kinmaltyoxij che xinkipixbʼej xuqujeʼ che xkikʼut chnuwach uloqʼoqʼexik ri Jehová. Xaq xiw ta xkiya ri nukʼaslemal, xaneʼ xkiya jun utzalaj nukʼaslemal» (Prov. 23:24, 25). E kʼi upatanelabʼ ri Jehová kjunamataj ri kichomanik rukʼ waʼ.

BʼIXONEM 59 Chqayaʼ uqʼij ri Jehová

^ párr. 5 ¿La rajawaxik kkʼojiʼ kalkʼwal ri e kʼulanik? We jeʼ, ¿e jampaʼ? Xuqujeʼ ¿jas kbʼan che kitijoxik rech kkiloqʼoqʼej xuqujeʼ rech kkipatanij ri Jehová? Pa wajun kʼutunem riʼ kʼo kikʼutbʼal e qachalal xuqujeʼ e pixabʼ re ri Biblia che kojkitoʼ che uyaʼik ri respuestas che ri preguntas riʼ.

^ párr. 15 Chawilaʼ ri kubʼij ri wuj Los jóvenes preguntan, volumen 1, capítulo 36, xuqujeʼ ri volumen 2, capítulo 11.

^ párr. 60 RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Jun kʼulaj Testigos tajin kkichomaj we kkaj kkʼojiʼ kalkʼwal, xuqujeʼ kechoman chrij ri kikotemal xuqujeʼ ri chak kuya are chiʼ keʼux tat nan.

^ párr. 64 RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Jun kʼulaj tajin kukʼut chkiwach ri e kalkʼwal pa kijujunal rumal che jalajoj kijunabʼ xuqujeʼ kibʼantajik.