Chqilaʼ ri tzam junam rukʼ ri kubʼan ri Dios che rilik
RI Jehová uyaʼom kʼi sipanik chqe, qastzij che kojkikotik che uyaʼom bʼe chqe rech oj kojchaʼowik jas kqabʼan che kikojik. Jun chke ri sipanik riʼ are ri tzam (vino). Rumal laʼ, ri Biblia kubʼij: «Ri wa che utijik, ri uwaʼl uva che ukikotisaxik ri kʼaslemal» (Ecl. 10:19; Sal. 104:15). Are kʼu weneʼ qilom che jujun kʼax kkibʼan che uyaʼik kan ri tzam. Xuqujeʼ, ri winaq jalan ri kichomanik chrij ri tzam, weneʼ rumal ri lugar che kepe wi o weneʼ ri kkibʼan che utijik ri tzam chilaʼ. ¿Jas kqabʼan ri oj cristianos che rilik ri tzam?
Are chiʼ kqachaʼ ubʼanik jun jastaq, are chojchoman chrij ri Jehová y are ta ri kbʼan pa ri lugar che kojel wi o ri xbʼan che qakʼiyisaxik, rajawaxik kojchoman chrij ri kubʼan ri Dios che rilik ri tzam. Je wariʼ más kojkikotik.
Qas qilom riʼ che cho ronojel ri uwach Ulew ri winaq kkitij kʼi tzam. E jujun kkitij tzam rumal che kkaj kekikotik. Nikʼaj chik kkitij tzam rumal che kʼo kʼax pa ri kikʼaslemal. Y pa jujun chi lugar kkichomaj che are chiʼ jun winaq kʼi tzam kutijo tajin kukʼutu che kʼo uchuqʼabʼ o che qas achi.
Are kʼu ri oj cristianos kqayaʼo che ri Jehová kukʼam qabʼe. Ri Biblia kubʼij chqe ri kqakʼulmaj we kqatij kʼi tzam. Jun kʼutbʼal, Proverbios 23:29-35 kchʼaw chrij ri winaq che kqʼabʼarik y ri kʼax che kuriqo. a Daniel che are jun kʼamal bʼe pa Europa, kubʼij ri ubʼanik ri ukʼaslemal are chiʼ majaʼ kux Testigo, kubʼij: «Rumal che más xintij tzam, wariʼ xubʼano che utz ta ri xinchaʼ ubʼanik pa ri nukʼaslemal y xuya nimalaj bʼis chwe che kʼa knaʼtaj na chwe kimik».
¿Jas kojtoʼwik rech utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal y rech kqatij ta más tzam? Ri kojtoʼwik are che kojchoman chrij jas kubʼan ri Dios che rilik ri tzam.
Chqilampeʼ jas kubʼij ri Biblia chrij ri tzam y jasche kkitij ri winaq.
RI KUYA UBʼIXIK RI BIBLIA
Ri Biblia kubʼij taj che awas ktij tzam we xaq jubʼiqʼ ktijik. Xaneʼ kubʼij che utijik tzam kuya kikotemal, Eclesiastés 9:7 kubʼij: «Chataqej utijik ri wa ri katijo; chatkikot che rukʼyaxik ri uwaʼl uva». Ri Biblia kchʼaw chrij ri Jesús y nikʼaj chi upatanelabʼ ri Jehová che xkitij tzam (Mat. 26:27-29; Luc. 7:34; 1 Tim. 5:23).
Are kʼu junam taj che xaq jubʼiqʼ tzam ktijik rukʼ ri qʼabʼarik. Ri Biblia kubʼij: «Mixqʼabʼarik» (Efes. 5:18). Xuqujeʼ kubʼij: «Ri keqʼabʼarik [...] kkechbʼej ta ri rajawibʼal ri Dios» (1 Cor. 6:10). Rumal laʼ, kqilo che ri Jehová utz ta krilo che kqatij kʼi tzam y kojqʼabʼarik. Are ta kqata ri kkibʼij ri winaq xaneʼ are kqabʼan ri kubʼij ri Dios chqe.
Kʼo jujun kkibʼij: «Ri in kinkunik kintij kʼi tzam y kinqʼabʼar taj». Utz ta wajun chomanik riʼ. Ri Biblia kubʼij chqe che utz taj che más kqatij tzam —paneʼ achi o ixoq— rumal che wariʼ kubʼano che keqaj pa mak o kkibʼan kʼax che ri kachilanik rukʼ ri Jehová (Tito 2:3; Prov. 20:1). Ri Jesús xubʼij che e kʼo jujun kekun taj kkechbʼej ri kʼakʼ uwach Ulew rumal che keqʼabʼarik (Luc. 21:34-36). Rumal laʼ, ¿jas kkunik kubʼan jun cristiano rech kqaj ta pa qʼabʼarik?
CHAWILAʼ JASCHE, JAMPAʼ UKʼIYAL Y JAMPAʼ MUL KATIJ TZAM
Junam rukʼ ri xqilo, utz taj che más kqatij tzam xa rumal ri oj naqʼatal che ubʼanik. Rumal laʼ ri oj cristianos are kojchoman chrij ri kubʼan ri Jehová che rilik ri waʼim y ri tzam. Ri Biblia kubʼij wariʼ chqe: «We kixwaʼik, we kixukʼiʼanik, o we kʼo jun jasach chik kibʼano, chibʼanaʼ ronojel che unimarisaxik uqʼij ri Dios» (1 Cor. 10:31). Chqilampeʼ jujun preguntas y pixabʼ re ri Biblia che rajawaxik kojchoman chrij.
¿La kintij tzam rumal che kwaj che ri nikʼaj chik utz kinkilo? Éxodo 23:2 kubʼij: «Mabʼan awech ri etzelal ri kkibʼan ri tinamit winaq». Pa wajun versículo riʼ, ri Jehová xubʼij chke ri israelitas che kkibʼan ta ke ri itzel taq jastaq che kkibʼan ri winaq. Y ri xuya ubʼixik chke kʼo kupatanij chqe oj kimik. We are kqabʼan ri kkibʼij ri nikʼaj chik weneʼ kojniman ta chi riʼ che ri Jehová y weneʼ nojimal kqaya kanoq (Rom. 12:2).
¿La kintij tzam rech kchomaxik che kʼo nuchuqʼabʼ o in achi? Pa jujun taq lugares chkiwach ri winaq kʼo ta kubʼano we amaqʼel ktij tzam (1 Ped. 4:3). Are kʼu chojchoman chrij ri pixabʼ che kubʼij 1 Corintios 16:13: «Chixkʼaskʼatoq. Ko chixkʼol pa ri ikojonik. Chkʼol nimalaj ichuqʼabʼ, xuqujeʼ ko chixkʼoloq». Wariʼ kukʼut chqawach che ri tzam are ta ri kyaʼow qachuqʼabʼ. Xaneʼ kusach ri kichomanik ri winaq y kubʼano che utz ta ri kkichaʼ ubʼanik pa ri kikʼaslemal. Ri utijik kʼi tzam kubʼano che kʼo ta chi qachuqʼabʼ. Isaías 28:7 kubʼij che ri winaq che más kutij tzam kʼi ksach wi.
We kajwataj qachuqʼabʼ rech kqabʼan ri utzilal, rajawaxik kqatzukuj ri utobʼanik ri Jehová y kojkʼaskʼatik rech qas oj ko pa ri qakojonik (Sal. 18:32). Rumal laʼ, rajawaxik qas kqil na ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal rech kqabʼan ta kʼax che ri qachilanik rukʼ ri Jehová. Are laʼ ri xubʼan ri Jesús are chiʼ xkʼojiʼ cho ri uwach Ulew y e kʼi winaq xkil wariʼ rumal laʼ xkibʼij, che ri Jesús kʼo nimalaj uchuqʼabʼ y che nim ubʼanik.
¿La kintij tzam xa rumal ri tajin kinkʼulmaj pa ri nukʼaslemal? Ri salmista xubʼij Sal. 94:19). We kʼo kʼax tajin kakʼulmaj pa ri akʼaslemal, are chatzukuj ri utobʼanik ri Jehová, are ta ri tzam katijo. Jun chik che katkunik kabʼano are che amaqʼel kabʼan achʼawem. E kʼi qachalal kilom che nim tobʼanaq wi chke ri kitobʼanik nikʼaj chi qachalal pa ri congregación. Are chiʼ jun winaq kutij tzam rumal ri tajin kukʼulmaj pa ri ukʼaslemal, kkun taj kuxutuj ri itzel taq rayinik y kkun ta chik kunimaj ri Jehová (Os. 4:11). Ri a Daniel, che xojchʼaw kan chrij nabʼe, kubʼij: «Tajin kinkoj nuchuqʼabʼ chuwach ri ansiedad y kinnaʼo che in ajmak. Xintij ri tzam rumal ri xinkʼulmaj pa ri nukʼaslemal, are kʼu ri xubʼan chwe are che más xinbʼisonik, más xinnim wibʼ pa kʼax y e kʼo ta chi wachiʼl». ¿Jas riʼ ri xtoʼwik? Ri areʼ kubʼij: «Xinwilo che are rajawaxik kintzukuj ri utobʼanik ri Jehová y are ta ri utijik tzam. Rukʼ ri utobʼanik xinwilo che xinkunik xinchʼij ri kʼax». Chnaʼtaj chqe che paneʼ chqawach oj ri kʼax che tajin kqakʼulmaj kkʼis taj, are kʼu ri Jehová amaqʼel kʼo che qatoʼik (Filip. 4:6, 7; 1 Ped. 5:7).
wariʼ che ri Jehová: «Are taq kʼi taq chomanik kkiya kibʼ pa nujolom, ri lal kkuʼbʼisaj la nukʼuʼx xuqujeʼ kyaʼ la nukikotemal» (We amaqʼel katij tzam, utz che katchoman chrij ri preguntas riʼ. «¿La ubʼim jun nufamiliar che más tajin kinya uwiʼ ri tzam che tajin kintijo?». Wariʼ kukʼut chawach che ya xkʼaman chawe katij tzam. «¿La más tajin kintij chi tzam kimik chuwach nabʼe kanoq?». Wariʼ kukʼut chawach che paneʼ ronojel ta qʼij katij tzam, are kʼu ri tajin kqabʼan che utijik kubʼano che nojimal kkʼaman chawe. «¿La kinchʼijo che kintij ta tzam jujun taq qʼij?». We kanaʼo che kachʼij taj, wariʼ kraj kubʼij che ya xkʼaman chawe katij tzam. Rumal laʼ kajwataj tobʼanik chawe rech katkunik kaya kanoq.
Jujun cristianos kkitij ta tzam rumal che kkaj taj kkiriq kʼax. Jujun chik kkitij ta rumal che kkinaʼo che utz ta ktijowik. We kʼo jun
qachalal che je waʼ kubʼano, utz taj che kʼax kojchʼaw chrij.Jujun chik kilom che are más utz kechoman chrij jampaʼ tzam kekunik kkitijo. Weneʼ kichomam utijik xa jubʼiqʼ. O weneʼ utijik xa jubʼiqʼ rukʼ ri kiwa o xa jumul pa jun semana. Jun chik che kkibʼano are che qas kkil na jas tzam kkitijo y jas ri utz taj. Jujun weneʼ are kkitij jubʼiqʼ vino o cerveza, kkitij ta ri tzam che más kʼo uchuqʼabʼ, ni kkiyuj rukʼ nikʼaj chik o rukʼ cocteles. Are chiʼ qetaʼm jampaʼ tzam kqatijo, qas kqil na riʼ ri kqabʼan che utijik. Jun cristiano che kuchaʼ ubʼanik wariʼ y qas kubʼano, kʼo ta rumal che kkʼix che ubʼanik.
Jun chik che kqabʼano are che kojchoman chkij ri nikʼaj chik. Romanos 14:21 kubʼij: «Are utz na ri man utijik ta tiʼj, mawi rukʼiʼaxik uwaʼl uva, mawi kbʼan ta jun jasach ri kuchaqʼij ta wi ribʼ ri awachalal». Pa nikʼaj chi tzij, chel qakʼuʼx chke nikʼaj chik y chqakʼutuʼ che keqaloqʼoqʼej. We kqilo che rukʼ ri utijik tzam kqabʼan kʼax che jun qachalal, ri más utz che kqabʼano are che kqatij pa jun chi qʼij. Je wariʼ kqakʼutu che nim keqil wi ri nikʼaj chik y che xaq xiw ta kojchoman chqij oj, xaneʼ kojchoman chkij ri e areʼ (1 Cor. 10:24).
Ri oj cristianos xuqujeʼ kqanimaj ri taqanik che kuya ri qʼatbʼal tzij chrij ri tzam. Jun kʼutbʼal, weneʼ ri qʼatbʼal tzij kubʼij che ri akʼalabʼ che majaʼ kijunabʼ kekun taj kkitij tzam o utz taj kutij tzam jun winaq are chiʼ kubʼinisaj ri ucarro o jun máquina (Rom. 13:1-5).
Ri Jehová uyaʼom chqe che oj kojilowik jas kqabʼan che ukojik ri sipanik che uyaʼom chqe. Rumal laʼ oj kojchaʼowik jas kqaj kqatijo. Qas utz chqabʼanaʼ che uchaʼik ri kqaj kqabʼano rech kqakʼut chuwach ri Jehová che kqaloqʼoqʼej.
a Ri Centros para el Control y la Prevención de Enfermedades re Estados Unidos, kubʼij ri kʼax che kkiriq ri winaq are chiʼ más kkitij tzam, kekamisanik, kkikamisaj kibʼ, jun achi rukʼ chuqʼabʼ kqʼoyiʼ rukʼ jun ixoq, ri achi kuchʼay ri rixoqil y jujun ixoqibʼ kkibʼan abortos.