Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 2

Kojkunik kqaya kubʼsal kʼuʼx chke e nikʼaj chik

Kojkunik kqaya kubʼsal kʼuʼx chke e nikʼaj chik

«E areʼ e chakuninaq wukʼ che utzijoxik ri rajawbʼal ri Dios. Ri e areʼ kikuʼbʼisam nukʼuʼx» (COL. 4:11).

BʼIXONEM 90 Chqayaʼ qachuqʼabʼ chbʼil taq qibʼ

RI KQETAʼMAJ NA *

1. ¿Jas kʼax kkiriq kʼi chke ri sukʼalaj taq upatanelabʼ ri Jehová?

PA RONOJEL ri uwach Ulew, kʼi chke ri upatanelabʼ ri Jehová keqʼax pa jujun taq kʼax xuqujeʼ e kʼaxkʼolil. Weneʼ kqil wariʼ pa ri qacongregación. Jujun chke kiriqom jun kʼaxalaj yabʼil o kaminaq jun kachalal che sibʼalaj kkaj. Jujun chik kiriqom kʼax rumal jun kifamiliar o jun kachiʼl che xuya kan ri qastzij kojonem. Xuqujeʼ e kʼo jujun chik kkiriq kʼax rumal ri desastres naturales. Kojonel e areʼ kajwataj kubʼsal kʼuʼx chke rumal che tajin kkiriq kʼax. ¿Jas kqabʼan che kitoʼik?

2. ¿Jasche jujun taq mul xajwataj uchuqʼabʼ ri Pablo?

2 Kʼi taq mul ri ukʼaslemal ri Pablo xkʼojiʼ pa kʼax (2 Cor. 11:23-28). Ri apóstol xuqujeʼ xuchʼij «jun kʼix pa ri» ucuerpo, weneʼ jun yabʼil (2 Cor. 12:7). Xuqujeʼ, Pablo sibʼalaj xbʼisonik are chiʼ Demas, jun ojer tobʼanel, xbʼe ta chi rukʼ rumal che «utz xeril na ri jastaq re ri uwach Ulew» (2 Tim. 4:10). Paneʼ ri Pablo are jun cristiano che chaʼom rech kbʼe pa ri kaj che kʼo kowil ukʼuʼx, xok il chke ri nikʼaj chik xuqujeʼ jujun taq mul xbʼisonik (Rom. 9:1, 2).

3. ¿Jas xubʼan ri Jehová che uyaʼik uchuqʼabʼ ri Pablo?

3 Pablo xuriq ri chuqʼabʼ che xajwataj che. ¿Jas xubʼan che uriqik? Jehová xukoj ri uxlabʼixel rech kuya uchuqʼabʼ (2 Cor. 4:7; Filip. 4:13). Xuqujeʼ xukoj ri e qachalal che utoʼik. Ri apóstol xubʼij che jujun chke sibʼalaj xkikubʼsaj ukʼuʼx (Col. 4:11). Chkixoʼl ri xetobʼanik kʼo Aristarco, Tíquico xuqujeʼ Marcos, che xkiya kubʼsal kʼuʼx che xuqujeʼ xkitoʼ che uchʼijik ri kʼax. ¿Jas e bʼantajik xkikʼut ri e oxibʼ cristianos riʼ che sibʼalaj xkiya kubʼsal kʼuʼx che? ¿Jas kqabʼan che ubʼanik qe are chiʼ kqaya qachuqʼabʼ chbʼil taq qibʼ?

CHOJUX SUKʼ JUNAM RUKʼ ARISTARCO

Kojkunik kojux sukʼ taq achiʼl junam ruk Aristarco we kojkʼojiʼ kukʼ ri e qachalal are chiʼ e kʼo pa «qʼijol re riqoj kʼax». (Chawilaʼ ri párrafos 4 y 5). *

4. ¿Jas xubʼan Aristarco che ukʼutik che are jun sukʼalaj achiʼl?

4 Aristarco are jun utzalaj rachiʼl ri Pablo. Kel pa Tesalónica, jun tinamit re Macedonia. Ri nabʼe mul che ri Biblia kchʼaw chrij, are chiʼ kʼo rukʼ Pablo pa Éfeso, pa ri urox uviaje misional. Chilaʼ, jumulaj winaq xkitzʼapij ri Aristarco (Hech. 19:29). Are chiʼ xtzoqopix bʼik, xbʼe ta chi pa jun tinamit xaneʼ xux sukʼ xuya ta kan rachilaxik ri Pablo. Qʼaxinaq chi nikʼaj ikʼ, pa Grecia are chiʼ e nikʼaj ukʼulel ri Pablo xkaj xkikamisaj, are kʼu Aristarco xuya ta kanoq (Hech. 20:2-4). Pa taq ri junabʼ 58, are chiʼ xkʼam bʼi ri Pablo pa cárcel re Roma, Aristarco teren chrij are chiʼ ri barco xuriq kʼax pa ri mar (Hech. 27:1, 2, 41). Are chiʼ kʼo pa Roma, weneʼ xkanaj jun tiempo pa cárcel rukʼ Pablo (Col. 4:10). Qastzij riʼ che xkikot ri Pablo rumal che kʼo jun sukʼalaj rachiʼl rukʼ.

5. Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 17:17, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kojux utz taq achiʼl?

5 Kojkunik kojux sukʼalaj taq achiʼl junam rukʼ Aristarco we amaqʼel oj kʼo kukʼ ri e qachalal are chiʼ utz kiwach xuqujeʼ chiʼ e kʼo pa «qʼijol re riqoj kʼax» (chasikʼij uwach Proverbios 17:17). Qastzij riʼ che amaqʼel kajwataj ri qatobʼanik chke ri e qachalal are chiʼ kqʼax kan jun kʼax pa kikʼaslemal. Jun kʼutbʼal, jun qachalal ubʼiʼ Frances * xkam ri utat rumal cáncer tekʼuriʼ xaq xiw qʼaxinaq oxibʼ ikʼ ri unan xuqujeʼ xkam rumal ri cáncer. Areʼ kubʼij: «Kinchomaj che ri kʼax che kqakʼulmaj, chanim ta ksachik. Sibʼalaj kinmaltyoxij che e kʼo utz taq wachiʼl che amaqʼel kkiya kubʼsal nukʼuʼx paneʼ qʼaxinaq chi kʼi junabʼ che e kaminaq ri nutat nunan».

6. ¿Jas kqabʼano we oj sukʼ taq achiʼl?

6 Ri sukʼ taq achilanik kkibʼan ronojel che kitoʼik ri e kachalal pa ri kikojonik. Chqilaʼ jun kʼutbʼal. Jun qachalal ubʼiʼ Peter xuriq jun yabʼil che kʼo ta kunabʼal che. Ri rixoqil Kathryn, kubʼij: «Jun kʼulaj pa ri congregación xebʼe qukʼ rukʼ ri kunanel che ukʼamik ri examen rech Peter. Ri kʼulaj riʼ xojkiya ta kan qatukel pa ri kʼax tiempo che xqaqʼaxej, amaqʼel xekʼojiʼ qukʼ chi xajwataj chqe». ¿La mat qastzij che kuya qachuqʼabʼ ri achilanik che qas kojkito are chiʼ kojqʼax pa kʼax?

CHOJUX JUNAM RUKʼ TÍQUICO CHE KKUBʼSAX KʼUXAJ CHQIJ

Junam rukʼ Tíquico, kuya kkubʼsax kʼuxaj chqij are chiʼ ri e qachalal kkiriq kʼax. (Chawilaʼ ri párrafos 7 kopan 9). *

7, 8. Junam rukʼ ri kubʼij Colosenses 4:7-9, ¿jas xubʼan Tíquico che ukʼutik che are jun achiʼl che kuya kkubʼsax kʼuxaj chrij?

7 Tíquico, are jun cristiano che kel pa ri tinamit Roma re Asia, are jun rachiʼl Pablo che kukubʼsaj ukʼuʼx chrij (Hech. 20:4). Pa ri junabʼ 55, ri apóstol Pablo xubʼano che kmol kuchuj rech kyaʼ tobʼanik chke ri cristianos re Judea, weneʼ Pablo xutaʼ tobʼanik che Tíquico rech ktobʼan che wajun chak riʼ nim ubʼanik (2 Cor. 8:18-20). Qʼaxinaq chi ri tiempo, ri nabʼe mul che xtzʼapix Pablo pa Roma, Tíquico are xux jun chke ri qʼaxal utzij ri Pablo. Xujach ri cartas xuqujeʼ xubʼij ri e tzij che Pablo kraj kubʼij chke ri congregaciones re Asia (Col. 4:7-9).

8 Tíquico amaqʼel xux jun sukʼalaj rachiʼl ri Pablo (Tito 3:12). Pa ri tiempo riʼ e konojel ta ri cristianos kuya kkubʼsax kʼuxaj chkij, e junam ta rukʼ Tíquico. Jun kʼutbʼal, ri ukabʼ mul che xtzʼapix Pablo pa Roma, pa ri junabʼ 65, xutzʼibʼaj che e kʼi cristianos re Asia kkaj taj kkachilaj weneʼ rumal che kkixibʼij kibʼ chkiwach ri e winaq che itzel kkil ri Pablo (2 Tim. 1:15). Are kʼu areʼ kukubʼsaj ukʼuʼx chrij Tíquico, rumal laʼ xuya chi jun chak che (2 Tim. 4:12). Qas kqʼalajinik che Pablo nim kril wi che kʼo jun utzalaj rachiʼl.

9. ¿Jas kqabʼano rech kojux junam rukʼ Tíquico?

9 ¿Jas kqabʼano rech kojux achiʼl che kkubʼsax kʼuxaj chqij junam rukʼ Tíquico? Ri rajawaxik kqabʼano, are che kqabʼan ri qatzujum (Mat. 5:37; Luc. 16:10). Ri qachalal che kajwataj tobʼanik chke kkinaʼ jamaril we ketaʼm che kekunik kkikubʼsaj kikʼuʼx chkij ri kachiʼl. Jun qachalal kubʼij: «Kanaʼ jamaril rumal che awetaʼm che ri winaq qas kubʼan ri utzujum chawe».

10. Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 18:24, ¿e jachin kekunik kkikubʼsaj kikʼuʼx ri keqʼax pa taq kʼax o kebʼison rumal jun mak che xkibʼano?

10 Ri keqʼax pa kʼax che sibʼalaj kuya bʼis chke kkiriq jamaril are chiʼ kechʼaw rukʼ jun kachiʼl che kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij (chasikʼij uwach Proverbios 18:24). Are laʼ ri xunaʼ jun qachalal ubʼiʼ Bijay. Are chiʼ xbʼan expulsar ri ukʼojol pa ri congregación, kubʼij: «Kajwataj kinchʼaw rukʼ jun qachalal che kinkubʼsaj nukʼuʼx chrij». Jun chi qachalal, ubʼiʼ Carlos, xubʼan jun jastaq che utz taj rumal laʼ xubʼan ta chi ri eqelen che utz krilo. Areʼ kubʼij: «Kajwataj kinchʼaw rukʼ jun qachalal che kinuyoqʼ taj rumal ri xinbʼano». Are ri e kʼamal bʼe xeyaʼow ri tobʼanik che. Xuqujeʼ, xuya kubʼsal kʼuʼx che, rumal che kkesaj ta ubʼixik ri xutzijoj chke.

11. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kojux utz taq achiʼl che kkubʼsax kʼuxaj chqij?

11 Rajawaxik kkʼojiʼ qapaciencia rech kojux achiʼl che kkubʼsax kʼuxaj chqij. Jun qachalal ubʼiʼ Zhanna xyaʼ kan rumal ri rachajil. ¿Jas xyoʼw uchuqʼabʼ chuwach ri bʼis riʼ? Areʼ kutzijoj chke ri e rachiʼl ri kunaʼo. Kubʼij: «Paneʼ xaq kintzelej ubʼixik chke ri e wachiʼl ri kinnaʼo, e areʼ kekos ta che nutatabʼexik». Xuqujeʼ ri oj kojux utzalaj taq achiʼl we kojkos ta che kitatabʼexik ri e qachiʼl.

CHOJUX UTZ TAQ PATANELABʼ JUNAM RUKʼ MARCOS

Ri e utz taq jastaq che xubʼan Marcos xutoʼ ri Pablo rech xuchʼij ri kʼax; oj xuqujeʼ kojkunik keqatoʼ ri e qachalal are chiʼ keqʼax pa kʼax. (Chawilaʼ ri párrafos 12 kopan 14). *

12. ¿Jachin riʼ ri Marcos xuqujeʼ jas xubʼan che ukʼutik che kraj ktobʼanik?

12 Marcos are jun cristiano judío re Jerusalén. Ri uprimo Bernabé are jun misionero che sibʼalaj etaʼmatal uwach (Col. 4:10). Qastzij che, ri ufamilia ri Marcos e qʼinomabʼ, ronojel ri e jastaq re ri Marcos xux ta ri más nim ubʼanik chuwach. Pa ronojel ri ukʼaslemal, xukʼutu che kraj keʼutoʼ ri e nikʼaj chik xuqujeʼ sibʼalaj kkikotik are chiʼ ktobʼanik. Jun kʼutbʼal, kʼi taq mul xbʼe kukʼ ri apóstoles Pablo xuqujeʼ Pedro are chiʼ e areʼ kkilij chi nikʼaj jastaq. Are chiʼ kbʼe kukʼ, ri Marcos are kaloqʼow ri kirikil, kutzukuj jachiʼ kekʼojiʼ wi xuqujeʼ nikʼaj chi jastaq (Hech. 13:2-5; 1 Ped. 5:13). Ri Pablo xubʼij che areʼ are jun chke ri «e chakuninaq wukʼ che utzijoxik ri rajawbʼal ri Dios» xuqujeʼ che areʼ are jun chke ri «kikubʼsam nukʼuʼx» (Col. 4:10, 11).

13. ¿Jas kukʼut ri 2 Timoteo 4:11 che Pablo nim xril ri utobʼanik ri Marcos?

13 Marcos xuqujeʼ Pablo xkʼojiʼ jun utzalaj achilanik chkixoʼl. ¿Jasche kqabʼij wariʼ? Pa ri kʼisbʼal mul che xtzʼapix ri Pablo pa Roma, pa ri junabʼ 65, xutzʼibʼaj ri ukabʼ wuj che Timoteo. Pa ri wuj riʼ, xubʼij che Timoteo che kukʼam bʼi ri Marcos are chiʼ kbʼe pa Roma (2 Tim. 4:11). Qastzij riʼ che Pablo nim xril ri uchak ri Marcos, rumal laʼ xubʼij che, che kkʼojiʼ rukʼ are chiʼ tajin kuqʼaxej ri kʼax taq qʼij. Ri Marcos xutoʼo rukʼ jalajoj taq jastaq, weneʼ kukʼam bʼi ri urikil o nikʼaj jastaq rech ktzʼibʼanik. Ri tobʼanik xuqujeʼ ri kubʼsal kʼuʼx che xuya che Pablo qastzij riʼ che xutoʼ ri apóstol are chiʼ tajin knaqajin ri ukamikal.

14, 15. ¿Jas kukʼut chqawach Mateo 7:12 chrij ri kitoʼik ri e nikʼaj chik?

14 (Chasikʼij uwach Mateo 7:12). Kqamaltyoxij rukʼ ronojel qanimaʼ ri tobʼanik che kyaʼ chqe, are chiʼ kojqʼax pa kʼax. Ryan, che xaq kʼateʼ xkam ri utat pa jun accidente, kubʼij: «Kʼo kʼi jastaq che amaqʼel kubʼan jun, are kʼu kʼax ubʼanik are chiʼ jun kʼo pa kʼax. Jun nim kril wi ri tobʼanik che kkiya ri e nikʼaj chik, paneʼ nim ta ubʼanik».

15 We qas kojchoman chrij ri kkʼulmatajik kojkunik kqaya ri qatobʼanik. Chqilaʼ ri xkiriq Peter xuqujeʼ Kathryn, che xyaʼ ubʼixik pa ri párrafo 6. Jun qachalal ixoq xraj xeʼutoʼ are chiʼ xebʼe rukʼ ri kunanel. Rumal che kekun ta chik kkibʼinsaj ri carro, ri qachalal ixoq xubʼan jun programa chke ri qachalal che xkibʼij che kekunik kkiya ri kitobʼanik che kkikʼam bʼi rukʼ ri kunanel. ¿Jas utzilal xuyaʼo? Kathryn kubʼij: «Xqanaʼ che xkesaj jun eqaʼn chqij». Kqachomaj taj che kʼo ta upatan ri qatobʼanik che kqaya chke ri tajin kkiriq kʼax.

16. ¿Jas jastaq nim ubʼanik kqetaʼmaj chrij ri ukʼutbʼal ri Marcos?

16 Chqilaʼ chi jumul ri ukʼutbʼal ri Marcos, re ri nabʼe siglo. Areʼ sibʼalaj latzʼ uwach. Xyaʼ nimaʼq taq eqelen che rumal ri Jehová, junam rukʼ utzʼibʼaxik jun Evangelio. Rukʼ waʼ, xuya ri utiempo rech xuya uchuqʼabʼ ri Pablo, xuqujeʼ Pablo kubʼan ta kebʼ ukʼuʼx che utaʼik ri utobʼanik ri Marcos. Ángela, che xkam jun ufamiliar, kumaltyoxij ri xkikoj kichuqʼabʼ che ukubʼsaxik ukʼuʼx. Kubʼij: «Are chiʼ ri e qachalal qas kkaj kkiya ri kitobʼanik, qas kʼax ta utaʼik tobʼanik chke. Kubʼan ta kebʼ kikʼuʼx xuqujeʼ keyajan taj». Rumal laʼ chojchoman chrij wariʼ: «¿La kkichomaj ri e nikʼaj chik che amaqʼel kinkubʼsaj kikʼuʼx ri e qachalal?».

CHQAKOJOʼ QACHUQʼABʼ RECH KQAYAʼ KUBʼSAL KʼUʼX

17. ¿Jas tobʼanik kuya chqe we kojchoman chrij ri kubʼij 2 Corintios 1:3, 4?

17 Qetaʼm che e kʼo qachalal che kajwataj kubʼsal kʼuʼx chke. Weneʼ kojkunik kqakoj ri tzij che e nikʼaj chik qachalal kibʼim chqe. Nino, jun qachalal che xkam ri ratiʼt, kubʼij: «Jehová kkunik kojukoj che uyaʼik kubʼsal kʼuʼx chke e nikʼaj chik we kqaj» (chasikʼij uwach 2 Corintios 1:3, 4). Frances, ri xojtzijon chrij pa ri párrafo 5, kubʼij: «Qastzij ri kubʼij 2 Corintios 1:4, kojkunik kqakoj ri kubʼsal kʼuʼx che xyaʼ chqe rech kqaya kubʼsal kʼuʼx chke e nikʼaj chik».

18. a) ¿Jasche e jujun kkixibʼij kibʼ che uyaʼik kubʼsal kʼuʼx? b) ¿Jas kqabʼano rech kqaya kubʼsal kʼuʼx chke e nikʼaj chik? Chayaʼ jun kʼutbʼal.

18 Rajawaxik kqatzukuj uyaʼik kubʼsal kʼuʼx chke ri e nikʼaj chik paneʼ kqaxibʼij qibʼ. Jun kʼutbʼal, weneʼ kqaxibʼij qibʼ rumal che qetaʼm ta ri kqabʼij o ri kqabʼan che jun winaq che tajin kuriq kʼax. Jun kʼamal bʼe ubʼiʼ Paul knaʼtaj che ri xkibʼan jujun qachalal are chiʼ xkam ri utat. Kubʼij: «Kwilo che kekun taj ketzijon wukʼ. Kkiriq taj jas kkibʼij chwe. Are kʼu kinmaltyoxij ri chuqʼabʼ xkikoj che ukubʼsaxik nukʼuʼx». Are chiʼ xqʼax jun nimalaj kabʼraqan jun qachalal ubʼiʼ Tajon xubʼij: «Ri qastzij, knaʼtaj ta chi chwe ri kkibʼij ri mensajes che xtaq lo chwe are chiʼ qʼaxinaq chiʼ ri kabʼraqan. Ri ksach ta chwe are che ri xetaqow lo ri mensajes xkikʼutu che nim kinkil wi». Qastzij wi che ri tobʼanik kqaya chke e nikʼaj chik sibʼalaj kuya utzilal chke.

19. ¿Jasche kqaj kqakoj qachuqʼabʼ che uyaʼik kubʼsal kʼuʼx chke e nikʼaj chik?

19 Are chiʼ más knaqajin ri kʼisbʼal, ri kʼax sibʼalaj knimar na cho ri uwach Ulew xuqujeʼ pa ri kʼaslemal (2 Tim. 3:13). Xuqujeʼ, tzʼaqat ta ri qakʼaslemal weneʼ kqabʼan jastaq che utz taj. Rumal wariʼ, kajwataj kubʼsal kʼuʼx chqe. Ri apóstol Pablo xkunik xuchʼij ri kʼax rukʼ sukʼilal kʼa xkamik rumal che xyaʼ uchuqʼabʼ kumal ri e nikʼaj chi qachalal. Rumal laʼ, chojux sukʼ junam rukʼ Aristarco, kkubʼsax kʼuxaj chqij junam rukʼ Tíquico xuqujeʼ chakunelabʼ junam rukʼ Marcos. We kqabʼano, keqatoʼ ri e qachalal rech keʼux sukʼ chuwach ri Jehová (1 Tes. 3:2, 3).

^ párr. 5 Ri apóstol Pablo sibʼalaj xuriq kʼax pa ri ukʼaslemal. E kʼo jujun qachalal xkikubʼsaj ukʼuʼx are chiʼ kʼo pa kʼax. Pa wajun kʼutunem riʼ, kqil na oxibʼ bʼantajik che xkikʼut ri e qachalal rech xeʼux jun kubʼsal kʼuʼx chke e nikʼaj chik. Xuqujeʼ kqil na jas kqabʼan che resaxik uwach ri kikʼutbʼal.

^ párr. 5 Pa wajun kʼutunem riʼ, kʼexom jujun taq bʼiʼaj.

BʼIXONEM 111 Ri rumal che kojkikotik

^ párr. 56 RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Aristarco xuqujeʼ Pablo xkiriq kʼax pa ri mar.

^ párr. 58 RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Pablo xubʼij che Tíquico che kukʼam bʼi jujun cartas pa taq ri congregaciones.

^ párr. 60 RI KUKʼUT RI E WACHBʼAL: Marcos xutoʼ ri Pablo rukʼ jastaq che qas xajwataj che.