1. Junam rukʼ ri qʼatal tzij David, ¿jas weneʼ kkichomaj e jujun cristianos?

QONOJEL kqaj che kʼo jamaril pa ri qakʼaslemal. Are kʼu, paneʼ kqaj taj, qonojel kqariq kʼax. Xuqujeʼ weneʼ e kʼo jujun cristianos junam kkichomaj rukʼ ri qʼatal tzij David, che xutaʼ che ri Jehová: «¿Kʼa jampaʼ ri nukʼaslibʼal xuqujeʼ ri wanimaʼ kekochʼon na xuqujeʼ kebʼison na ronojel qʼij?» (Sal. 13:2).

2. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

² Paneʼ kojkun taj mat kʼo jumul kojel chʼuʼj chuwach ri jastaq o kqanaʼ ansiedad, are kʼu kʼo kojkunik kqabʼano rech amaqʼel ta kqanaʼ wariʼ. Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na jujun chke ri jastaq che kubʼano che kojel chʼuʼj. Tekʼuriʼ kqil na seis pixabʼ che kojutoʼ chkiwach ri e kʼax riʼ.

3. ¿Jas kʼax kqariqo, y la kʼo kojkunik kqabʼan chuwach?

³ Kʼo jastaq kbʼanowik che kojel chʼuʼj y che kʼo ta kojkunik kqabʼan chuwach. Jun kʼutbʼal, kojkun taj kqabʼano che ronojel junabʼ mat kpaqiʼ rajil ri jastaq ktijowik, ri atzʼyaq y ri kkitoj kachoch. Xuqujeʼ kojkun taj kqabʼano che ri e qachiʼl pa ri chak o pa ri tijobʼal mat kojkitaqchiʼj che ubʼanik inmoralidad sexual o nikʼaj chi jastaq. Y qas qʼalaj che oj kojkun taj kqasach uwach ri elaqʼ y ri kamisanik che kbʼan pa ri lugar kojel wi. Wariʼ kukʼutu che oj kʼo chkixoʼl e winaq che keniman ta che ri pixabʼ kʼo pa ri Biblia.  Satanás, ri dios re wajun uwach Ulew riʼ, retaʼm che e jujun winaq kkiya bʼe che «ri chʼakoj re we uwach Ulew riʼ kuya sibʼalaj okem il» chke y kkiya kan upatanexik ri Jehová (Mat. 13:22; 1 Juan 5:19). Rumal laʼ pa ri uwach Ulew sibʼalaj kʼo kʼaxkʼolil y kubʼano che ri e winaq keʼok il.

4. ¿Jas weneʼ kqabʼano are chiʼ kʼo kʼi jastaq kqachomaj?

⁴ Are chiʼ kʼo kʼi jastaq kqachomaj, weneʼ sibʼalaj kojel chʼuʼj y kqanaʼo che kʼo ta chi kojkun che ubʼanik. Jun kʼutbʼal, weneʼ kojbʼisonik che kubʼanaʼ ta ri kqachʼako rech kqaloqʼ ri kajwataj chqe, o kojyawajik y kojkun ta chik kojchakunik o weneʼ kojesax lo pa ri qachak. Weneʼ kojbʼisonik che kojux ta sukʼ che ri Dios are chiʼ kojtaqchiʼx che ubʼanik jastaq che utz taj. Xuqujeʼ weneʼ kojbʼisonik rumal che kojchoman chrij ri kqabʼan na are chiʼ Satanás keʼukoj ri e winaq che e kʼo pa uqʼabʼ che ubʼanik kʼax che ri utinamit ri Dios. Weneʼ kqachomaj: «¿La kʼo kubʼano che kinbʼison rumal ri e jastaq riʼ?».

5. ¿Jas xraj xubʼij ri Jesús rukʼ ri e tzij riʼ: «Mixok il che ri ikʼaslemal»?

⁵ Jesús xubʼij chke ri utijoxelabʼ: «Mixok il che ri ikʼaslemal» (Mat. 6:25). ¿La kraj kubʼij che kʼo ta jun jastaq kqabʼisoj? Jeʼ taj. Ojer kanoq, jujun chke ri e sukʼ taq upatanelabʼ ri Jehová xeʼel chʼuʼj chuwach ri jastaq y rumal ta wariʼ mat xeqaj chuwach ri Jehová (1 Rey. 19:4; Sal. 6:3). * Rukʼ ri e tzij riʼ, Jesús tajin kukubʼsaj qakʼuʼx. Kraj taj che are kojchoman más chrij ri e kʼax, rumal che kubʼan kʼax che ri qachak che ri Dios. Rumal laʼ, ¿jas rajawaxik kqabʼano are chiʼ kqanaʼ che sibʼalaj kojel chʼuʼj che jun jastaq? (Chawilaʼ ri recuadro « Ri rajawaxik kabʼano»).

6. Junam rukʼ ri kubʼij Filipenses 4:6, 7, ¿jas kojtoʼw chuwach ri kʼax?

⁶ 1) Amaqʼel chabʼanaʼ achʼawem. Kanaʼ jamaril we rukʼ ronojel awanimaʼ kabʼan achʼawem che ri Jehová are chiʼ awetaʼm taj jas kabʼan chuwach ri kʼax (1 Ped. 5:7). Ri utzilal kariq rumal ri achʼawem are che «ri ujamaril ri Dios, ri nim na chuwach ronojel noʼj» kuya achuqʼabʼ (chasikʼij uwach Filipenses 4:6, 7). Ri Jehová kuya ri ruxlabʼixel rech kuya kubʼsal kʼuʼx chqe (Gál. 5:22).

7. ¿Jas rajawaxik kojchoman chrij are chiʼ kqabʼan qachʼawem che ri Jehová?

⁷ Are chiʼ katchʼaw rukʼ ri Jehová, chabʼij che ronojel ri kʼo pa ri awanimaʼ. Chabʼij che jas ri qas kawaj: chabʼij che ri kʼax tajin kariqo y ri tajin kanaʼo. We kuya ksukʼumax ri kʼax, chataʼ anojibʼal y achuqʼabʼ che rech katkunik kabʼano. We kuya taj ksukʼumax ri kʼax, chataʼ che ri Jehová che katutoʼ rech katel ta chʼuʼj chuwach. We kabʼij pa achʼawem ri qas kajwataj chawe, are chiʼ kqʼax ri tiempo qas kawil riʼ ri kubʼan Jehová che uyaʼik ri xataʼ che. We chanim ta kuya ri xataʼ che, katbʼison taj. Jehová xaq xiw ta kraj kabʼij che ri kawaj, xaneʼ kraj che amaqʼel kabʼan achʼawem che (Luc. 11:8-10).

8. ¿Jas nikʼaj chi jastaq kqabʼij pa ri qachʼawem?

⁸ Are chiʼ kajaq ri awanimaʼ chuwach ri Jehová, nim ubʼanik che katchoman chrij ri utz taq jastaq che kʼo awukʼ y  kamaltyoxij paneʼ ariqom kʼax. Kʼo jujun mul weneʼ kariq ta ri e tzij kabʼij pa ri achʼawem rech kabʼij ronojel ri kanaʼo. Are kʼu chnaʼtaj chawe che ri Jehová kkunik kuya ri kataʼ che paneʼ xaq xiw kabʼij: «¡Chabʼanaʼ jun toqʼobʼ, chinatoʼo!» (2 Crón. 18:31; Rom. 8:26).

9. ¿Jas rajawaxik kqabʼano are chiʼ kqaxibʼij qibʼ?

⁹ 2) Chakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Jehová, chawij ta at. Pa ri siglo octavo nabʼe chuwach ri e qaqʼij, ri e winaq re ri tinamit Judá sibʼalaj kixem kibʼ chkiwach ri asirios rumal che weneʼ kepe che ubʼanik kʼax chke y kbʼan esclavos chke, rumal laʼ xkitaʼ ri utobʼanik Egipto (Is. 30:1, 2). Jehová xubʼij chke che we kkitaʼ ri utobʼanik Egipto kkiriq na kʼax (Is. 30:7, 12, 13). Rukʼ ri utobʼanik Isaías, Jehová xubʼij che ri utinamit jas kubʼan che uriqik tobʼanik. Isaías xubʼij: «Pa ri jororemal, pa ri jikibʼan kʼuxaj kʼo wi ri ichuqʼabʼ» rumal ri Jehová (Is. 30:15b).

10. Chayaʼ ubʼixik jujun jastaq che rajawaxik kqakʼutu che kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová.

¹⁰ ¿Jas kqabʼan che ukʼutik kubʼsal kʼuʼx chrij ri Jehová? Chqilaʼ jujun kʼutbʼal. Chachomajampeʼ che kbʼix jun chak chawe che nim ktojik are kʼu kresaj atiempo y kubʼan kʼax che ri akojonik. O weneʼ jun awachiʼl pa ri chak kraj kichʼabʼej iwibʼ rukʼ are kʼu Testigo taj. Xuqujeʼ weneʼ jun afamiliar che sibʼalaj kaloqʼoqʼej kubʼij chawe: «Jachin kawaj: in o ri aDios». Ri e jastaq riʼ kuya kʼax chqe, are kʼu ri Jehová kukʼam qabʼe pa ronojel (Mat. 6:33; 10:37; 1 Cor. 7:39). Tekʼuriʼ, ¿la kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij areʼ y la kqaj kukʼam qabʼe?

11. ¿Jas e kʼutbʼal re ri Biblia kojkitoʼ rech kojel ta chʼuʼj chuwach ri kʼax kkibʼan ri qakʼulel chqe?

¹¹ 3) Chatchoman chrij ri e kʼutbʼal re ojer. Pa ri Biblia keqariq e kʼi kʼutbʼal, e utz y e utz taj, kkikʼutu che nim ubʼanik che kojel ta chʼuʼj chuwach jun jastaq xaneʼ kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová. Are chiʼ kawetaʼmaj chrij ri utz taq kʼutbʼal, kawil ri xkibʼan ri upatanelabʼ ri Dios rech xeʼel ta chʼuʼj are chiʼ xkiriq kʼax rumal ri kikʼulel. Jun kʼutbʼal, ri apóstoles xkixibʼij ta kibʼ are chiʼ ri e kʼamal taq bʼe judíos xkiya ri taqanik chke che kkitzijoj ta chi ri utzij ri Dios. Rukʼ kowil kʼuxaj xkibʼij: «Rajawaxik chqe chi are nabʼe kqanimaj ri kubʼij ri Dios chqe man are ta kʼut ri kkibʼij ri winaq» (Hech. 5:29). Xkixibʼij ta kibʼ xuqujeʼ are chiʼ e chʼayom chik. ¿Jasche? Rumal che ketaʼm che Jehová kʼo kukʼ y keqaj chuwach. Rumal laʼ xkiya ta kan utzijoxik ri utzalaj taq tzij (Hech. 5:40-42). Xaq junam, are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kkamisax ri tijoxel Esteban, xel ta chʼuʼj chuwach ri kʼax y «ri upalaj jeʼ jas ri upalaj jun taqoʼn aj kaj» (Hech. 6:12-15). ¿Jasche? Rumal che qas retaʼm che kqaj chuwach ri Jehová.

12. Junam che kubʼij 1 Pedro 3:14 y 4:14, ¿jasche kojkunik kojkikotik paneʼ kbʼan kʼax chqe kumal ri qakʼulel?

¹² Ri apóstoles xkil kʼi etal che Jehová qas kʼo kukʼ, rumal che xyaʼ chke che kekunik kkibʼan milagros (Hech. 5:12-16; 6:8). Paneʼ kimik oj kojkun ta che ubʼanik ri xkibʼano, ri Jehová rukʼ loqʼoqʼebʼal kubʼij chqe pa ri Biblia che kojqaj chuwach y kuya ri ruxlabʼixel chqe we rumal ri sukʼilal kqariq kʼax (chasikʼij uwach 1 Pedro 3:14; 4:14). Rumal laʼ, rajawaxik che are ta kojchoman chrij ri kqabʼan pa ri petinaq we kbʼan kʼax chqe, xaneʼ are utz che kojchoman chrij ri kojkun che ubʼanik kimik rech kqakubʼsaj qakʼuʼx che Jehová kojutoʼo y kojukolo. Junam rukʼ ri xkikʼulmaj ri tijoxelabʼ ojer, rajawaxik  knaʼtaj chqe ri xubʼij kan ri Jesús: «In kinyoʼw na itzij, in kinyoʼw inoʼj. Jeriʼ chi ri e ikʼulel man kkiriq taj jas kkibʼij chiwe, man kechʼakan taj». Xuqujeʼ kuya qachuqʼabʼ ri e tzij riʼ: «We ko kixtakʼiʼk, kixkolotaj na» (Luc. 21:12-19). Y chnaʼtaj chqe, are chiʼ jun upatanel ri Jehová kux sukʼ kʼa pa ri ukamikal, areʼ kukʼastajisaj na.

13. ¿Jas utzilal kuya chqe retaʼmaxik chkij ri xeʼel chʼuʼj chuwach ri kʼax y xkikubʼsaj ta kikʼuʼx chrij ri Jehová?

¹³ Xuqujeʼ kʼo kojkunik kqetaʼmaj chkij ri xkiya ta jun utz kʼutbʼal, rumal che xeʼel chʼuʼj chuwach ri kʼax xkiriqo y xkikubʼsaj ta kikʼuʼx chrij ri Jehová. Retaʼmaxik chrij ri xkibʼano kojutoʼ rech jeʼ ta kqabʼano. Jun kʼutbʼal, are chiʼ xumaj ri uqʼatbʼal tzij, ri qʼatal tzij Asá re Judá xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová are chiʼ xkʼojiʼ chkiwach e kʼi ajchʼojabʼ, y Jehová xubʼano che xchʼakan Asá (2 Crón. 14:9-12). Are kʼu, are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo, ¿jas xubʼan chuwach ri Baasá, ri qʼatal tzij re Israel, che ri rajchʼojabʼ e kʼi taj? Xutaʼ ta tobʼanik che ri Jehová junam che xubʼan ojer, are xeʼutoj ri sirios rech ketoʼ kumal (2 Crón. 16:1-3). Y are chiʼ sibʼalaj xyawajik y xa jubʼiqʼ chi kraj kkamik, xutaʼ ta tobʼanik che ri Jehová (2 Crón. 16:12).

14. ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri utz taj xubʼan ri Asá?

¹⁴ Nabʼe, ri Asá amaqʼel xutzukuj ri Jehová are chiʼ xuriq kʼax. Are kʼu, chiʼ xqʼax ri tiempo xutzukuj ta chi ri utobʼanik ri uDios y are xubʼan ri xqaj chuwach areʼ. Ri xubʼan Asá che utaʼik tobʼanik chke ri sirios rech kchʼojin rukʼ Israel, weneʼ xqʼalajinik che jetaneʼ are jun utz chomanik. Are kʼu chiʼ xqʼax ri tiempo utz ta xelik. Ri Jehová xukoj jun profeta che ubʼixik che: «Ri e rajchʼojabʼ ri ajawinel re Siria e tzaqom la, umak rech chi xkuʼbʼaʼ kʼuʼx la chrij ri ajawinel re Siria man chrij ta kʼut ri [Jehová] xkuʼbʼaʼ ta wi kʼuʼx la» (2 Crón. 16:7). Oj xuqujeʼ rajawaxik kqachajij qibʼ rech are ta más kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri kqaj chqawach, y che kqaya kan utzukuxik ri utobʼanik ri Jehová pa ri Biblia. Xuqujeʼ are chiʼ kqakʼulmaj jastaq che rajawaxik aninaq kqachaʼ ri kqabʼan chuwach,mojel chʼuʼj chuwach xaneʼ chqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová y jeriʼ utz kel ri kqachaʼ ubʼanik.

15. ¿Jas rajawaxik kqabʼano are chiʼ tajin kqasikʼij ri Biblia?

¹⁵ 4) Chakʼoloʼ versículos re ri Biblia pa ajolom. Are chiʼ kasikʼij jun relato pa ri Biblia che kukʼut chawach che ri kyaʼow qachuqʼabʼ are che kojel ta chʼuʼj chuwach ri jastaq y kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová, chakojoʼ achuqʼabʼ che ukʼolik pa ajolom jujun versículos che utz kawilo. Weneʼ utz che ko kasikʼij o katzʼibʼaj kan pa jun wuj y kanikʼoj pa jun chi qʼij. Jehová xutaq ri Josué rech kusikʼij ri wuj re ri Taqanik y kchoman chrij chi pa qʼij chi chaqʼabʼ rech utz kel pa ri ukʼaslemal. Usikʼixik uwach ri Taqanik riʼ kutoʼ rech kuxibʼij ta ribʼ chuwach apachike kʼax che kukʼulmaj (Jos. 1:8, 9). Pa ri Biblia, kqariq kʼi chomanik che kojkitoʼ chuwach ri kʼax che kkibʼano che kojel chʼuʼj o kqaxibʼij qibʼ (Sal. 27:1-3; Prov. 3:25, 26).

16. ¿Jas kubʼan ri Jehová che ukojik ri congregación che qatoʼik rech kojel ta chʼuʼj chuwach ri jastaq y kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij?

¹⁶ 5) Cheʼawachilaj ri e qachalal. Jehová keʼukojo rech kojel ta chʼuʼj chuwach ri jastaq y kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij areʼ. Ri kqetaʼmaj pa ri e riqbʼal ibʼ, ri comentarios che kkiya ri e qachalal y ri utz taq tzijonem kukʼ kuya utzilal chqe (Heb. 10: 24, 25). Xuqujeʼ sibʼalaj kuya qachuqʼabʼ are chiʼ kqajaq ri qanimaʼ chuwach jun loqʼalaj qachiʼl pa ri congregación. Jun «tzij re loqʼoqʼebʼal kʼuxaj» che kubʼij jun qachiʼl sibʼalaj kuya utzilal chqe y kojresaj chuwach ri elem chʼuʼj (Prov. 12:25).

17. Junam che kubʼij Hebreos 6:19, ¿jas kubʼan ri qeyebʼal chrij ri uQʼatbʼal tzij ri Dios che qatoʼik paneʼ kqariq kʼax?

¹⁷ 6) Amaqʼel chatchoman chrij ri aweyebʼal. Ri qeyebʼal chrij ri uQʼatbʼal tzij ri Dios xaq junam rukʼ ancla che ko takʼal pa ri qanimaʼ, paneʼ kqariq kʼax y kojbʼisonik (chasikʼij uwach Hebreos 6:19). Chatchoman chrij ri kubʼan na ri Jehová pa ri petinaq ¿jas riʼ? Kusach na uwach ri chomanik che kkibʼan kʼax chqe (Is. 65:17). Chatchoman chrij ri kʼakʼ uwach Ulew, ri kkʼojiʼ wi jamaril y kkʼulmataj ta chi itzel taq jastaq (Miq. 4:4). Jun chi jastaq che kuya tobʼanik chawe rech amaqʼel katchoman chrij ri aweyebʼal are che katzijoj chke nikʼaj chik. Rumal laʼ, chakojoʼ achuqʼabʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios y che kitoʼik ri winaq rech keʼux Testigos. We jeʼ kabʼano, katkunik kawetaʼmaj chi qastzij kʼo ri kulbʼal akʼuʼx rumal che xakoj achuqʼabʼ kʼa pa ri kʼisbʼal (Heb. 6:11).

18. ¿Jas kqariq na pa ri petinaq y jas kojtoʼw na chuwach?

¹⁸ Rumal che más tajin knaqajin ri kʼisbʼal ke ri itzel taq winaq, kqariq na más kʼax y bʼis, y weneʼ sibʼalaj kojel na chʼuʼj rumal ri e jastaq. Ri texto re ri junabʼ 2021 kunaʼtasaj chqe che ri kojtoʼw chuwach ri kʼax y che kojel ta chʼuʼj chkiwach ri jastaq are che kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová, chrij ta ri kojkun oj che ubʼanik. Pa wajun junabʼ riʼ, qonojel bʼaʼ chqakʼutuʼ rukʼ ri kqabʼano che kqakoj ri tzujunik ubʼanom ri Jehová, kubʼij: «Pa ri jororemal, pa ri jikibʼan kʼuxaj kʼo wi ri ichuqʼabʼ» (Is. 30:15).