1, 2. ¿Jas rajawaxik kqabʼano are chiʼ qabʼanom chi qaqasanjaʼ, y jasche?

 ¿KʼA CHI jampaʼ taq kachʼajchʼobʼej at ri upa awachoch? Qas xajosqʼij riʼ are chiʼ xatopan chupam. Are kʼu ¿jas kkʼulmataj rukʼ we kajosqʼij ta chik? Sibʼalaj ktzʼilobʼ riʼ rumal che aninaq kumulij ribʼ ri ulew y ri tzʼil chupam. Rumal laʼ, rajawaxik amaqʼel kjosqʼix ri upa ja rech utz kkaʼyik.

² Are je rajawaxik kqabʼan rukʼ ri qachomanik y ri qabʼantajik. Qastzij riʼ che je xqabʼano are chiʼ majaʼ kqabʼan qaqasanjaʼ. Xqakoj qachuqʼabʼ riʼ che ukʼexik ri qakʼaslemal rech «konojel ri jastaq ri e tzʼil ri e kʼo pa ri qacuerpo xuqujeʼ pa ri qanimaʼ» xqesaj bʼik (2 Cor. 7:1). Are kʼu, kimik rajawaxik kqanimaj waʼ taq tzij re ri apóstol Pablo: «Ri ix rajawaxik kkʼojiʼ jun kʼakʼ ichomanik» (Efes. 4:23). ¿Jasche rajawaxik kqabʼan wariʼ? Rumal che ri itzelal y ri tzʼil taq jastaq che kʼo pa wajun uwach Ulew aninaq kumulij ribʼ pa ri qachomanik y pa ri qanimaʼ. Rech kqakʼulmaj ta wariʼ y rech amaqʼel kojqaj chuwach ri Jehová, rajawaxik amaqʼel kqanikʼoj jas ubʼanik ri qachomanik, ri qabʼantajik y ri qarayinik.

3. Junam rukʼ ri kubʼij Romanos 12:2, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kqakʼex ri qachomanik?

³ ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqakʼex ri qachomanik? (Chasikʼij uwach Romanos 12:2). Xaq xiw ta rajawaxik kqakʼutu che utz tajin kqabʼan che jujun taq jastaq, xaneʼ rajawaxik kqanikʼoj ri qabʼantajik rech kqabʼan ri ktaqan wi ri Jehová. Xa ta jumul kqabʼano, xaneʼ rajawaxik amaqʼel kqabʼano.

4. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech are ta kqabʼan ri kkibʼan ri winaq?

⁴ Are chiʼ oj tzʼaqat taq winaq chik kqabʼan riʼ ronojel ri kqaj chuwach ri Jehová. Are kʼu, kimik rajawaxik kqakoj na qachuqʼabʼ chuwach ri makaj. Chqilampeʼ che ri xubʼij ri apóstol Pablo pa Romanos 12:2 kukʼutu che ri kqabʼan che ukʼexik ri qachomanik kʼo ubʼanik rukʼ ri ubʼanik ri kqaj chuwach ri Jehová. Rajawaxik kqilo che ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal kqaj chuwach ri Jehová y are ta kqabʼan ri kkibʼan ri winaq.

5. ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che kqachʼobʼo che naqaj chi kʼo wi ri uqʼij ri Jehová? (Chawilaʼ ri e wachbʼal).

⁵ Jun kʼutbʼal, ri Biblia kubʼij che rajawaxik kqachʼobʼo che naqaj chi kʼo wi «ri upetik ri uqʼij ri Dios» (2 Ped. 3:12). Rumal laʼ, chojchoman chrij wariʼ: «¿La kinkʼut rukʼ ri kinchaʼ ubʼanik pa ri nukʼaslemal che kinchʼobʼo che naqaj chi kʼo wi ri kʼisbʼal? ¿La kinkʼutu che are más nim kwil upatanexik ri Jehová chuwach ri chak o bʼenam pa nimaʼq taq tijobʼal? ¿La kinkubʼsaj nukʼuʼx che ri areʼ kuya na ri kajwataj che ri nufamilia o are más ksach nukʼuʼx che utzukuxik ri jastaq qech?». Sibʼalaj kkikot ri Jehová are chiʼ krilo che kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik ri kqaj chuwach (Mat. 6:25-27, 33; Filip. 4:12, 13).

6. ¿Jas rajawaxik kqaya ta kan ubʼanik?

 ⁶ Rajawaxik che amaqʼel kqanikʼoj ri qachomanik rech kqasukʼumaj we kʼo rajawaxik kqakʼexo. Rumal laʼ, ri Pablo xubʼij wariʼ chke ri cristianos re Corinto: «Chinikʼoj ri iwanimaʼ ix, che rilik we ix ko pa ri kojonik. Chikʼambʼejej iwibʼ ix» (2 Cor. 13:5). ¿Jas xraj xubʼij rukʼ ri e tzij «ix ko pa ri kojonik»? Ri xraj xubʼij are che xaq xiw ta rajawaxik kojbʼe jujun mul pa ri riqbʼal ibʼ o che utzijoxik ri utzij ri Dios. Xaneʼ xuqujeʼ rajawaxik kqilo jas ubʼanik ri qachomanik, jas utz kqilo y jasche kqabʼan jujun jastaq. Rumal laʼ, rajawaxik ronojel taq qʼij kqasikʼij ri Biblia rech kqakʼex ri qachomanik, junam kojchoman rukʼ ri Dios y kqabʼan ri utz krilo (1 Cor. 2:14-16).

7. Junam rukʼ ri kubʼij Efesios 4:31, 32, ¿jas más rajawaxik kqabʼano, y jasche kʼax ubʼanik?

⁷ (Chasikʼij uwach Efesios 4:31, 32). Xaq xiw ta rajawaxik kqakʼex ri qachomanik, xaneʼ xuqujeʼ rajawaxik kqakʼut «ri kʼakʼ kʼaslemal» (Efes. 4:24). Rech kojkun che ukʼutik ri kʼakʼ kʼaslemal rajawaxik kqakʼol ta oyowal pa qanimaʼ chrij jun chik y kqesaj ri kʼanal. ¿Jasche kʼax ukʼexik ri e bʼantajik riʼ? Rumal che weneʼ oj kʼamanaq che ubʼanik. Rumal laʼ, ri Biblia kubʼij che e kʼo jujun winaq «chʼuʼj [ki]jolom» (Prov. 29:22). Rech kojtaqan pa uwiʼ ri itzel taq bʼantajik rajawaxik kqakoj na qachuqʼabʼ paneʼ qabʼanom chi qaqasanjaʼ. Chqilampeʼ jun kʼutbʼal.

8, 9. Junam rukʼ ri xqil pa ri kʼutbʼal re ri qachalal Stephen, ¿jasche rajawaxik amaqʼel kqakʼex ri qabʼantajik?

⁸ Jun qachalal Stephen ubʼiʼ, sibʼalaj ukojom uchuqʼabʼ chuwach ri ukʼanal, kubʼij: «Are chiʼ nubʼanom chi nuqasanjaʼ xinkoj na nuchuqʼabʼ rech kinya kan ri nabʼe nubʼantajik. Jun kʼutbʼal, jun qʼij are chiʼ tajin kqasolij jun familia y tajin kqatzijoj ri utzij ri Dios chke, xinwilo are chiʼ jun elaqʼom xukʼam bʼi ri radio re ri nucarro. Xinwoqotaj, y are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj che kinkun che uchapik, xukʼaq kan ri radio. Are chiʼ xinbʼij chke ri qachalal ri xinbʼano, jun chke xubʼij: ‹¿Jas ta xabʼan riʼ che we ta xatkun che uchapik?›. Rukʼ wajun pregunta xinwilo che majaʼ kinkunik kinkʼex ri ojer nubʼantajik». b

⁹ Ri ukʼutbʼal ri qachalal Stephen kukʼut chqawach che weneʼ kqachomaj che utz chi ri qabʼantajik, are kʼu weneʼ xaq kʼateʼ kqʼalajin jun itzel qabʼantajik. We kʼo jumul kqakʼulmaj wariʼ, mubʼan kebʼ qakʼuʼx y maqachomaj che xa oj itzel taq cristianos. Rumal che ri apóstol Pablo xuqujeʼ je xukʼulmaj, rumal laʼ xubʼij wariʼ: «Are taq kinwaj kinbʼan ri utz, are kuya ribʼ ri etzelal chnuwach» (Rom. 7:21-23). Rumal che oj ajmakibʼ, qonojel kʼo itzel qabʼantajik che xaq kʼateʼ kqʼalajinik, junam rukʼ ri ulew y ri tzʼil che kumulij ribʼ pa ri ja. Rumal laʼ, rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ rech utz ri qabʼantajik. ¿Jas kojtoʼwik?

10. Junam rukʼ ri kubʼij 1 Juan 5:14, 15, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech ketaqan ta ri itzel taq qabʼantajik pa qawiʼ?

¹⁰ Chqabʼij che ri Jehová ri bʼantajik che rajawaxik kqakʼexo, rumal che qas qetaʼm che ri areʼ kojutatabʼej y kojutoʼo (chasikʼij uwach 1 Juan 5:14, 15). Ri Jehová kresaj ta ri itzel qabʼantajik, are kʼu kuya qachuqʼabʼ rech ktaqan ta ri qabʼantajik pa qawiʼ (1 Ped. 5:10). Xuqujeʼ  rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik pa ri qakʼaslemal ri kqataʼ pa ri qachʼawem. Rumal laʼ, chqaxutuj apachike jastaq che kojukʼam bʼi che ukʼutik ri itzel taq qabʼantajik. Jun kʼutbʼal, utz ta riʼ che kqil películas, programas pa televisión o kqasikʼij uwach wuj che kojkitaqchiʼj che ukʼutik ri itzel taq qabʼantajik. Y maqayaʼ bʼe che ri itzel taq qarayinik kukʼex ri qachomanik (Filip. 4:8; Col. 3:2).

11. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech amaqʼel kqakʼut ri kʼakʼ kʼaslemal?

¹¹ Xaq xiw ta rajawaxik kqesaj kan ri ojer kʼaslemal, xaneʼ xuqujeʼ rajawaxik kqakʼut ri kʼakʼ. ¿Jas kqabʼan che ubʼanik? Rajawaxik kqetaʼmaj más uwach ri Jehová y kqesaj uwach ri ubʼantajik (Efes. 5:1, 2). Are chiʼ kqariq pa ri Biblia ri ubʼanom ri Jehová che ukuyik kimak ri e nikʼaj chik, chojchoman chrij wariʼ: «¿La je kinbʼan in che ukuyik kimak e nikʼaj chik?». Y are chiʼ kqilo jas kubʼan che utoqʼobʼisaxik kiwach ri e nikʼaj chik are chiʼ kkiriq kʼax, chojchoman chrij wariʼ: «¿La kintoqʼobʼisaj kiwach ri qachalal che kkiriq kʼax? ¿La kintzukuj ri kinbʼan che kitoʼik?». Amaqʼel chqakʼexaʼ ri qachomanik rech kkʼojiʼ utz taq qabʼantajik y mubʼan kebʼ qakʼuʼx we aninaq ta kojkun che ukʼexik.

12. ¿Jas kubʼan ri ukʼutbʼal ri qachalal Stephen che ukʼutik che ri Biblia kkunik kukʼex ri kikʼaslemal ri winaq?

¹² Ri qachalal Stephen che xojchʼaw kan chrij pa ri párrafo 8 che nojimal xukʼex ri ubʼantajik, xubʼij: «Are chiʼ xinbʼan nuqasanjaʼ, kʼo jujun taq mul kʼax nubʼanom che resaxik ri nukʼanal. Rech kinmaj ta chʼoj, ri kinbʼano are che kinel bʼik jawiʼ kʼo wi chʼoj. Ri wixoqil y ri nikʼaj chi winaq kibʼim chwe che utz ri tajin kinbʼano, xuqujeʼ ri in kinmay ri tajin kinkun che ubʼanik. Qas wetaʼm che xaq ta nutukel in kunaq che ukʼexik ri nukʼaslemal, xaneʼ are ri Biblia, ri kʼo nim uchuqʼabʼ, kkunik kukʼex ri kikʼaslemal ri winaq».

13. Junam rukʼ ri kubʼij Gálatas 5:16, ¿jas kojtoʼwik rech are ta kqabʼan ri itzel taq qarayinik?

¹³ (Chasikʼij uwach Gálatas 5:16). Ri Jehová sibʼalaj utz qukʼ rumal che kuya ri ruxlabʼixel chqe rech kojchʼakan pa kiwiʼ ri itzel taq qarayinik. Kuya chqe are chiʼ kqanikʼoj ri Biblia y kojbʼe pa taq ri riqbʼal ibʼ. Chilaʼ kojkunik kojtzijon kukʼ ri e qachalal y kqetaʼmaj che ri e areʼ xuqujeʼ tajin kkikoj kichuqʼabʼ chuwach ri kirayinik y kkaj kkibʼan ri utzilal, rumal laʼ sibʼalaj kuya qachuqʼabʼ oj (Heb. 10:24, 25; 13:7). Y, are chiʼ kqataʼ tobʼanik che ri Jehová che kojutoʼ che uyaʼik kan jun itzel qarayinik, ri areʼ kuya ri ruxlabʼixel chqe rech kqakoj qachuqʼabʼ chuwach. Qastzij che ronojel wariʼ kubʼan taj che ksach uwach ri itzel qarayinik, are kʼu kuya qachuqʼabʼ rech ketaqan ta pa qawiʼ. Are laʼ ri kubʼij pa Gálatas 5:16, «chibʼanaʼ ri urayibʼal ri uxlabʼixel, rech mibʼan kʼut ri irayibʼal re mak».

14. ¿Jasche rajawaxik kqachajij qibʼ rech kqabʼan ta jun itzel qarayinik?

¹⁴ We utz oj bʼenaq chi pa ri qakojonik, rajawaxik kqachajij qibʼ rech kqabʼan ta jun itzel qarayinik. ¿Jasche rajawaxik amaqʼel kqachajij qibʼ? Rumal che ri itzel taq qarayinik keʼuxlan taj. Paneʼ qabʼanom chi qaqasanjaʼ, weneʼ xaq kʼateʼ kqarayij ubʼanik jun jastaq che utz taj, junam rukʼ ri qʼabʼarik, rilik pornografía o ubʼanik etzʼanem chrij pwaq (Efes. 5: 3, 4). Jun ala che testigo rech Jehová kubʼij: «Jun itzel rayinik che nukojom nuchuqʼabʼ chuwach are che utz kenwil alabʼom. Xinchomaj che ksachan kan laʼ chwe, are kʼu je taj. Kinya ta bʼe che ri nurayinik ktaqan pa nuwiʼ». ¿Jas kojtoʼwik we sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ ri itzel taq qarayinik?

15. ¿Jasche kukubʼsaj qakʼuʼx che qonojel tajin kqakoj qachuqʼabʼ chuwach ri itzel taq rayinik? (Chawilaʼ ri wachbʼal).

¹⁵ We kʼo jun itzel qarayinik che tajin kubʼan kʼax chqe, chnaʼtaj chqe che xaq ta qatukel oj kʼo chuwach. Rumal che ri Biblia kubʼij wariʼ: «Man iriqom ta kʼu jun kʼambʼejenik ri ma ta aj winaq» (1 Cor. 10:13a). Jun chi Biblia je waʼ kubʼan che ubʼixik wajun versículo: «Ix junam kʼambʼejenik kiriq kukʼ konojel ri winaq». Are waʼ ri xubʼij ri Pablo chke ri cristianos re Corinto. Rumal che ojer kanoq xemakun kukʼ achijabʼ ixoqibʼ, achijabʼ xeqʼoyiʼ kukʼ achijabʼ, ixoq xeqʼoyiʼ kukʼ ixoqibʼ y kʼo sibʼalaj xeqʼabʼarik (1 Cor. 6:9-11). Qastzij riʼ che are chiʼ xbʼantaj kiqasanjaʼ xkikoj na kichuqʼabʼ chuwach ri itzel kirayinik. Paneʼ e chaʼom kebʼe pa ri kaj, are kʼu e ajmakibʼ na, rumal laʼ xkikoj kichuqʼabʼ chuwach ri kirayinik. Wariʼ kukubʼsaj qakʼuʼx rumal che e kʼo winaq e chʼakanaq puwiʼ ri itzel taq kirayinik. Rumal laʼ, ri oj xuqujeʼ kojkunik kojchʼakan pa kiwiʼ ri itzel taq qarayinik y kukubʼsaj qakʼuʼx ri kubʼij 1 Pedro 5:9: «Ko chixtakʼal pa ri kojonik. Iwetaʼm kʼut chi xa junam ri kʼaxkʼolil kepe pa kiwiʼ ri iwachalal pa ronojel ri uwach ulew».

16. ¿Jas utz taj kqachomaj y jasche?

¹⁶ Maqachomaj che xaq xiw ri oj kʼo itzel taq qarayinik, rumal che wariʼ kubʼano che kqachomaj che kojkun ta wi kqakʼex ri qakʼaslemal y che xaq xiw oj ri más oj ajmakibʼ. Are kʼu ri Biblia kubʼij wariʼ:  «Jik kʼut ri Dios chi man kuya taj kixkʼambʼejexik xaneʼ xaq xuwi ri kixkun che uqʼatixik uwach, kuya kʼu xuqujeʼ junam rukʼ ri kʼambʼejebʼal ri elebʼal» (1 Cor. 10:13b). Paneʼ sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ ri qarayinik, are kʼu kojkunik kqabʼan ri kqaj chuwach ri Jehová y kojkunik kojchʼakan pa uwiʼ ri itzel qarayinik.

17. Paneʼ kʼo itzel taq qarayinik, ¿jas rajawaxik kqabʼan chuwach?

¹⁷ Chnaʼtaj chqe che kʼo itzel qarayinik rumal che xa oj ajmakibʼ. Y are chiʼ kpe jun itzel qarayinik chqabʼanaʼ qe junam rukʼ ri xubʼan ri José are chiʼ xanimaj bʼi chuwach ri rixoqil ri Potifar (Gén. 39:12). Kqaya ta bʼe che ktaqan ri itzel qarayinik pa qawiʼ.

18, 19. ¿Jas preguntas kojutoʼ rech kqakʼex ri qachomanik?

¹⁸ We kqaj kqakʼex ri qachomanik, rajawaxik amaqʼel kqabʼan ri kqaj chuwach ri Jehová. Rumal laʼ, rajawaxik kqanikʼoj ri tajin kqabʼano y kojchoman chrij wariʼ: «¿La kinkʼut rukʼ ri kinbʼano che kinchʼobʼo che naqaj chi kʼo wi ri kʼisbʼal re ri itzelal? ¿La amaqʼel tajin kinkoj nuchuqʼabʼ che ukʼutik ri kʼakʼ kʼaslemal? ¿La kinya bʼe che ri ruxlabʼixel ri Jehová kinutoʼo rech ketaqan ta ri itzel taq rayinik pa nuwiʼ?».

¹⁹ Are chiʼ kqanikʼoj jas ubʼanik ri qachomanik y ri tajin kqabʼano, are chqilaʼ ri tajin kojkun che ubʼanik y are ta ri kojsach wi. Mubʼan kebʼ qakʼuʼx we kqilo che kʼo rajawaxik kqakʼexo, xaneʼ are chqabʼanaʼ ri xubʼij ri apóstol Pablo chke ri filipenses: «Kamik riʼ pa ronojel ri uj opaninaq wi, joʼ bʼaʼ pa we bʼe riʼ» (Filip. 3:16, Ri Tyoxlaj Wuj). Kqaya ta kan qakʼiyik pa ri qakojonik, we je kqabʼano, ri Jehová kutewchij ri chuqʼabʼ che kqakoj che ukʼexik ri qachomanik.