1, 2. ¿Jas kʼax kqariq ri oj upatanelabʼ ri Jehová?

 QETAʼM taj are chiʼ kkʼextaj ri qakʼaslemal, weneʼ xaq kʼateʼ kqakʼulmaj jun kʼax pa ri qakʼaslemal. Chqilaʼ jujun taq kʼax che weneʼ kqakʼulmaj. Pa jun qʼij, jun doctor xubʼij che jun qachalal ubʼiʼ Luis a che kʼo cáncer che y che xa kebʼ oxibʼ ikʼ chik kʼaslik. Jun qachalal ixoq ubʼiʼ Monika junam tajin kkipatanij ri Jehová rukʼ ri rachajil che are jun kʼamal bʼe. Are kʼu ri qachalal Monika xuto che ri rachajil tajin kubʼan jastaq che utz ta kril ri Jehová pa kʼi taq junabʼ. Jun qachalal ixoq che kʼulan taj ubʼiʼ Olivia, xel bʼi pa ri rachoch rumal jun huracán. Are chiʼ xtzalij loq, xrilo che ri huracán xuwulij ri rachoch. Xaq kʼateʼ xkʼextaj ri kikʼaslemal. ¿La kʼo akʼulmam at junam rukʼ wariʼ?

² Ri oj upatanelabʼ ri Jehová kqariq kʼax y kqariq yabʼil junam kukʼ ri winaq. Xuqujeʼ rajawaxik kqachʼijo are chiʼ ri winaq itzel kojkil wi o kkibʼan kʼax chqe rumal che kqapatanij ri Dios. Qastzij che ri Jehová kresaj ta ri kʼax che kqakʼulmaj, are kʼu kubʼij chqe che kojutoʼ che uchʼijik (Is. 41:10). We amaqʼel kʼo ri Jehová qukʼ, kqanaʼ kikotemal riʼ, utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal y kojux sukʼ riʼ che ri Jehová apastaneʼ ri kʼax che kqariqo. Pa wajun kʼutunem riʼ kqil na kajibʼ jastaq che kubʼan ri Jehová che qatoʼik are chiʼ kqariq kʼax pa ri qakʼaslemal. Xuqujeʼ kqetaʼmaj na ri rajawaxik kqabʼano rech kqariq ri tobʼanik che kyaʼ chqe.

 RI JEHOVÁ KOJUCHAJIJ NA

3. ¿Jas ri kojkun ta che ubʼanik are chiʼ tajin kqariq kʼax?

³ We tajin kqariq jun kʼax pa ri qakʼaslemal, weneʼ kqariq ta chik jas kqabʼano y utz ta ri kqachaʼ ubʼanik. ¿Jasche? Rumal che weneʼ ri bʼis che kqanaʼo kubʼano che kojchoman ta chik y kqariq ta chik jas kqabʼano. Are laʼ ri xkinaʼ ri kebʼ qachalal ixoqibʼ che xojchʼaw kan chkij pa ri nabʼe párrafo. Ri qachalal Olivia kubʼij: «Are chiʼ ri huracán xuwulij ri wachoch, xinnaʼo che kinriq ta chik jas kinbʼano». Chojchoman chrij ri rachajil ri qachalal Monika, ri areʼ kubʼij: «Kinbʼij taj che xaq xiw xubʼan kebʼ nukʼuʼx. Xinnaʼo che jetaneʼ xubʼan chʼaqataʼq ri wanimaʼ. Kinkun ta chi che ubʼanik ri kinbʼan ronojel taq qʼij. Xinchomaj taj che kinkʼulmaj in wariʼ». ¿Jas kubʼan ri Jehová che qatoʼik are chiʼ kqanaʼo che kqachʼij ta jun kʼax?

4. ¿Jas ri kubʼij ri Jehová chqe pa Filipenses 4:6, 7?

⁴ Ri kubʼan ri Jehová. Ri Jehová kubʼij che kuya na «ri ujamaril» chqe (chasikʼij Filipenses 4:6, 7). Wajun jamaril riʼ are ri utzilal che kqanaʼ pa qanimaʼ rumal che kʼo jun utzalaj qachilanik rukʼ ri Jehová. Sibʼalaj mayibʼal rumal che «nim na chuwach ronojel noʼj». ¿La kʼo jumul abʼanom achʼawem che ri Jehová rukʼ ronojel awanimaʼ y che sibʼalaj xamayo rumal che are chiʼ xbʼantaj awumal xanaʼ jun nimalaj jamaril? Wariʼ are «ri ujamaril ri Dios».

5. ¿Jas kubʼan «ri ujamaril ri Dios» che uchajixik ri qanimaʼ y ri qachomanik?

⁵ Filipenses 4:7 kubʼij che ri «ujamaril ri Dios» kuchajij ri qanimaʼ y ri qachomanik. Ri tzij «kuchajij» kkoj chke ri soldados che kkichajij jun tinamit rech kbʼan ta kʼax che. Ri winaq che e kʼo pa ri tinamit kkixiʼj ta kibʼ rumal che ketaʼm che ri soldados tajin kkichajij. Xaq junam rukʼ, are chiʼ «ri ujamaril ri Dios» kuchajij ri qanimaʼ y ri qachomanik, kqaxiʼj ta qibʼ y kqanaʼ jamaril (Sal. 4:8). Paneʼ ksach ta ri kʼax che tajin kqakʼulmaj, are kʼu kqanaʼ jamaril junam rukʼ ri xunaʼ ri Ana (1 Sam. 1:16-18). Je wariʼ ksach ta qakʼuʼx y utz ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal.

6. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqariq ri ujamaril ri Dios? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

⁶ Ri rajawaxik kqabʼano. Junam rukʼ ri kkibʼan ri winaq che e kʼo pa jun tinamit che kkitaʼ che jun soldado che kechajix rumal, ri oj rajawaxik kqataʼ che ri Jehová che kojuchajij. Chqabʼanaʼ qachʼawem  kʼa kqanaʼ na «ri ujamaril ri Dios» (Luc. 11:9; 1 Tes. 5:17). Are waʼ ri xkibʼan ri qachalal Luis rukʼ ri rixoqil Ana, are chiʼ xbʼix chke che ri qachalal Luis xa kebʼ oxibʼ ikʼ chik kʼaslik. Ri qachalal Luis kubʼij: «Are chiʼ kqariq jun yabʼil qetaʼm ta chik jas ri kqachaʼ ubʼanik. Are kʼu ri chʼawem oj utoʼm rech amaqʼel kqanaʼ jamaril». Ri e kebʼ kkibʼij che amaqʼel kkibʼan kichʼawem che ri Jehová rukʼ ronojel kanimaʼ y kkitaʼ che che kuchajij ri kanimaʼ, ri kichomanik y che utz ri kkichaʼ ubʼanik pa ri kikʼaslemal. Y xkinaʼo are chiʼ ri Jehová xeʼutoʼo. We tajin kakʼulmaj jun kʼax pa ri akʼaslemal, amaqʼel chabʼanaʼ achʼawem. Qas kawil na che ri Jehová kuya ri jamaril chawe, kuchajij ri awanimaʼ y ri achomanik (Rom. 12:12).

RI JEHOVÁ KOJUTOʼ NA RECH KQAXIʼJ TA QIBʼ

7. ¿Jas kqanaʼo are chiʼ tajin kqakʼulmaj jun kʼax pa ri qakʼaslemal?

⁷ We tajin kqakʼulmaj jun nimalaj kʼaxkʼolil pa ri qakʼaslemal, weneʼ ksach ri qachomanik y kojkun ta chi che ubʼanik ri kqabʼan ronojel taq qʼij. Weneʼ kqanaʼo che ri kʼax che tajin kqakʼulmaj pa ri qakʼaslemal uternelon taq ribʼ junam rukʼ ri kubʼan ri olas re ri mar che jun barco are chiʼ más kʼo uchuqʼabʼ. Are laʼ ri xunaʼ ri qachalal Ana are chiʼ xkam ri rachajil. Ri areʼ kubʼij: «Jujun taq mul kinnaʼ jun nimalaj bʼis y kinbʼisoj ri xinkʼulmaj. Are kʼu jujun taq mul kpe woyowal rumal che kʼo ta chi ri a Luis wukʼ». Xuqujeʼ kubʼij che jujun taq mul kunaʼo che xaq utukel kʼolik y kunaʼo che kkun ta che ubʼanik jujun taq jastaq che are ri rachajil kbʼanow nabʼe kanoq. Ri areʼ xunaʼo che jetaneʼ kʼo pa jun kaqiqʼ jabʼ pa ri mar. ¿Jas kubʼan ri Jehová che qatoʼik are chiʼ kqanaʼo che kqachʼij ta chi ri kʼax che tajin kqakʼulmaj?

8. ¿Jas kutzujuj ri Jehová chqe pa Isaías 33:6?

⁸ Ri kubʼan ri Jehová. Ri areʼ kubʼij che kojutoʼ na chuwach ri kʼax (chasikʼij Isaías 33:6). Are chiʼ jun barco kʼo pa ri mar y kʼo kaqiqʼ jabʼ, weneʼ ri mar kuseyopisaj rukʼ chuqʼabʼ. Rech kkiriq ta kʼax, jujun barcos kʼo tobʼal ke chkixeʼ che kbʼix estabilizadores che. Wariʼ kubʼano che ri barco más ta ksilabʼik, ri winaq kkixiʼj ta kibʼ y kkiriq ta kʼax. Are kʼu, jujun chke ri tobʼanik riʼ más ktobʼanik are chiʼ ri barcos tajin kebʼinik. Xa junam rukʼ, we kqaj che ri Jehová kojutoʼo are chiʼ tajin kqariq kʼax, rajawaxik che kqaya ta kan upatanexik.

9. ¿Jas kojutoʼ wi ri chakubʼal che kuya ri utinamit ri Jehová chqe? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

 ⁹ Ri rajawaxik kqabʼano. Are chiʼ kqanaʼo che kqachʼij ta chi ri kʼax che tajin kqakʼulmaj, chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová. Qastzij che weneʼ kojkun ta chi che ubʼanik ri kqabʼan nabʼe kanoq, ri Jehová retaʼm ri rumal che kojkun ta che ubʼanik (chajunamisaj rukʼ Lucas 21:1-4). Chatasaʼ atiempo rech kasikʼij ri Biblia y chatchoman chrij ri kasikʼij. Ri utinamit ri Jehová uyaʼom e kʼutunem y videos chqe che nim kojkitoʼ wi pa ri qakʼaslemal. Rech kariq jun kʼutunem che kajwataj chawe, chakojoʼ ri e chakubʼal che kʼo pa ri aplicación JW Library^®, ri Índice de las publicaciones Watch Tower y ri Tobʼanik chike ri testigos rech Jehová rech kketaʼmaj más. Ri qachalal Monika, che xojchʼaw chrij nabʼe kanoq, xubʼij che kukoj ri e tobʼanik riʼ are chiʼ kbʼisonik. Jun kʼutbʼal, jujun taq mul kutzukuj ri e tzij oyowal, sukʼilal o traición, y keʼusikʼij rech kunaʼ jamaril. Ri areʼ kubʼij: «Are chiʼ kinbʼisonik, aninaq kintzukuj información y are chiʼ kinbʼan wariʼ kinnaʼo che jetaneʼ ri Jehová kinumatzej. Are chiʼ kinsikʼij ri información, kwilo che ri Jehová kuchʼobʼ ri tajin kinkʼulmaj y che tajin kinutoʼo». Ri Jehová xuqujeʼ kkunik katutoʼ at rech más ta katbʼison rumal ri kʼax che tajin kakʼulmaj (Sal. 119:143, 144).

RI JEHOVÁ KUYA NA QACHUQʼABʼ

10. ¿Jas kqanaʼo are chiʼ kqariq jun nimalaj kʼax pa ri qakʼaslemal?

¹⁰ Are chiʼ kqariq jun nimalaj kʼax pa ri qakʼaslemal, weneʼ jujun taq mul kqanaʼo che kʼo ta qachuqʼabʼ y sibʼalaj kojbʼisonik. Weneʼ kqanaʼo che oj junam rukʼ ri winaq che kutij anim che kqʼajik y kkun ta chik kutij anim. Weneʼ kqanaʼo che kojkun ta che upatanexik ri Jehová junam rukʼ ri kqabʼan nabʼe kanoq. Junam rukʼ ri Elías, weneʼ xaq xiw kqaj kojuxlanik y kojwarik (1 Rey. 19:5-7). ¿Jas kubʼan ri Jehová che qatoʼik are chiʼ kʼo ta qachuqʼabʼ?

11. ¿Jas más kubʼan ri Jehová che qatoʼik? (Salmo 94:18).

¹¹ Ri kubʼan ri Jehová. Ri Jehová kubʼij chqe che kuya qachuqʼabʼ (chasikʼij Salmo 94:18). Junam rukʼ jun winaq che kutij anim che kqʼajik, kajwataj tobʼanik che rech kkunik kbʼin chi jumul, weneʼ  kajwataj tobʼanik chqe rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová. Tekʼuriʼ ri Jehová kubʼij na chqe: «In, ri Ajawaxel ri aDios at nuyuqem che ri aqʼabʼ; in nubʼim chawe: ‹Man kaxeʼj ta awibʼ, in katintoʼ›» (Is. 41:13). Are chiʼ ri qʼatal tzij David xuriq kʼi kʼax y xekʼojiʼ ukʼulel, xrilo che ri Jehová kʼo rukʼ, rumal laʼ xubʼij wariʼ: «Kintoʼtajisaj kʼu la rukʼ ri wikiʼaqʼabʼ la» (Sal. 18:35). Are kʼu ¿jas kubʼan ri Jehová che uyaʼik qachuqʼabʼ?

12. Are chiʼ sibʼalaj kojbʼisonik, ¿jachin keʼukoj ri Jehová che qatoʼik?

¹² Ri Jehová kuya qachuqʼabʼ are chiʼ keʼukoj ri nikʼaj chik che qatoʼik. Jun kʼutbʼal, are chiʼ ri David sibʼalaj kbʼisonik y ubʼanom kebʼ ukʼuʼx, are kʼu xopan ri Jonatán rukʼ y xuya uchuqʼabʼ (1 Sam. 23:16, 17). Y ri Jehová xukoj ri Eliseo che utoʼik ri Elías (1 Rey. 19:16, 21; 2 Rey. 2:2). Ri Jehová keʼukoj ri qafamilia, ri e qachiʼl o ri kʼamal taq bʼe che qatoʼik y rech kkiya qachuqʼabʼ. Are kʼu, qastzij che are chiʼ kojbʼisonik, weneʼ jujun taq mul kqaj kojkʼojiʼ qatukel. Y wariʼ kʼo ta kubʼano. Are kʼu, ¿jas rajawaxik kqabʼano rech kqariq ri tobʼanik che kuya ri Jehová?

13. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqariq ri utobʼanik ri Jehová? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

¹³ Ri rajawaxik kqabʼano. Chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech kqatas ta qibʼ chke ri nikʼaj chik. Are chiʼ kqaj taj kojkʼojiʼ kukʼ ri nikʼaj chik, are más kojchoman chrij ri kʼax che tajin kqariqo. Y wariʼ kubʼan chqe che utz ta ri kqachaʼ ubʼanik pa ri qakʼaslemal (Prov. 18:1). Qastzij riʼ che kʼo jujun taq mul che kqaj kojkʼojiʼ qatukel, más na are chiʼ kqariq jun nimalaj kʼax. Are kʼu we kʼi qʼij kojkʼojiʼ qatukel, xa tajin kqaxutuj riʼ ri tobʼanik che kuya ri Jehová chqe. Rumal laʼ, paneʼ kqanaʼo che sibʼalaj kʼax ri tajin kqakʼulmaj, chqakʼamaʼ ri tobʼanik che kkiya ri qafamilia, ri e qachiʼl y ri kʼamal taq bʼe. Chqilaʼ che wariʼ are jun tobʼanik che tajin kuya ri Jehová chqe rech kuya qachuqʼabʼ (Prov. 17:17; Is. 32:1, 2).

RI JEHOVÁ KUKUBʼSAJ QAKʼUʼX

14. ¿Jas weneʼ kuya xibʼin ibʼ chqe?

¹⁴ Weneʼ jujun taq mul kqanaʼo che kqaxiʼj qibʼ. Ri Biblia kchʼaw chkij winaq che xkipatanij ri Dios rukʼ sukʼilal y che xkibʼij che xkixiʼj kibʼ chkiwach taq ri kikʼulel o chuwach taq ri kʼax che xkiriqo (Sal. 18:4; 55:1, 5). ¿E kʼu ri oj? ¿La tajin kbʼan  kʼax chqe kumal ri qachiʼl pa ri escuela, pa ri chak, ri qafamiliares o ri qʼatal taq tzij xa rumal che kqapatanij ri Jehová? ¿La xaq qeyem ri qakamikal rumal jun kʼaxalaj yabʼil? Are chiʼ kqakʼulmaj wariʼ, weneʼ kqanaʼo che oj jetaneʼ jun alaj akʼal che kʼo ta uchuqʼabʼ. ¿Jas kubʼan ri Jehová che qatoʼik?

15. Junam rukʼ ri kubʼij Salmo 94:19, ¿jas kutzujuj ri Jehová chqe?

¹⁵ Ri kubʼan ri Jehová. Ri areʼ kukubʼsaj qakʼuʼx (chasikʼij Salmo 94:19). Chojchoman chrij jun alaj ali che kok ta uwaram rumal ri jabʼ y ri kaypan che tajin kubʼano. Are kʼu kmatzex rumal ri upapá rech kwarik. Paneʼ ri jabʼ ktaniʼ taj, are kʼu ri alaj ali kuxiʼj ta ribʼ rumal che kʼo rukʼ ri upapá. Xa junam rukʼ, weneʼ jujun taq mul sibʼalaj kqaxiʼj qibʼ y kqanaʼo che jetaneʼ kajwatajik che ri Jehová kojumatzej rech kqaxiʼj ta qibʼ. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech ri Jehová kukubʼsaj qakʼuʼx?

16. We kqaj che ri Jehová kukubʼsaj qakʼuʼx, ¿jas rajawaxik kqabʼano? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

¹⁶ Ri rajawaxik kqabʼano. Rajawaxik che amaqʼel kqabʼan qachʼawem che ri Jehová y kqasikʼij ri Biblia (Sal. 77:1, 12-14). Je wariʼ are chiʼ kqariq jun kʼax, are nabʼe kqatzukuj ri utobʼanik ri Jehová. Chqabʼij che ri Jehová ri kqabʼisoj y ri kubʼano che kqaxiʼj qibʼ y chqayaʼ bʼe che kukubʼsaj qakʼuʼx rukʼ ri Biblia (Sal. 119:28). Kʼo textos re ri Biblia che kojutoʼo are chiʼ kojbʼisonik, junam rukʼ ri textos re ri wuj re Job, ri Salmos y Proverbios xuqujeʼ ri utzij ri Jesús che kʼo pa ri capítulo 6 re Mateo. We kabʼan achʼawem che ri Jehová y kasikʼij ri Biblia, qas kawil na che ri areʼ kukubʼsaj akʼuʼx.

17. ¿Jas rajawaxik knaʼtaj chqe?

¹⁷ Amaqʼel chnaʼtaj wariʼ chqe: paneʼ sibʼalaj kʼax ri tajin kqakʼulmaj pa ri qakʼaslemal, ri Jehová amaqʼel kojutoʼo. Kojuwonobʼaʼ ta kan qatukel (Sal. 23:4; 94:14). Chnaʼtaj chqe che ri areʼ ubʼim che kojuchajij, kojutoʼo, kukubʼsaj qakʼuʼx y kuya qachuqʼabʼ. Ri Isaías xubʼij che ri Jehová: «Ri lal keʼechajij la pa jamaril ri ko e kʼolik, rumal rech chi kikubʼam kikʼuʼx chij la» (Is. 26:3). Rumal laʼ, chakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Jehová y chayaʼ che che katutoʼo. We kabʼan wariʼ, kawil na che kachʼij ri kʼax che kariq pa ri akʼaslemal.