1. ¿Jas kachomaj chrij ri Jehová?

 ¿LA KʼO jumul at chomanaq chrij ri Jehová? Are chiʼ kabʼan achʼawem, ¿jas kubʼan ri Jehová che atatabʼexik kachomaj at? Paneʼ kqil ta uwach are kʼu ri Biblia kujunamaj rukʼ jalajoj taq jastaq. Jun kʼutbʼal, kbʼix che che «kujutunuj xuqujeʼ kujuchʼuqu», xuqujeʼ «qʼaqʼ ri ronojel kuporoj kanoq» (Sal. 84:11; Heb. 12:29). Pa jun visión, ri profeta Ezequiel xubʼij che ri Jehová kjunamataj rukʼ jun abʼaj re zafiro, jun chʼichʼ che kchupchutik y ri ujeʼlikal jun arcoíris (Ezeq. 1:26-28). Retaʼmaxik wariʼ kubʼano che kqamay ri ubʼantajik ri Jehová o kuya jun xbʼin ibʼ chqe.

2. ¿Jasche kʼax kkibʼan jujun winaq che retaʼmaxik uwach ri Dios?

² Rumal che kqil ta uwach ri Jehová weneʼ kqachomaj che kojraj taj. O weneʼ ri kʼax che qakʼulmam pa ri qakʼaslemal —weneʼ xkʼojiʼ ta jun qatat che xojuloqʼoqʼej— kubʼano che kqachomaj che ri Jehová kojraj taj. Ri Jehová qas retaʼm ri kqanaʼo y ri kqakʼulmaj. Rech kukʼut chqawach che qas kojraj, xubʼano che xtzʼibʼax kan pa ri Biblia ri utz taq ubʼantajik.

3. ¿Jasche kqetaʼmaj na chrij ri Jehová xuqujeʼ ri uloqʼoqʼebʼal?

³ Ri tzij che kkoj che ri Jehová are ri loqʼoqʼebʼal (1 Juan 4:8). Wajun bʼantajik riʼ qas taqal che rumal che kubʼan ronojel ri jastaq rukʼ loqʼoqʼebʼal. Sibʼalaj kloqʼoqʼenik che xuqujeʼ keʼuloqʼoqʼej ri winaq ri keniman ta che (Mat. 5:44, 45). Pa wajun kʼutunem riʼ kqetaʼmaj na chrij ri Jehová xuqujeʼ ri uloqʼoqʼebʼal. Are chiʼ más kqetaʼmaj uwach más kqaloqʼoqʼej.

 RI JEHOVÁ SIBʼALAJ KOJULOQʼOQʼEJ

4. ¿Jas kanaʼ at are chiʼ kato che ri Jehová sibʼalaj kloqʼoqʼenik? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).

⁴ Ri Jehová sibʼalaj kloqʼoqʼenik (Sant. 5:11). Ri Biblia kujunamaj ri Jehová rukʼ jun nan che kuloqʼoqʼej ri alaj ral (Is. 66:12, 13). Chatchoman chrij jun nan che rukʼ loqʼoqʼebʼal kuchajij ri alaj ral. Rukʼ loqʼoqʼebʼal kuqʼaluj y kubʼij jeʼlalaj taq tzij che. Are chiʼ ri alaj ral koqʼik aninaq kuya ri kajwataj che. Kjunamataj rukʼ wariʼ, are chiʼ kqanaʼ bʼis ri Jehová aninaq kojutoʼo. Rumal laʼ ri salmista xutzʼibʼaj wariʼ: «Are taq kʼi taq chomanik kkiya kibʼ pa nujolom, ri lal kkuʼbʼisaj la nukʼuʼx xuqujeʼ kyaʼ la nukikotemal» (Sal. 94:19).

5. ¿Jas riʼ ri sukʼalaj uloqʼoqʼebʼal ri Jehová kachomaj at?

⁵ Ri Jehová are jun Dios che sukʼ (Sal. 103:8). Kuya ta kan qaloqʼoqʼexik paneʼ kʼi kojsach wi. Kʼi mul ri israelitas xeniman ta che ri Jehová; are kʼu, are chiʼ xkikʼex ri kibʼantajik, ri Jehová xukʼut chkiwach che uyaʼom ta kan kiloqʼoqʼexik. Jumul xubʼij wariʼ che ri tinamit: «Loqʼ katinwil wi, nim awajil, in katinwaj» (Is. 43:4, 5). Ri Jehová ukʼexom ta ri ubʼantajik. Kojkunik kqakuʼbʼa qakʼuʼx chrij che xuqujeʼ kojuloqʼoqʼej. Y paneʼ kqabʼan jun makaj, ri areʼ man kojuya ta kanoq we kqaya kan ubʼanik ri makaj ri areʼ kuya ta kan qaloqʼoqʼexik. Areʼ kubʼij chqe che oj reyem che ukuyik qamak (Is. 55:7). Ri Biblia kubʼij chqe, che are chiʼ ri Jehová kukuy qamak, kubʼano che «keʼutaq uloq taq qʼijol re jamaril» (Hech. 3:19).

6. ¿Jas kukʼut Zacarías 2:8 chqawach chrij ri Jehová?

⁶ (Chasikʼij Zacarías 2:8). Ri Jehová kojujunamaj rukʼ ri bʼaqʼwach. Ri bʼaqʼwach nim ubʼanik y kuriq kʼax we man kchajixik. Rumal laʼ jetaneʼ kubʼij chqe: «Are chiʼ kbʼan kʼax chiwe jetaneʼ kbʼan kʼax che jun jastaq che nim ubʼanik chnuwach». Rumal che ri Jehová kojuloqʼoqʼej kʼax kunaʼo are chiʼ kqariq kʼax y kraj kojuchajij. Are chiʼ kqariq kʼax xuqujeʼ ri areʼ kunaʼ ri kʼax. Rumal laʼ kojkunik kqabʼij che ri Jehová «chinatoʼo junam rukʼ ri abʼaqʼwach» (Sal. 17:8).

7. ¿Jasche rajawaxik qas kqakojo che ri Jehová qas kojraj?

 ⁷ Ri Jehová kraj che qas kawetaʼmaj che katuloqʼoqʼej. Y ri areʼ retaʼm che rumal ri kʼax che tajin kakʼulmaj kimik kubʼan chawe che kachomaj che katraj taj. Rumal laʼ are utz che qas kakojo che ri areʼ qas katraj. ¿Jas kattoʼwik? Are retaʼmaxik ri kubʼan ri Jehová che uloqʼoqʼexik ri Jesús, ri kebʼe pa ri kaj xuqujeʼ ri oj. Are laʼ ri kqanikʼoj na chanim riʼ.

RI JEHOVÁ KUKʼUT RI ULOQʼOQʼEBʼAL

8. ¿Jasche qas xukoj ri Jesús che kloqʼoqʼex rumal ri Jehová?

⁸ Ri Jehová xuqujeʼ ri ukʼojol naj tiempo xkachilaj kibʼ. Rumal laʼ pa junamam e kʼolik y sibʼalaj kkiloqʼoqʼej kibʼ. Ri achilanik che kʼo chkixoʼl are ri nabʼe che kʼolinaq. Pa Mateo 17:5, kuya ubʼixik che ri Jehová xubʼij che kuloqʼoqʼej ri Jesús. Xaq xiw ta xubʼij che kqaj ri ukʼojol chuwach, xaneʼ kraj che kqil ri nimalaj loqʼoqʼenik che kunaʼ che y che kkikot rukʼ y rukʼ ri kubʼan na pa ri petinaq, xubʼij: «Are loqʼalaj nukʼojol waʼ» (Efes. 1:7). Ri Jesús qas retaʼm che ri Jehová qas kuloqʼoqʼej. Rumal che qas xukojo che qas kloqʼoqʼex rumal ri Jehová kʼi taq mul xubʼij wariʼ (Juan 3:35; 10:17; 17:24).

9. ¿Jas tzij kkoj che ri loqʼoqʼebʼal che kunaʼ ri Jehová chke ri kebʼe pa ri kaj? (Romanos 5:5).

⁹ Ri Jehová xuqujeʼ keʼuloqʼoqʼej ri kebʼe pa ri kaj (chasikʼij Romanos 5:5). Jun wuj kujunamisaj ri uloqʼoqʼebʼal ri Dios rukʼ jaʼ che kel lo pa jun chorro che sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ. ¡Are jun utzalaj kʼutbʼal che kukʼut ri loqʼoqʼebʼal che kunaʼ ri Jehová chke ri kebʼe pa ri kaj! Ri e areʼ qas ketaʼm che «e loqʼoqʼem rumal ri Dios» (Jud. 1). Konojel kkibʼij ke junam rukʼ ri xubʼij ri apóstol Juan: «¡Chiwilaʼ chi sibʼalaj nim ri qaloqʼoqʼexik rumal ri Dios ri Tataxel, chi kbʼix chqe chi oj ralkʼwal ri Dios!» (1 Juan 3:1). ¿La xaq xiw ri kebʼe pa ri kaj keʼuloqʼoqʼej ri Jehová? Xaq xiw taj, junam rukʼ ri qilom chik ri Jehová keʼuloqʼoqʼej konojel ri upatanelabʼ.

10. ¿Jas jun kkʼutuwik che nim ubʼanik che ri Jehová kojuloqʼoqʼej?

¹⁰ ¿Jas riʼ ri nimalaj kʼutbʼal kkʼutuwik che ri Jehová sibʼalaj kojuloqʼoqʼej? Ri tojbʼal mak. Wariʼ kukʼutu che sibʼalaj kojuloqʼoqʼej (Juan 3:16; Rom. 5:8). Ri Jehová xuya bʼe che xkam ri ukʼojol rumal ri qamak y rech kojux rachiʼl (1 Juan 4:10). Are chiʼ kojchoman chrij ri xubʼan ri Jehová xuqujeʼ ri ukʼojol pa qawiʼ, wariʼ kukʼut chqawach che sibʼalaj kojkiloqʼoqʼej (Gál. 2:20). Ri Jehová xa ta xtaqchiʼx che uyaʼik ri ukʼojol, xaneʼ xubʼan wariʼ rumal che kunaʼ loqʼoqʼenik chqe. Xukʼut ri uloqʼoqʼebʼal are chiʼ xuya bʼe che xkamisax ri ukʼojol rumal ri qamak —ri más nim ubʼanik chuwach— y xuya bʼe che xbʼan kʼax che.

11. ¿Jas kqetaʼmaj pa Jeremías 31:3?

¹¹ Junam rukʼ ri qilom chik, ri Jehová xaq xiw ta kunaʼ loqʼoqʼebʼal chqe, xaneʼ kuya ubʼixik chqe (chasikʼij Jeremías 31:3). Uyaʼom bʼe che oj kʼo pa ri utinamit rumal che kojuloqʼoqʼej (chajunamisaj rukʼ Deuteronomio 7:7, 8). Man kʼo ta jun jastaq kubʼano che ri Jehová man kunaʼ ta chi loqʼoqʼebʼal chqe (Rom. 8:38, 39). ¿Jas kanaʼo are chiʼ katchoman chrij wariʼ? Chanim riʼ kqasikʼij na ri Salmo 23. Are chiʼ kqasikʼij wariʼ, chatchoman chrij ri xunaʼ ri Jehová che ri David xuqujeʼ ri kunaʼ chawe at.

 ¿JAS KANAʼO ARE CHIʼ KAWETAʼMAJ CHE RI JEHOVÁ KATULOQʼOQʼEJ?

12. ¿Jas kabʼan che ubʼixik ri kubʼij Salmo 23?

¹² (Chasikʼij Salmo 23:1-6). Pa Salmo 23, ri qʼatal tzij David xuya ubʼixik che qas kloqʼoqʼexik y kchajix rumal ri Jehová. Xubʼij che ri Jehová are ri Rajyuqʼ y xchʼaw chrij ri achilanik che kʼo chkixoʼl. Ri David qas xukoj wariʼ rumal che retaʼm che are ri Jehová ri tajin kkʼamow ubʼe. Y xukubʼaʼ ukʼuʼx chrij. Qas retaʼm che amaqʼel kloqʼoqʼex rumal ri Jehová. Chqilampeʼ jasche rukʼ ronojel ranimaʼ xubʼij wariʼ.

13. ¿Jasche qas retaʼm ri David che kchajix rumal ri Jehová?

¹³ «Man kʼo ta kajwataj chwe». Ri qʼatal tzij David qas xrilo che ri Jehová qas xuchajij rumal che xuya ronojel ri kajwataj che. Xuqujeʼ retaʼm che kʼo jun utz achilanik chkixoʼl rukʼ. Rumal laʼ ri qʼatal tzij David qas xukubʼaʼ ukʼuʼx che ri Jehová kuya ri tobʼanik che are chiʼ kukʼulmaj jujun taq kʼax. Retaʼm che ri uloqʼoqʼenik ri Jehová más nim na ubʼanik chuwach ri kʼax che kuriqo y wariʼ xuya kulbʼal kʼuʼx y kikotemal che (Sal. 16:11).

14. ¿Jas kubʼan ri Jehová che ukʼutik che kojuloqʼoqʼej?

¹⁴ Are chiʼ kqariq jun kʼax ri Jehová kojutoʼ rukʼ loqʼoqʼebʼal. Chqilaʼ ri ukʼutbʼal ri qachalal Claire, a che más che 20 junabʼ chik kʼo pa Betel. Ri areʼ kubʼij che xqaj uchuqʼabʼ ri ukojonik are chiʼ xuto che ri ufamilia xuternelaʼ ribʼ ri kʼax che xkiriqo: ri utat xuriq jun infarto cerebral, xesax bʼi jun chke ri rachalal pa ri congregación, xsach uwach ri kikʼay y xeʼesax bʼi pa ri kachoch. ¿Jas xubʼan ri Jehová  che kitoʼik? Claire kubʼij: «Ri Jehová man xuya ta kan ri nufamilia xuya ronojel ri xajwataj chke. Ksach ta chwe ri ubʼanom ri Jehová che ukʼutik loqʼoqʼebʼal chwe y amaqʼel kinchoman chrij. Wariʼ kinutoʼo are chiʼ kinriq jun kʼax».

15. ¿Jas xubʼan ri David rech xkʼojiʼ chi jumul uchuqʼabʼ? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri wachbʼal).

¹⁵ «Keʼuya kʼakʼ taq nuchuqʼabʼ».  Ri qʼatal tzij David xukʼulmaj jun kʼax che sibʼalaj xuya bʼis che (Sal. 18:4-6). Are kʼu are chiʼ xril ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová wariʼ xubʼano che xuya uchuqʼabʼ. Xunaʼo che ri Jehová xukʼam bʼik rech kuxlan «pa rax taq echaʼ» y «jawijeʼ e kʼo wi nimaʼ ri kelemow wi ri jaʼ». Wariʼ xubʼano che xuya uchuqʼabʼ rech xuya ta kan upatanexik rukʼ kikotemal (Sal. 18:28-32).

16. ¿Jas abʼanom at che unaʼik ri chuqʼabʼ che uyaʼom ri Jehová chawe?

¹⁶ Are chiʼ kqakʼulmaj jun kʼax oj xuqujeʼ kojkunik kqabʼij: «Ri uloqʼoqʼebʼal kʼuʼx ri Ajawaxel man kʼo ta ukʼisik» (Lam. 3:22; Col. 1:11). Chqilaʼ ri xukʼulmaj ri qachalal Rachel. Sibʼalaj xbʼisonik are chiʼ pa ri pandemia re ri COVID-19 ri rachajil xuya kan upatanexik ri Jehová xuqujeʼ ri areʼ xyaʼ kan rumal. ¿Jas xubʼan ri Jehová che utoʼik? Ri areʼ kubʼij: «Xubʼano che xinloqʼoqʼexik. Xuya e kʼi wachiʼl rech xekʼojiʼ wukʼ, xkikʼam bʼi nuwa, xkitaq lo mensajes chwe y textos che xuya nuchuqʼabʼ, ketzeʼn wukʼ y xkinaʼtasaj chwe che ri Jehová tajin kinuchajij. Sibʼalaj kimaltyoxij che ri Jehová, rumal che xukoj wajun familia riʼ rech xinkitoʼo».

17. ¿Jasche xubʼij ri David: «Man kinxeʼj ta wi wibʼ che ri kebʼ kubʼij pa nuwiʼ»?

¹⁷ «Man kinxeʼj ta wi wibʼ che ri kebʼ kubʼij pa nuwiʼ». Ri David xekʼojiʼ ukʼulel che nim kichuqʼabʼ y kʼi mul ri ukʼaslemal xkʼojiʼ pa kʼax. Are kʼu, xunaʼo che ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová xutoʼ chuwach wariʼ. Jetaneʼ xunaʼo che ri Jehová kʼo chunaqaj. Rumal laʼ xubʼixoj wariʼ: «Xinresaj kʼu pa konojel ri nuxibʼrikil» (Sal. 34:4). Qastzij riʼ che ri kʼax che xuriq ri David xubʼano che xkʼojiʼ pa kʼax ri ukʼaslemal, are kʼu ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová xutoʼ chuwach wariʼ.

18. Are chiʼ kqakʼulmaj jun nimalaj kʼax che kuya xibʼin ibʼ chqe, ¿jas kojutoʼ wi retaʼmaxik che ri Jehová kojuloqʼoqʼej?

¹⁸ Are chiʼ kqakʼulmaj jun kʼax che kuya  xbʼin ibʼ chqe, ¿jas kojutoʼ wi retaʼmaxik che ri Jehová kojuloqʼoqʼej? Jun precursora ubʼiʼ Susi kubʼij ri xkinaʼ rukʼ ri rachajil are chiʼ ri kalkʼwal xukamisaj ribʼ: «Are chiʼ kariq jun nimalaj kʼax kanaʼ jun nimalaj bʼis y kanaʼo che kʼo ta chi achuqʼabʼ. Rumal che ri Jehová kojuloqʼoqʼej kqanaʼo che oj uchajim». Rachel che xojchʼaw kan chrij pa ri párrafo 16, kubʼij: «Pa jun chaqʼabʼ che sibʼalaj xinnaʼ bʼis y nuxibʼim wibʼ, y xinnaʼo che kinkun ta chik y are chiʼ xinnaʼ jun nimalaj bʼis pa wanimaʼ rukʼ oqʼej xinbʼan nuchʼawem. Aninaq xinnaʼo che jetaneʼ xinnumatzej ri Jehová junam rukʼ ri kubʼan jun nan che ri alaj ral. Tekʼuriʼ xinwarik man ksach ta wariʼ pa nujolom». Jun kʼamal bʼe ubʼiʼ Tasos che xkʼojiʼ kajibʼ junabʼ pa cárcel rumal che xbʼe ta pa chʼoj. Ri areʼ kubʼij che ri Jehová qas xuchajij rukʼ loqʼoqʼebʼal: «Xuya más ri kajwataj chwe y wariʼ xuya nuchuqʼabʼ rech xinkubʼaʼ más nukʼuʼx chrij. Xuqujeʼ xuya ri ruxlabʼal chwe rech xuya nuchuqʼabʼ y xinnaʼ ta bʼis pa ri lugar che in kʼo wi. Wariʼ xukʼut chnuwach che we más kinkubʼa nukʼuʼx chrij más kinaʼ riʼ ri uloqʼoqʼebʼal. Rumal laʼ paneʼ in kʼo pa cárcel xinkunik xinux precursor regular».

CHOJQEBʼ MÁS RUKʼ RI JEHOVÁ

19. a) ¿Jas kqabʼan che ubʼanik ri qachʼawem we qetaʼm che ri Jehová kojuloqʼoqʼej? b) ¿Jas texto che kchʼaw chrij ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová kopan pa awanimaʼ? (Chawilaʼ ri recuadro « Textos che kojutoʼ che rilik ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová»).

¹⁹ Ri kikʼutbʼal ri qachalal che xojchʼaw kan chrij kukʼutu che ri Jehová are jun Dios «re loqʼoqʼebʼal» (2 Cor. 13:11). Ri areʼ qas kel ukʼuʼx chqe qonojel. Qas kqakubʼa qakʼuʼx che «ri loqʼoqʼebʼal ukʼuʼx ri Ajawaxel» kojupis na (Sal. 32:10). Are chiʼ kojchoman chrij ri loqʼoqʼebʼal che kukʼut chqe, kubʼano che más kojqebʼ rukʼ. Rumal laʼ chqabʼanaʼ qachʼawem che rukʼ ronojel qanimaʼ, chqabʼij che ronojel ri kqanaʼo, che qas kajwataj ri uloqʼoqʼebʼal chqe, ri kqabʼisoj y kqakubʼa qakʼuʼx che kuchʼobʼ ri tajin kqakʼulmaj y kojutoʼo (Sal. 145:18, 19).

20. ¿Jasche ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová kojutoʼo rech kojqebʼ rukʼ?

²⁰ Ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová kjunamataj rukʼ jun qʼaqʼ che kmiqʼisan pa jun chaqʼabʼ che sibʼalaj kʼo tew. Kqaj kojkʼojiʼ chunaqaj. Ri uloqʼoqʼebʼal sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ, xuqujeʼ kuya utzilal. ¡Sibʼalaj kojkikotik che ri Jehová kojuloqʼoqʼej! Qonojel kqaj kqabʼij: «Kinloqʼoqʼej ri Ajawaxel» (Sal. 116:1).