Ri Jehová kraj che ri kkaj kekʼuliʼk kkiriq kikotemal pa ri kikʼulanem rech kkijach ta kibʼ (Mat. 19:4-6). We kawaj katkʼuliʼk, ¿jas kabʼano rech kariq jun utzalaj awachajil o awixoqil? Rumal che are ri Jehová oj bʼanowinaq retaʼm jas ri kqabʼano rech kqariq kikotemal are chiʼ tajin kqachʼabʼej qibʼ y are chiʼ oj kʼulan chik. Are chiʼ kqakoj pa qakʼaslemal ri pixabʼ che kʼo pa ri Biblia utz kojelik. Chqilaʼ jujun chke.

Nabʼe, rajawaxik kqachʼobʼo che «man kʼo ta jun jasach kʼolik ri sibʼalaj ta subʼunel na xuqujeʼ sibʼalaj ta etzeletajinaq na jachaʼ ri animaʼaj ajwinaq» (Jer. 17:9). Are chiʼ e kebʼ winaq kkaj kekʼuliʼk y kkimaj uchʼabʼexik kibʼ, ri kkinaʼ chbʼil kibʼ aninaq knimarik y wariʼ kubʼano che qas ta kkichomaj chi ri kkibʼano. Weneʼ kekʼuliʼk xa rumal che kkinaʼo che kkaj kibʼ, wariʼ kubʼan kʼax chke (Prov. 28:26). We e kebʼ winaq kʼate xkimaj uchʼabʼexik kibʼ, utz taj kechʼaw chrij jastaq che kʼa majaʼ kuyaʼ ketzijon chrij y utz taj aninaq kkitzujulaʼ ubʼanik jun jastaq are chiʼ majaʼ qas kketaʼmaj kiwach.

Proverbios 22:3 kubʼij: «Ri utz kchomanik kril ri sayowem kel kʼu chuwach; ri man utz ta kchomanik ktaqenik kukochʼ kʼu ri kʼax». ¿Jas kʼax kukʼulmaj jun winaq are chiʼ kok pa taq aplicaciones y pa taq kʼolbʼal re citas pa internet? E jujun xkilo che utz ta xkibʼano, rumal che xaq xetzʼabʼex kiwach. Xuqujeʼ e kʼo jujun winaq kibʼanom kicuentas pa internet rech kkelaqʼaj pwaq chke nikʼaj chik. Jujun chke ri kebʼanow wariʼ, kibʼim che e testigos rech Jehová.

Chqilaʼ chi jun kʼax. Jujun chke ri e kʼolbʼal re citas pa internet kkikoj números che jetaneʼ ktobʼanik rech jun winaq kuriq jun ukʼulaj. Are kʼu, ko ta kkʼutuwik che qastzij wariʼ. We kqaya bʼe che jun número pa internet kojutoʼ che uchaʼik jachin rukʼ kojkʼuliʼ wi. ¿La kukʼutu che kʼo qanojibʼal? Je taj. Kʼo ta jun número kjunamataj rukʼ ri pixabʼ che kqariq pa ri Biblia (Prov. 1:7; 3:5-7).

Pa Proverbios 14:15 kqariq chi jun chomanik nim ubʼanik. Chilaʼ kubʼij: «Ri kon [o kʼo ta uchomanik chi saq] kukoj ronojel ri kbʼix che; ri utz kchomanik kril na jawijeʼ ri kbʼin wi». Are chiʼ jun winaq kuchaʼ ri ukʼulaj, nim ubʼanik che qas kretaʼmaj na uwach. Are kʼu qas ta kretaʼmaj riʼ jas qas ubʼantajik we xa  pa internet kretaʼmaj wi uwach. Paneʼ ri e kebʼ kikojom ri kibʼiʼ, ri kijunabʼ, jawiʼ keʼel wi y nikʼaj chi jastaq pa ri kicuenta pa internet o weneʼ naj ketzijonik, ¿la kraj kubʼij wariʼ che qas kkichʼobʼ kiwach? E kʼo jujun winaq xkichomaj che kiriqom chi ri winaq che kkʼojiʼ kukʼ pa ronojel ri kikʼaslemal, are kʼu sibʼalaj xkixiʼj kibʼ are chiʼ xkil uwach.

Ri xtzʼibʼan re jun salmo xubʼij: «Mawi jumul xeʼenwachilaj ri bʼanal taq tzij, mawi xinwukʼaj ta wibʼ kukʼ ri kebʼ kiwach» (Sal. 26:4). E kʼi winaq kʼo ta kubʼan chke kkikoj molom taq tzij pa ri kicuentas re internet rech utz keʼil kumal nikʼaj chik. Weneʼ kkikʼut ta ri qas kibʼantajik o kqʼalajin ta ri jastaq utz taj kkibʼano are chiʼ kkitaq mensajes. Weneʼ jujun kkibʼij che e testigos rech Jehová, are kʼu, ¿la qastzij kibʼanom chi kiqasanjaʼ? We kibʼanom chi kiqasanjaʼ, ¿la e utz pa ri kikojonik? ¿La keqaj chuwach ri Jehová? ¿La nim keʼil wi pa ri kicongregación? ¿La e utz taq kʼutbʼal o xa «e itzel taq achilanik kketzelaj ri e utzalaj taq naqʼatisabʼal»? (1 Cor. 15:33; 2 Tim. 2:20, 21). ¿La yaʼtal chke kekʼulik junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia? Wariʼ are jujun chke ri jastaq che rajawaxik kretaʼmaj jun winaq che kraj kkʼuliʼk, are kʼu kqetaʼmaj ta riʼ ri qas ubʼantajik ri winaq we kqata ta chke e nikʼaj chi qachalal ri qas ketaʼm uwach (Prov. 15:22). Y qas qʼalaj, ri cristianos che qas e utz pa ri kikojonik kkichomaj taj che kkaj kekʼuliʼ kukʼ winaq ri «man e kojonelabʼ ta» che ri Jehová y che kibʼanom ta kiqasanjaʼ (2 Cor. 6:14; 1 Cor. 7:39).

Rumal che ri aplicaciones y ri kʼolbʼal re citas pa internet kʼo kʼax kuyaʼo, ¿la kʼo kojkunik kqabʼano rech kqariq jun utzalaj qakʼulaj? Are chiʼ kuyaʼ kqamulij qibʼ kojkunik kqetaʼmaj kiwach e nikʼaj chi Testigos pa ri e riqbʼal ibʼ, pa ri nimaʼq taq riqbʼal ibʼ y are chiʼ kqamulij qibʼ pa nikʼaj chi qʼij.

Are chiʼ kojkun taj kqamulij qibʼ, junam rukʼ ri qabʼanom kimik rumal ri nimalaj yabʼil COVID–19, kojkunik kqakoj ri computadoras o ri teléfonos rech keqil ri e nikʼaj chi qachalal y wariʼ kojutoʼo rech kqetaʼmaj kiwach e Testigos che e kʼulan taj. Kojkunik kqilo jas ri chak kkibʼano, kqatatabʼej ri comentario kkiyaʼo y rukʼ wariʼ kqetaʼmaj jas kibʼanik pa ri kikojonik (1 Tim. 6:11, 12). Xuqujeʼ kojkunik kojtzijon kukʼ pa ri alaj taq salas che kbʼan pa ri riqbʼal ibʼ re ri congregación. Y kʼo jujun mul ri qachalal kkichomaj che kqil qibʼ pa internet weneʼ rumal che kkaj kojbʼixonik, kojtzijonik, kojwaʼik o nikʼaj chi jastaq. Wariʼ kojutoʼ rech kqetaʼmaj kiwach nikʼaj chi Testigos. Chilaʼ qas kojkunik kqilo jas qas ri ubʼantajik jun winaq y jas kubʼan che kilik y kichʼabʼexik ri e nikʼaj chik (1 Ped. 3:4). Are chiʼ tajin kketaʼmaj más kiwach, kekunik kkilo we junam ri kkaj kkibʼan pa ri kikojonik, we junam ri kibʼantajik y ri kichomanik.

Are chiʼ jun winaq kubʼan pa ukʼaslemal ronojel ri kubʼij ri Biblia sibʼalaj kkikot riʼ are chiʼ kkʼuliʼk. Junam rukʼ ri kubʼij ri proverbio: «Uriqik [jun utzalaj achajilaxel o jun utzalaj] ixoqilaxel are ri uriqik ri utz na: are ri ukʼamik jun kʼutbʼal ri utoqʼobʼ ri Dios» (Prov. 18:22).