1. ¿Jas ubʼanom ri Jehová chqe chqajujunal?

CHOJCHOMAN chrij ri xqabʼano rech xojux testigo rech Jehová. Nabʼe, rajawaxik xtzijox «ri tzij re kolobʼal ibʼ» chqe, weneʼ kumal ri e qatat qanan, rumal jun qachiʼl pa ri chak o pa ri tijobʼal o jun Testigo che tajin kutzijoj ri utzij ri Dios chuchiʼ taq ja (Mar. 13:10). Tekʼuriʼ xukoj utiempo y uchuqʼabʼ rech xuya ri etaʼmanik re ri Biblia chqe. Rumal ri xukʼut chqawach xqamaj uloqʼoqʼexik ri Jehová y xqetaʼmaj che kojraj. Ri Jehová xojrokisaj pa ri utinamit y kimik rumal che oj utijoxelabʼ chi ri Jesús, qeyem ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik (Juan 6:44). Qastzij che rukʼ ronojel qanimaʼ kqamaltyoxij che ri Jehová che xukoj jun winaq che qatoʼik y che kuya bʼe chqe kqapatanij.

2. ¿Jas kqanikʼoj na pa wajun kʼutunem riʼ?

² Rumal che oj kʼo chi pa ri utinamit ri Jehová, yaʼom ri nimalaj eqelen chqe che kojkunik keqatoʼ e nikʼaj chik rech kkiriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. Kʼo jujun qachalal kkixiʼj ta kibʼ kkitzijoj ri utzij ri Dios chuchiʼ taq ja, are kʼu kkixiʼj kibʼ kkiya etaʼmanik re ri Biblia. ¿La je kqanaʼ oj? We jeʼ, nim kojutoʼ wi ri pixabʼ kqanikʼoj pa wajun kʼutunem riʼ. Kqanikʼoj na jas kbʼanowik che kqaj keqatoʼ ri winaq rech keʼux tijoxelabʼ xuqujeʼ kqil na jas ri kqabʼano rech kojkunik kqaya etaʼmanik re ri Biblia paneʼ kʼo kʼax. Are kʼu, nabʼe chqilaʼ jasche xaq xiw ta kqatzijoj ri utzij ri Dios, xaneʼ kqakʼut chkiwach ri winaq ri rajawaxik kkibʼano.

3. ¿Jasche kqatzijoj ri utzij ri Dios?

³ Are chiʼ ri Jesús xkʼojiʼ pa ri uwach Ulew, xuya kan jun chak chke ri utijoxelabʼ che kʼo kebʼ jastaq nim ubʼanik chupam. Nabʼe, xubʼij chke che kkitzijoj ri utzalaj taq tzij re ri uQʼatbʼal tzij ri Dios y xukʼut chkiwach jas kkibʼan che ubʼanik (Mat. 10:7; Luc. 8:1). Xubʼij chke jas rajawaxik kkibʼano are chiʼ ri winaq utz kkita ri kbʼix chke y are chiʼ utz ta kkitaʼ (Luc. 9:2-5). Xuqujeʼ xubʼij kanoq che «kqʼalajisax ri utzalaj taq tzij chkiwach konojel nimaʼq taq tinamit» (Mat. 24:14; Hech. 1:8). Ri tijoxelabʼ re ri Jesús rajawaxik kkitzijoj ri kubʼan na ri uQʼatbʼal tzij ri Dios, paneʼ kkaj ta ri winaq kkitaʼ.

4. Junam rukʼ ri kubʼij Mateo 28:18-20, ¿jas ri ukabʼ jastaq che xtaqan wi kan ri Jesús?

⁴ ¿Jas ri ukabʼ jastaq kʼo chupam ri chak ri xtaqan wi kan ri Jesús? Xubʼij kan chke che rajawaxik kkikʼut chkiwach ri winaq jas rajawaxik kkibʼano rech kkinimaj ronojel ri xtaqan wi. Are kʼu, kʼo jujun kkibʼij che xaq xiw pa ri uqʼij ri Jesús rajawaxik kbʼan wajun chak riʼ. ¿La qastzij ri kkibʼij? Qastzij taj. Rumal che ri Jesús xubʼij kanoq che wajun chak riʼ kbʼan na «ronojel qʼij kʼa pa ukʼistajik ri uwach Ulew» (chasikʼij uwach Mateo 28:18-20). Weneʼ xubʼij kan wariʼ ri Jesús are chiʼ xukʼut ribʼ chkiwach e más che 500 utijoxelabʼ (1 Cor. 15:6). Y are chiʼ xukʼut ribʼ chuwach ri Juan pa jun visión, xubʼij che che rajawaxik konojel ri utijoxelabʼ kekitoʼ e nikʼaj chi winaq rech kketaʼmaj uwach ri Jehová (Apoc. 22:17).

5. Junam rukʼ ri kubʼij 1 Corintios 3:6-9, ¿jas kʼutbʼal xukoj ri Pablo chrij ri kbʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios y che kitijoxik ri e winaq?

⁵ Ri apóstol Pablo xujunamisaj ri kbʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios rukʼ ri kbʼan che kikʼiyisaxik tikoʼn, rukʼ wariʼ xukʼutu che xaq xiw ta rajawaxik ketik ri ijaʼ. Xunaʼtajisaj wariʼ chke ri cristianos re Corinto: «Ri in xintikonijik, ri Apolos xjaʼnik [...]. Ri ix, ix utajiʼn ri Dios» (chasikʼij uwach 1 Corintios 3:6-9). Ri kojchakun pa ri utajiʼn ri Dios, kraj kubʼij che kojchakun rukʼ, xaq xiw ta kqatzijoj ri utzij chke ri winaq xaneʼ kqakoj qachuqʼabʼ che rilik che kkʼiy ri kikojonik (Juan 4:35). Are kʼu qas qetaʼm che are ri Dios kkʼiysan ri kikojonik.

6. We tajin kqaya etaʼmanik re ri Biblia che jun winaq, ¿jas rajawaxik kqabʼano?

⁶ Keqatzukuj ri winaq ri taqal chke «chi kkʼojiʼ junalik kikʼaslemal» (Hech. 13:48). Rech ri e winaq keʼux tijoxelabʼ, rajawaxik che ri kketaʼmaj pa ri Biblia 1) kkichʼobʼo, 2) kuya kikotemal chke y 3) kkibʼan pa kikʼaslemal (Juan 17:3; Col. 2:6, 7; 1 Tes. 2:13). Konojel ri e qachalal kekunik kekitoʼ ri tijoxelabʼ are chiʼ kkikʼut chkiwach che kekiloqʼoqʼej y utz kikʼulaxik kkibʼano are chiʼ keʼopan pa ri e riqbʼal ibʼ (Juan 13:35). Weneʼ ri ajtij rajawaxik kukoj nim utiempo y uchuqʼabʼ che utoʼik ri tijoxel rech kuya kan ubʼanik ri jastaq che kʼo ubʼanik rukʼ ri qastzij taj kojonem o jastaq che unaqʼatisam wi ribʼ che «kʼo nimalaj kichuqʼabʼ» (2 Cor. 10:4, 5). Weneʼ rajawaxik nim tiempo rech jun winaq kkunik kukʼex ri ukʼaslemal, are kʼu we kkunik kubʼan uqasanjaʼ kuya kikotemal chke konojel.

7. ¿Jasche kqatzijoj ri utzij ri Dios y keqatoʼ ri e winaq rech keʼux tijoxelabʼ?

⁷ ¿Jasche kqatzijoj ri utzij ri Dios y keqatoʼ ri winaq rech keʼux tijoxelabʼ? Nabʼe, are rumal che kqaloqʼoqʼej ri Jehová.  Are chiʼ kqakoj qachuqʼabʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios y kitoʼik ri winaq rech keʼux tijoxelabʼ, kqakʼutu che kqaloqʼoqʼej ri Dios (1 Juan 5:3). Chojchoman chrij wariʼ: kojbʼe chuchiʼ taq ja rumal che kqaloqʼoqʼej ri Jehová. ¿La kʼax ubʼanik wariʼ? Weneʼ qas ta kʼax. Weneʼ xqaxiʼj qibʼ are chiʼ xojchʼaw nabʼe mul rukʼ jun winaq, are kʼu xojkunik xqabʼano rumal che qetaʼm che are ri kraj ri Jesús kqabʼano. Y weneʼ kimik kqaxiʼj ta chi qibʼ, are kʼu ¿jas kqanaʼo are chiʼ kqachomaj uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia? Weneʼ kqanaʼo che kojkun taj. Tekʼuriʼ, we kqata che ri Jehová che kojutoʼo rech kqaxiʼj ta chi qibʼ y rech kqamaj uyaʼik jun etaʼmanik che jun winaq, ri areʼ kuya qachuqʼabʼ.

8. Junam rukʼ ri kubʼij Marcos 6:34, ¿jas chi jun rumal kqatzijoj ri utzij ri Dios chke ri winaq?

⁸ Ukabʼ, kqatzijoj ri utzij ri Dios chke ri winaq rumal che keqaj. Jumul, ri Jesús y ri utijoxelabʼ sibʼalaj e kosinaq rumal che jun qʼij kitzijom chi ri utzij ri Dios, rumal laʼ xkitzukuj jawiʼ xeʼuxlan wi. Are kʼu e eyeʼtal chi kumal e kʼi winaq. Rumal che xel ukʼuʼx ri Jesús chke «xuchaplej kitijoxik [rukʼ] kʼi jastaq» (chasikʼij uwach Marcos 6:34). ¿Jasche xubʼan wariʼ paneʼ kosinaq? Rumal che xchoman chrij ri xkinaʼo y qas kraj keʼutoʼo. Retaʼm che tajin kkiriq kʼax y rajawaxik kkubʼsax kikʼuʼx. Kimik xuqujeʼ e kʼo kʼi winaq kajwataj kubʼsal kʼuʼx chke, paneʼ kqilo che kekikotik. Kejunamataj kukʼ e chij che e wonobʼam kanoq y kʼo ta jun kajyuqʼ kkʼamow kibʼe. Ri apóstol Pablo xubʼij che kʼo ta ri Dios kukʼ xuqujeʼ kʼo ta kubʼsal kikʼuʼx (Efes. 2:12). E bʼenaq pa «ri bʼe ri kkʼaman bʼik chupam ri sachbʼal wachaj» (Mat. 7:13). Are chiʼ kojchoman chkij ri winaq che kʼo ta jun kubʼsal kʼuʼx kukʼ, kqatoqʼobʼisaj kiwach, keqaloqʼoqʼej y kqaj keqatoʼo. Y ri más utz kqabʼano are che kqatzujuj jun etaʼmanik re ri Biblia chke.

9. Junam rukʼ ri kubʼij Filipenses 2:13, ¿jas kubʼan ri Jehová che qatoʼik?

⁹ Weneʼ kqaj taj kqaya etaʼmanik re ri Biblia che jun winaq rumal che kqachomaj che kukʼam bʼi nim tiempo. Chqabʼij che ri Jehová ri kqanaʼo y chqataʼ ri utobʼanik rech kqamaj uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia che jun winaq (chasikʼij uwach Filipenses 2:13). Ri apóstol Juan kubʼij che ri Dios kuta ri qachʼawem we kʼo ubʼanik rukʼ ri urayibʼal (1 Juan 5:14, 15). Qetaʼm che ri Jehová kojutoʼo rech kqaj keqatoʼ ri winaq rech keʼux tijoxelabʼ.

10, 11. ¿Jasche weneʼ kqaj taj kqamaj uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia?

¹⁰ Qetaʼm che nim ubʼanik keqatoʼ ri winaq rech keʼux tijoxelabʼ, are kʼu ko jujun taq kʼax kojkiqʼatej che ubʼanik wariʼ. Chqanikʼojampeʼ jujun chke ri e kʼax riʼ y jas kqabʼano rech kojkiqʼatej taj.

¹¹ Weneʼ kqachomaj che kʼo ta chi kojkunik kqabʼano rumal ri kojriqitaj wi. Jun kʼutbʼal, e kʼo qachalal nim chi kijunabʼ o e yawabʼ. Weneʼ je tajin kqakʼulmaj oj, are kʼu ri COVID-19 kʼo jastaq ukʼutum chqawach: kojkunik kqaya etaʼmanik re ri Biblia pa teléfono o pa internet. Rumal laʼ, rajawaxik taj kojel bʼi pa ri qachoch are chiʼ kqamaj tzijonem y kqaya etaʼmanik che jun winaq. Xuqujeʼ kʼo chi jun jastaq kojkunik kqabʼano, keqatijoj ri e winaq pa ri horas ri kkaj e areʼ, rumal che weneʼ kʼo ta kitiempo are chiʼ ri e qachalal kkitzijoj ri utzij ri Dios. Kojkunik kqabʼij che kqaj kqaya ri etaʼmanik re ri Biblia chke, paneʼ sibʼalaj aqʼabʼil o kʼa chaqʼabʼ. Jun kʼutbʼal: ri Jesús chaqʼabʼ xuya etaʼmanik che ri Nicodemo, rumal che are ri xraj ri Nicodemo (Juan 3:1, 2).

12. We kqachomaj che kojkun taj kqaya jun etaʼmanik re ri Biblia, ¿jas oxibʼ jastaq kojtoʼwik?

 ¹² Weneʼ kqachomaj che kojkun ta che uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia. Weneʼ kqachomaj che kʼo ta nim qetaʼmabʼal o qas ta oj utz ajtijabʼ. We jeriʼ, kʼo oxibʼ jastaq kojtoʼwik. Nabʼe, ri Jehová kuchomaj che kojkunik keqatijoj e nikʼaj chik (2 Cor. 3:5). Ukabʼ, ri Jesús kʼo «ronojel taqanik pa ri kaj, ronojel taqanik cho ri uwach ulew» pa uqʼabʼ y are oj taqowinaq che kitijoxik ri e winaq (Mat. 28:18). Y urox, xaq ta qatukel oj kʼolik. Junam rukʼ ri xubʼan ri Jesús, kojkunik kqakubʼsaj qakʼuʼx che ri Jehová kojutoʼ che uriqik ri kqabʼij (Juan 8:28; 12:49). Xuqujeʼ kojkunik kojtzijon rukʼ ri qachalal ri kkʼamow bʼe pa ri utzijoxik utzij ri Dios, rukʼ jun precursor o rukʼ jun qachalal che kʼo nim retaʼmabʼal rech kojkunik kqamaj tzijonem o rech kqaya etaʼmanik re ri Biblia. We kqachilaj are chiʼ kuya etaʼmanik re ri Biblia, kojux utz taq ajtijabʼ riʼ.

13. ¿Jasche rajawaxik kqanaqʼatisaj qibʼ che ri jastaq che kekʼextajik?

¹³ Weneʼ kqachomaj che kojkun ta che kikojik ri e kʼakʼ taq chakubʼal che uyaʼik etaʼmanik. Kʼextajinaq chi ri kqabʼan che uyaʼik etaʼmanik re ri Biblia. Kimik ri wuj ¡Jun kʼaslemal che kʼo ta ukʼisik!, are ri tajin kqakoj chik y rajawaxik nabʼe qatijom chi qibʼ chrij ri kʼutunem are chiʼ kqaya jun etaʼmanik che jun winaq. Y jalan chi wi ri kqabʼan che uyaʼik ri etaʼmanik. Qas ta kʼi párrafos kqasikʼij chi uwach y más kojtzijon chi rukʼ ri tijoxel. Kʼi videos kqakojo y nikʼaj chi jastaq che e kʼo pa internet, junam rukʼ ri chakubʼal JW Library^®. We kqanaʼo che qas ta kojkun che kikojik wariʼ chqabʼij che jun qachalal che kukʼut chqawach jas kbʼan che ukojik. Weneʼ aninaq ta kkʼaman chqe kqakʼex ri jastaq, rumal che are qanaqʼatisam qibʼ che ubʼanik ri jastaq che utz kqil oj. Are kʼu, ri Jehová y ri e qachalal kojkitoʼo rech rukʼ kikotemal keqakoj waʼ taq chakubʼal riʼ che uyaʼik etaʼmanik. Junam rukʼ ri xubʼij jun precursor, ri kqabʼan chi kimik che uyaʼik ri etaʼmanik «junam rukʼ jun kaqiqʼ che kjororik kkinaʼ ri tijoxel y ri ajtij».

14. a) ¿Jas chrij rajawaxik kojchoman wi we pa ri tinamit che oj kʼo wi ri winaq kkaj taj kojkitatabʼej? b) ¿Jas tobʼanik kuya 1 Corintios 3:6, 7 chqe?

¹⁴ Weneʼ kqachomaj che pa ri tinamit oj kʼo wi kʼax umajixik jun etaʼmanik re ri Biblia. Weneʼ e kʼo jujun winaq kkaj taj kojkitatabʼej o itzel kojkilo. ¿Jas kojtoʼwik rech kubʼan ta kebʼ qakʼuʼx? Chnaʼtaj chqe che rumal ri tajin kkʼulmataj cho ri uwach ulew, ri winaq che nabʼe kkaj taj kojkitatabʼej weneʼ kkilo che kajwataj ri Dios chke pa ri kikʼaslemal (Mat. 5:3). Jujun winaq che amaqʼel kkixutuj ri e qawuj, are chiʼ kqʼax ri tiempo kkaj kkimaj jun etaʼmanik re ri Biblia. Xuqujeʼ qetaʼm che are ri Jehová ri Ajchaqʼe wajun chak (Mat. 9:38). Areʼ kraj che kqaya ta kan utzijoxik ri utzij, kqaya etaʼmanik chke ri winaq y qetaʼm che ri areʼ kubʼano che ri e winaq kekʼiy pa ri kikojonik (1 Cor. 3:6, 7). Are kʼu, paneʼ kimik tajin ta kqaya jun etaʼmanik re ri Biblia che jun winaq, qetaʼm che ri Jehová kojutewchij, rumal che are kril ri chuqʼabʼ kqakojo. *

15. ¿Jas kunaʼ ri Jehová are chiʼ jun winaq kraj kumaj jun etaʼmanik re ri Biblia y kukoj pa ri ukʼaslemal ri tajin kretaʼmaj?

¹⁵ Ri Jehová kkikot rukʼ ri winaq che kraj kretaʼmaj chrij ri Biblia y kukʼut chkiwach  e nikʼaj chik ri tajin kretaʼmaj (Prov. 23:15, 16). Sibʼalaj kkikot ri Jehová rumal ri tajin kkʼulmataj kimik. Jun kʼutbʼal, pa ri junabʼ 2020, paneʼ xpe jun nimalaj yabʼil xeya 7,705,765 etaʼmanik re ri Biblia, y xetoʼ 241,994 winaq rech xkijach ri kikʼaslemal che ri Jehová y xkibʼan kiqasanjaʼ. Y ri kʼate xkibʼan kiqasanjaʼ xuqujeʼ kekunik kkimaj uyaʼik etaʼmanik re ri Biblia che jun chi winaq rech kux tijoxel (Luc. 6:40). Qastzij che ri Jehová kkikotik are chiʼ keqatoʼ ri winaq rech keʼux tijoxelabʼ.

16. ¿Jas kojkunik kqamaj ubʼanik?

¹⁶ Rech ri e winaq kkiloqʼoqʼej ri Jehová rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ che kitoʼik y ri qachuqʼabʼ are ri Jehová kyaʼowik. ¿La kojkunik kqamaj jun etaʼmanik chrij ri Biblia paneʼ xa rukʼ jun winaq? We kuyaʼ, chqabʼij chke konojel ri winaq che kqaj kqaya etaʼmanik re ri Biblia chke. We kqabʼano, weneʼ utz kqata ri kkibʼij chqe. Qetaʼm che ri Jehová kutewchij ri qachak.

17. ¿Jas kqanaʼo we kqamaj uyaʼik jun etaʼmanik re ri Biblia?

¹⁷ Are jun nimalaj eqelen utzijoxik utzij ri Dios y ukʼutik chkiwach ri winaq ri rajawaxik kkibʼano. Jun chak che kuya nimalaj kikotemal chqe. Ri apóstol Pablo che xeʼutoʼ e kʼi winaq re ri tinamit Tesalónica rech xeʼux tijoxelabʼ xubʼij ri e tzij riʼ: «¿Jas chrij kuʼl wi qakʼuʼx? ¿Jas ri qakikotemal? ¿Jas ri tojbʼal qe rumal ri chak ri qabʼanom? Ix riʼ [...]. Ix kʼut ri qajuluwem xuqujeʼ ri qakikotemal» (1 Tes. 2:19, 20; Hech. 17:1-4). Kimik e kʼi cristianos tajin kkinaʼ ri kikotemal xunaʼ ri Pablo. Jun qachalal Stéphanie ubʼiʼ y ri rachajil e kitom e kʼi tijoxelabʼ rech kibʼanom kiqasanjaʼ, kubʼij: «Ri qas kyaʼow nimalaj kikotemal pa qakʼaslemal are kitoʼik ri winaq rech kkijach ri kikʼaslemal che ri Jehová».